|
2007
|
|
|
Izan ere, 1.500 urteko historia daukan erromatar oppidum edo muino hiri honek Kristo aurreko
|
lehen
milurtekotik hasi eta K.o.
|
|
2010
|
|
|
|
Lehen
Milurtekoko Helburuak, aurretik aipatu den moduan, pobreziaren murrizketari begira bi jomuga aurkezten ditu. Lehenengoak, aurreko paragrafoetanaztertu denez, pertsonako gutxieneko diru sarrerei egiten die erreferentzia.
|
|
|
2000 urtean, Nazio Batuetako Batzar Orokorraren ebazpen batek nazioarteko komunitateari 2015 baino
|
lehen
Milurtekoko Garapen Helburuak (MGH) lortzearen konpromisoa ezarri zion. Helburuetatik hiru osasunarekin zuzenean erlazionaturik daude:
|
|
2014
|
|
|
Nolanahi ere, aljebraren hastapenetan kokatzeko, K.a. XVII. mendeko babiloniarren garaira itzuli behar da; haiek sistema aritmetiko aurreratuak garatu zituzten, eta, horien bitartez, gai izan ziren algoritmoak baliatuz kalkuluak egiteko eta gaur egun ekuazioak baliatuz ebatz daitezkeen hainbat problemari soluzioa topatzeko. Garai berean, egiptoarrek eta K.a.
|
lehen
milurteko matematikari greziar eta txinatar gehienek metodo geometrikoak erabiltzen zituzten problema horiei aurre egiteko. Metodo horietako asko Ahmes en papiroan (K.a.
|
|
2017
|
|
|
Gipuzkoan aurkitu diren burdin aroko hiru herrietako bat da Morukoa. Burdin Aroa burdinaren lanketa zabaldu zeneko historiaurreko aroa da eta kristo aurreko
|
lehen
milurtekoa hartzen du. Gure arbasoek leku estrategikoa delako eraiki zuten harresiz inguratutako herrixka Morun, bailararen sarreran dagoelako eta defendatzeko leku oso aproposa delako.
|
|
2018
|
|
|
Erdi Aroko birfundazioek, sarritan, hirien aurreko arrasto erromatarrari eutsi zioten. Hala ere, hiri erromatarraren erabateko suntsiketak eta
|
lehen
milurtekoan zehar Iruñeak izan zuen historia zalapartatsuak eragotzi egin zuten trazaduraren jarraipena, hiriaren zenbait osagarri esanguratsuk iraun bazuten ere. Kokagunearen konfigurazioagatik eta burutu diren indusketen argira, pentsa daiteke, M. Angeles Mezquirizek adierazi duen bezala, gaur egungo hiriak hiri erromatarraren trazaduraren orientazioa gorde duela, alegia decumanus a gaurko Curia kalean, eta kardoa Dormitaleria kalean, halako moduan non bien arteko topagunetik gertu, katedralak betetzen duen espazioaren inguruan, foroa egon baitzitekeen kokatua (2 irud.).
|
|
2020
|
|
|
Elgorriaren birusa K.a.
|
lehen
milurtekoan agertu zela kalkulatu dute, garai desberdinetako birusen genomak aztertuta. Uste zena bainoa askoz lehenago litzateke hori, eta bat egiten du Eurasian eta Asiako hegoaldean eta ekialdean asentamendu handiak sortu ziren garaiarekin.
|
|
|
Elgorriaren birusa K.a.
|
lehen
milurtekoan agertu zela kalkulatu dute, garai desberdinetako birusen genomak aztertuta. Uste zena bainoa askoz lehenago litzateke hori, eta bat egiten du Eurasian eta Asiako hegoaldean eta ekialdean asentamendu handiak sortu ziren garaiarekin.
|
|
|
Hala, kalkulatu dute K.a. 1.174 eta K.o. 165 urteen artean agertu zela elgorria. Ikertzaileek uste dute behien birusaren arbaso bat milaka urtez egon zela abereetan, eta K.a.
|
lehen
milurtekoan egin zuela jauzi gizakietara, asentamenduak handitzen hasi ziren garaian, hain zuzen ere.
|
|
|
Historian zehar herrialdeek ekonomia globalean pisu aldakorra izan dute. Esate baterako,
|
lehen
milurtekoan Asiak —biztanleriaren pisua zela eta— munduko BPGaren %70 ekoizten zuen, eta Europak, %9; 1500 urtean, berriz, %67 eta %18, hurrenez hurren. XVIII. mendearen hastapenetan, Txinak munduko produktuaren %22, 3 ekoizten zuen (Indiak %24, Europako herrialdeek %22, 9, AEBek %1, 8).
|
|
2021
|
|
|
227; 2006: 14) diosku datazio gehienak Aro aldaketaren aurreko
|
lehen
milurtekoari dagozkiola eta gehienera jota 840 bat urteko aldea dagoela zaharrenaren eta berrienaren artean; kalibrazioz lortutako datetan tarte hori milurteko baten ingurura zabal daitekeela zehazten du gero.
|
|
|
Otsateko argiak, San Vicentejoko ermita enigmatikoa, La Hoya zeltiberiar herrixka... behin eta berriz eta askotan ibilitako eszenatokiak ditut, eta horretan jarraituko dut, harriak ukitzen, hantxe jartzen eta irudikatzen nola bizi ziren gure herenaitaita amamak Erdi Aroan, zero urtean, Kristo aurreko
|
lehen
milurtekoan. Idazle bihurtu ninduen ariketa bat.
|
|
|
galipotez eta asfaltoz lerdatutako papiroarekin egina zegoen Moisesen saskitxoa, bere amak Niloren bazterretan uzteko erabilitakoa. Egiptoarrak, K.a. hirugarren milurtekoan, ihi haiekin idazketarako orriak egin zitzaketela ohartu ziren, eta,
|
lehen
milurtekorako, Ekialde Hurbileko herrialdeetara hedatua zuten aurkikuntza. Mendeetan zehar, hebrearrek eta greziarrek, eta gero erromatarrek, papirozko biribilkietan idatzi zuten beren literatura.
|
|
2023
|
|
|
Javier Armendarizek ongi dokumentatu du Nafarroan bizilekuek eta herrixkek Kristo aurreko
|
lehen
milurtekoan izan zuten bilakaera; erreferentziazkoa da haren ikerketa, eta azaltzen du Nafarroa hegoaldera —Arguedas, Cortes, Mendabia... — «nahiko goiz» iritsi zela kultura berri hori, duela 2.800 bat urte. Nafarroan iparralderago noiz zabaldu zen, ezin da baieztatu.
|