|
2002
|
|
|
Zu izan zinen oporrak hartu zituen
|
lehen
bertsolaria, alegia, abuztua jai hartzen zuena.
|
|
2004
|
|
|
Ikerlari eta bertsolari gisa ari zaigunez, ikuspegi bikoitzaren ñabardurak jasotzeko aukera dugu oraingoan. Nolanahi ere, ahozko adierazkortasunaren adigaia mugarritu nahi digu
|
lehenik
bertsolariak: –Ahozko adierazkortasuna mundua ahoz espresatzeko ahalmen gisa ulertzen dut, hizkuntza adierazpen posible guztietan hitzez adierazi nahi dena era esanbetean azaltzeko gai izatea.
|
|
2007
|
|
|
Bilakaera berdintsua gertatu da bertsolaritzarekin.
|
Lehen
bertsolariak plazetan agertzen ziren beren talentuaz baliatuz. Xalbador eta Mattin bezalakoak guti ziren baina fama handikoak.
|
|
2009
|
|
|
Giroa paregabea izan zen. Saioa hasi baino
|
lehen
bertsolariak eta Orioko txaranga izan herriko kaleetan barrena ibili ziren.
|
|
|
Iñigo Olaetxea alde handiz nagusitu zen atzo Goizuetako udaletxean jokatutako Nafarroako Bertsolari Txapelketako lehenengo finalerdian, eta, horrenbestez, aurtengo finalerako zuzenean sailkatu den
|
lehen
bertsolaria da. Esperientzia eta lasaitasuna izan zuen alde saio osoan, eta sendo eta akatsik gabe aritu zen entzuleen aurrean.
|
|
2010
|
|
|
Edozelan ere, Matxinen une gorena bertsolaritzan, 1935eko urtarrilaren 20an, Donostian ospatutako
|
Lehen
Bertsolari Eguna da. Txapelketa arrakastatsua izan zen.
|
|
2014
|
|
|
hizkun tza, euskara. izan ere, hizkuntzaren inguruan auzi latz bat zegoen; betidanik, noski, gutxiengo baten hizkuntzaz ari garela, baina inoiz baino latzagoa XX. mendearen hasieraz geroztik. txirrita bera ere konturatua zegoen horretaz. Gogoratu Victoria Euge niako 1935eko
|
lehen
bertsolari lehiaketan kantatu zuen bertsoa:
|
|
|
Bertsolaritzak du gehienik toberen desagertzea patitu, baina herrien irekitzea bortitzago izan zaio oraino. Amurizak azaltzen duen bezala, 65 bertsolarien egiteko giro hetsia behar baita eta egonkorra (beste alderdian sagardotegia aipatzen dute beti
|
lehen
bertsolari eskola gisa). Luze eta zaila da bertsolari baten egitea eta behar du aprendizak konfiantzan izan hasteko, erran nahi baita betiko jendeekin, baina arrisku zerbait ere eskatzen du.
|
|
|
Sistema xaharrak egia erran eskasa badauka, berriak, rola banatze enuntziatuak konpondu duena.
|
Lehen
bertsolaria kantuz ari zelarik bere izenean mintzo zen, hona geroz, badakigu horren bixkia dela kantuz ari, rola duela atxikitzen, baina ni erraten duelarik j endeak bertsolaria ulertzen du, eta ofizioaren larruan ez da sartzen. Gaiak emanak direlarik posibilitate gehiago badaude antzerki mailan, eta arestian Fredi eta Mirenen zahar etxeko adibidea hagitz argi da, sorkuntza ahal aniztasuna badugu kezka.
|
|
2016
|
|
|
Joxani batetik sartzen ez zaiona –gorreria arazoak ditu edo hala esan izan digu beti bestetik sartzen zaio. Eta ezezkoa erabaki genuen arren, berak aurrera jo eta handik gutxira zen
|
lehen
Bertsolari ale hura gure eskuetan. Portadan, Mañukorta bizarra egiten.
|
|
|
«[?] eta egun zoragarri bat pasatu ondoren eman zitzayon bukaera egun artako bertsolari festari, egun artan Basarri gelditu zan txapeldun. [Euskal Herriko
|
lehen
bertsolari txapelketaz ari da; 1935eko urtarrilaren 20ko «bertsolari gudu» hartaz.] Eta garay artako bertsolari zarrak bazuten Donostiyan txoko polit bat oso maite izaten zutena Calle Easo-n Bar Manolo, eta Donosti aldera etortzen ziran bertsolariyak ostatu ontara biltzen ziran «Txirrita» baizan ostatu ontara maiz xamar etortzen zana eta nik ustedet danak aren arrastuan ibiltzen zirala, gañe... jakingo ezdiat ba iya etorri ari nerekin beriala erakutsiko diat?
|
|
|
Aste bat lehenago Baionako liburutegi nagusian Mixel Itzainak eman hitzaldi mamitsuaren gisa, Xalbador Egunaren karietara, Euskal Telebistarentzat emankizun egile izana den Joxe Mari Iriondo bere talendu gaitzarekin mintzatu zitzaigun Teodoro Hernandorena lanbidez haginlaria zen
|
lehen
bertsulari topaketen antolatzaileaz eta Emil Larre apez euskaltzain bertsu jartzaileaz. Pantailan aurkeztu argazkiek argiki erakusten zuten Xalbador zenarekin ukan harremanen berri.
|
|
2017
|
|
|
Andoni Egañak azaldu bezala," bertsolari asko atera ziren garai hartan, genero eta herrialde ezberdinekoak". Bertso eskoletako
|
lehen
bertsolari gazteak plazetara iristen hasi ziren neurrian, bertsolaritza erdal eremuetan sartzen hasi zen, beste kultur adierazpen batzuekin harreman artistikoak sortu ziren eta horrela, gaur ezagutzen dugun bertsolaritzara iritsi arteko eboluzioa hasi zen.
|
|
|
Xabier Amuriza. Etorri zen
|
lehen
bertsolaria izan zen, eta ordezkaritza hartan euskara hutsez aritu zen bakarra izan zen, itzulpenik gabe.
|
|
|
Irabazi egin zuen. Azken Portukoa da
|
lehen
bertsolari txapelduna. Bertsolaritza eraberritzeaz gain, beste txapel bat ere lortuko zuen, 1960koa.
|
|
|
" naiz eta iru malla ‘atzetik’ gelditu/ obe degu askozaz lenean segitu". 1935ean Donostian antolatutako
|
lehen
Bertsolari Egunetik 70eko hamarkada hasiera arte bertsolaritzaren ideologo nagusi izandako Basarrik dio hori.
|
|
|
Denbora batez arrakasta ederra bazuten herrietako txiste kondalari gehienek, oroz gainetik lehen
|
lehenik
bertsulari ziren Mattin, Lazkao Txiki, Alkhat eta Ezpondak. Ugutz Robles txiste kondalari paregabeak dio azken hamarkada hautan galduz doala ohidura hori, gaurko entzule asko ez baitira hortara ekarriak edo ez direlakotz gai euskararen ñabarduren preziatzeko.
|
|
2019
|
|
|
Askok uste dute marraztea dohain bat dela,
|
lehen
bertsolariekin gertatzen zen bezala, uste zen bertsolaria jaio egiten zela, berezkoa zuela dohaina. Marrazketarekin antzeko irakurketa egiten dela iruditzen zait, ahalmen berezi bat duzu, edo ez duzu, eta kito.
|
|
|
Kontrako eztarritik liburua argitaratu ostean izan zen erreakzio kate bat, benetan larria izan den kasu baten aurrean Bertsozale Elkarteak izan zuen indiferentzia salatuz. Ez naiz hasiko kasuaren inguruan, beste gauza askoren artean iritzira arituko nintzatekeelako, benetan Elkartearen jarrera zein izan zen ez baitakit —hori bera nahiko argigarri baden arren, akaso— Kristina Mardaras eta Txapelketako
|
lehen
bertsolari emakumezkoa aipatu nahi nituzke ordea nik ere, benetan pentsatzen dudalako artean Bertsolari Elkarte zenak benetako pauso bat eman zuela emakumeen plazaratzea bideratuz. Gizonezkoen egitura batetik atera zen emakumeen aldeko pausoa.
|
|
2020
|
|
|
Garai horretan jaioak dira izen abizenekin ezagutzen ditugun
|
lehen
bertsolariak: Mardo, Etxahun, Fernando Amezketarra… Bertsolaritzaren historia modernoaren lehen lerroak ere XIX. hasierakoak dira:
|
|
|
Aurrekoen ildotik, antolaketa, bilketa eta prestigiatze lanari eutsi zioten. Prentsan ez ezik, bertsolaritza irratian ere sartu zuten, Zubimendik Donostiako Union Radion zuzentzen zuen euskarazko saioan —argazkian, saio horretan ageri da Basarri, ezkerraldean, zutik eta gaban argiarekin— Lore Jokoen lekukoa hartu, eta
|
Lehen
Bertsolari Gudua antolatu zuten Donostian. Egungo txapelketa formatua estreinatu zuen saio hark, 1935eko urtarrilaren 20an.
|
|
2021
|
|
|
Bertsolariaren kasuan ere badu garrantzia osagai errebelde honek, izen abizenekin ezagutzen den
|
lehen
bertsolariaren, Fernando Amezketarraren, mitoak, eta gerora etorriko den bertsolariaren irudikapen klasikoak herritar xehearen autoritatearekiko jarrera bihurria gorpuztuko baitute. Eta historikoki euskal kultur eragileak ere gertuago leudeke Gramsciren intelektual organikoetatik edota Smithen intelligentsia baztertutik posizio hegemonikoetatik baino.
|
|
|
3.4.4 Iparragirre,
|
lehen
bertsolari mediatikoa()
|
|
|
Aipatu den gisan, Pierre Topet" Etxahun" da prentsan izen abizenekin ageri den
|
lehen
bertsolaria. Bere epaiketen inguruko testuez eta Jean Baptiste Xahok eskaintzen dion artikuluaren ondotik desagertu egingo da, ordea, prentsarentzat, 1920ko hamarraldian Pierre Lhandek berreskuratu eta figura mediatiko bihurtu arte83 Iparragirre da, bada, benetako pisu mediatikoa duen lehen bertsolaria.
|
|
|
Aipatu den gisan, Pierre Topet" Etxahun" da prentsan izen abizenekin ageri den lehen bertsolaria. Bere epaiketen inguruko testuez eta Jean Baptiste Xahok eskaintzen dion artikuluaren ondotik desagertu egingo da, ordea, prentsarentzat, 1920ko hamarraldian Pierre Lhandek berreskuratu eta figura mediatiko bihurtu arte83 Iparragirre da, bada, benetako pisu mediatikoa duen
|
lehen
bertsolaria.
|
|
|
Marie Abbadiek Parisko La Femme aldizkarian 1896ko urtarrilaren 15ean argitaratutako" La femme dans le Pays Basque" da aipatutako testua, eta Lekorneko Aña Etxegarai() da ahotsa ematen zaion
|
lehen
bertsolari hori. Askoz ere zabalagoa den testu batean txertatutako kronika luzea janzteko erabilitako baliabide bat baino ez da, ordea, eskaintzen den elkarrizketa laburra.
|
|
|
Deigarria suertatzen da oso prentsan izen abizenekin topatu daitekeen
|
lehen
bertsolaria, Pierre Topet Etxahun, epaiketa kronika batean topatu izana, eta zikloaren amaieran topa daitekeen testu luze bakanetako bat berriro ere bertsolari baten epaiketaren kronika izatea. Kasu horretan, gainera, bertsogintzari berari egozten zaio delitua (kalumnia eta irainak eskatzen zituen akusazioak, irainak ebatzi zituen epaiak).
|
|
|
Horrela, bertsopaperetatik pasa gabe zuzenean prentsan argitaratzeari ekingo dion
|
lehen
bertsolaria izango da Otaño:
|
|
|
Gerora hainbat bertsolari belaunaldi eman dituen klan garrantzitsuaren lehen katebegia da Kepa Enbeita() muxikarra. Abertzaletasun jeltzalean militatu zuen
|
lehen
bertsolari ezaguna izan zen, eta lotura horrek erabat markatu zuen beraren bertso ibilbidea197 Mitinetako saioetan espezializatu, eta bestelako saioak alde batera utzi zituen eta 1935eko nahiz 1936ko Bertsolari Guduetan ez zen parte hartzera iritsi. 1935eko finalaren egun berean, ordea, berriro ere eredu gisa aldarrikatu zuen Lauaxetak:
|
|
|
776), ibili zuen bide osoa berregin daiteke. Honela, Principe de Vianaren 1975eko urtarrileko zenbakian kontatzen duenez, Mattin izan zen bere peskizei esker topatu ahal izan zuen
|
lehen
bertsolaria:
|
|
|
Omenaldi kopuruari dagokionez, Uztapide ez zitzaion atzean gelditu. 1956an Donostian; 1963an, lehen Txapelketa Nagusia irabazi ostean, Mitxelenarekin batera Oiartzunen; 1965ean, bigarren txapelarekin, Endoian; eta 1968an, hirugarren txapelarekin
|
lehen
Bertsolari Egunean, Donostian. 1972an 410 ondoezak emanda erretiratu behar izan zuen, eta horrek beste omenaldi olatu bat ekarri zuen:
|
|
|
Hamazazpi urteko geldialdiaren ondoren Euskaltzaindiak antolatutako Euskal Herriko
|
lehen
bertsolari txapelketak zaletu asko ustekabean harrapatu zuen txapelduna izan zuen. Bigarrena ere, bertsolari berak irabaziko zuen, ordea:
|
|
|
Gerora ere askotan egingo da azpimarra bertsolari analfabetoaren irudian, XIX. mende hartako funtsezko hainbat bertsolari —Iparragirre, Bilintx eta Otaño, esaterako— alfabetatuak izan arren. Eta ezagutzen diren
|
lehen
bertsolari handien artean baserrikoak ez ziren ofizioetan aritutakoak gehiengoa izan arren —aipaturikoez gain, Etxahun, Xenpelar eta Txirrita, esaterako—, baserriarekin lotuko da behin eta berriro bertsolaria.
|
|
|
301 Euskara fedea baserria hirukoak XX. mende amaieran oraindik ere indarra zuela ilustratzeko abertzaletasun horren eroale gisa gehien nabarmendu zen bertsolariak, Basarrik, 1989an emandako elkarrizketa bat darabil Díaz Nocik: " Gaur egun ere, askorentzat
|
lehen
bertsolari modernua izan denak zera dio: ‘Hemen hiru giro izan dira bereziak, eta horrexek salbatu du euskera.
|
|
|
Bestalde,
|
lehen
bertsolari zutabegilea kontsolidatuko da ziklo honen oinarrian, Basarri hain zuzen ere, eta pixkanaka gehiagok ekingo diote bertsoak jartzeaz haratago kazetaritza testuak sinatzeari: Xabier Amuriza, Abel Enbeita, Deunoro Sardui, Txomin Garmendia...
|
|
|
3.4.4 Iparragirre,
|
lehen
bertsolari mediatikoa() 116
|
|
|
Sektore horretatik eskola zaharreko bertsolarien bertsokera aldarrikatu izan da, aipatuz garai batekoa freskoagoa zela, txispa gehiago zuela, xumeagoa zela, alferrikako artifiziorik gabea eta abar. Bertsolari jantziagoaren aurrean sagardotegikoa hobestearen kontua zaharra da oso,
|
lehen
bertsolari jantzia, Basarri, agertu zenetik ziklikoki planteatu izan dena, eta nostalgia puntu batek gaurdaino eusten dio: zaleen artean% 40,4 aurka edo oso aurka ageri da" Lehengo bertsolariek grazia gehiago zeukaten" baieztapenaren aurrean, baina% 25,9k zalantzak dauzka, eta% 29 konforme edo oso konforme ageri da; eremu zabalagoan, euskal hiztunen artean,% 22,2 aurka edo oso aurka ageri dira,% 27 zalantzan eta% 40 alde edo oso alde (Aierdi, Aldaz et al., 2007a:
|
|
|
Izen abizenekin prentsan agertzen den
|
lehen
bertsolaria Pierre Topet Etxahun da. 1828koa da testua, eta deigarria, epaiketa baten kronikan auzipetu gisa gertatu zen bertsolari baten lehen agerpen hori.
|
|
|
Bestetik, Bilintx hil eta gutxira ia bi hamarkadaz desagertutzat zeukaten Jose Mari Iparragirreren berri iritsi zen Ameriketatik.
|
Lehen
bertsolari mediatikoa da Iparragirre, 1853an" Gernikako Arbola" kantua ezagun egin zuenetik euskal askatasunen ikur bihurtua, eta bere itzulerak dozenaka testu ekarri zituen. Guztira 200 testutik gora eskaini zitzaizkion Lore Jokoen ziklo honetan, eta oihartzun hori Espainiako, Frantziako, Argentinako, Uruguaiko nahiz Ingalaterrako egunkarietara ere zabaldu zen.
|
|
|
[PERLAK] Izen abizenekin ageri den
|
lehen
bertsolaria: Etxahunen epaiketak (1828 eta 1845)
|
|
|
Horra, esaterako,
|
lehen
bertsolari pistoladunak, gauaren erdian, tabernan egiten duen sarrera:
|
|
|
Umorea ia obsesio bilakatu zitzaidan garai bertsuan, Euskal Herriko helduen hainbat bertso eskolatan gaiaren inguruko ikastaroak emateko aukera eskaini zidaten. Ikastaro horietan, beste ezer baino lehen, burura zetorkien
|
lehen
bertsolari umoretsuaren izena idazteko eskatu ohi nien bertaratutakoei. Haiek idatzitako izenak generoka bereizten genituen gero kartulina batean.
|
|
2022
|
|
|
|
Lehen
bertsolari txapelketak:
|
|
|
Baina desafioak, sariketak eta norgehiagokak amaitu eta urte batzuk geroago, bertsolari txapelketak etorri ziren. Nahiz eta geroagokoa izan txapelketa izena, 1935 eta 1936koak jo ohi dira Euskal Herriko
|
lehen
bertsolari txapelketatzat.
|
|
|
Bertsolari eta bertsozale haiek, jolas giro hartan, erremate ezin bikainagoa jarri zioten
|
lehen
Bertsolari Txapelketari, Txirrita maisua erdi erdian zutela. Honi lehen saria hurrengo Txapelketan emango zioten, 1936an.
|
|
|
Orain dago boladan “niretik” aritzea aldarrikatzea, gure kabuz pentsatzen dugula uste izatea, ai paradoxa, mezu hori bera kultura nagusiaren mantra denean, eta kontsigna ideologiko hipermoderno hegemonikoenen ildoan ardi askeak izatearen mezua irentsi dutenen artalde erraldoia osatzen dugun honetan. Orain, Danelen bertsoan ‘punkiak’ hitza irakurri dudanean, gogoratu dut bera izango zela
|
lehen
bertsolaria zintzilikarioak txertatzen, larruzko prakak bezala tirantezko koadrodunak janzten, ilea tente gorritzen, itsutik kantatzen. Punkia edo hippia?
|
|
|
Parte hartu duen lehenbiziko Txapelketa Nagusian iritsi da finalera Joanes Illarregi. Eta bera da final batera heldu den Nafarroa Garaiko
|
lehen
bertsolaria. Ez luke «txiki» sentitu nahi gaurko «plaza handian»:
|
|
|
Baina oso gutxi idatzi da, oro har, Euskal Herriko historiari buruz; gehiena kanpokoengatik dakigu. Hala ere, bazeuden emakume batzuk eresiak abesten zituztenak;
|
lehen
bertsolariak izan ziren, eta haien kantuetan inspiratu nintzen leinu gerrari buruzko eleberri hau idazteko; izan ere, modu horretan utzi zuten bi bandoetako senideek Arrasateko erreketari buruzko testigantza. Jauntxoen arteko liskarrek ezaugarri literario interesgarriak dituzte, pertsona krudelak zirelako.
|
|
2023
|
|
|
Esan eta ekin. 1981ean ospatu zen Gipuzkoako Eskolarteko
|
Lehen
Bertsolari Txapelketa. Larunbata zen, eta Kutxak Donostiatik Hernanira bidean daukan landetxe handi hartan egin zen, goizetik hasita.
|