|
2000
|
|
|
Sarrionandiak liburu honetan bildu dituen ipuinek zerikusi tematikoa badute aurreko bi ipuin bildumetakoekin: iragana, mitoak, leienda eta abarrez mintzatzen
|
jarraitzen
du, baina euskal historiaren iraganaldiko une erreal batzuetara ere egiten du Matalasen garaietara, guda zibilaren garaietara, Etxepareren garaietara...
|
|
|
Edorta Jimenezek (1989, 8) eta Iñaki Aldekoak Sarrionandiaren narrazioek hasiera hasieratik izan dituen ezaugarriei loturik
|
jarraitzen
dutela ondorioztatzen dute (A. Azkorbebeitia 65 or.) eta hiru ardatzetan finkatzen dituzte prosa horren ezaugarriak:
|
|
|
Genero aldetik klasifikagaitza egiten bazaio ere, teoria literarioaz eginiko zenbait saio labur azpimarratzen ditu liburuko alderdirik garrantzitsuentzat, eta literatur lan gutxi batzuk ere badirela gogoratzen du. Nagusi den alderdiari atxikirik, era arinean, askean eta elkarrekiko lotura esturik gabe antolaturiko saio motzak direla esaten du, eta nolabait metaliteraturaren alorrean
|
jarraitzen
duela dio Izuen... edo Narrazioak liburuetan bezalaxe. Oraingoan teorizazioari atxiki dio, ordea, aurrekoetan praktikari bezala:
|
|
|
Zazpi lekutara heltzen da ontzia: sorlekua edo abialekua baina baita helmuga ere ze Kavafis poetak dioen bezala eta honetan Sarrionandia estu estuan
|
jarraitzen
zaio" eduki ezazu beti Ithaca zeure buruan/ hara heltzen zarenean bete baita zure fatua". Berehala dator Paris mitikoa, imajinazioaren sormen hori; geroago Grezia, Lisboa, Irlanda, Praga eta, amaitzeko, erbestea.
|
|
|
Samuel Bekett ek esan zuen moduan" nothing is left to tell" ek (ez da esatekorik geratzen) bultzaturiko literatura egiten duen egile gazte honek esan beharrekoak" bestela" esaten
|
jarraitzeko
motibazioa aurkitzen du, halere. Hain zuzen ere" bestelako estilo" horixe da Sarrionandiaren irakurleek liburuan gehien estimatu zutena:
|
|
|
1980an preso sartu zuten eta hogeita zortzi urteko kondena ezarri zioten ETAko partaidea izateagatik. Kartzelako urte horietan liburuak idazten eta argitaratzen
|
jarraitu
zuen, harik eta, 1985ean Martuteneko kartzelan zegoelarik, ihesi joan zen arte, euskal abeslari ezagun baten kantaldiaren okasioaz baliaturik, eta baffle handietako batean gordeta. Ihesi joanez geroztiko hamabost urte inguru hauetan erregulartasunez iritsi dira argitaletxeetara eta bere izkribuak.
|
|
|
Liburuaren izenburuak apur bat misteriotsu izaten
|
jarraitzen
du gaur egun ere, azalpenik aurkitzekotan liburura bertara jo eta Bitakora kaiera sarrerako poeman aurki genezake lehen zantzua: bidaztia itsas bidaian zehar zorabiatzen eta izutzen da, orduan gordelekuak bilatzen ditu, zokoetan gordetzen saiatzen da aldizka atseden hartzeko, han ere izuak agertzen zaizkion arren.
|
|
|
Honela, belaunaldi ezberdinen joan etorriak denboraren sinbologia izango lirateke. Aitzitik, denborak aurrera egin arren, belaunaldi berrien bizitzak funtsean aurrekoen ildotik
|
jarraitzen
duela adierazi nahi duela dirudi. Hots, sentimenduen, beldurren, zalantzen, ilusioen,... betierekotasuna adieraziz.
|
|
|
Eleberriak irakurtzeko orduan ohituta gauden patroiarekin hautsi egiten du beste bat sortuz, baina berri honetan galtzeko arrisku handia dago. Irakurlea gogoz hasten da jostorratza eta haria
|
jarraituz
, baina hainbeste bira eta jira eman ondoren bidea galdu, interesa erori eta istorioa bera eleberriaren pisu guztia sustengatzeko arazoekin aurkitzen da. (Fernandez, Jose Jabier:
|
|
|
Hartara, kultura eta naturaren arteko lehia ikus daiteke. Iñaki eskolak irudikatzen duen kultur mundura egokitzen ez denez, baserrian lanean
|
jarraitu
du. Baina, kultur munduan murgildu eta egokiturikoek ez dute bere jarrera onartuko, baztertu egiten dute.
|
|
|
Erzillaren lana zehazteko datu bat jakitea komeni da: Federiko Krutwigek sortu eta gidatzen zuen Jakintza Baitha taldeko kidea dela (edo zela; ez dakit sortzailea hilez geroztik taldeak
|
jarraitzen
duen); horrek gutxienez hizkuntza modu jakin bat hautatzera eraman du: hizkuntza kultua, periodo luzeetakoa, mailegu anitz darabiltzana, zehaztasun lexikal eta sintaktikoaren onetan, euskara batuaren arauak betez nolanahi ere.
|
|
|
Honako bi eleberri hauetan fikziozko pertsonaia batek bere bizitza kontatuko digu, ohiko autobiografiaren bideak
|
jarraituz
.
|
|
|
Ipuin hauek batez ere gai jakin batzuen inguruan hezurmamiturik daude: bere lehen ipuin bildumaren ildotik
|
jarraituz
, etsipena, heriotza, ezinegona, inguruarekiko gatazka,... Fikziozko kontakizunak dira, aurreko bildumaren antzera, gehienetan amaierak ustekabeak izanik.
|
|
|
Estiloari dagokionez, lehen bilduman erakutsi zuen hizkera bizi eta joria erabiliz
|
jarraitzen
du. Zabalak" Linazasororen prosa erraz eta jariakorra" dela adierazi zuen.
|
|
|
Hala ere Emakume biboteduna liburuan aldaketa sumatzen zen, eta errealismo zikin batetik beste errealismo xumeago batera pasatzen ari zela nabaritzen zitzaion. Oraingo honetan, Montoiak bere bilakaerarekin
|
jarraitzen
du, eta errealismo objetiboagoa lantzen du. (Egunkaria VI)
|
|
|
Liburuak merezi du, eta ez soilik istorio harrigarri eta hunkigarriak direlako, (Montoiak ipuinak behar duten bukaera perfektua emateko abilidadearekin
|
jarraitzen
du) edo azaldutako estruktura puzzle moduan erakargarria egiten delako, baita liburuak duen balore historikoagatik ere, bertan hiri batean bere historian gertatutako hamaika istorio kontatzen zaizkigulako. (Egunkaria VI)
|
|
|
Paddy Rekaldek ildo bera
|
jarraituz
idatzi ditu bere bi ipuin bildumak: Aizu, Paddy!
|
|
|
Haatik, gehienak ipuin oso laburrak dira, egoera jakin bat edo sentsazio jakin bat irudikatzen dutenak. Bi orrialde edo orrialde bakarreko ipuin hauek gaur egun hedatzen ari den ipuin laburren ildoari
|
jarraitzen
diote. Hona hemen Cilleroren narrazioetan aurki daitezkeen ipuin mota hauetako zenbait ezaugarri:
|
|
|
Hiru ataletan dator banaturik ipuin bilduma, itxura batean, bi erizpide oso ezberdineri
|
jarraituz
: kontatutako istorioaren garaia (beti ere galtzear dugun Euskal Herri sakonaren sasoia lehen" eldarnioan"; istorio garaikideagoak bigarren eta hirugarrenean) eta ipuinen luze laburra:
|
|
|
Hala ere," istorioak aurrera egin ahala, erromantizismoak misterioari utziko dio lekua eta thriller baten ezaugarriak hartuko ditu kontakizunak." (El Correo VIII) Bigarren narrazioan, honen moduko garapena ere suma daiteke. Idazleak sortaraziz irakurlea irakurtzen
|
jarraitzera
bultzatu nahi du. Gaiari begiratuz, ordea, Rikartek berak esan bezala" desioaren narrazioak" direla ikus dezakegu (Elizondo, Edurne:
|
|
|
lehenengoan, Rakel Beaumont transexuala, eta bigarrenean, amodioa itsuki desiratzen duen Luis Korta. Biak obsesio bakar bati
|
jarraituz
bizi dira, desio hori betetzea ezinbesteko gauza bilakatuz: hil ala bizikoa.
|
|
|
" Ondorioz, orrialde batzuetan narrazioa argi eta itzal hauen artean galtzeko arriskuan egoten da, nondik jo jakingo ez balu bezala. Argiaren eta itzalaren arteko bidea, garbia ez den neurrian, aurkitzea eta
|
jarraitzea
zaila izaten baita askotan." (Egunkaria)
|
|
|
Laburpenerako joera hau sentimenduetan ere nabaritzen da, ez bere istorioek sortu dezaketen zirraran hori bakoitzaren sentipenetara eta sentitzeko moduetara mugatzen da, Arretxek bere istorioak kontatzeko duen eran baizik. Orain arteko grina, bere alderdi ezkutu hori ez erakustea izan da.(...) Honela, sentimenduek murritzak eta nahikoa laburrak izaten
|
jarraitzen
badute ere, Arretxeren luma aberastu egin da oraingoan, eta lehenagoko isiltasunak orain adierazpenarekin lotzen ditu. Burutik eta adimenetik baino gehiago, bihotzetik eta adimenetik datoz orain sentimenduak.
|
|
|
espazioa, nekazari mundu asmatua. Bigarrenean, ordea, leku errealak deskribatzen ditu, sinesgarritasuna eta irudimena nahasteko asmoari
|
jarraituz
: Errusia, Donostia,...
|
|
|
Rob deituriko mutil batek Greta bere aspaldiko maitaleari hitz egiten dio, bere bizitzaren berri emanez. Bakarrizketa honetan zehar, Roben bizitzaren inguruko gertaera batzuk argituz joango dira, etengabeko ezusteek aurrera
|
jarraitzeko
piztuz.
|
|
|
Autoreak, Hego Amerikako nobela korrontearen eraginari nolabait
|
jarraituz
, bi plano desberdinetan eman digu fikzioa, bi espazio eta bi denbora desberdinetan, baina bi alderdiak elkarren osagarri gertatzen direnak. Bata Loitzu herrian eta gudu garaian ematen diren gertakariak, bizpahiru hilabeteren buruan eta bestea, gure garaitsuko egunetan ematen dena, hainbat aldiz erabilitako tren geltoki batean.
|
|
|
Eleberri honetan, bestalde," pertsonaiek dute pisu gehiena: haiek baitira gertakizunak eragiten dituztenak eta haien ahotik jasotzen baitugu arestian aitatutako inguruko errealitate hori." (Egan 48) Haatik, pertsonaia lauak izaten
|
jarraitzen
dute.
|
|
|
Ez, ez ditu galdu bere ezaugarri nagusiak: beti bezain ongi idazten eta bere istorio eta mundua irudikatzen
|
jarraitzen
du: baina orain, gainera, narrazioaren erritmoa eta denbora kontrolatzea lortu du.(...)
|
|
|
Baina oraingoan desberdina da. Errealismoak eta majikotasunak lanaren ardatza izaten
|
jarraitzen
badute ere, eleberrian betetzen duten funtzioa desberdina da.
|
|
|
Hala ere, deskribapenak egiteko joerarekin
|
jarraitu
du: bai pertsonaienak, bai paisaiarenak.
|
|
|
Iñigo Aranbarrik, berriz, 17 Ikus Grial 140 aldizkaria, 1998ko abendua. hamarkadaren erdialdean ekingo dio narratiba argitaratzeari; eta azkenik, hamarkadaren azken urtean, 1999 urtean, alegia, M. Erzillak eta J.L. Otamendik argitaratu zituzten bere lehen narratiba lanak. Hortaz, azkeneko bi idazle hauen kasuan, ikustear dago narratibaren bidetik
|
jarraituko
dutenentz. Aranbarrik, bestalde, Emon biar yako eleberriaz gain Zapata ren oihana narratiba lana besterik ez du argitaratu.
|
|
2001
|
|
|
Saizarbitoriaren nobelak, aldiz, lehenago Frantzian nobelagintza berriak zedarritutako bideari
|
jarraituz
, partehartze handia eskatzen dio irakurleari. Kontua ez da istorio bat plano desberdinetan kontatzea, helburua harago doa eta kontaketa bera da irakurgai.
|
|
|
Ezin esan gauza bera gaurko errealitateaz. Gure unibertsitateko ikasleek liburuarekin eta literaturarekin dituzten harremanak ez baitira hain pasiozkoak gaur egun. Irakurketa indizeen gainbeherari, kultura ulertzeko eta bizitzeko modu berriak
|
jarraitu
dio. Gazte gutxi animatuko duzu gaur egun liburu bat irakurtzera" ezinbesteko" testua dela baieztatuz, edo obra moderno kanoniko baten aurrean daudela esanez.
|
|
|
Izan ere, nobelan aipatzen diren arazoak (arrazakeria, matxismoa, birjintasunaren inguruko usteak,...) edo abortoaren inguruko auzia, tamalez, oso gaurkoak ditugu. 60 hamarkadetan feministen aldarrikapen nagusietakoa bihurtu zen aborto eskubideak (gogoratu beste 342 emakumerekin batera De Beauvoirrek 1971n kaleratutako manifestu aitormena... edo 1972an Bobigny-n Gisèle Halimi(!) abokatu ospetsuak defendatutako kasua) gaur egungo emakumeen artean ere eztabaida puntu garrantzizkoa izaten
|
jarraitzen
du. Diogunaren adibide gisara hortxe dauzkagu berriki New York en UNOren egoitzan egin den bilkuran abortoaren inguruko desadostasunek eragindako zeresanak.
|
|
|
Baina
|
jarrai
dezagun Ene Jesus-ekin. Bertan, hurrengo pauso gisara, istorioak konta ezin dituenean, OBJEKTUEN deskribapenetan aurkituko du babesa protagonistak.
|
|
|
Estazioan mutua eta Samuel dauden modura, esperoan
|
jarraitzen
du protagonistak. " Esperoa espero hutsez" betetzeko momentua heldu bitartean hizkuntzaren beharra ezin ukatuz.
|
|
|
Nolanahi ere, hasiera bateko Nouveau Roman objektuzaletik bigarren garaiko nobelagintza humanistagora dagoen bira elementu horietan ikus dezakegu. Zentzuen arkitektura bailitzan, nobelagintzak koadro baten aurrean gaudenean
|
jarraitzen
dugun jokabide bera bultzatuko du: elementuen justaposizioa gaindituz, osotasuna eraiki (nobelan Bartzelonako Güell parkea azaltzen da eragiketa honen esplizitazio arkitektoniko modura).
|
|
|
Alegia, genero honek formari buruzko hausnarketa eskatzen duela eta unibertso literario guztia ongi lotzeko abilezia. Arrazoia duela esango genuke eta hortik
|
jarraituz
, Saizarbitoria nobelagile anbiziosoa dela esatera ere ausartuko ginateke. Ondoren ikusiko dugun moduan, bere saio bakoitzaren oinarrian berrikuntza ahalegin nabarmena egin du egile donostiarrak, eta esperimentatzeko joera honi atxekiz, poetikoki ausartak izan diren idazmoldeetan barneratu delakoan gaude.
|
|
|
Aldatu ez dena, Saizarbitoriaren nobelen oinarrian dagoen gizatasuna da. Bere pertsonaiak bakarrik sentitzen
|
jarraitzen
dute, heriotzaren aurrean beldurra izaten, ezinezko amodioak itxaroten,... irakurlea hunkitzen. Egileak funtsezko zaizkigun gaiak ukitzen jarraitzen du, bizitzarekin duen konpromisoari erantzuten, gure errealitatea erromantizatzen, Novalis ek esango lukeen moduan.
|
|
|
Bere pertsonaiak bakarrik sentitzen jarraitzen dute, heriotzaren aurrean beldurra izaten, ezinezko amodioak itxaroten,... irakurlea hunkitzen. Egileak funtsezko zaizkigun gaiak ukitzen
|
jarraitzen
du, bizitzarekin duen konpromisoari erantzuten, gure errealitatea erromantizatzen, Novalis ek esango lukeen moduan.
|
|
|
Hortik, Gorde nazazu lurpean liburuak barneratzen dituen gizajo, galtzaile edo zorigaiztokoak. Hasi gerrak mixeria erdiragarrienak erakutsi zizkieten gudari zaharrengandik, edo maitatzeko ezintasun ia patologikoa duten Juan Martin edo entziklopedia saltzailearekin
|
jarraituz
, oraingoan ere bizitza" erromantizatu" egin digu egileak. Horren ondorioz, literatur lan onetan soilik soma daitekeen begirada gizatiarra, irakurleari egia ezkutukoenak azaleratuko dizkiona, gailentzen da liburuan.
|
|
|
Luzeragatik nobela laburtzat har genezakeen honek egitura nahiko lineala duela esango genuke. Saizarbitoriaren lan gehienetan bezala, oraingoan ere istorioa amaieratik hasten da eta ez da zail Eugeniaren eta Victoriaren harremanen ingurukoak ordenaturik datozen ataletan
|
jarraitzea
. Beste nobeletan hain maiz erabiltzen zituen errepikapenak gutxituz eta lehenengo pertsonari tinko eutsiz, istorioak berak garrantzi handiagoa hartzen du Rossetti-ren obsesioa n.
|
|
|
Lehenengoa, XIX. mendeko arte kritikari onena izan arren emakumeez ezer gutxi zekielako (ezkontza gauean emaztearen biloa ikusi zuenean hartu zuen ezustekoa liburu guztietan aipatzen da); bigarrena, playboy kontsumatua izateaz gain, artelana inoren gainetik jarri zuelako. Bere posesiorik preziatuena bailitzan, etxean, mundutik isolatua gorde zuen Rossettik Siddal, eta hilik jaio zitzaion lehenengo umearen ostean ere, bere amoranteekin
|
jarraitu
zuen emaztea etxean depresio bortitzak jota zegoela jakinda ere. Rossetti-ren arte sentsualak, emakumezkoaren gorespen mistiko eta masokista egiten du, Ama edo" femme fatale" gisara azaltzen den emakumezkoaren gorespena (ik.
|
|
|
Victoriak ongi intuitzen duen bezala, paisaiaren ikusmenak Juan Martinen melankolia elikatu egiten du (193) eta, hori onartuz, etxe aurrean ikusten duen Victoria Eugenia teatroak horixe egingo baitio: melankolia asetu, izan ezin zenaren oroimenaz sufritzen
|
jarraitu
ahal izateko. Hasieratik bertatik predestinatuta bailegoan, dela literaturak, dela euskalduntasunak, gaindiezinezko mugak ezartzen dizkiote protagonista maskulino honi.
|
|
|
Gregor Samsa munstro bihurtu bazitzaigun, Molloy eta Malone betiko isildu zitzaizkigun. Baina arteak bere" suizidioa" antzeztu badu, ez da izan Hegelek pentsatutako" goi mailako kontzientzia" bilakatzeko, eskenatokiaren bestaldetik hitz egiten
|
jarraitzeko
baizik. Berriro ere Sarrionandia aipatuz" Ezin mintza daitekeenaz, mintzatu egin behar da" 16, eta horregatik, Wittgenstein-ek Filosofiari zeregin analitiko berria egotzi zion bezala, Becketten protagonistak ez dira inoiz isilduko, bere azken Sobresauts en dakusagun bezala (nahiz eta jakin badakigun, bere obran baliapideak murriztea azken mugetaraino iristen dela).
|
|
|
Eta orduan ispiluak hitz egingo dio eta erakutsiko nor den, nola heltzen den bentzitua, nola aguretu den eta denborak zein ahurra egin duen bere aurpegian. Agian, ispilua ez da isiltzen,
|
jarraituko
du mintzatzen eta Ulyses en buruaz gain, Penelope-ren pazientzia hartuko du mintzagai, eta adieraziko dio zer gertatu den Itaca n bera kanpoan izan den arte.
|
|
|
Hirugarren pausua dugu hau gure lanean. Beti
|
jarraitu
diogu arrasto berari. Errealitatea fikzio bihurtzen ikusi dugu zine pantailan, itxura aldatzen ispilu baten ate ostearen miasmetan; hirugarrenez begiratu behar diogu orain aurrez aurre itxuraldaketari.
|
|
|
Eta
|
jarraitzen
du egileak beste ezaugarri aipagarri biak deskribatzen. Baina, eta hau da gu gehien arduratzen gaituena, liburua idazten den unean, erreferentzia literarioak indarra du idazlearengan; liburua argitaratzen denean, ordea, beste iritzi emaile batzuk hitz juxtuz esan dutenez, literaturatik bizitzara igaroa zen, jadanik, idazlearen lilura.
|
|
|
Garaileari hiltzeko eskatzen dion ahotsak bakarrik ez dagoela sinetsi nahi luke eta bere borrokak, zalduneriaren eran aipatuak, Irlandako dirdaiak,
|
jarraituko
duelakoan dago.
|
|
|
Eta horrela
|
jarraitzen
du idazleak" zeuretzat" utzirik zentauroa, Pierroten argazkia, bitxiloreak, zakur deslaia, Alice Liddel en argazkia, Etxahunen makila, zetazko zapiak, talaia eta kalatxori itsua... eta abar luzea, pilaketa teknikaren garrantzia frogatu arte.
|
|
|
Coleridge ren lanaren azpian garbi agertzen dira beste oihartzun batzuk. Melville ren Moby Dick eta Las encantadas liburuak, Conrad-en lanen oihartzunak, Stevenson-en Altxorraren uhartea, eta Polinesiaz sortu duen mitografia, Stevenson-en hilarriak esaten duen bezala, kontuen kontalariak beti
|
jarraituko
du etxera itzultzen.
|
|
|
Etxera seme prodigoaren antzera itzuli da, baina dena dago aldatua, eta berak bere patuari
|
jarraitu
behar dio. Lehen orrialdean egin zuen bezala, azken orrialdean ere atea itxi eta etxetik kanpora irten du.
|
|
|
" Itsaso debekatuak"," Itsasoz gogoeta"," Itsaso barea"," Oroimeneko portua"," Itzulera"," Jolasa". Baina, iruditeriak, nik uste, bide bi
|
jarraitzen
ditu: batetik kartzelako errealitatearen joerara jotzen du zehatz eta, orduan, inguruko objektuek hartzen dute nagusitasuna.
|
|
|
Oroimenak mila aurpegi ditu, mila eszenatoki. Pott bandako olertisorkuntza espazio desberdinetan kokatu dugu, bere irakurketan
|
jarraitzeko
asmoz. Eszenatoki diot, edo beharbada espazio esan behar nuke, garbia benetan gaurko pertsonaren filosofiak aldakuntza nabarmena eman duelako.
|
|
|
Poesia erromantikoak poemaren gaia den sentimendua deskribatu egiten duen bitartean, poesia modernoak, irudiaren bidez, sentimendua aipatu egiten du, sujeritu, irakurleari irudia eskaintzen dio honek interpreta dezan, eta neurri batean, interpretazioan sentimendu bera bizi dezan. Erromantikoen deskripzioan idazlearen sentimenduak harena izaten
|
jarraitzen
duen artean, irakurlea begirale huts delarik, poesia modernoan irakurlea parte hartzera behartua dago, irudia interpretatu, bere egin behar duen neurrian.
|
|
|
Joera errealista aukeratu du, bada. Modernitatearen barnean sortu den poesiak bide bikoitza
|
jarraitu
du. Batetik elkarrizketa izan du metafisika eta erlijio kristauekin, eta hortik sortu da tradizio poetiko jakina.
|
|
|
Poesiak jasoko lukeen errealitatea, gai bezala harturikoa, ez litzateke zuzen ikusitakoa, baizik eta poetaren esperientziatik ikusten den errealitatea litzateke testuak jasoko lukeena.
|
Jarrai
dezagun, bada, testua:
|
|
|
" Bizitzak uraren joana
|
jarraituz
nabigatzen badu eta heriotzak korrontearen aurka ezin dezakegu itsasoa ezagutu.
|
|
|
Bizitza korrontearen aurka badoa eta heriotza korrontea
|
jarraituz
ez dugu iturria ezagutuko"
|
|
|
Holan en poema bat gogoratu nahi nuke harrigarria egin zaidalako zein modutan agertzen duen Sarrionandiak asko maite duen ideia bat, derrotaturik ere aurrera
|
jarraitzen
duen pertsonarena, alegia. Testua" Poesia" deitu du Holan ek eta honela dio:
|
|
|
Sarrionandiaren poesian unoro unoro agertzen da egunerokotasuna alegoria bihurtzeko joera. Idatzi dugu Sarrionandiak poema narratiboak idazten dituela, baina narratibitateak ez du beti errealismoa
|
jarraitzen
, narrazio fantastikoaren teknikak maiz agertzen ditu:
|
|
|
Gorago ikusi dugu nolako laguntza eman dion" Ainhoa" ren poema irakurtzeko. Orain erretorika berri horrek asmatzen dituen laguntza bideak aztertzen
|
jarraituko
dugu, zeren garbi baitago, irakur ditzagun, poema berriek pistak jarri dizkigutela erretorika berria asmatuz.
|
|
|
Hemendik aurrera saioak bide desberdin bi hartuko ditu. Alde batetik,
|
jarraituko
dugu bidaiaren zentzuan sakontzen, baina utopiarekin eta aldaketarekin lotu beharrean kontzeptua, Izuen gordelekuan barrena liburuan jarraitzen den garapen deskriptiboarekin lotuko dugu. Hau da:
|
|
|
Hemendik aurrera saioak bide desberdin bi hartuko ditu. Alde batetik, jarraituko dugu bidaiaren zentzuan sakontzen, baina utopiarekin eta aldaketarekin lotu beharrean kontzeptua, Izuen gordelekuan barrena liburuan
|
jarraitzen
den garapen deskriptiboarekin lotuko dugu. Hau da:
|
|
|
Alderdi bikoitza da, beraz, testuak ematen duena. Baina
|
jarrai
diezaiogun ibilbideari. Orain artean, agertzen denari buruz pentsatu dugu, hemendik aurrera nolakotasunez hitz egin dezakegu.
|
|
2002
|
|
|
Gaur egun interneten aurki daitekeen liburu honetan (ik. www.susa literatura.com), amodioa ardatz duten zenbait ipuin bortitz bildu zituen egileak, zenbait sariketatan irabazle suertatu zirenak. Ildo bertsuari
|
jarraitu
zion urte batzuk beranduago argitara emandako Hamalau (Elkarlanean, 1992) ipuin bildumarekin. Bertan, 14 narrazio agertzen dira, sexua eta euskal egoera politikoa direlarik beren ardatz tematiko nagusiak.
|
|
|
Baina hariaren bi fokuek, hau da, batetik protagonistaren barne bakardadearen mamitzea eta bestetik terroristen ihesaldiaren inguruko intriga, Gizona bere bakardadean eleberri psikologikoa edo thriller bat dela esatera eraman bagintzakete ere, haren edukia sinplifikatzeko arriskua ekar lezake horrek. Egia da suspense eleberria dela, eta, ildo horretatik
|
jarraituz
, narrazioaren erritmoak irakurlearen jakin minarekin jolasten du, lehen lau egunetan mantsoa baita, analepsiaren bidez, eta azken egunean, berriz, azkarragoa, atzera kontaketaren bidez. Baina intrigaren bilakaerari protagonistaren baitako mundua kontatzeko orduan erabilitako sakontasuna gaineratu behar zaio. Nahiz hirugarren pertsonan kontatuta egon (narratzaile estradiegetikoa), Carlosengan ezarritako foku narratiboak gidatzen du kontakizuna hasieratik amaierara, eta ezaugarri horrek, hari nagusiaren amaierak pizten duen interesarekin batera, betearazten dizkio eleberriari Henry James idazle iparramerikarraren arabera eleberri interesgarri orok bete beharreko baldintzak:
|
|
|
J. M. Lasagabasterrentzat (1987), prosaz idatzitako poema liriko narratiboa da, eta haren sinbolismoak eta eduki metafisikoak eragin handia izan zuten garaiko irakurlearengan. 1976 arte landutako esperimentalismoen ondoren etorri zen korronte lirikoari
|
jarraitzen
dio. Saio haren ondoren autoreak argitara emandako hurrengo eleberria, Exkixu (1988), errealismo kritiko ortodoxoenetik hurbil dagoen poetikarantz lerratu zen.
|
|
|
Euskal eleberrigintzara itzuliz, eleberri sozialaren ildoari
|
jarraitu
zioten idazleen artean, Xabier Gereño (1924) aipatu genuke lehenik. Merkataritza ikasi zuen eta 33 urtez La Aeronáutica S.A.n aritu zen lanean.
|
|
|
Saizarbitoriarentzat eleberria bilaketa da batik bat, hau da, esperimentatzeko eta gauza berriren bat esaten saiatzeko bidea. Haren lehentasun literarioek ez diote alferrik Frantziako Nouveau Roman delakoaren ikuspuntu eta orientabideen ildoari
|
jarraitzen
.
|
|
|
Liburu honen lehenengo kapituluan Erzensbergerrek esandakoak gogora ekarri ditugunean adierazi bezala, beldur gara zientziaren teorian P. Feyerabendek behiala defendatutako" denak balio du" aldarria hertsiegi ez ote den
|
jarraitu
gaur egun, eta literatura onaren eta txarraren arteko mugak ez ote diren errazegi deuseztatu. Merkatuaren legeetara errenditzeak sorkuntza literarioari kalitate irizpideak leuntzea erakarri badio, genero guztien artean komertzialena denari, eleberriari, ondorio kezkagarriak ekarri dizkio.
|
|
|
Hala ere, aurrera
|
jarraitu
baino lehen, beharrezkoa irizten diogu goiko lerroetan zehaztu dugun eleberri tipologiari buruz bi hitz esateari. Literaturaren historia eta azterketa kritikoak irakurtzera ohituta dagoen edonork badaki irizpide ugari eta kontrajarrien arabera iker daitezkeela eleberriak.
|
|
|
Dirudienez, margolari prerrafaelitek modeloei eskatzen zieten itxura argal, zurbil eta heriotzezkoa lortzeko itzelezko baraualdiak egitera, gerruntzea estutzera edo ozpina edatera behartzen zituzten. Bere posesiorik preziatuena bailitzan, etxean, munduaz isolatua gorde zuen Rossettik Siddal, eta hilik jaio zitzaion lehenengo umearen ostean ere, bere amoranteekin
|
jarraitu
zuen emaztea etxean depresio bortitzak jota zegoela jakinda ere. Rossetti-ren arte sentsualak, emakumezkoaren gorespen mistiko eta masokista egiten du, Ama edo" femme fatale" gisara azaltzen den emakumezkoaren gorespena (ik.
|
|
|
Euskal Gudarosteko komandantea izan zen poetak" gerra irabazi ala galdu genuen" jakin nahi du eta izugarri aldatu den Euskal Herriaren egungo errealitatea (politikoa, linguistikoa, kulturala,...) ezagutu. Julenek, berriz, zentzu bat eman nahi dio bere bizitzari, eta misterioski azaltzen zaizkion mezuetan Marga izeneko neska batek egiten dion gonbidapenari
|
jarraituz
, iraganean bizitu ezin izan zituenak nolabait gauzatzen ahalegintzen da. Horregatik ahalegintzen da gehien kezkatzen duten arazoez gogoeta egiten:
|
|
|
Carla (Erein, 1989) eleberrian Gortari izeneko komiki marrazkilari baten istorioa kontatzen zaigu; krisialdi artistiko eta pertsonala bizi duelarik, errealitatetik bakartzea erabakitzen du, sortzen
|
jarraitu
ahal izateko. Pertsonaia nagusiaren gainbehera fisiko zein psikiko gero eta handiagoak, haren izugarrizko bakardadeak, berak sorturiko pertsonaia batekin identifikatzera eramaten du protagonista, eta, azkenik, Carla izeneko beste pertsonaia batez maitemintzera.
|
|
|
Bigarren plano hau erabat metanarratiboa da, beraz, eta zalantzan jartzen ditu, etengabe, lehen aipatutako maitasun istorioaren eduki eta estiloa. Horretarako, Orixek idatzitako Urte guziko Meza bezperak
|
jarraitzen
ditu narratzaileak, eta C. Reisen Diccionario de Narratologíaren jatorrizko portugesezko bertsiora jotzen du. Narratzaile gogoetatsuak ez dio bere buruari antzematen urte batzuk lehenago idatzitako istorioan; bere logelara etenik gabe datozkio bisitan zenbait idazle ospetsu, hala nola Pavese, Dostoievski, Walser edo Villon, eta inolako dudarik egin gabe eskatzen dizkie aholku literarioak.
|
|
|
Lehenago ere aipatu dugun legez, autore honen nobelen ezaugarrietako bat pertsonaia nagusia, detektibea, emakumezkoa izatea da. Amaia Ezpeldoi dugu, detektibe argi eta nahiko atipikoa, ikertzaile" gogorraren" estereotipoari
|
jarraitzen
ez diona: emakume sentimentala da, Leninen mireslea, abertzalea eta joera lesbianokoa.
|
|
|
Bi liburuak Euskadi Irratiko Goizean behin saiorako egindako kolaborazioekin osatutakoak dira, eta M. Schwob (ik. Bizitza imajinarioak) eta I. Calvinoren irakaspenei
|
jarraituz
bezala (ik. Hiri ikusezinak), benetako datuak fikziozkoekin uztartuz, testu benetan iradokitzaileak lortu ditu Canok.
|
|
|
1989, 1993), J. M. Lasagabaster zuzen zebilen ohiturazko eleberriaren aldia 1957 artekoa zela adierazi zuenean. Ildo berari
|
jarraitzen
diote Jon Etxaideren eleberrigintzari buruzko doktorego tesia egiten ari den J. Rojo irakasleak berriki egindako baieztapenek10.
|
|
|
Nobela honek ohiturazkoekin dituen harremanak kontuan harturik, Jon Kortazarren iritziari
|
jarraituz
, nobela errealistaren hasieran edo mugan dagoela esan daiteke, baina noski, garai hartan Espainian nagusi zen errealismoarekin zerikusirik izan gabe. (43 or.) deurrenean Euskaltzaindiaren ekimenez Zumaian egin ziren ekitaldien fruitu diren artikuluak (ik.
|
|
|
Produkzioaren atala osatzeko, idazleei dagozkien xehetasunak aipatu genituzke. J. M. Torrealdaik bere Euskal Kultura Gaur (1997) liburuan dioenari
|
jarraituz
, gaur egun 300 euskal idazle inguru daude eta euren ezaugarri soziologikoak honela deskribatuko genituzke: % 90 gizonezkoak dira eta% 10,6 bakarrik emakumezko7 Adinari dagokionez, batez beste, 49 urte dituzte idazleok (%70 30 urte bitartean dabil) eta horren ondorioz, argi ikusten da gaur egun argitaratzen duten idazleen artean belaunaldi desberdinetako egileak kausi ditzakegula.
|
|
|
Alabaina, Intimismoaz haraindi: emakumezkoek idatzitako euskal literatura (Eusko Ikaskuntza, Donostia, 2000) liburuan nioenari
|
jarraituz
, ahanzte kritiko nabarmen baten aurrean gauden susmoa dugu. Alegia, L. Whitek bere 1996ko doktorego tesian frogatu zuen modura8, guztiz eztabaidagarriak dira euskal literaturaren historietan erabili ohi diren emakumezko idazleen kopuruak.
|
|
|
Nevadako Unibertsitateko White irakaslearen aburuz, 1936 ostean argitaratu duten euskal emakumezko idazleen kopurua 79koa edo izango litzateke eta, beraz, kopuru hori urrun dago literatura historietan adierazi ohi denetik. B. Muruagak (19989) esandakoari
|
jarraituz
, euskal literaturaren androzentrismoa guztiz da nabarmena. Gizonezkoa da azterketaren gune eta zentroa eta horrek eragin zuzena du eskaini ohi diren emaitzetan.
|
|
|
Even Zoharrek darabilen kontzeptuaz baliatuz, itzulpenek, haur eta gazte literaturak, edo emakumezkoek idatzitako literaturak, gune marjinala du oraindik periferikoa esango lukete teoria sistemikoen defendatzaileek euskal literatur sistema garaikidean. Edonola ere, eta gai honi berriro ere helduko diogulako,
|
jarrai
dezagun euskal literatur sistemaren deskribapen laburra egiten.
|
|
|
Esandakoari
|
jarraituz
, euskal sistema literarioaz mintzo garenean, teoria enpirikoaren jarraitzaileek zehaztutakoaren ildotik (ik. Schmidt, S. J.:
|
|
|
Argitaletxeak ugaldu2, sorkuntza literariorako diru-laguntzak plazaratu eta sariketak bultzatu ziren eta euskal literaturaren mundua giro zurrunbilotsuan sartu zen. Ustela edo Pott aldizkarien ildoari
|
jarraituz
, berrikuntza poetikoaren aldarria literaturaren autonomiaren aldarri bilakatu zen Pottekoen testuetan. Abangoardia kontzeptuari hertsiki lotuta dagoen literaturaren autonomiaren aldeko jarrera honetan3, sorkuntza literarioarekiko konpromisoak adierazpide desberdinen ikerketa eragingo dio sortzaileari.
|
|
|
bitartean, urtean 31,5 liburu argitaratzen bazen, bitartean, kopuru hori 659,2 liburura igo zen. Horretaz gain, 1999an4, 1.523 liburu argitaratu zirela ikus dezakegu, eta, Unescoren sailkapenari
|
jarraituz
,% 13,1 literatur liburua zen,% 23 haur eta gazte literatura eta% 33,8 irakaskuntza liburua. Guztiz aipagarria da literatur liburuen ehunekoa jaitsiz joan dela azken urte hauetan eta inguruko hizkuntzetako liburugintzan duen ehunekora berdindu duela.
|
|
|
Zorigaitz sorta bat dela eta (amaordea eta anaiordea hiltzen zaizkio), Beñatek ihes egin eta umezurztegi batean hartzen du babesa. Baina haren atsekabeak ez dira horretan amaitzen eta, maitasun zapuztu baten ondoren, bere borroka pertsonalean
|
jarraitu
zuen, zapaldu nahi zuten estekadura orotik libratu nahian. Ikusten dugunez, eleberriak bizitza latz eta zorigaiztoz betea kontatzen du, sarritan erotismo dosi handiz atondua.
|
|
|
Are gehiago, I. Sarasolari (1976: 15)
|
jarraituz
, euskal literatura stricto sensu orduantxe sortu zela esan daiteke.
|
|
|
3 Aipatutako egileez gain, hogeiko hamarkadakoak dira joera tradizionalistagoari
|
jarraitzen
zion Maddi Elissage eta herri ipuinen ekarriaz baliatu ziren Errose Bustintza eta Maddi Ariztia. Politikaren arloari dagokionez, urte horietan sortu ziren Emakume Abertzale Batza (1922) Bilbon, edo Begiraleak (1934) Iparraldean.
|
|
|
Kresala bizkaieraz idatzita dago, eta bertan Arranondoko Ondarroa autorearen jaioterriaren transposizio literarioa arrantzaleen bizitza eta ohiturak deskribatzen ditu. Protagonisten maitasun istorioaren narrazioak hari ahul bat eskaintzen du eleberrian agertzen diren koadroak lotzeko, eta hasieran Euskal Erria() aldizkarian atalka argitaratu zenez, zenbait pasarte foiletoi teknikari
|
jarraituz
idatziak ditu. Eleberriak herritartasuna defendatu nahi du, tradizioa, zibilizazio modernoaren erasoaren aurrean.
|
|
|
Ezaugarri horien alboan, Otegik bi ezaugarri azpimarratu zituen: pertsonaiek gatazkarik ez izatea (ez dute eboluzionatzen eta, E. M. Fosterren bereizketari
|
jarraituz
, pertsonaia lautzat jo daitezke) eta kontalari subjektibo orojakilea (mota autorialekoa, N. Friedmanen sailkapenaren arabera). Ezaugarri guztiok direla eta, euskal kritikariek Agirreren eleberriak Peredaren nobelekin (batez ere Peñas Arriba eta Sotilezarekin) dituen lotura intertestualei erreparatu diete.
|
|
|
Autore honek Truebaren zenbait ipuin itzuli eta narratiba zein poesia landu zituen. Josetxo (1909) eta Jaioterri maitea (1910) nobeletan ohiturazko lanen ildoari
|
jarraitu
zion, nahiz foiletoi eta abentura eleberriaren zenbait osagai ere baduten. Josetxoren kasuan ijitoek lapurtutako seme baten historia kontatzen zaigu; semeak, gorriak ikusi ondoren, bizitzan arrakasta lortu eta gurasoak ezagutzeko parada du.
|
|
|
Scott, S. Pellico edo G. Papinirena, besteak beste. Haren Uztaro (1937) eleberriak ere ohiturazko literaturaren ildoari
|
jarraitzen
dio, baina bere zama moralizatzailea Anabitarteren eleberrietakoa baino astunagoa da, eta bertara biltzen dira generoari dagozkion berezitasun formal guztiak: narratzaile orojakilea, pertsonai onen eta gaiztoen bereizketa (planteamendu manikeoa), eta abertzalekeria amorratua.
|
|
|
Gaia, berriz ere, historikoa da; Erdi Aroko banderizoen arteko gerrak kontatzen dira idazlan hauetan. Sir Walter Scotten ereduei
|
jarraituz
idatzitako Gorrotoa lege eleberri historikoa, euskal eleberri historikorik hoberena izan daitekeela dio Rojok. Bertan kontatzen direnak Mondragoeko erreketaren inguruan kokatzen dira, baina alderdi historikoaz gain, pertsonaia batzuen bizitza ere kontatzen zaigu bertan.
|
|
|
Euskal eleberrigintzaren kasuan, Modernism delakoaren modernitatea eta iraultza teknikoa ez ziren 1960ko hamarkada arte agertu. M. Bradburyk El mundo moderno lanean (Edhasa, 1990) egiten dituen planteamenduei
|
jarraituko
bagenie, esan genuke euskal eleberrigintza XX. mendearen erdialdea arte nagusi izan zen estetika historiko eta ohiturazkoa alde batera utzi eta mende hasierako Modernism haren berrikuntzak bere egiten zituen modernitate osteko eleberrigintza bihurtu zela. Bestela esanda, egun euskal eleberrigintza modernoa esaten diogun horrek, zeina sortu baitzen 1957an lehen lan existentzialistaren eskutik, errealitatean lotura zuzena duela II. Mundu Gerra osteko proposamen europarrekin, alegia, modernitatearen amaierara hurbiltzen ari den eleberrigintzarekin.
|
|
|
Abertzaliak:
|
jarraitu
daigun Sabin" ek irakatsi euskun biderik zintzo zintzo; bera artu daigun eredutzat, eta lan egin daigun gogoz bape gogatu barik; ¡ Jel aldez beti! ¡ Ekin, bildurtu barik Euzkadi osasunez beterik agertu daiten egun zoriontsu baten...
|
|
|
Lukas lagun askok ezagutu eben
|
jarraitu
eban aititak; nik neuk be bai.
|
|
|
Bai, Manutxu be
|
jarraitu
eban aititak txikia izan arren... Eta soiñuari oratu ta aintziñako kanta au abestu eban:
|
|
|
Ixilik ginoazen. Horrela
|
jarraitzea
erabaki nuen. Atzetik apal zioan zaldia nirudian, baina niri axolik ez.
|