|
2002
|
|
|
3' Juduen Alisana', arabieraz, Alisana hitza toponimoa
|
izanik
..
|
|
|
' Ezra'
|
zen
, harenahaidea, Tuteran1089anjaioa.Horierealdebatetikbestera zebilen, alderrai, etamezenasenemaitzeieskerbizizen.
|
|
|
1114.ean, Almumin enondorengoakalmorabideakgaraituzituen; almohadeak beriarPenintsulako atarianzeudenzelatan, etaMendebaldeosoakbazuenhaien gaiztakerienberri. Egunhaiexetakoa
|
da
, bada, Abraham barHiyya' renobra, Megilat.ha megaleh, goragoaipatua.HartanHerrialdeSantuareninguruetanEdom en (kristautasunaren) etasmaelen (slamen) arteangertatzekozirenguduez mintzo zenautorea.R.Yehudahha Levikberakere sraelberrerosiaizanenetabera AgindurikoHerrialderaberrizereheldukozenegunazegitenzuenamets.Judu herria, beresakabanaketanzapaldua, Mesiasenberehalakoetorrerarenzainzegoen, S... Yehudahha Levik, jadanikberrogeita hamarretatik hirurogeiurtebitartean zituelarik, Jerusalemeraabiatzea, Sionera itzultzekosentitzen zuenherri minsakon huraegiabihurtzeko.Bidaiahoriegitekoideiaberakritikatzenziotengaizki esaleei honelaerantzunzien9:
|
|
|
1114.ean, Almumin enondorengoakalmorabideakgaraituzituen; almohadeak beriarPenintsulako atarianzeudenzelatan, etaMendebaldeosoakbazuenhaien gaiztakerienberri. Egunhaiexetakoa da,
|
bada
, Abraham barHiyya' renobra, Megilat.ha megaleh, goragoaipatua.HartanHerrialdeSantuareninguruetanEdom en (kristautasunaren) etasmaelen (slamen) arteangertatzekozirenguduez mintzo zenautorea.R.Yehudahha Levikberakere sraelberrerosiaizanenetabera AgindurikoHerrialderaberrizereheldukozenegunazegitenzuenamets.Judu herria, beresakabanaketanzapaldua, Mesiasenberehalakoetorrerarenzainzegoen, Sionera... Yehudahha Levik, jadanikberrogeita hamarretatik hirurogeiurtebitartean zituelarik, Jerusalemeraabiatzea, Sionera itzultzekosentitzen zuenherri minsakon huraegiabihurtzeko.Bidaiahoriegitekoideiaberakritikatzenziotengaizki esaleei honelaerantzunzien9:
|
|
|
AgindurikoHerrialdeanjuduoso osoaizanzitekeen, kazartarrenerregearen aurreanmantenduzuenbezala, liburubateanhariaguresatean, sraelerantzjoateko (Kuzari, 5,23). Aldiberean, ordea, Sefarad11 bereasabenherriadelaaitortzendu, haiekehortzirik dautzanlekuabaita.Azpimarratzekoa
|
da
Herrialde Santurako igoera (aliyah) harenobrangarrantzihandikomotiboadela, etaberrerospenerako aitzin urratsa.HerrialdeSanturaitzultzeaprofeziaberriztatzeralaguntzekoigoera da, etahorrenondorioz, Mesiasetordadinerebai.HonelakantatzenzuenR. Yehudah kberepoemaYonat.reh.oqim12:
|
|
|
...kazartarrenerregearen aurreanmantenduzuenbezala, liburubateanhariaguresatean, sraelerantzjoateko (Kuzari, 5,23). Aldiberean, ordea, Sefarad11 bereasabenherriadelaaitortzendu, haiekehortzirik dautzanlekuabaita.Azpimarratzekoa da Herrialde Santurako igoera (aliyah) harenobrangarrantzihandikomotiboadela, etaberrerospenerako aitzin urratsa.HerrialdeSanturaitzultzeaprofeziaberriztatzeralaguntzekoigoera
|
da
, etahorrenondorioz, Mesiasetordadinerebai.HonelakantatzenzuenR. Yehudah kberepoemaYonat.reh.oqim12:
|
|
|
Ezduguhainzailabidaiahuranolakoegoeraneginzuenasmatzea.Haren poema ederrenakbidaiahorretanidatzizituen, horberebertsobateanadieraziriko herri-minak betetzenzitueneta: Ene bihotzaEkialdeandaetani, berriz, Mendebaldemuturreanl3.AlexandriatikSinaiko basamortua zeharkatzen ahalegindu
|
zen
, bainaazkenean itsasozsegitzea erabakizuen, eta 1141.eko maiatzaren14anontziratuzen.EgunhaietanAsqalonera erahonetakobidaia egiteko hamar bategunbeharziren, etapixkat gehiagoAkrerainoheltzeko. kertzaileenarabera, R.Yehudah4901.ekoMenah.emAb ekohilabeteanhilzen, hauda, 1141.ekouztail agorrilean, Egiptoutzietahandikbihilabetegeroago.
|
|
|
Mendigailurrenlepomalguakdirelabide, EuropazaharrarenetaAfrikarantz uzkailitakoEspainiarenartekoatari baliotsuaizan
|
da
garaiguztietako bidaiarientzat.Duelabimilaurtekoerromatarrengaltzadanagusiazihoanbertatik gudalosteenibilbide, merkatariendiru iturri, alferreniheslarietakulturberrien haizeberri.ErdiAroandoneJakuerenbidebihurtuzuenordukoerromesuholde bedeinkatuak.
|
|
|
EstrabongreziarrareneskutikdatorkiguJ.K.aurrekomendeanPirinioetako bizkarrezurrarenalde bietan kokaturikbizi
|
ziren
euskaldunen aipamen zaharrenetakoa.Bazuen herrihonekErribera barreneanjotako beredirutxanpon zaharra eta Kalahorraraino iristen zen erromatarren mapetan euskaldunen lurraldea.
|
|
|
EstrabongreziarrareneskutikdatorkiguJ.K.aurrekomendeanPirinioetako bizkarrezurrarenalde bietan kokaturikbizi ziren euskaldunen aipamen zaharrenetakoa.Bazuen herrihonekErribera barreneanjotako beredirutxanpon zaharra eta Kalahorraraino iristen
|
zen
erromatarren mapetan euskaldunen lurraldea.
|
|
|
Hizkuntzari dagokionez, herriaskorenmintzairetakomaileguzaberastenjoan zeneuskara, Tuteraaldeangaraiangaraikoetorkinekgainditutagaldubazenere. Horidela eta, iberiar, zelta, erromatar, gotoetaarabiarren eragina
|
izanzuen
gureak, besteakbeste, etanolaez, hebraieraetagaskoialuzazegonzirensendo erroturikhemenmerkatari, artisauetaofizio desberdinenlokarriekin. Erregeeta handizkienjauregietan, Elizarenizkribuetan bezala, latina zenhizkuntzaofiziala ErdiAroanbertakoerromantzeanagusitzenhasiarte, administrazio, legeria eta erlijiogaietarakoeuskaraofizialkiherrimailanbazterturikzetzalarik.Kulturaeta hizkeraaskotarikoherriaizanda, beraz, betidanikNafarroaaniztasunakdakarren aberastasunarekin.
|
|
|
Honelako egoeranigarokozirenX.mendeanYehudah ha Levigaztearen lehenbizikourteakberehirian, munduanzeharibiltariizatekobokazioarekinsortu
|
bazen
ere Tuterako semea.
|
|
|
Ahalezeta moldezLiburuSantuetan oinarritzen
|
da
idazlehonen lana, juduentzatohikoazenTestamentuZaharretik xurgatuzsentipenenespresioaeta jainkozaletasunarenirudipoetikoa.EsanguratsuadaJakobensemegazteJosefek izandakogariespalen ametsa, lastoakburua makurtuz anaien etorkizuna adieraztenzuena.rudiberadatorkionaturalki bururaurrundutakomaitalearen goratzarrea eginnahiduelarik.Honeladio: Neskatxamaitatuenalorrean maitasunaren gari azaoak 1zureenaitzineanmakurtzendira (9.poema, 32.b.).
|
|
2005
|
|
|
1 Bizkai Gipuzkoetakoanitz lekutan, hala nola Nafarroako Bortzirietan, azentua bereizgarriada.Hitz gehienakarauorokorbatenbidez azentuatzendirenbitartean, bestehitzbatzuek azentuera bereziaedomarkatuaerakusten dute.Eskualdehonetan zehar(= Txillardegi1985mendebaldekoazentu saila) aurkitzendiren azentu arauak nahikoa desberdinak
|
badira
ere, hitz markatuetan bat etortze harrigarria aurkitzen dugu, Mitxelenak (1977: 391) ikusizuenbezala.Adibidebatzuk emateko, beste, leku, le (e) ngusu, belarriedobasuedalontziahitzmarkatuakdiraazentu bereizgarria duten hizkera gehienetan mendebalde erdialdekoeskualde honetan (ikusGaminde&Hualde1995).
|
|
|
Singularreaneta pluraleanazentueradesberdinakdituztenhizkeretan, bereizkuntzahaugaltzendahitzmarkatuekin.Adibidez, Gipuzkoakozenbait lekutanetxíak ergatibosingularraetaétxiak absolutibo ergatibopluralaedo gizónaigízonaidatibosingularraetapluralaazentuarenbidezbereizten badiraere, singularrareneta pluralaren arteko bereizkuntza hori ez
|
da
egiten
|
|
|
/ béste/ hitzarekin: béstiak ergatibosingularrazeinabsolutibo/ ergatiboplurala
|
izan
daiteke eta béstiai datibo singularra zein plurala. Era berean, Gernikaldean etziék etaetzíekgixonarí erg sgvs.abs erg pl, etagixónaridatsgvs.datpldatsg= datpl, etab., bereiztendira, bainabéstiekbéstieri ergsg= abs ergpl, dugu, azentuera markatuarekin.
|
|
|
Lehentaldeadela ta, hitzmarkatuenarteanmaileguaskobadituguere (zaharrakzeinberriak), maileguguztiakezdiramarkatuak.Hitz mailegatu askoazentueraorokorrari egokituzaizkio.Hainzuzen, maileguakazentuatzekoosoegokitzapen arauzehatzakaurkituohiditugutokiantokikohizkeretan.Kasu aipagarribezala, Bizkaikoiparraldekohizkeretan eroatzizkidun maileguakbimodudesberdinetanegokitzendira, esannahia' egileaedoontzia, lekuaden.Beraz, frutérue fruta ontziamarkatuaetafruterué' markatugabea (etaazentugabea, cf.fruteruedá) 2 desberditzendira azentuerarenbidez, nahizetaerdarazbihitzhauekguztizhomonimoakizan (hurrengohizkerahauetanbehintzategitendaazentuzko bereizkuntzahau: Gatika, Gernika, Lekeitio, Ondarroa, Markina, Mallabia). Edozeinkasutan, azentuera markatua daukaten hitz batzuk oso mailegu zaharrak
|
dira
. Adibidez, markatuenarteanhurrengoakaurkituohidiramendebaldekohizkeretan: denpora (< lat.tempora), domeka (< lat.dominica), kipula (< lat. caepulla), puxikauessic (< lat.a), alkondaraal qandura (< gazt.zah.
|
|
|
Orain arteeuskaletimologialanetanazentuaaldehaterautzidagehienetan.Egia dabatzutanzubereraren azentugertakariakaipatzendirela.Baina zubereraren azentuarenmemoriahistorikoaaskozlaburragoadamendebaldekoeuskararenabaino. Azentuerabereizgarriamendebaldeanbainoaskoz berriagoa
|
da
hemen. Zubereraz hitz batek azentuera markatua (oxitonoa) badauka, arrazoiaizandaitekebukaeranbokalbatgaldudela, ·gizoná (g) ek> gizonék,, fa/ habáa eta> alhabá kasu aipatuetan bezala (edo ta mendían > mendín berriagoan). Modu honetan hitzbatoxitonoa badazubereraz, kontraziobatpairatuduelasusmatudezakegu.Bainahonekmaileguzaharrakedo konposatu zahar fosilduak aurkitzeko ez digu laguntzen.
|
|
|
Zubereraz hitz batek azentuera markatua (oxitonoa) badauka, arrazoiaizandaitekebukaeranbokalbatgaldudela, ·gizoná (g) ek> gizonék,, fa/ habáa eta> alhabá kasu aipatuetan bezala (edo ta mendían > mendín berriagoan). Modu honetan hitzbatoxitonoa badazubereraz, kontraziobatpairatuduelasusmatudezakegu.Bainahonekmaileguzaharrakedo konposatu zahar fosilduak aurkitzeko ez digu laguntzen. Mendebaldeko azentua, aldiz, lagungarriagoa
|
izan
daiteke etimologia lanetan. Badagaraia azentugertakariakkontuanhartzekoproposamen etimologikoen egiantza ebaluatzerakoan.Hau da, esaldibatean esanda, artikuluxka llabur honetan esannahidudana.
|
|
|
Mendebaldeko azentua, aldiz, lagungarriagoa izan daiteke etimologia lanetan. Badagaraia azentugertakariakkontuanhartzekoproposamen etimologikoen egiantza ebaluatzerakoan.Hau
|
da
, esaldibatean esanda, artikuluxka llabur honetan esannahidudana.
|
|
|
2.Gure hipotesiaren balioheuristikoa ukaezina
|
da
, nireustez.Ikusten badugu, esate baterako, amuhitzakazentueramarkatuaduelaOndarroan, Lekeition, Markinan, etab., datu honek etimologiaren berri ematen digu. Emandezagun ezdakigulaezerhitzhonenetimologiaz (edoezgarelagogoratzen). Gurehipotesiarenarabera, azentumarkatuadutenhitzakelkartu/ eratorriak edomailegatuakdira.Egituragatik hitzhonekezdirudi polimorfemikoa.Orduan, pentsatubehardugumailegubatdela.Etahorrelada.Gureerdal hiztegietarabagoazorain, ikusikodugulatinezkoordainahamus delaetagaztelaniazkohiztegianerehamo hitzaaurkitzen duguesannahihorrekin, nahiz etaosoerabiliaezizan.
|
|
|
JosebaLakarrakproposatzenduenezbertzeber hitzean, erroaizango
|
litzateke
; haudaberaeta berdinhitzetandugunerroa.Bigarren osagaia, Lakarrarenustez, agianeze ukapenaizangolitzateke; beraz, bertze <?: ·béreze izangogenuke.
|
|
|
Zenbaitkasutan, azentumarkatuakontraziobatenondorioada, antza
|
denez
: bélarri (edobelárri, bainaazentueramarkatuarekin) < belaarri, égia < egiiaOrotariko EuskalHiztegia). (ikusItxuraguztienarabera, bokalgeminatu edo bikoitzak Mitxelenaren aitzineuskara baino berriagoak dira. Lehendabizikoadibidearenkasuan, konposatuedoeratorribatizangogenuke:
|
|
|
Zenbaitkasutan, azentumarkatuakontraziobatenondorioada, antza denez: bélarri (edobelárri, bainaazentueramarkatuarekin) < belaarri, égia < egiiaOrotariko EuskalHiztegia). (ikusItxuraguztienarabera, bokalgeminatu edo bikoitzak Mitxelenaren aitzineuskara baino berriagoak
|
dira
. Lehendabizikoadibidearenkasuan, konposatuedoeratorribatizangogenuke:
|
|
|
Atzizkiarenhasieranzegoenkontsonanteazeinzenezzaiguaxolaorain. Agianatzizkia gan:: ·domeka Can (edo': ·domekagan,
|
zen
(ikusJacobsen 1977, deRijk1981etabaitaTrask1997ere), bainaberdinzaigubestekontsonantebatizatea.Garrantzitsuadena dakontsonantehorrekdisimilazioaeragotzizuela: nahibada) > domekan.Ezdugu onartu beharmorfema hauberandu bihurtu zelaatzizki.Nahikoa daonartzea kontsonanteaahoskatzenzeladisimilazioasortu zenean.
|
|
|
Atzizkiarenhasieranzegoenkontsonanteazeinzenezzaiguaxolaorain. Agianatzizkia gan:: ·domeka Can (edo': ·domekagan, zen (ikusJacobsen 1977, deRijk1981etabaitaTrask1997ere), bainaberdinzaigubestekontsonantebatizatea.Garrantzitsuadena dakontsonantehorrekdisimilazioaeragotzizuela: nahibada) > domekan.Ezdugu onartu beharmorfema hauberandu bihurtu zelaatzizki.Nahikoa daonartzea kontsonanteaahoskatzenzeladisimilazioasortu
|
zenean
.
|
|
|
...aetorridatorrenbereizkuntakezdigutelaguntzen hiztunok harremanetanhizketa bidezegitendugunerabileraren azpianetaazaleangertatzendenaargitzen, ezindelakoteorizatu errealitatean egitendenakontuan hartu gabe.Eman dezagun linguistika teorikoarenalderdiak bere horretan hartuetahizkuntzaarrotzenirakaskuntzaraedopatologietaraeramatenditugula, etaharrokeriakitsutzen ez bagaitu behintzat, berehala ohartuko
|
gara
umezurtasunaz, hots, elkarlanaren beharraz: hiztunek egiazkiegitenduten erabileraren ezagutzabeteagoaezinbestekoa izateazgain, bestealoraskotako ezagutzak eregurutzatuko zaizkigulako: besteakbeste, pedagogikoak, psikologikoak, soziologikoakedo antropologikoak.Honenbestez, ezdago lehen mailakoteorizatzeriketabigarrenmailakoaplikaziorik, ezasimetriarik, bien arteko harremana elkarreraginezkoada, elkarelikatzen baitute elkarren osagarridirelako.
|
|
|
...egitendenakontuan hartu gabe.Eman dezagun linguistika teorikoarenalderdiak bere horretan hartuetahizkuntzaarrotzenirakaskuntzaraedopatologietaraeramatenditugula, etaharrokeriakitsutzen ez bagaitu behintzat, berehala ohartuko gara umezurtasunaz, hots, elkarlanaren beharraz: hiztunek egiazkiegitenduten erabileraren ezagutzabeteagoaezinbestekoa izateazgain, bestealoraskotako ezagutzak eregurutzatuko
|
zaizkigulako
: besteakbeste, pedagogikoak, psikologikoak, soziologikoakedo antropologikoak.Honenbestez, ezdago lehen mailakoteorizatzeriketabigarrenmailakoaplikaziorik, ezasimetriarik, bien arteko harremana elkarreraginezkoada, elkarelikatzen baitute elkarren osagarridirelako.
|
|
|
Prosodiaz gozatuta ekoizten ditugun hizketa hotsen bidezko esaldiak alde askotatik azter badaitezke ere, horien izaera eta funtzionamendua estudiatzen duen eremuaz gain (eta ikerketa iturri ezinago oparoa
|
da
gurean), badira alorrak apenas lur hartu dutenak gure artean. Esate baterako, elkarrekin aritzeko, kontuak elkarri esateko erabiltzen dugun kode digitala eta bidaide den analogikoa (maiz askotan gure keinuek, keinadek, imintzioek, oharkabean (edo ohartuki) egindako esku, begi edo gorputz mugimenduek onartzen, gaitzesten, gezurtatzen, xamurtzen edo gaiztotzen baitute ahoz esandakoa).
|
|
|
Prosodiaz gozatuta ekoizten ditugun hizketa hotsen bidezko esaldiak alde askotatik azter badaitezke ere, horien izaera eta funtzionamendua estudiatzen duen eremuaz gain (eta ikerketa iturri ezinago oparoa da gurean),
|
badira
alorrak apenas lur hartu dutenak gure artean. Esate baterako, elkarrekin aritzeko, kontuak elkarri esateko erabiltzen dugun kode digitala eta bidaide den analogikoa (maiz askotan gure keinuek, keinadek, imintzioek, oharkabean (edo ohartuki) egindako esku, begi edo gorputz mugimenduek onartzen, gaitzesten, gezurtatzen, xamurtzen edo gaiztotzen baitute ahoz esandakoa).
|
|
|
Prosodiaz gozatuta ekoizten ditugun hizketa hotsen bidezko esaldiak alde askotatik azter badaitezke ere, horien izaera eta funtzionamendua estudiatzen duen eremuaz gain (eta ikerketa iturri ezinago oparoa da gurean), badira alorrak apenas lur hartu dutenak gure artean. Esate baterako, elkarrekin aritzeko, kontuak elkarri esateko erabiltzen dugun kode digitala eta bidaide
|
den
analogikoa (maiz askotan gure keinuek, keinadek, imintzioek, oharkabean (edo ohartuki) egindako esku, begi edo gorputz mugimenduek onartzen, gaitzesten, gezurtatzen, xamurtzen edo gaiztotzen baitute ahoz esandakoa). Hau da, kinesiaren eta proxemikaren eskutik hartzen dugu ahozkoa bezain adierazgarria eta komunikazio intentzionalitateari begira ezinbestekoa den informazioa ekoizpen oharmen prozesu konplexuen deskribapenerako'.
|
|
|
Esate baterako, elkarrekin aritzeko, kontuak elkarri esateko erabiltzen dugun kode digitala eta bidaide den analogikoa (maiz askotan gure keinuek, keinadek, imintzioek, oharkabean (edo ohartuki) egindako esku, begi edo gorputz mugimenduek onartzen, gaitzesten, gezurtatzen, xamurtzen edo gaiztotzen baitute ahoz esandakoa). Hau
|
da
, kinesiaren eta proxemikaren eskutik hartzen dugu ahozkoa bezain adierazgarria eta komunikazio intentzionalitateari begira ezinbestekoa den informazioa ekoizpen oharmen prozesu konplexuen deskribapenerako'. Ez da lan honen helburuetan sartzen alderdi horien guztien deskribapena egitea; hala ere, uste dut, errealitatearen murrizte bortitza egin nahi ez badugu, eta prozesu horien muinera heldu, nahitaezko dela aipatu berri ditudan alderdi horiek aintzat hartzea.
|
|
|
Esate baterako, elkarrekin aritzeko, kontuak elkarri esateko erabiltzen dugun kode digitala eta bidaide den analogikoa (maiz askotan gure keinuek, keinadek, imintzioek, oharkabean (edo ohartuki) egindako esku, begi edo gorputz mugimenduek onartzen, gaitzesten, gezurtatzen, xamurtzen edo gaiztotzen baitute ahoz esandakoa). Hau da, kinesiaren eta proxemikaren eskutik hartzen dugu ahozkoa bezain adierazgarria eta komunikazio intentzionalitateari begira ezinbestekoa
|
den
informazioa ekoizpen oharmen prozesu konplexuen deskribapenerako'. Ez da lan honen helburuetan sartzen alderdi horien guztien deskribapena egitea; hala ere, uste dut, errealitatearen murrizte bortitza egin nahi ez badugu, eta prozesu horien muinera heldu, nahitaezko dela aipatu berri ditudan alderdi horiek aintzat hartzea.
|
|
|
Hau da, kinesiaren eta proxemikaren eskutik hartzen dugu ahozkoa bezain adierazgarria eta komunikazio intentzionalitateari begira ezinbestekoa den informazioa ekoizpen oharmen prozesu konplexuen deskribapenerako'. Ez
|
da
lan honen helburuetan sartzen alderdi horien guztien deskribapena egitea; hala ere, uste dut, errealitatearen murrizte bortitza egin nahi ez badugu, eta prozesu horien muinera heldu, nahitaezko dela aipatu berri ditudan alderdi horiek aintzat hartzea.
|
|
|
Hau da, kinesiaren eta proxemikaren eskutik hartzen dugu ahozkoa bezain adierazgarria eta komunikazio intentzionalitateari begira ezinbestekoa den informazioa ekoizpen oharmen prozesu konplexuen deskribapenerako'. Ez da lan honen helburuetan sartzen alderdi horien guztien deskribapena egitea; hala ere, uste dut, errealitatearen murrizte bortitza egin nahi ez badugu, eta prozesu horien muinera heldu, nahitaezko
|
dela
aipatu berri ditudan alderdi horiek aintzat hartzea.
|
|
|
3 Zentzua, nork bere esperientziatik, biografiatik, behar, nahi eta elkarri eragiteko sentitzen dugun beharretik hezurmamitzen
|
da
. Geure izatetik eta egoera zehatzetik komunikatu eta pertzibitzen dugun neurrian, Semantikaren arloan kokatzen da zentzuaren mundua.
|
|
|
3 Zentzua, nork bere esperientziatik, biografiatik, behar, nahi eta elkarri eragiteko sentitzen dugun beharretik hezurmamitzen da. Geure izatetik eta egoera zehatzetik komunikatu eta pertzibitzen dugun neurrian, Semantikaren arloan kokatzen
|
da
zentzuaren mundua. Bihoazkie nire eskerrik handienak eta zintzoenak, batetik, komunikazioaren unibertsoan murgiltzen eta soa zorrozten irakatsi didaten Psikologia Fakultateko Jose Luis eta Terexa adiskide eta lankideei, eta bestetik, Areson izerdi patsetan, kontzeptuen hezur mamiak euskaratzen horrenbeste lagundu didaten Euskara Taldeko Teresa Belasko, Iñaki Arregi eta Lola Figueiredo adiskideei.
|
|
|
' Ahozkoaren azterketa egiten
|
den
Jan zientifiko bakanetan, kasurik onenean aipatu baino ez dira egiten hizketarekin hatera datozen proxemika edo kinesia. Alabaina, falta dira azterketa sistematikoak.
|
|
|
' Ahozkoaren azterketa egiten den Jan zientifiko bakanetan, kasurik onenean aipatu baino ez
|
dira
egiten hizketarekin hatera datozen proxemika edo kinesia. Alabaina, falta dira azterketa sistematikoak.
|
|
|
' Ahozkoaren azterketa egiten den Jan zientifiko bakanetan, kasurik onenean aipatu baino ez dira egiten hizketarekin hatera datozen proxemika edo kinesia. Alabaina, falta
|
dira
azterketa sistematikoak.
|
|
|
Bakarbatzuenirizpideak bainoezditutekarriko.KentetaMinifie (1977,116) autoreekhoneladiote: ingurunekohotsenetengabekoeJkarreraginarenkonpJexutasunadeJaeta, unitateJinguistikojakinbatekezditu,
|
izan
, akustikazkoetaartikuJaziozkoaJdagaitzak, beraz, koartikuJazioareninterpretaziohonek, ekoizpenarenkontzeptuaJizazioaegitenduetasuposatzendu, mugimenduzko kontroJarensistema irteeranunitatediskretoak dituguJa. Daniloffeta Hammarberg (1973) autoreek, segmentufonetikobatekbesterenbateandueneragingisaeJkarrenondokoebakerenbatetortzemodu AHO BELARRIEN] ARDUERAMALGU MOLDAKORRETANBAOTEALDAGAIZTASUNIK, ruetan sinplifikatuz, ezkerrerakoeta eskuinerako koartikulazioa bereizten badaere, kontua askozerekonplexuagoa da; izanere, ezdabakarrikaurretik edoondorendatorrensegmentuari aurrehartzeaezaugarriak aldaraziz, askotan, errealitatean, artilukatzaileeneskutik (e.b., ezpainenaurreratzeetaborobiltzea) koordinatutakohainbat mugimendu morfema mugengainetikhedatzen dira aurreratuzartikulatzaileenjarreraondotik doazen segmentuetara, mugimendu horien guztien emaitza diren ezaugarri akustiko jakinakaldaraziz.Etahemendik datar, hizketan arigarenean, ahoskuntzorganoek oharkabean (bainaezimitazioz) behinetaberrizegitenduten mugimendu kontrolarenalderdikorapilotsua.Artikulaziozkoetaakustikazkodatuesperimentaletan aurkitzenden aldakortasunfonetikoarenarazoak, artikulatzailebakoitzarenmugimenduenoinarrian dauden kontrolprintzipioen arazoorokorra aztertzera eraman ditu jakitunak.
|
|
|
ingurunekohotsenetengabekoeJkarreraginarenkonpJexutasunadeJaeta, unitateJinguistikojakinbatekezditu, izan, akustikazkoetaartikuJaziozkoaJdagaitzak, beraz, koartikuJazioareninterpretaziohonek, ekoizpenarenkontzeptuaJizazioaegitenduetasuposatzendu, mugimenduzko kontroJarensistema irteeranunitatediskretoak dituguJa. Daniloffeta Hammarberg (1973) autoreek, segmentufonetikobatekbesterenbateandueneragingisaeJkarrenondokoebakerenbatetortzemodu AHO BELARRIEN] ARDUERAMALGU MOLDAKORRETANBAOTEALDAGAIZTASUNIK, ruetan sinplifikatuz, ezkerrerakoeta eskuinerako koartikulazioa bereizten badaere, kontua askozerekonplexuagoa
|
da
; izanere, ezdabakarrikaurretik edoondorendatorrensegmentuari aurrehartzeaezaugarriak aldaraziz, askotan, errealitatean, artilukatzaileeneskutik (e.b., ezpainenaurreratzeetaborobiltzea) koordinatutakohainbat mugimendu morfema mugengainetikhedatzen dira aurreratuzartikulatzaileenjarreraondotik doazen segmentuetara, mugimendu horien guztien emaitza diren ezaugarri akustiko jakinakaldaraziz.Etahemend... Printzipio horretan oinarrituz ezartzen dituzte, aldebatetik, batasunmotorearendenbora eskemak, eta, bestetik, koartikulazioaren agindumotoreenberrantolatze moduak, artikulatzaile ezberdinek halakohelburu jakinbatiritsibehardutenean, egoeraezberdinetatikabiatuz.Azalpenaketaereduakugariizanikere', gertaerahonenesplikaziozehatzagoa etaosatuagoalortu nahibadugu, behartzen gaitufonetikan ez ezik, fonologian etaseguruenik hizkuntzarenbestezenbaitosagairenazterketa emaitzetaneremurgiltzera.Argihila, neure buruariezbesteri, egitendizkiodan galderakdira, hots, aldez aurretik programatuaedo planifikatua ote ekoizpen prozesua. Nola liteke, bada, seinale fisikoakkanporatzeko, denboraezinagolaburrean (segundoko 15hizketa hotsezberdin kanpora baititzakegu) hots asmoa edoesanasmoakodatzea horrenbeste agindu (psiko) neuromotorkoordinatuz?
|
|
|
ingurunekohotsenetengabekoeJkarreraginarenkonpJexutasunadeJaeta, unitateJinguistikojakinbatekezditu, izan, akustikazkoetaartikuJaziozkoaJdagaitzak, beraz, koartikuJazioareninterpretaziohonek, ekoizpenarenkontzeptuaJizazioaegitenduetasuposatzendu, mugimenduzko kontroJarensistema irteeranunitatediskretoak dituguJa. ...ALGU MOLDAKORRETANBAOTEALDAGAIZTASUNIK, ruetan sinplifikatuz, ezkerrerakoeta eskuinerako koartikulazioa bereizten badaere, kontua askozerekonplexuagoa da; izanere, ezdabakarrikaurretik edoondorendatorrensegmentuari aurrehartzeaezaugarriak aldaraziz, askotan, errealitatean, artilukatzaileeneskutik (e.b., ezpainenaurreratzeetaborobiltzea) koordinatutakohainbat mugimendu morfema mugengainetikhedatzen
|
dira
aurreratuzartikulatzaileenjarreraondotik doazen segmentuetara, mugimendu horien guztien emaitza diren ezaugarri akustiko jakinakaldaraziz.Etahemendik datar, hizketan arigarenean, ahoskuntzorganoek oharkabean (bainaezimitazioz) behinetaberrizegitenduten mugimendu kontrolarenalderdikorapilotsua.Artikulaziozkoetaakustikazkodatuesperimentaletan aurkitzenden aldakortasunfonetikoarenarazoak, artikulatz... Printzipio horretan oinarrituz ezartzen dituzte, aldebatetik, batasunmotorearendenbora eskemak, eta, bestetik, koartikulazioaren agindumotoreenberrantolatze moduak, artikulatzaile ezberdinek halakohelburu jakinbatiritsibehardutenean, egoeraezberdinetatikabiatuz.Azalpenaketaereduakugariizanikere', gertaerahonenesplikaziozehatzagoa etaosatuagoalortu nahibadugu, behartzen gaitufonetikan ez ezik, fonologian etaseguruenik hizkuntzarenbestezenbaitosagairenazterketa emaitzetaneremurgiltzera.Argihila, neure buruariezbesteri, egitendizkiodan galderakdira, hots, aldez aurretik programatuaedo planifikatua ote ekoizpen prozesua. Nola liteke, bada, seinale fisikoakkanporatzeko, denboraezinagolaburrean (segundoko 15hizketa hotsezberdin kanpora baititzakegu) hots asmoa edoesanasmoakodatzea horrenbeste agindu (psiko) neuromotorkoordinatuz?
|
|
|
ingurunekohotsenetengabekoeJkarreraginarenkonpJexutasunadeJaeta, unitateJinguistikojakinbatekezditu, izan, akustikazkoetaartikuJaziozkoaJdagaitzak, beraz, koartikuJazioareninterpretaziohonek, ekoizpenarenkontzeptuaJizazioaegitenduetasuposatzendu, mugimenduzko kontroJarensistema irteeranunitatediskretoak dituguJa. ...oa bereizten badaere, kontua askozerekonplexuagoa da; izanere, ezdabakarrikaurretik edoondorendatorrensegmentuari aurrehartzeaezaugarriak aldaraziz, askotan, errealitatean, artilukatzaileeneskutik (e.b., ezpainenaurreratzeetaborobiltzea) koordinatutakohainbat mugimendu morfema mugengainetikhedatzen dira aurreratuzartikulatzaileenjarreraondotik doazen segmentuetara, mugimendu horien guztien emaitza
|
diren
ezaugarri akustiko jakinakaldaraziz.Etahemendik datar, hizketan arigarenean, ahoskuntzorganoek oharkabean (bainaezimitazioz) behinetaberrizegitenduten mugimendu kontrolarenalderdikorapilotsua.Artikulaziozkoetaakustikazkodatuesperimentaletan aurkitzenden aldakortasunfonetikoarenarazoak, artikulatzailebakoitzarenmugimenduenoinarrian dauden kontrolprintzipioen arazoorokorra aztertzera eraman ditu ja... Printzipio horretan oinarrituz ezartzen dituzte, aldebatetik, batasunmotorearendenbora eskemak, eta, bestetik, koartikulazioaren agindumotoreenberrantolatze moduak, artikulatzaile ezberdinek halakohelburu jakinbatiritsibehardutenean, egoeraezberdinetatikabiatuz.Azalpenaketaereduakugariizanikere', gertaerahonenesplikaziozehatzagoa etaosatuagoalortu nahibadugu, behartzen gaitufonetikan ez ezik, fonologian etaseguruenik hizkuntzarenbestezenbaitosagairenazterketa emaitzetaneremurgiltzera.Argihila, neure buruariezbesteri, egitendizkiodan galderakdira, hots, aldez aurretik programatuaedo planifikatua ote ekoizpen prozesua. Nola liteke, bada, seinale fisikoakkanporatzeko, denboraezinagolaburrean (segundoko 15hizketa hotsezberdin kanpora baititzakegu) hots asmoa edoesanasmoakodatzea horrenbeste agindu (psiko) neuromotorkoordinatuz?
|
|
|
Daniloffeta Hammarberg (1973) autoreek, segmentufonetikobatekbesterenbateandueneragingisaeJkarrenondokoebakerenbatetortzemodu AHO BELARRIEN] ARDUERAMALGU MOLDAKORRETANBAOTEALDAGAIZTASUNIK, ruetan sinplifikatuz, ezkerrerakoeta eskuinerako koartikulazioa bereizten badaere, kontua askozerekonplexuagoa da; izanere, ezdabakarrikaurretik edoondorendatorrensegmentuari aurrehartzeaezaugarriak aldaraziz, askotan, errealitatean, artilukatzaileeneskutik (e.b., ezpainenaurreratzeetaborobiltzea) koordinatutakohainbat mugimendu morfema mugengainetikhedatzen dira aurreratuzartikulatzaileenjarreraondotik doazen segmentuetara, mugimendu horien guztien emaitza diren ezaugarri akustiko jakinakaldaraziz.Etahemendik datar, hizketan arigarenean, ahoskuntzorganoek oharkabean (bainaezimitazioz) behinetaberrizegitenduten mugimendu kontrolarenalderdikorapilotsua.Artikulaziozkoetaakustikazkodatuesperimentaletan aurkitzenden aldakortasunfonetikoarenarazoak, artikulatzailebakoitzarenmugimenduenoinarrian dauden kontrolprintzipioen arazoorokorra aztertzera eraman ditu jakitunak. ...berdinetatikabiatuz.Azalpenaketaereduakugariizanikere', gertaerahonenesplikaziozehatzagoa etaosatuagoalortu nahibadugu, behartzen gaitufonetikan ez ezik, fonologian etaseguruenik hizkuntzarenbestezenbaitosagairenazterketa emaitzetaneremurgiltzera.Argihila, neure buruariezbesteri, egitendizkiodan galderakdira, hots, aldez aurretik programatuaedo planifikatua ote ekoizpen prozesua. Nola liteke,
|
bada
, seinale fisikoakkanporatzeko, denboraezinagolaburrean (segundoko 15hizketa hotsezberdin kanpora baititzakegu) hots asmoa edoesanasmoakodatzea horrenbeste agindu (psiko) neuromotorkoordinatuz, ra, bata besteen ezaugarriak gainjarriz definitzendute; Lagefoged ek (1975,48) definitzen du.
|
|
|
ra, bata besteen ezaugarriak gainjarriz definitzendute; Lagefoged ek (1975,48) definitzen du. Beste zenbait autorek, berriz, Óhman ek eta besteek (1967), aldakortasuna
|
dela
eta hiru prozesu bereizten dituzte: murrizte, berrantolatze etakoartikulatze gertaerak.
|
|
|
Bizidunokegitenditugunekintzenezaugarribehinetakoa (eta nahitanahiezkoa) aldatzearena
|
da
; bestehorrenbestegertatzen danorizateri begira ere, elkarren arteanezberdin garaetahalagarelakomodu ezberdinean erantzuten duguzeinahiegoeraberritan.Hiztunonhizketaerealdakorra daezinbestean; aldebatetiklegokehiztunari berariatxikitzen zaionaldakortasuna: a) duenahoskuntzsistemarenezaugarriek, adinak, ohiturek... mugatzen dute artikulatze modua, hizketa abiadura, erritmoa... ; b) aurrekoarierabatlotuta dator hiztunarenizaerarilotutakoaldakortasuna, hauda, duen nortasunak, identitateak, sinesmenak, barne egoerak, hizkuntzazduena jarrerak... bultzatutakoa legoke; e) gizarte harremaneilotutakoak, lekuak, solaskideak, gaiak, barne egoerak... eragindakoa, alegia.
|
|
|
Azkenpuntuari erantzunez, Stevens-ek (1972) Hizketarenizaerakuantikoa izeneko teoriaren eskutik azaltzen digu mundukohizkuntzetanhots batzukbestebatzuk bainoegokiagodirelagunenaturaletanekoiztendirelako; izanere, artikulaziozkoaldaketa ttikiek uhinakustikoetanaldaketa handiak eragitendituzte etaalderantzizere, bestehorrenbeste; hauhorrela gertatzen omen
|
da
, batetik, akustikaren etaartikulazioarenartean erlazio linealikcz dagoelako; eta, bestetik, uhinakustikoetakoaldaketattikiekoharmenenerako berebiziko garrantzia dutelako, eta alderantziz, bestehorrenbeste.Honenbestez, erlazioalinealaez, baiziketa, areagokurba itxurahartukoluke:
|
|
|
Hiztunokahoskuntz organoen anatomia fisiologiaketamintzo
|
garen
hizkuntzakberakmugatzen bagaituere, ezinkontaahaladiragureaho, eztarri, mihi, ezpainek... eginditzaketenmugitze itxuratzeaketa, ondorioz, ekoitz ditzakegun hizketa hotsak. Aldakortasunaetakoartikulazioaunibertsalak izanik postula ote litezke organoen itxuratze aldatzeen kopuru mugatua, ereduakustiko egonkorraketapatroialdagaitzak. Alaazterketak berak, lortu nahidugunak, bultzatzen gaituhorretara?
|
|
|
Hiztunokahoskuntz organoen anatomia fisiologiaketamintzo garen hizkuntzakberakmugatzen bagaituere, ezinkontaahaladiragureaho, eztarri, mihi, ezpainek... eginditzaketenmugitze itxuratzeaketa, ondorioz, ekoitz ditzakegun hizketa hotsak. Aldakortasunaetakoartikulazioaunibertsalak
|
izanik
postula ote litezke organoen itxuratze aldatzeen kopuru mugatua, ereduakustiko egonkorraketapatroialdagaitzak. Alaazterketak berak, lortu nahidugunak, bultzatzen gaituhorretara?
|
|
|
Teoría aktibo hauen harnean sartuko
|
litzateke
Stevens-en (Halle eta Stevens, 1959) Sintesibidetiko analisiaizenekoa. Eredu honek aurrekoak baino arreta handiagoa jarriko du seinaleakustikoan, izan ere, egileakdio aztarnaaldagaitzakditugulacontinuumhorretan.Entzuleak oharmen prozesuanlehenikcontinuum aaztertukoluketasunbereizleakerauzteko (analisia, alegia), etaondoren alderatuko lituzke hizketa hotshorieksintetizatu dituen artikulaziozkoaginduekin; alderatzehonetananalisiaetasintesiabatbadatoz, hotsak etahots kateakezagutuko lituzke hartzaileak.Teoriaren honen aldekoekegindakofrogaenpirikoek berrestendute: 1) oharmensistemakbere parametroakigorlearengandik ateratako ezaugarriakustikoetara egokitzen dituela; 2) formakinentrantsizioei eskerhartzaileak bereizditzakeela kategoriafonetiko ezberdinak; 3) ikusmenaren etaentzumenarenbidetiko informazioekbategitendutelahizketa hotsenoharmenean.Denaden, ezinesangabe utzi froga hauetan guztietan gehienez ere silabasolteak erabili izan direla oharmen frogakegitekoetaezesaldiakhiztunonharremanetaneskuarki erabiltzenditugun modukoak.
|
|
|
Teoría aktibo hauen harnean sartuko litzateke Stevens-en (Halle eta Stevens, 1959) Sintesibidetiko analisiaizenekoa. Eredu honek aurrekoak baino arreta handiagoa jarriko du seinaleakustikoan,
|
izan
ere, egileakdio aztarnaaldagaitzakditugulacontinuumhorretan.Entzuleak oharmen prozesuanlehenikcontinuum aaztertukoluketasunbereizleakerauzteko (analisia, alegia), etaondoren alderatuko lituzke hizketa hotshorieksintetizatu dituen artikulaziozkoaginduekin; alderatzehonetananalisiaetasintesiabatbadatoz, hotsak etahots kateakezagutuko lituzke hartzaileak.Teoriaren honen aldekoekegindakofrogaenpiriko...
|
|
|
Teoría aktibo hauen harnean sartuko litzateke Stevens-en (Halle eta Stevens, 1959) Sintesibidetiko analisiaizenekoa. ...frogaenpirikoek berrestendute: 1) oharmensistemakbere parametroakigorlearengandik ateratako ezaugarriakustikoetara egokitzen dituela; 2) formakinentrantsizioei eskerhartzaileak bereizditzakeela kategoriafonetiko ezberdinak; 3) ikusmenaren etaentzumenarenbidetiko informazioekbategitendutelahizketa hotsenoharmenean.Denaden, ezinesangabe utzi froga hauetan guztietan gehienez ere silabasolteak erabili
|
izan
direla oharmen frogakegitekoetaezesaldiakhiztunonharremanetaneskuarki erabiltzenditugun modukoak.
|
|
|
Teoría aktibo hauen harnean sartuko litzateke Stevens-en (Halle eta Stevens, 1959) Sintesibidetiko analisiaizenekoa. ...enpirikoek berrestendute: 1) oharmensistemakbere parametroakigorlearengandik ateratako ezaugarriakustikoetara egokitzen dituela; 2) formakinentrantsizioei eskerhartzaileak bereizditzakeela kategoriafonetiko ezberdinak; 3) ikusmenaren etaentzumenarenbidetiko informazioekbategitendutelahizketa hotsenoharmenean.Denaden, ezinesangabe utzi froga hauetan guztietan gehienez ere silabasolteak erabili izan
|
direla
oharmen frogakegitekoetaezesaldiakhiztunonharremanetaneskuarki erabiltzenditugun modukoak.
|
|
|
TeoríahauenpuntuahulakbetetzeraetorrikodafonetikarienarteanberebizikoarrakastaizanduenOharmenarenentzumenteoriaorokorra.Akustika etaoharmena lotzen ditu teoria honek. Dena
|
den
, izendapen orokorhonen azpian, berenarteanbatetortzen ezdirenhainbatereduetaazalpenezberdin ditugu, ezda, beraz, inondikere, paradigmabateratua.Ikusmoldeteorikoorokorrean baztertzen daanalisiarenbidetikosintesia, mekanismoanalitikoagoetanlurhartzeko. Fant ek (1967) teoríaklasikoanuhinakustikoen ezaugarrietansustraitzen daazaltzekooharmenarenjokabidea.Honela, oharmenak seinaleakustikoandagoeninformazioa iragazikolukeerredundantziaezabatzeko etairagazteakeginondoren gelditzendena (ezaugarribereizleak, alegia) alderatukolukehartzaileakbarne gogoanduenhots irudiarekin.
|
|
|
Zenbait autorereniritziz, hizketa bidez kanporatzendiren uhinakustikoak
|
ezdira
uste bezain aldakor, aitzitik, badira ezaugarri aldagaitzak eta horieieskeregitendairudikapen fonetiko etapropietate fisikoenarteko moldatzemikroestrukturala (BlumsteinetaStevens, 1979,1980). Bestezenbaitentzat, berriz (Klatt, 1979,1980), seinaleakustikoarenezaugarri aldagaitzak ezdaude mikroestrukturan, goragoko egituretan baizik (makroegituran, hau da, lexikoan).
|
|
|
Zenbait autorereniritziz, hizketa bidez kanporatzendiren uhinakustikoak ezdira uste bezain aldakor, aitzitik,
|
badira
ezaugarri aldagaitzak eta horieieskeregitendairudikapen fonetiko etapropietate fisikoenarteko moldatzemikroestrukturala (BlumsteinetaStevens, 1979,1980). Bestezenbaitentzat, berriz (Klatt, 1979,1980), seinaleakustikoarenezaugarri aldagaitzak ezdaude mikroestrukturan, goragoko egituretan baizik (makroegituran, hau da, lexikoan).
|
|
|
...ta bidez kanporatzendiren uhinakustikoak ezdira uste bezain aldakor, aitzitik, badira ezaugarri aldagaitzak eta horieieskeregitendairudikapen fonetiko etapropietate fisikoenarteko moldatzemikroestrukturala (BlumsteinetaStevens, 1979,1980). Bestezenbaitentzat, berriz (Klatt, 1979,1980), seinaleakustikoarenezaugarri aldagaitzak ezdaude mikroestrukturan, goragoko egituretan baizik (makroegituran, hau
|
da
, lexikoan).
|
|
|
Halaere, hizketaren etahiztunen araberako aldakortasunhandiabatetik etakoartikulazio kontuak, bestetik, zailtzendutehizketa hotsenezaugarri aldagitzespektralak zedarritzen, zeresanikez, silabeneskutikaztertzen
|
diren
ebakinetaramugatubeharreanunitatehandiagoetara jotzenbada. Bestalde, bistakoa daezin ulerdaitekeela hizketa oharmenasegmentuetaramugatuz, hiztunokhoriekkateatuzesaldiakkanporatzenbaititugu.
|
|
|
Nolanahiere
|
den
, hizketa oharmenarenjokabideorokorraulertzeko bideanoztoparriugariaurkitzendut trabeskaetagalderek, zorionekogalderek, zutikdiraute: zeindaoharmenlinguistikoarenberezkotasuna. Zeineta zenbaterainoakdiraartikulazio oharmenengaitasunak etamugak. Sortzetikoakotehoriek. Zeinzeharbideoteegokienzuzeneanbehatuetaneurtuezin
|
|
|
Nola kontrolatzenditugu erritmoa, hizkera doinuaetamugimenduak? Helduonoharmenak iragazten dituenak zeinunitate
|
dira
: fonemak, morfemak, hitzakedoesaldiak. Edomoduholistikoan hartzen duinformazioguztia, bereosoan. Aireanzeharhedatzendirenahots uhinakjasoaznolaezagutzenduguadiskidearen ahotsa, egoeraantzematen, esatendigunainterpretatzenedoulertzen mezua. Nolalitekeelkarrizketanarigareneanmaizaskotan uhinakustikoetanezdagoena, kanporatzenezdugunaereentzutea. Nolalitekeberdintzathartzea uhinetan horren ezberdin direnak (hauda, hizkuntzan pisurik ezbadute) etaaitzitik, uhinakustikoetanosoantzeko direnak oharmenakdesberdintzathartzea (hauda, hizkuntzanbereizlebadira). Nolaegitenduguartikulazio, akustikaetaentzumenarenlotura?
|
|
|
Helduonoharmenak iragazten dituenak zeinunitate dira: fonemak, morfemak, hitzakedoesaldiak. Edomoduholistikoan hartzen duinformazioguztia, bereosoan. Aireanzeharhedatzendirenahots uhinakjasoaznolaezagutzenduguadiskidearen ahotsa, egoeraantzematen, esatendigunainterpretatzenedoulertzen mezua. Nolalitekeelkarrizketanarigareneanmaizaskotan uhinakustikoetanezdagoena, kanporatzenezdugunaereentzutea? Nolalitekeberdintzathartzea uhinetan horren ezberdin
|
direnak
(hauda, hizkuntzan pisurik ezbadute) etaaitzitik, uhinakustikoetanosoantzeko direnak oharmenakdesberdintzathartzea (hauda, hizkuntzanbereizlebadira). Nolaegitenduguartikulazio, akustikaetaentzumenarenlotura?
|
|
|
Helduonoharmenak iragazten dituenak zeinunitate dira: fonemak, morfemak, hitzakedoesaldiak. Edomoduholistikoan hartzen duinformazioguztia, bereosoan. Aireanzeharhedatzendirenahots uhinakjasoaznolaezagutzenduguadiskidearen ahotsa, egoeraantzematen, esatendigunainterpretatzenedoulertzen mezua. Nolalitekeelkarrizketanarigareneanmaizaskotan uhinakustikoetanezdagoena, kanporatzenezdugunaereentzutea? Nolalitekeberdintzathartzea uhinetan horren ezberdin direnak (hauda, hizkuntzan pisurik ezbadute) etaaitzitik, uhinakustikoetanosoantzeko
|
direnak
oharmenakdesberdintzathartzea (hauda, hizkuntzanbereizlebadira). Nolaegitenduguartikulazio, akustikaetaentzumenarenlotura?
|
|
|
Zuberoakokateximaksalbu, euskarazirakurriditudanlehenbizikoliburuakizan
|
ziren
Alostorrea, Kattalinen gogoetaketa Leturiarenegunkari ezkutua. 1958kohasieranzen.Laster, udaberrian, TxillardegirenetaJone ForcadaemaztearenezagutzakeginnituenDonostian, PierreCharritton en bitartez.Ondoko iraileanAljeriarasoldadujoanbeharizannuen, etahandik itzulirik 1960koabenduan, Hazparneko SaintJoseph kolegioanirakasle sartubainintzen1961eko lehenegunetan, hanaurkitunuenTxillardegi, Donostiakolantegianeginzuengrebarenondotikiheslarietorria.Egunzen baitezgurekinegonik, B.A.B.horretankokatuzen, familiaharabilduz.
|
|
|
Arte horretan ez
|
zen
lo egona Txillardegi kulturaren alorrean ere, EuskaraBatuariateairekibaitzionBaionakoBiltzarrariesker, 1964ekoabuztuondarrean (29). Horretarako urtebetezasterolanegingenuenruedes
|
|
|
Bertokianeginzen, PierreLafitte renbabespean, BaionakoBiltzarra, nagusikihegoaldekoidazlegaztezhornitua, nahiziparraldetikerebilduzen taldepolita.BainaBiltzarraz berazezindizuet gauzahandirikerranezen, sarrerakomintzaldiaeginik, ahalbezain lasterHazparneruntz aldeeginnuen emaztearenbila: haurukaitekominakhasiakzituenetaarratshartanagertu
|
zitzaigun
, Baionan, gurelehenalaba! Hutsegitennuenbilkurabakarra, etaez arrazoirikgabe.Denadela, hordagoBiltzarrarenlana, etaTxillardegirizor diogunagusiki, Lafitte renaxolbeabaztertugabe.
|
|
|
Iurretako euskal lore jokoetan, 1891an, aurkeztua
|
izan
zen kantu bat, titulutzat Euskaldunen loriak zeukana. Hamahiru bertsu, bakoitzak hamahiru silabako (7+ 6) lau neurtitz, itxuraz beraz Iparraldetik etorria, airea Adio Euskal Herria edo Gernikako arbola, hona zein diren kantu horren ezaugarriak.
|
|
|
Iurretako euskal lore jokoetan, 1891an, aurkeztua izan
|
zen
kantu bat, titulutzat Euskaldunen loriak zeukana. Hamahiru bertsu, bakoitzak hamahiru silabako (7+ 6) lau neurtitz, itxuraz beraz Iparraldetik etorria, airea Adio Euskal Herria edo Gernikako arbola, hona zein diren kantu horren ezaugarriak.
|
|
|
Iurretako euskal lore jokoetan, 1891an, aurkeztua izan zen kantu bat, titulutzat Euskaldunen loriak zeukana. Hamahiru bertsu, bakoitzak hamahiru silabako (7+ 6) lau neurtitz, itxuraz beraz Iparraldetik etorria, airea Adio Euskal Herria edo Gernikako arbola, hona zein
|
diren
kantu horren ezaugarriak. Kantuaren lehen neurtitza:
|
|
|
Gaia herbera edo bederen idurikoa, lehen neurtitza adibidez, hitz baten aldaera bakarrik dauka guziz 1 zahar eta bi kantuak konparatuz ez
|
da
dudarik Dibarrart izan zela Iurretako kantuaren egilea eta, aldaketa zenbait eginik, aurkeztu zuela kantu bera Donibane Lohizunen 1894an.
|
|
|
Gaia herbera edo bederen idurikoa, lehen neurtitza adibidez, hitz baten aldaera bakarrik dauka guziz 1 zahar eta bi kantuak konparatuz ez da dudarik Dibarrart
|
izan
zela Iurretako kantuaren egilea eta, aldaketa zenbait eginik, aurkeztu zuela kantu bera Donibane Lohizunen 1894an.
|
|
|
Gaia herbera edo bederen idurikoa, lehen neurtitza adibidez, hitz baten aldaera bakarrik dauka guziz 1 zahar eta bi kantuak konparatuz ez da dudarik Dibarrart izan
|
zela
Iurretako kantuaren egilea eta, aldaketa zenbait eginik, aurkeztu zuela kantu bera Donibane Lohizunen 1894an.
|
|
|
Aldaketa datza delako gizon horietan. lurretako kantuan aipatzen ditu euskararen goresleak, gizon handiak, guziz ohoragarriak. Baliatzen dituen hitz ondoekin handi, ohoragarri sarrera hau laudoriozko sarrera
|
da
.
|
|
|
Bizien laudatzeko bethi
|
da
denbora, Aipha dezagun egun hizkuntza eskuara,
|
|
|
Zaharren laudatzeko bethi
|
da
denbora, Aipha dezagun egun mintzaia Eskuara,
|
|
|
Ildo beretik doa Dibarrart, bizi
|
diren
euskararen zerbitzariak, alde bate tik, zaharrak, bertzetik bizien 1 zaharren lehen neurtitzean. Bertze aldaketek ez dute garrantzirik, sinonimoak direlakotz hizkuntza 1 mintzaia edo sinoni motzat har daitezkenak:
|
|
|
Ildo beretik doa Dibarrart, bizi diren euskararen zerbitzariak, alde bate tik, zaharrak, bertzetik bizien 1 zaharren lehen neurtitzean. Bertze aldaketek ez dute garrantzirik, sinonimoak
|
direlakotz
hizkuntza 1 mintzaia edo sinoni motzat har daitezkenak: Tubalen gogora 1 Tubalen baithara.
|
|
|
Orduko sinesteetan dago Dibarrart, osoki zabalduak
|
zirenak
Euskal
|
|
|
Herrian: Tubal
|
izan
zela euskararen sortzailea, Jainkoaren ganik ukana.
|
|
|
Herrian: Tubal izan
|
zela
euskararen sortzailea, Jainkoaren ganik ukana.
|
|
|
Noeren semea
|
zen
] apet deitzen zena, Eta Japetek Tuba/ seme bortzgarrena, Hura da Espainian lehen sarthu zena, Hartarik da ethorri gure hastapena.
|
|
|
Noeren semea zen] apet deitzen
|
zena
, Eta Japetek Tuba/ seme bortzgarrena, Hura da Espainian lehen sarthu zena, Hartarik da ethorri gure hastapena.
|
|
|
Noeren semea zen] apet deitzen zena, Eta Japetek Tuba/ seme bortzgarrena, Hura
|
da
Espainian lehen sarthu zena, Hartarik da ethorri gure hastapena.
|
|
|
Noeren semea zen] apet deitzen zena, Eta Japetek Tuba/ seme bortzgarrena, Hura da Espainian lehen sarthu
|
zena
, Hartarik da ethorri gure hastapena.
|
|
|
Noeren semea zen] apet deitzen zena, Eta Japetek Tuba/ seme bortzgarrena, Hura da Espainian lehen sarthu zena, Hartarik
|
da
ethorri gure hastapena.
|
|
|
Tuba/ en haurrak
|
ziren
Tubaloak deitzen, Iberak deithuz ere Eskualdunak ziren, Heiek Banderatzat gurutze bat zuten, Tuba/ en izenaren lehen letra baitzen.
|
|
|
Tuba/ en haurrak ziren Tubaloak deitzen, Iberak deithuz ere Eskualdunak
|
ziren
, Heiek Banderatzat gurutze bat zuten, Tuba/ en izenaren lehen letra baitzen.
|
|
|
Tuba/ en haurrak ziren Tubaloak deitzen, Iberak deithuz ere Eskualdunak ziren, Heiek Banderatzat gurutze bat zuten, Tuba/ en izenaren lehen letra
|
baitzen
.
|
|
|
Tuba! Eskualdun
|
zela
da segurtamena!
|
|
|
Tuba! Eskualdun zela
|
da
segurtamena!
|
|
|
Noeren seme bat
|
zen
] apet deitzen zena, Eta Tuba! ] apeten seme bortzgarrena, Hura zen Espainia beretu zuena, Hartarik da ethortzen gure hastapena.
|
|
|
Noeren seme bat zen] apet deitzen
|
zena
, Eta Tuba! ] apeten seme bortzgarrena, Hura zen Espainia beretu zuena, Hartarik da ethortzen gure hastapena.
|
|
|
Noeren seme bat zen] apet deitzen zena, Eta Tuba! ] apeten seme bortzgarrena, Hura
|
zen
Espainia beretu zuena, Hartarik da ethortzen gure hastapena.
|
|
|
Noeren seme bat zen] apet deitzen zena, Eta Tuba! ] apeten seme bortzgarrena, Hura zen Espainia beretu zuena, Hartarik
|
da
ethortzen gure hastapena.
|
|
|
Tuba/ en haurrak
|
ziren
Tubaloak deitzen
|
|
|
Geroxago Iberak erraiten zioten, Iberek banderatzat kurutze bat zuten, Tuba/ en izenaren lehen letra
|
baitzen
.
|
|
|
Tuba! Eskualdun
|
zela
da segurtamena. Kurutze hark baitzuen lau buru izena
|
|
|
Tuba! Eskualdun zela
|
da
segurtamena. Kurutze hark baitzuen lau buru izena
|
|
|
Tuba/ en haurrek berek eman ziotena, Eskuaraz emaiteko hori
|
zen
zuzena.
|
|
|
Xehetasunetan sartzen
|
da
Dibarrart, Tubalen leinua emanez, Japeten bos garren semea eta hau Noerena. Horrekin goaz uholde famatu hartara, erakus teko, denbora berean, euskararen zahartasuna, munduko zaharrena (III. ber tsoa).
|