|
2017
|
|
|
“… bertsolaritzan oso zaila da/ beti egotea tinko;/ ja ez nauzue inoiz gehiago/ plazaz plaza ikusiko”. Hori bertsoaldiko
|
lehen
bertsoan; bigarrenean, berriz, hauxe: “Bertsolaritzan, nere ustetan,/ gaur antzerki gehitxo dago,/ ta uste nuen zerbait bazela/ hori baino barrurago.
|
|
|
Landetako eta Izarraizpeko kuadrillak, auzo samarrekoak izaki, desafioka ibili ohi ziren. Joxe Agirrek jokatu zuen bere azken apustua (jokatzera iritsi ez bazen ere) landetarren aurkakoa izan zen, eta baita bere
|
lehen
bertso saioetako bat ere. Imanol Lazkano soldaduskara joan gabe zegoen artean, 17 bat urte izango zituen eta berak zazpi gehiago.
|
|
2018
|
|
|
Eta ezustea irentsi baino lehen, kantuan aritutako batek (Jon anaia bera) “entzun dok ezta”?, aldamenetik. Oholek ere oin azpitik ihes egiten zidatela iruditu zitzaidan, baina gelditu gabe bukatu nuen oholtzako nire
|
lehen
bertsoa. 18 urte nituen.
|
|
|
Gazte egin zuen
|
lehen
bertso saioa; “galtza motzetan”, berak zioenez. Datari buruzko bi bertsio daude:
|
|
2019
|
|
|
Sekula ikasi dudan
|
lehen
bertsoa izan da, eta ahaztu ez badut, liluratu izan nauelako da. Ez nekizkien hitzak zituen, zuten hotsa gustatzen zitzaidan, eta zeruaren eta San Pedroren irudia ezin nuen egin, are gutxiago atearena eta giltzena.
|
|
|
Berriatuako plazan,
|
lehen
bertsoaren amaieran:
|
|
|
Balendin Enbeita, Mugartegi, Azpillaga, Lopategi… bertso saioak batean eta bestean… Baina horretara heldu aurretik, bertsoari atxikitzen lagundu zidan benetako altxorra etxean bertan aurkitu nuen. Gure aita zenak garai hartan Antonio Zabalaren Auspoa bildumako liburukiak hartzen zituen eta haiexek izan ziren irakurri nituen
|
lehen
bertsoak, bertsolaritzaz benetan gozatzen irakatsi zidatenak, bertsomina sortzeraino esango nuke. Orrialde haietan aurkitu nuen altxor bikainari esker bertsozaletu nintzen, gure herrian, Larrabetzun, orduan ez zegoen-eta bertsolaririk ez bertsolaritza tradiziorik.
|
|
|
Orain gogoan daukat ikusi eta entzun nuen
|
lehen
bertsoa. Ordura arte kontu ezezaguna zen.
|
|
|
Baina, behintzat, gozatzeko sufritzeko baino gaitasun handiagoa dudala uste dut. Eta dena den, ahoa ireki eta
|
lehen
bertsoa bota aurretik, beti pentsatzen dut gauza bera neure kolkorako: “Lasai, Manu, gaizki ateraz gero, hurrengoan saiatuko zara berriro”.
|
|
2020
|
|
|
Eta, hala izanik ere, penak bultzatu zuen bertsolari izatera. Edo, zuzenago esanda,
|
lehen
bertsoak idaztera, lehenago ere bertsolari bat berarekin baitzeraman Luzia Goñik. Bertsoa maite zuen lehen ere, baita ezagutu ere, baina senarra hil ondotik, eta pena hartatik abiatuta, hasi zen bertsoak idazten eta kantatzen, ia 50 urte betetzear zela, 70eko hamarkadaren amaieran.
|
|
2022
|
|
|
Telebistako kamerarik ez da onartuko eta grabagailu bat ikusten badute, hankapean txikituko dutela iragarri dute, Uztapideren garaietan bezala. Diotenez,
|
lehen
bertso kluba irekitzeko aukerak aztertzen ari dira.
|
|
|
Horretxek adierazten du ederki errepidean 80ko seinalea ikusten genuenean sabelean sentitutakoa. Maialenek ez du kontrolik edo poliziarik aipatzen
|
lehen
bertso horretan. Baina Aitorrek izena eta nortasunaren arteko agirien aurkaritza aipatzen du eta juxtu horrek bideratzen du Maialenen beldurra, izua, adierazteko esaldi gogoangarria:
|
|
|
Entzulerian ere gauza bera gertatzen da. Agian
|
lehen
bertso batean epikak bazeukan halako efektu bat, eta oso erraza zen bertso batean edo bertsoaldi batean publiko guztia kontent egotea; jende guztiarentzat hori zen saioko bertsoaldia. Gaur egun zalantzak ditut Miribillan egon zen publiko guztiari galdetuz gero zein izan zen bere bakarkako gustukoena jende guztiak berdina erantzungo lukeen.
|
|
|
Honakoa da sortaren
|
lehen
bertsoa:
|
|
|
Bertan antolatu zuten, 1987ko irailaren 19an, Lea Artibai eskualdeko
|
lehen
bertso ligako finala, eta eskualdeko bertsozale nagusi guztiek gogoratzen dute egun hura. Markinako taldeak eta Lekeitiokoak kantatu zuten, eta saioa ongi joan omen zen:
|
|
|
Poemak, beti, bi egileren artean sortzen dituzte, koplak tartekatuz. Elkarrizketa poetikoak, bere emulazioak eta zenbait arauk (adibidez,
|
lehen
bertsoan bestearen azken bertsoa erabiltzeko betebeharra, horrek aurreikusi ezin daitekeen errima planteatzen duela kontuan hartuta), denek bermatzen dute inprobisazioaren benetakotasuna. Balio funtsezkoa da, jarraian datozen beste irizpide formalek baldintzatua.
|
|
|
Baina aitortu behar dugu —hori omen da gaitzen sendabidearen lehen geltokia— ez aski euskaldunaren konplexuz bizi izan ditugula gure haurtzaro, nerabezaro eta gaztaroak. Horregatik,
|
lehen
bertsoa Juan Bautista de Gamizena (Sabando, Araba, IV, – Bolonia, Italia, IV) dakart lerrootara:
|
|
|
80 hamarkadaren hasieran beraz, sortu zen Gasteizko
|
lehen
bertso eskola (Araban beste bat besterik ez zegoen: Aretan).
|
|
2023
|
|
|
Eta orain,
|
lehen
bertsoak hartzen zuen tokia nola bete?
|
|
|
C. Parigik bere tristeziaz hitz egiten du eta dei egiten dio euriari, suari aurre egiteko(
|
lehen
bertsoa); R. Mambrinik, bestalde, orokorrago hartzen du, eta nekazaritzaren bidez lurra lantzeaz hitz egiten du (2 bertsoa).
|
|
|
Klaudio Otaegik() euskaraz argitaratu zituen prentsako bere testu guztiak, hori batere ohikoa ez zenean. Euskal Erria aldizkarian argitaratutako ‘Bertsolariak Ondarrabian’ honekin, hilabete batzuegatik bada ere, euskarazko
|
lehen
bertso kronika gaztelerazko lehenengoari aurreratu zitzaion 1880an.
|
|
|
|
Lehen
bertso kronika goiztiarragoa da, Julien Vinsonek Revue de Linguistique et de Philologie Comparée aldizkarian, ikerketa modura frantsesez argitaratua 1870ean. Baina, esan bezala, generoa Euskal Erria aldizkarian finkatu zen.
|
|
|
Wentworth Websterrek() ekarri zuen gutxira ingelesez idatzitako
|
lehen
bertso kronika, 1882an Londresko The Cornhill Magazine aldizkarian argitaratua.
|
|
|
Aipatu da historiako
|
lehen
bertso kronika Julien Vinsonek argitaratu zuela 1870ean Revue de Linguistique et de Philologie comparée aldizkarian. Gaineratu beharra dago ‘Concours de Poésie Basque a Sare en 1869’ izenburutzat zeraman kronikaren protagonista nagusietako bat emakume bertsolari bat dela.
|
|
|
Julien Vinsonek() Revue de Linguistique et de Philologie comparée aldizkarian 1870ean argitaratutakoa da historiako
|
lehen
bertso kronika. Bertsolari emakume bat da bertan protagonista.
|
|
|
Guztiak ere Neguko arratsetan su ondoan kontu kontari izenburu orokorrarekin eta sinadurarik gabe, Fernandorena izan ezik. Klaudio Otaegik sinatu zuen azken hori, euskarazko
|
lehen
bertso kronikaren egileak, hain justu [1].
|
|
|
Euskal Erria aldizkariko bere kolaborazio guztiak euskaraz idatzi zituen, aldizkariko kolaboratzaile euskaldun gehienek nagusiki gazteleraz argitaratu ohi zutenean. Ez zen kasualitatez izan, beraz, euskarazko
|
lehen
bertso kronikaren egilea.
|
|
|
1874an jaioa izaki, gerra etorri zenerako adinean aurrera zihoan. Donostian, 1935eko San Sebastian egunez antolatu zen
|
lehen
Bertso Gudua jokatu zenerako 61 zituen. Txirritak bai, “Laurogei urte gainean ditut, nago hanketako minez/ Donostiara etorria naiz herren handia eginez” kantatu zuen orduan, eta egia da laurogei ez baina 75 urte bazituela, baina Txirrita bakarra izan da munduan.
|
|
|
Bi minutu. Hori da
|
lehen
bertsoa botatzeko muga eta, ziurrenik askoren harridurarako, azken hamar segundoak iritsi arte zeri buruz kantatu jakin gabe egon liteke bertsolaria. Zer esanik ez, bertsoa bota ahala osatzen du gero.
|
|
|
Elkarri begira zaudete” gaia egokitu zitzaien Arzallus eta Artetxeri. Lehena baino zalantzatsuago kokatu zen bigarrena eta, Artetxek bere
|
lehen
bertsoan bota zuen; “zu ziur zaude, baina, ni dudan/ ez atzera, ez aurrera/ bi muga ditu, ze muga bat da/ nik duda egitea bera”. Artetxeren enegarren ekarpen ideologiko azpimarragarria.
|
|
|
Aurrez aipatutako perletatik bereiz, mezuaren estetika ekarri nahi dut honekin, hain zuzen ere, Lujanbiok erabiltzen dituen 3ko multzoak. “Alaia aldatzen joan gaitezke/ mantendu gabe eskemik/ orain oihalak, gero txankletak/ flotagailuak azkenik” bota zuen
|
lehen
bertsoan eta “ekonomia zirkular hori/ hau baldin bada, ba kito!/ haseran justu, ondoren pobre/ ta azkenerako ito”.
|
|
|
Eusko Ikaskuntzak deituta, Xabier Amurizak 1981ean Iruñean emandako hitzaldi batean finka ditzakegu hiriburuko bertsolaritza garaikidearen zimenduak. Diotenez, arrakastatsua izan zen solasaldi hura, eta ezinbesteko akuilu izan zen, han ibilitako gazte batzuk –tartean Lontxo Aburuza edota Mikel Taberna– elkartu, eta Iruñeko
|
lehen
bertso eskola sortzeko, non eta Zaldiko Maldikon. 1982an antolatu zituzten lehen eskolak, Amurizaren hitzalditik urtebetera.
|