|
2001
|
|
|
Ez dago justifikatuta hiru hilabete igaro baino
|
lehen
elikagai berriak sartzea, nahiz eta ez den komeni sei hilabete baino gehiago egitea, dibertsifikaziorik eza anorexia (apetitua galtzea) eragiten baitu maiz, eta, aldi berean, desaprobetxatu egiten da dastamena hezteko eta oinarrizko elikagaiak ezagutzeko oso garai egokia, haurrari elikadura orekatua, askotarikoa eta nahikoa egokitzen lagunduko diona. Bularreko haurra bereziki sentibera eta zaurgarria da transgresio dietetikoen aurrean, eta haren ondorioak larriagoak dira haur helduengan baino.
|
|
|
Sei hilabetetik aurrera, esnea elikagai bakarra denez, ez ditu ematen bularreko haurrak adin horretatik aurrera behar dituen energia eta mantenugaiak, eta, gainera, digestio funtzioak heldu direnez, elikagai berriak sartu behar dira bere dietan, arau arautuei jarraiki. Ez dago justifikatuta lau hilabete igaro baino
|
lehen
elikagai berriak sartzea, baina ez da komeni sei hilabete baino gehiago egitea, dibertsifikaziorik ez izatea anorexia (jateko gogoa galtzea) eragiten baitu maiz, eta, aldi berean, desaprobetxatu egiten da dastamena hezteko eta oinarrizko elikagaiak ezagutzeko oso garai egokia, haurrari elikadura orekatua, askotarikoa eta nahikoa egokitzen lagunduko diona. Esneari elikadura osagarria emateko, bularreko haurrak jasotzen dituen esne hartuneen ordez elikadura osagarriko osagaiak (zereal ahia, fruta purea, barazki purea…) hartu ohi dira, pixkanaka, eta tarte nahikoa dago haurrak elikagai berriak onar ditzan.
|
|
2006
|
|
|
Entsalada motak Entsalada entzutean pentsatzen den
|
lehen
elikagaia letxuga da. Hala ere, termino horrek barnean hartzen ditu landare elikagaiekin egindako prestakin guztiak, bai gordinik, bai ondo prestatuak, hotzean zerbitzatuak edo epelak, eta olio, ozpin eta gatzez edo hainbat saltsaz hornitzen dira.
|
|
|
Azterlanak 16 herrialdetako 38 zentro hartzen ditu bere baitan, eta haurdunaldian bizimodu aldaketak egitea zaila dela onartu arren, berretsi egiten du aldaketa horien eragina, bereziki dieta doitua eta ariketa fisikoa, oso garrantzitsua izan daitekeela osasun publikoaren arloan. Michael Symonds Nottinghameko Unibertsitateko (Erresuma Batua) Haurren Osasunaren Dibisio Akademikoko buruak azterlan honetan parte hartu zuen, eta azpimarratzen du amaren elikadurak haurdunaldian eta edoskitzaroan eta ama horrek bere haurrari ematen dizkion
|
lehen
elikagaiek «epe luzeko osasuna markatuko dutela». Symondsek dioenez, urte gehiago bizi garen neurrian eta osasun arrisku handiagoen eraginpean gauden heinean, gertaera kardiobaskularrei edo endekapenezko gaixotasunei dagokienez, garrantzi handiagoa du oin onarekin hasteak.
|
|
2007
|
|
|
Likidoak, garbitasunagatik eta segurtasunagatik, hutsean eta lastotxoekin itxitako plastikozko ontzietan gordetzen dira, errazago kontsumitzeko. Espazioko janariaren arloan aurrerapenak egin diren arren,
|
lehen
elikagai orbitalak baino askoz zabalagoa da, eta zapore hobea du; gaur egungo erronketako bat elikagai freskoak ematea da, batez ere misio luzeetan. Izan ere, orain arte astronauten elikaduran elikagaien segurtasuna, higienea eta kalitatea izan dira nagusi, eta alde batera utzi dira alderdi organoleptikoenak.
|
|
2009
|
|
|
Andeetako eskualde osoko 5.000 barietate, herrialde horretako erdiak baino gehiago. Hain zuzen ere, patata nazioarteko gastronomian gehien estimatzen eta aintzat hartzen den produktuetako bat izateagatik, Latinoamerikako etxe pobre eta ahuletan elikadura hobea izaten lagunduko duten platerak elikatzeko aukeratu zen
|
lehen
elikagaia izan zen. Patata pastel lehorra eta gazta ondua, patata cebichea, papalote zopa edo patata eta laranja pastela dira bizitzeko beharrezkoak diren karbohidrato ugari ematen duten prestakin zoragarrietako batzuk.
|
|
|
Ontzi aktibo eta adimendunek oso funtzio zehatzak dituzte. Oro har,
|
lehenek
elikagaien balio bizitza luzatzen dute, eta bigarrenek, berriz, ontziratutako produktuen egoera eta ingurunea kontrolatzen dituzte. Ontzi horiek nekazaritzako elikagaien industrian garatu eta ezarri dira dagoeneko.
|
|
2010
|
|
|
Abuztuaren 23a.
|
Lehen
elikagai eta botikak jaso zituzten.
|
|
|
Gai honetan
|
lehenik
elikagaia ez jangarri bihur dezaketen arrazoiak aztertzen dira, eta bigarrenik, gaur egun erabiltzen diren kontserbazio metodo nagusiak laburki azaltzen dira.
|
|
|
Metodo hau kriodeshidratazioa ere deitzen da. Liofilizatu baino
|
lehen
elikagaia beti izoztu egin behar da. Presio eta tenperatura baxuetan egiten denez (beti uraren puntu hirukoitza baino baxuagoa, ikusi 3.8 irudia), tenperaturarekiko sentikortasun berezia duten elikagaiekin erabiltzen da, aldaketa gutxi eragiten baitu (ikusi 3.VIII. taula).
|
|
|
Hasteko, batzuetan terminologia nahasketa handia dagoenez, aipatu behar da ez dela gauza bera hutsean kontserbatzea eta hutsean egostea.
|
Lehena
elikagaiak oxigenorik gabeko atmosferan kontserbatzeko metodo fisikoa da, eta bigarrena egosketa metodo bat da, non jakiak bero tratamendu bat jasaten duen (sous vide frantsesez).
|
|
2011
|
|
|
Elikagaien segurtasunaren garapena, gainera, oso lotuta dago, eta beste alderdi batzuekin paraleloa da, hala nola bizi kalitatea eta maila ekonomikoa handitzearekin.
|
Lehen
elikagai araudiak, hasiera batean sektoreak gutxi estimatuak, berehala beharrezkotzat jo ziren. Hala ere, garai hartako higieneko adituek erakusten dutenez, hasiera batean fase bat igaro zen, eta, garapen industrialeko prozesuan zegoen gizarte batek erosteko ahalmena handitu arren, landa eremuko ekoizpen eremuak uzteko prezioa ordaindu zen, elikadura ohiturak eta dieta osatzen zuten elikagaiak hondatuta.
|
|
|
Bere balio energetikoa, 100 gramoko 250 Kcal ingurukoa, gehiegizkoa ez dena, bere mantenugai ugarienetik dator bereziki, karbohidratoetatik, proteina gutxi duelako eta, are gutxiago, gantzarena. Hala ere, kaloria gehiegi ematen ez dituen arren, argaltzeko estrategien ezaugarri diren menuetatik ateratzen den
|
lehen
elikagaietako bat da. Oso ohikoa da, baina ez oso egokia.
|
|
|
Frutak eta barazkiak dira zerealen gustu neutroa baino zapore ezberdinak eta markatuagoak dituzten haurtxoak probatzen dituzten
|
lehen
elikagaiak. Elikagai solido horiek eta titia kentzean zapore berriak hartzea indartu egiten da, hainbat ikerketatan ikus daitekeenez, zapore desberdinak dituzten lehen esperientziengatik.
|
|
|
Horrek elikagai berriak pixkanaka sartzeko beharra justifikatzen du. Haur askorentzat, pureak eta fruta konpotak dira esnearen ondorengo
|
lehen
elikagaiak. Etxeko bertsioaz gain, eskaintza industriala garrantzitsua da.
|
|
2013
|
|
|
Brian Wansink, gose eta asetasun mekanismoen kontrolean aditu handienetakoa den Brian Wansink, honako hau da: buffetean ibilaldi luze bat egitearen eragozpena hartu genuke, eta gure platerari
|
lehen
elikagaia gehitu aurretik dauden aukera guztiak berrikusi genituzke. Aldaketa txikiak» [como este] gehiegi jateko joera gutxitu dezakete».
|
|
2014
|
|
|
Buffet batean ikusten ditugun
|
lehen
elikagaiek aukera gehiago dituzte gure platera amaitzeko eta gainerako janaria baldintzatzeko.
|
|
|
Elikadura osagarria. Esnea ez den
|
lehen
elikagaiak sartzen diren unetik, gorozkiek tonu ilunagoa eta marroia izaten dute, helduarenaren antzekoa. Elikagai batzuek gorozkien kolorazioan eragina izan dezakete:
|
|
|
Europako Batasunean
|
lehen
elikagai krisiak agertu zirenetik (behi eroak edo sukar aftosoa), lan gogor bat hasi zen, granjak mahaitik mahaira seguruagoa izan zedin. Hainbat tresna jarri dira martxan, adibidez, 2000 urtean Elikagaien Segurtasunaren Liburu Zuria argitaratu izana edo Elikagaien Segurtasunerako Europako Agintetik (EFSA) bi urte geroago sortzea.
|
|
|
Bere faktore onuragarriak direla eta, American Heart Association (AHA) erakundeak zortzi edo gehiago jatea gomendatzen du, egun bakoitzeko fruta eta barazki ugariren truke. Intxaurrak bihotzerako Fruitu lehorrak dira, hain zuzen ere, bihotzarentzat Food and Drug Administration (FDA) delakoaren ezaugarri osasungarrien aitorpena jaso duen
|
lehen
elikagai osoa. Ikerketen arabera, fruitu lehor gehiago hartzeak bihotzeko gaixotasunen arriskua murrizten du, eta, ondorioz, lipidiko profilari kalte egiten dio (odoleko kolesterola eta triglizeridoak probatzen dira).
|
|
2015
|
|
|
Irudia: Alexandre Normand Haurraren lehen afariak Sei hilabetetik aurrera, haurtxoen dietak
|
lehen
elikagai solidoak hartu behar ditu, baina pixkanaka. Baina nola banatuta egon behar dute?
|
|
|
Txakur txakurkumearen titiari buruzko sei galdera garrantzitsuri erantzuten die artikulu honek: zer den, noiz hasten den, nola bukatzen den, nola prestatu trantsizio ahia, nola aukeratu
|
lehen
elikagaiak eta nola zaindu kamera guztiek behar dutena jaten dutela ziurtatzeko.
|
|
|
Gainera, edoskitzearen helburu hori amaren kumeak bereiztearekin batera gertatzen da, ez baita ohikoa jabe bakar batek familia osoa izatea. 4 Zein dira
|
lehen
elikagaiak. Emeak modu naturalean gidatuko ditu seme alabak, bularra emateko fasearen amaieran.
|
|
|
Nola laguntzen du amagandiko edoskitzeak
|
lehen
elikagaiak sartzen
|
|
|
Lanak ondorioztatu zuen amagandiko edoskitzeak eragin oso positiboa duela hesteetako mikrobioaren osaeran, egonkortasunean eta aniztasunean. Eta horren ondorio nagusietako bat da amaren esnea bakarrik jaten duten haurrek hobeto prestatuta egon daitezen beren
|
lehen
elikagai solidoak formula esnea hartzen dutenak baino (amarekin edo esklusiboki). Sei hilabete igarota, haurtxoek elikagai solidoak jaten hasi behar dute.
|
|
2016
|
|
|
Zeliakia: adinaren araberako sintomak eta diagnostikoak Sintomak adinaren araberakoak dira, eta glutena duten
|
lehen
elikagaiak (ogia, pasta, zereal ahiak) sartu ondoren has daitezke lehen sei hilabeteetan, normalean bi edo hiru hilabete irauten dutenean. Horrela, bi urte bete baino lehen, pediatraren berri eman dezaketen seinaleak honako hauek dira:
|
|
2017
|
|
|
Lehen sei hilabeteak igaro ondoren, ez dira gomendagarriak aipatutako produktu sortak. Eta zergatik ez da ona sei hilabete baino
|
lehen
elikagaiak edo zukuak ematea. Izan ere, besteak beste, digestio sistema heldugabea da, eta kaltegarria litzateke.
|
|
|
Nola eskaini
|
lehen
elikagai solidoak haurtxoari, nola aitortu prest dagoela gozatzen hasteko eta zer neurri hartu
|
|
|
Amaren esnearen ondoren, behi esnea da haurtxoek hartzen duten
|
lehen
elikagaia, baina baita alergia gehien sortzen diena ere. Behi esnearen proteinarekiko alergiaren tratamendua (APV), lau urtetik beherakoen %2ri eragiten diona, orain arte zuzenena izan da:
|
|
|
Baina bere intzidentzia are handiagoa da bularreko haurren kasuan, izan ere, bizitzako sei hilabeteko prebalentzia %3, 24koa da, Alergologia Klinikoaren, Alergologiaren eta Asma Pediatrikoaren (SEICAP) 41 Biltzarrean jakinarazi zen bezala. Izan ere, amaren esnea eta gero, behi esnearen proteina, bularreko esnetarako esne artifizialaren formula gehienetan agertzen dena, haurraren
|
lehen
elikagaia da; horregatik agertzen da haurraren lehen urtean erantzun immunologikoa. Kasu batzuetan, behi esnearen proteinarekiko alergia (APV) edoskitze artifiziala hasi aurretik ere ager daiteke, zeren eta, AEPak dioen bezala, «amaren esnera pasa daiteke eta haurrarengana iritsi».
|
|
2018
|
|
|
Urteko
|
lehen
elikagai bilketari ekin dio Nomeolvides elkarteak
|
|
|
Urteko bere
|
lehen
elikagai bilketari ekin dio Laudioko Nomeolvides elkarteak. Atzo hasi ziren eta gaur ere horretan egongo dira, bi tokitan:
|
|
2021
|
|
|
Oinarriko
|
lehen
elikagaia
|
|
|
1 Nestlé (Suitza). Munduko
|
lehen
elikagai enpresa da. Esnekiez eta deribatuez gain, galletak eta haurrentzako elikagaiak ere ekoizten ditu.
|
|
|
Izaskun Martín Cabrejas erakunde honetako koordinatzailearen arabera, federazioak “urteak daramatza ahalegin bat egiten enpresek" glutenik gabeko" aipamena modu naturalean ez duten produktuetan jar ez dezaten.
|
Lehen
elikagai askotan jartzen zen, baina presioa egin dugu, salagarria delako. Lehia desleiala saihestu behar da.
|
|
2022
|
|
|
Nik bakarrik… baina zure ondoan: nola eskaini
|
lehen
elikagai solidoak haurrari Zergatik dago patata hau hutsik. Jan daiteke?
|
|
|
Haurren fruta gustukoenetako bat ere bada, gozoa eta zuritzeko erraza baita. Hala ere, gorputzaren pisua kontrolatzeko dieta egiteko unean, sukaldetik desagertzen diren
|
lehen
elikagaietako bat da. Zergatik gertatzen da hori?
|
|
|
«Seguru asko —azaltzen du Baladiak— amaren esnearekin jasotzen ez den proteina bat delako gertatzen da hori». Gainera, proteina «arraro» ugari dituen haurren
|
lehen
elikagaietako bat da, batez ere amagandiko edoskitzea uzten denean. Eta lehenengo hartualdi horietan formula esnea sartzen da; izan ere, behi esnea bezalakoa ez bada ere, esne horretatik lortzen da eta proteina berak ditu.
|