|
2000
|
|
|
Baina, azken mendeotako politika ikusirik eta Konstituzioa aldatu ezik, arriskuak hor daude, makiavelokeriaz baliatzen badira. Dena dela, horretarako biderik aukerakoena, gurasoei aukera ematea
|
dela
deritzat, eskola libreetan jarraitu nahi dutenei horretan utziaz. Jarraian dio E. Lluch ek:
|
|
|
Bukatzeko, Euskal Herritik begiraturik, gai honi guztiari buruzko bibliografia orokorra eskaintzen dut. Bereziki nire ideiak oinarritzeko eta ahalik ondoen finkatzeko erabili
|
izan
ditudanak.
|
|
|
Zoritxarrez, ez
|
dira
hain ezagunak Euskal Herritikako giza eskubideen aldeko emaitzak eta on deritzat nik neuk ezagutzen ditudanen heinean agertzeari. Zeren euskal herritarrok zuzen aurrerantz jokatzeko hor ditugu ereduak.
|
|
|
Hasteko, Aita Frantzisko Vitoriakoa
|
izango
da, noski, ezagutzen direnen artean lehena, sakonena eta mundu zabalera begira zabalduena edo ezagunena. Bere bataiozko izen deituraz Frantzisko de Arkaia zen, arabarra, familiaz ganboarren leinukoa, 1483 urte inguruan jaioa.
|
|
|
Hasteko, Aita Frantzisko Vitoriakoa izango
|
da
, noski, ezagutzen direnen artean lehena, sakonena eta mundu zabalera begira zabalduena edo ezagunena. Bere bataiozko izen deituraz Frantzisko de Arkaia zen, arabarra, familiaz ganboarren leinukoa, 1483 urte inguruan jaioa.
|
|
|
Hasteko, Aita Frantzisko Vitoriakoa izango da, noski, ezagutzen direnen artean lehena, sakonena eta mundu zabalera begira zabalduena edo ezagunena. Bere bataiozko izen deituraz Frantzisko de Arkaia
|
zen
, arabarra, familiaz ganboarren leinukoa, 1483 urte inguruan jaioa. Baina ez gaude ziur Gasteizen jaioa ote zen.
|
|
|
Baina ez gaude ziur Gasteizen jaioa ote zen. Bere anaia gazteagoa, Diego, Burgosen jaioa
|
baitzen
eta zenbaitek uste dute han jaioko zela Frantzisko bera ere. Baina ez dugu horren lekukotasun zehatzik.
|
|
|
Baina ez dugu horren lekukotasun zehatzik. Aita merkataritzan aritu
|
zen
eta Gasteiz eta Burgos izan zituen bizileku. Baina gogoan izan behar dugu, hezkuntzaren aldetik, feudalismo garai hartan familiak eta jatorriak zerikusi handiagoa zutela jaioterriak baino.
|
|
|
Baina ez dugu horren lekukotasun zehatzik. Aita merkataritzan aritu zen eta Gasteiz eta Burgos
|
izan
zituen bizileku. Baina gogoan izan behar dugu, hezkuntzaren aldetik, feudalismo garai hartan familiak eta jatorriak zerikusi handiagoa zutela jaioterriak baino.
|
|
|
Aita merkataritzan aritu zen eta Gasteiz eta Burgos izan zituen bizileku. Baina gogoan
|
izan
behar dugu, hezkuntzaren aldetik, feudalismo garai hartan familiak eta jatorriak zerikusi handiagoa zutela jaioterriak baino. Horregatik, bi anaiok Dominikoen ordenan sartzean, Vitoria hautatu zuten deituratzat, jatorriaren lotura jarraitzeko asmoz, noski.
|
|
|
Bere gizatasun berezia Parisen erakutsi zuen, teologo bezala Elizaren goi mailetaraino ospe eta itzal eraginkorra lortuz eta ziurtatuz. Han
|
zelarik
hain zuzen, 1527 urtean, Rotterdam-eko Erasmok idatzi zion Luis Vivesi, honek Frantziskoren gizatasuna Inkisizioaren aurrean bitartekaritzat har zezan, zeren, haren anai Die gok ere heretikotzat joa baitzuen Erasmo.
|
|
|
Salamancako katedran irakaskuntza lan ona bete zuen, bereziki Ameriketan indioekin egiten ari
|
ziren
gehiegikeriak, Frai Bartolomé de Las Casas misiolariaren salakuntzetan oinarriturik, bere iritzien gogoetetan osatzean, Relectiones zirelakoak burutuz. Bere hitzaldi haietara joaten ziren Zuzenbidean aritzen ziren ikasleak ez ezik zenbait irakasle ere, hauen artean Martin Azpilkueta nafarra.
|
|
|
Salamancako katedran irakaskuntza lan ona bete zuen, bereziki Ameriketan indioekin egiten ari ziren gehiegikeriak, Frai Bartolomé de Las Casas misiolariaren salakuntzetan oinarriturik, bere iritzien gogoetetan osatzean, Relectiones zirelakoak burutuz. Bere hitzaldi haietara joaten
|
ziren
Zuzenbidean aritzen ziren ikasleak ez ezik zenbait irakasle ere, hauen artean Martin Azpilkueta nafarra. Hitzaldi haietako azkenengoak, 1539 urtean, De indis eta De iure belli deritzen saioak, garrantzitsuenetarikoak izan ziren.
|
|
|
Salamancako katedran irakaskuntza lan ona bete zuen, bereziki Ameriketan indioekin egiten ari ziren gehiegikeriak, Frai Bartolomé de Las Casas misiolariaren salakuntzetan oinarriturik, bere iritzien gogoetetan osatzean, Relectiones zirelakoak burutuz. Bere hitzaldi haietara joaten ziren Zuzenbidean aritzen
|
ziren
ikasleak ez ezik zenbait irakasle ere, hauen artean Martin Azpilkueta nafarra. Hitzaldi haietako azkenengoak, 1539 urtean, De indis eta De iure belli deritzen saioak, garrantzitsuenetarikoak izan ziren.
|
|
|
Bere hitzaldi haietara joaten ziren Zuzenbidean aritzen ziren ikasleak ez ezik zenbait irakasle ere, hauen artean Martin Azpilkueta nafarra. Hitzaldi haietako azkenengoak, 1539 urtean, De indis eta De iure belli deritzen saioak, garrantzitsuenetarikoak
|
izan
ziren.
|
|
|
Bere hitzaldi haietara joaten ziren Zuzenbidean aritzen ziren ikasleak ez ezik zenbait irakasle ere, hauen artean Martin Azpilkueta nafarra. Hitzaldi haietako azkenengoak, 1539 urtean, De indis eta De iure belli deritzen saioak, garrantzitsuenetarikoak izan
|
ziren
.
|
|
|
1546an hil
|
zen
Vitoria maisu handia, eta aipaturiko bi lanok, ikasle izan zituenek, beraiek jasotako oharrak eta maisuaren zenbait izkribu bilduz eta osatuz, Frantziako Lyon-en inprimatzaile ospetsua zen Jacques Boyer jaunari eman zizkioten. Eta honek bi liburukitan argitara eman zituen 1557 urtean.
|
|
|
1546an hil zen Vitoria maisu handia, eta aipaturiko bi lanok, ikasle
|
izan
zituenek, beraiek jasotako oharrak eta maisuaren zenbait izkribu bilduz eta osatuz, Frantziako Lyon-en inprimatzaile ospetsua zen Jacques Boyer jaunari eman zizkioten. Eta honek bi liburukitan argitara eman zituen 1557 urtean.
|
|
|
1546an hil zen Vitoria maisu handia, eta aipaturiko bi lanok, ikasle izan zituenek, beraiek jasotako oharrak eta maisuaren zenbait izkribu bilduz eta osatuz, Frantziako Lyon-en inprimatzaile ospetsua
|
zen
Jacques Boyer jaunari eman zizkioten. Eta honek bi liburukitan argitara eman zituen 1557 urtean.
|
|
|
Eta honek bi liburukitan argitara eman zituen 1557 urtean. Horregatik, bere ahozko ikasgaiak dizipuluek jaso eta ezagutarazi zituztelako, Frantzisko Vitoriari maiz eman
|
zitzaion
So krates izengoitia.
|
|
|
zuen lehen oinarritzat. Gaiok berak esaten zuenez,. Zuzenbidea, legez eta usadioz hornituriko herri guztietan, alde batetik berena
|
delarik
, aldiz gizaki ororena da. Horregatik, herri bakoitzean beretzat emana, propioa da, eta zuzenbide zibila deritza, hiriaren zuzenbidea balitz bezala.
|
|
|
zuen lehen oinarritzat. Gaiok berak esaten zuenez,. Zuzenbidea, legez eta usadioz hornituriko herri guztietan, alde batetik berena delarik, aldiz gizaki ororena
|
da
. Horregatik, herri bakoitzean beretzat emana, propioa da, eta zuzenbide zibila deritza, hiriaren zuzenbidea balitz bezala.
|
|
|
Gaiok berak esaten zuenez,. Zuzenbidea, legez eta usadioz hornituriko herri guztietan, alde batetik berena delarik, aldiz gizaki ororena da. Horregatik, herri bakoitzean beretzat emana, propioa
|
da
, eta zuzenbide zibila deritza, hiriaren zuzenbidea balitz bezala. Alabaina, arrazoi naturalak gizaki ororen artean sorturikoa, herri guztiek berdin betetzen dutena, jendeen zuzenbidea da, hots, nazio guztientzako zuzenbidea?.
|
|
|
Gaiok berak esaten zuenez,. Zuzenbidea, legez eta usadioz hornituriko herri guztietan, alde batetik berena delarik, aldiz gizaki ororena da. Horregatik, herri bakoitzean beretzat emana, propioa da, eta zuzenbide zibila deritza, hiriaren zuzenbidea
|
balitz bezala
. Alabaina, arrazoi naturalak gizaki ororen artean sorturikoa, herri guztiek berdin betetzen dutena, jendeen zuzenbidea da, hots, nazio guztientzako zuzenbidea?.
|
|
|
Horregatik, herri bakoitzean beretzat emana, propioa da, eta zuzenbide zibila deritza, hiriaren zuzenbidea balitz bezala. Alabaina, arrazoi naturalak gizaki ororen artean sorturikoa, herri guztiek berdin betetzen dutena, jendeen zuzenbidea
|
da
, hots, nazio guztientzako zuzenbidea?.
|
|
|
Baina, Aita Frantzisko Vitoriakoak, haruntzago joanaz zioen: . Legeak betearazlea
|
izan
dadin behar du zuzen, bidezko, onartua, guztientzat berdina eta errepublikarentzat baliagarria, coeteris paribus, ez batarentzat zorrotz eta bestearentzat lasai?. (Ad hoc quod lex obliget, oportet quod sit justa, honesta, tolerabilis, aequa et utilis republicae, quod non gravet unum magis quam alium, coeteris paribus).
|
|
|
–Bertutea ez dago gogo hutsean, egintza gauzatzean baizik? (Virtus non consistit propie in desiderio, sed in executione actus);?... ez
|
da
zilegi inongo agintaritzaren izenean errugaberik hiltzea? (... non licet interficere innocentum quacumque authoritate).
|
|
|
Aita Vitoriaren Salamancako irakaskuntza haiek, Hugo Grocio holandarrak sistematizaturik jarri zituenetik, mundu guztian ospe handia hartu zuten giza eskubideen alde. Geroztik, zehaztasunez, argi eta garbi eratu
|
dira
gizakion eskubiderako.
|
|
|
Horregatik ez
|
da
harritzekoa Geneban Nazioen Elkarteko jauregiaren gela nagusia Vitoriari eskainia egotea, J. M. Sert katalanak margotua, Vitoriaren irudia mundu guztiko juristentzat Zuzenbidearen eredu eta gidari bezala aurkeztuz.
|
|
|
Arartekotzan nengoenlarik, 1993ko urriaren 27tik 30era bitartean, Europako Ombudsmanen hitzaldiak antolatu genituen Gasteizen, eta une ona bezain egokia iruditu
|
zitzaidan
aldi berean Aita Frantzisko Vitoriakoa omentzeko, pertsonaia hau bertakoek zein erbestekoek hobeto ezagutu zezaten. Etorri ziren ombudsmanik gehienek bazekiten nor zen eta giza eskubideen alde zer lan burutu zuen; baina ordurarte gutxik zekiten jatorriz hemengoa zela eta guztiek oso pozik hartu zuten hainbesteko merezimenduz eskaini genion omenaldi hura.
|
|
|
Arartekotzan nengoenlarik, 1993ko urriaren 27tik 30era bitartean, Europako Ombudsmanen hitzaldiak antolatu genituen Gasteizen, eta une ona bezain egokia iruditu zitzaidan aldi berean Aita Frantzisko Vitoriakoa omentzeko, pertsonaia hau bertakoek zein erbestekoek hobeto ezagutu zezaten. Etorri
|
ziren
ombudsmanik gehienek bazekiten nor zen eta giza eskubideen alde zer lan burutu zuen; baina ordurarte gutxik zekiten jatorriz hemengoa zela eta guztiek oso pozik hartu zuten hainbesteko merezimenduz eskaini genion omenaldi hura.
|
|
|
Arartekotzan nengoenlarik, 1993ko urriaren 27tik 30era bitartean, Europako Ombudsmanen hitzaldiak antolatu genituen Gasteizen, eta une ona bezain egokia iruditu zitzaidan aldi berean Aita Frantzisko Vitoriakoa omentzeko, pertsonaia hau bertakoek zein erbestekoek hobeto ezagutu zezaten. Etorri ziren ombudsmanik gehienek bazekiten nor
|
zen
eta giza eskubideen alde zer lan burutu zuen; baina ordurarte gutxik zekiten jatorriz hemengoa zela eta guztiek oso pozik hartu zuten hainbesteko merezimenduz eskaini genion omenaldi hura.
|
|
|
Arartekotzan nengoenlarik, 1993ko urriaren 27tik 30era bitartean, Europako Ombudsmanen hitzaldiak antolatu genituen Gasteizen, eta une ona bezain egokia iruditu zitzaidan aldi berean Aita Frantzisko Vitoriakoa omentzeko, pertsonaia hau bertakoek zein erbestekoek hobeto ezagutu zezaten. Etorri ziren ombudsmanik gehienek bazekiten nor zen eta giza eskubideen alde zer lan burutu zuen; baina ordurarte gutxik zekiten jatorriz hemengoa
|
zela
eta guztiek oso pozik hartu zuten hainbesteko merezimenduz eskaini genion omenaldi hura.
|
|
|
Martin Azpilkueta(), Doktor Nabarro bezala ezagutzen
|
dena
dugu beste gizon gogoangarri bat. Aurrekoarekin lotuz, Salamancan Aita Vitoriaren hitzaldietara joaten zen eta bere ekintza eta lanetan haren eragina nabari du.
|
|
|
Martin Azpilkueta(), Doktor Nabarro bezala ezagutzen dena dugu beste gizon gogoangarri bat. Aurrekoarekin lotuz, Salamancan Aita Vitoriaren hitzaldietara joaten
|
zen
eta bere ekintza eta lanetan haren eragina nabari du.
|
|
|
Batez ere Zuzenbide Kanonikoan burutu zuen lana du aipagarriena. Orreagako Priorea
|
zelarik
hango administraritza ahalik egokien antolatuz bideratu zuen. Gero Salamanca eta Coimbrako Unibertsitateetan katedraduna izan zen.
|
|
|
Orreagako Priorea zelarik hango administraritza ahalik egokien antolatuz bideratu zuen. Gero Salamanca eta Coimbrako Unibertsitateetan katedraduna
|
izan
zen.
|
|
|
Orreagako Priorea zelarik hango administraritza ahalik egokien antolatuz bideratu zuen. Gero Salamanca eta Coimbrako Unibertsitateetan katedraduna izan
|
zen
.
|
|
|
Toledon artzapezpiku
|
zen
Frai Bartolome Karrantza Miranda nafarra, gertakari ilunez nahasi zuen Inkisizioak eta Valladolid-en presondegian sartu zutenetik, haren alde nabarmenu zen Azpilkueta eta Pio IV.a Aita Santuarengana jo zuen. Errege Felipe II.ari ez zitzaion ongi iruditu eta gure Azpilkueta, frantsestzat?
|
|
|
Toledon artzapezpiku zen Frai Bartolome Karrantza Miranda nafarra, gertakari ilunez nahasi zuen Inkisizioak eta Valladolid-en presondegian sartu zutenetik, haren alde nabarmenu
|
zen
Azpilkueta eta Pio IV.a Aita Santuarengana jo zuen. Errege Felipe II.ari ez zitzaion ongi iruditu eta gure Azpilkueta, frantsestzat?
|
|
|
Toledon artzapezpiku zen Frai Bartolome Karrantza Miranda nafarra, gertakari ilunez nahasi zuen Inkisizioak eta Valladolid-en presondegian sartu zutenetik, haren alde nabarmenu zen Azpilkueta eta Pio IV.a Aita Santuarengana jo zuen. Errege Felipe II.ari ez
|
zitzaion
ongi iruditu eta gure Azpilkueta, frantsestzat, jo zuen.
|
|
|
jo zuen.
|
Izan
ere, familiatik zetorkion Martin Azpilkuetari nafar erregeen alderako jokabidea, baina nafar jatorra zelako, ez frantsesa.
|
|
|
jo zuen. Izan ere, familiatik zetorkion Martin Azpilkuetari nafar erregeen alderako jokabidea, baina nafar jatorra
|
zelako
, ez frantsesa.
|
|
|
Gero, 1567 urtean, Erromara jo zuen eta, Vatikanoko Tribunal nagusiko kide izendatu zutenez, aukera egokia lortu ere bai, zeren Pio V.ak, Gregorio XIII.ak eta Sixto V.ak beren kontseilaritzat hartu eta ohore handien jabe egin zuten. Eta, han ere, bertako antolakuntza eta egitarauen hobekuntzaz arduratu
|
zen
. Horregatik, bere bizitzako azken urteetan, administraritza eta zuzenbideetan ospe handia lortu zuen, ez ordea Espainiako gortean.
|
|
|
Manual de confesores y penitentes liburu horretako tesi nagusian zioen: . Erresuma ez
|
da
erregerena, baizik komunitatearena, eta erregetzaren ahalmena komunitatearen eskubide naturala denez eta ez erregerena, horregatik ezin du botere hori komunitateak guztiz utzi?.
|
|
|
Manual de confesores y penitentes liburu horretako tesi nagusian zioen: . Erresuma ez da erregerena, baizik komunitatearena, eta erregetzaren ahalmena komunitatearen eskubide naturala
|
denez
eta ez erregerena, horregatik ezin du botere hori komunitateak guztiz utzi?.
|
|
|
Hamazazpigarren mendean, Argiaro edo Ilustrazio garaian sartzen
|
garelarik
, badugu giza eskubideen aldeko lekukotasunik aski. Joanes Etxeberri Ziburukoak 1627 urtean bertsoz idatzi zuen liburuan zioen:
|
|
|
–Erregeak behar ditu defendatu jendeak,/ hizkuntza batekoak hain ungi nola bertzeak?. Hor ikusten
|
denez
, esan genezake lehenago Martin Azpilkueta. Doktor Nabarro, hark emandako aholkuekin bateratsu datorrela.
|
|
|
hark emandako aholkuekin bateratsu datorrela. Dena
|
dela
, lekuko horiek erakusten digute halakoak zirela euskaldunon iritziak.
|
|
|
hark emandako aholkuekin bateratsu datorrela. Dena dela, lekuko horiek erakusten digute halakoak
|
zirela
euskaldunon iritziak.
|
|
|
1556 urtean Nafarroako Urdazubin jaioa
|
zen
Pedro Dagerre Azpilkueta, guretzat. Axular, bezala hain ezaguna dugun idazle ospetsua.
|
|
|
bezala hain ezaguna dugun idazle ospetsua. Salamancan ikastaroak egina
|
zen
eta bere bizitzan zehar hil arteraino Lapurdiko Saran parroko izana. Bere Gero (1643) liburuan agertzen denez, honek ere bazuen zerbait Aita Vitoriaren irakaskuntzetatik.
|
|
|
Salamancan ikastaroak egina zen eta bere bizitzan zehar hil arteraino Lapurdiko Saran parroko izana. Bere Gero (1643) liburuan agertzen
|
denez
, honek ere bazuen zerbait Aita Vitoriaren irakaskuntzetatik. Hara hemen esaldietariko bat:
|
|
|
Hara hemen esaldietariko bat: . Iuramentuak ongi, zuzenki eta behar
|
den
bidean egina izaiteko, behar ditu hirur gauza, hirur lagun eta sostengu: egia, premia eta zuzena?.
|
|
|
Baina, gure artean, Aita Manuel Larramendi andoaindar josulaguna dugu noski Argiaro garaiaren sustatzailerik handiena. Besteak beste, Corografía de la provincia de Guipúzcoa deritzan lana idatzi zuen 1754an, Bartzelonan 1882an argitaratuko
|
zena
. Gure hizkuntzaren goraipamenak ez zituen aski izan eta aitonen semetasunaz ere jabetua zen:
|
|
|
Besteak beste, Corografía de la provincia de Guipúzcoa deritzan lana idatzi zuen 1754an, Bartzelonan 1882an argitaratuko zena. Gure hizkuntzaren goraipamenak ez zituen aski
|
izan
eta aitonen semetasunaz ere jabetua zen: –De la nobleza de sangre heredada en Guipúzcoa?
|
|
|
Besteak beste, Corografía de la provincia de Guipúzcoa deritzan lana idatzi zuen 1754an, Bartzelonan 1882an argitaratuko zena. Gure hizkuntzaren goraipamenak ez zituen aski izan eta aitonen semetasunaz ere jabetua
|
zen
: –De la nobleza de sangre heredada en Guipúzcoa?
|
|
|
–De la nobleza de sangre heredada en Guipúzcoa? deritzan kapituluan gogor aritu
|
zitzaigun
Carlos Osorio zenaren aurka, honek barre eta iseka egiten zuelako hemengo guztiok, nekazari, ikazkin, arotz, zapatagin eta abar, aitonen seme(, hidalgo?) izateagatik.
|
|
|
–De la nobleza de sangre heredada en Guipúzcoa? deritzan kapituluan gogor aritu zitzaigun Carlos Osorio
|
zenaren aurka
, honek barre eta iseka egiten zuelako hemengo guztiok, nekazari, ikazkin, arotz, zapatagin eta abar, aitonen seme(, hidalgo?) izateagatik.
|
|
|
deritzan kapituluan gogor aritu zitzaigun Carlos Osorio zenaren aurka, honek barre eta iseka egiten zuelako hemengo guztiok, nekazari, ikazkin, arotz, zapatagin eta abar? aitonen seme(, hidalgo?)
|
izateagatik
. Bai Larramendik ongi erantzun ere, hemen gizon guztiok ginela bakoitza bere lanari loturik, baina aldi berean nobleziaz berdinak, klase diferentziarik gabeak, eta hobe zela hola izan, eta ez beste zenbait herrialdetan bezala, noble alferrak, noble lapurrak eta abar.
|
|
|
aitonen seme(, hidalgo?) izateagatik. Bai Larramendik ongi erantzun ere, hemen gizon guztiok
|
ginela
bakoitza bere lanari loturik, baina aldi berean nobleziaz berdinak, klase diferentziarik gabeak, eta hobe zela hola izan, eta ez beste zenbait herrialdetan bezala, noble alferrak, noble lapurrak eta abar.
|
|
|
aitonen seme(, hidalgo?) izateagatik. Bai Larramendik ongi erantzun ere, hemen gizon guztiok ginela bakoitza bere lanari loturik, baina aldi berean nobleziaz berdinak, klase diferentziarik gabeak, eta hobe
|
zela
hola izan, eta ez beste zenbait herrialdetan bezala, noble alferrak, noble lapurrak eta abar.
|
|
|
aitonen seme(, hidalgo?) izateagatik. Bai Larramendik ongi erantzun ere, hemen gizon guztiok ginela bakoitza bere lanari loturik, baina aldi berean nobleziaz berdinak, klase diferentziarik gabeak, eta hobe zela hola
|
izan
, eta ez beste zenbait herrialdetan bezala, noble alferrak, noble lapurrak eta abar.
|
|
|
M. Larramendi gizon argi bezain zorrotzak, Espainiak gure herrian zeraman politikaz kezkaturik egin zituen zenbait salakuntza foruen alde. Hortaz irakurgarria
|
da
J. Ig. Tellechea Idígoras ek bere sarreraz, oharrez eta hitzatzez argitaratu zuen Larramendiren So bre los Fueros de Guipúzcoa (1983) liburua. Eta argitaratzaileak bere sarrerako XLIVXLV. orrialdeetan dioena kontutan hartzekoa da.
|
|
|
Hortaz irakurgarria da J. Ig. Tellechea Idígoras ek bere sarreraz, oharrez eta hitzatzez argitaratu zuen Larramendiren So bre los Fueros de Guipúzcoa (1983) liburua. Eta argitaratzaileak bere sarrerako XLIVXLV. orrialdeetan dioena kontutan hartzekoa
|
da
.
|
|
|
Bestalde, liburuaren bosgarren hitzaldian (70 orrialdean) Pirinioetako mugaren gainetik, gure nortasuna indartu nahian, elkartasuna proposatzen zigun. Gogoan
|
izan
zenbait urtez Baionan bizia zela eta, beharbada, han ulertu zuen mugaren bi alderdietan ginela euskaldunak, gure hizkuntza eta iritzi berdintsuei esker, elkarren artean edozertan laster ados jartzen ginenak.
|
|
|
Bestalde, liburuaren bosgarren hitzaldian (70 orrialdean) Pirinioetako mugaren gainetik, gure nortasuna indartu nahian, elkartasuna proposatzen zigun. Gogoan izan zenbait urtez Baionan bizia
|
zela
eta, beharbada, han ulertu zuen mugaren bi alderdietan ginela euskaldunak, gure hizkuntza eta iritzi berdintsuei esker, elkarren artean edozertan laster ados jartzen ginenak.
|
|
|
Bestalde, liburuaren bosgarren hitzaldian (70 orrialdean) Pirinioetako mugaren gainetik, gure nortasuna indartu nahian, elkartasuna proposatzen zigun. Gogoan izan zenbait urtez Baionan bizia zela eta, beharbada, han ulertu zuen mugaren bi alderdietan
|
ginela
euskaldunak, gure hizkuntza eta iritzi berdintsuei esker, elkarren artean edozertan laster ados jartzen ginenak.
|
|
|
Bestalde, liburuaren bosgarren hitzaldian (70 orrialdean) Pirinioetako mugaren gainetik, gure nortasuna indartu nahian, elkartasuna proposatzen zigun. Gogoan izan zenbait urtez Baionan bizia zela eta, beharbada, han ulertu zuen mugaren bi alderdietan ginela euskaldunak, gure hizkuntza eta iritzi berdintsuei esker, elkarren artean edozertan laster ados jartzen
|
ginenak
.
|
|
|
Hala ere, esan beharra dut, Gaztelako lehen errege haiek eta gure probintzietako Batzar Nagusiak, hauek aspalditik zituzten foruak errespetatuz, elkarren artean aski ongi konpondu
|
zirela
. Baita ere 1812 urtean Cadizko Konstituzioa onartzean partaide izan zirela.
|
|
|
Hala ere, esan beharra dut, Gaztelako lehen errege haiek eta gure probintzietako Batzar Nagusiak, hauek aspalditik zituzten foruak errespetatuz, elkarren artean aski ongi konpondu zirela. Baita ere 1812 urtean Cadizko Konstituzioa onartzean partaide
|
izan
zirela. Baina, esan beharrekoa da, 1820 urtetik, hiru urtez, liberalak nagusituz eta Frantziako politikaren arauak jarriz, Batzar Nagusiak kentzetik hasi zirela elkarren arteko iskanbilak.
|
|
|
Hala ere, esan beharra dut, Gaztelako lehen errege haiek eta gure probintzietako Batzar Nagusiak, hauek aspalditik zituzten foruak errespetatuz, elkarren artean aski ongi konpondu zirela. Baita ere 1812 urtean Cadizko Konstituzioa onartzean partaide izan
|
zirela
. Baina, esan beharrekoa da, 1820 urtetik, hiru urtez, liberalak nagusituz eta Frantziako politikaren arauak jarriz, Batzar Nagusiak kentzetik hasi zirela elkarren arteko iskanbilak.
|
|
|
Baita ere 1812 urtean Cadizko Konstituzioa onartzean partaide izan zirela. Baina, esan beharrekoa
|
da
, 1820 urtetik, hiru urtez, liberalak nagusituz eta Frantziako politikaren arauak jarriz, Batzar Nagusiak kentzetik hasi zirela elkarren arteko iskanbilak. Beraz, ez ziren batere harrigarriak Larramendiren kezkak.
|
|
|
Baita ere 1812 urtean Cadizko Konstituzioa onartzean partaide izan zirela. Baina, esan beharrekoa da, 1820 urtetik, hiru urtez, liberalak nagusituz eta Frantziako politikaren arauak jarriz, Batzar Nagusiak kentzetik hasi
|
zirela
elkarren arteko iskanbilak. Beraz, ez ziren batere harrigarriak Larramendiren kezkak.
|
|
|
Baina, esan beharrekoa da, 1820 urtetik, hiru urtez, liberalak nagusituz eta Frantziako politikaren arauak jarriz, Batzar Nagusiak kentzetik hasi zirela elkarren arteko iskanbilak. Beraz, ez
|
ziren
batere harrigarriak Larramendiren kezkak.
|
|
|
Herri baten abertzaletasuna ez
|
da
berez pizten bere burujabetzaren alde, inperialista erako beste aberri batek horretara bultzatuz behartzen ez badu.
|
|
|
Azkoitiko zaldun haiek ere, Xabier Munibe, Joakin Egia eta Manuel Altuna, nobleziazko tituludunak
|
izan arren
, gaztelarrentzat, isekaz,, zalduntxoak, ziren; baina bataio hori ez zuten txarrera hartzen eta Real Seminario hura Bergaran sortu zuten, Humanitate eta Letrak irakasteaz gainera zientzia erabilgarriak bultzaraziz, Matematika, Fisika, Kimika, Mineralogia, Me talur gia eta abar.
|
|
|
Azkoitiko zaldun haiek ere, Xabier Munibe, Joakin Egia eta Manuel Altuna, nobleziazko tituludunak izan arren, gaztelarrentzat, isekaz,, zalduntxoak?
|
ziren
; baina bataio hori ez zuten txarrera hartzen eta Real Seminario hura Bergaran sortu zuten, Humanitate eta Letrak irakasteaz gainera zientzia erabilgarriak bultzaraziz, Matematika, Fisika, Kimika, Mineralogia, Me talur gia eta abar.
|
|
|
Lord Carnarvonek 1827an Penintsulara egin zuen bidaiaz idatzi zituen oroitzapenetan, euskaldunon foruak zehazki aipatzen ditu, Ingalaterrako Habeas corpus baino lehenagokoak izateaz gainera hobeak ere
|
bazirela
giza eskubideen aldetik begiraturik. Hori zen euskaldunon artean Argiaro garaiko giroa.
|
|
|
Lord Carnarvonek 1827an Penintsulara egin zuen bidaiaz idatzi zituen oroitzapenetan, euskaldunon foruak zehazki aipatzen ditu, Ingalaterrako Habeas corpus baino lehenagokoak izateaz gainera hobeak ere bazirela giza eskubideen aldetik begiraturik. Hori
|
zen
euskaldunon artean Argiaro garaiko giroa.
|
|
|
Baita ere, gogoangarri
|
zaigu
Migel Lardizabal Uribe, Mexikon jaioa guraso euskaldunengandik, eta ohorerik aski izan zuen hark Bergarako Erret Seminario hartan zuzendaria izateaz. Eta giza eskubideen alderako sentipenak erarik egokienean erakutsi zituen 1784 urtean argitaratu zuen liburu batean, non salatzen zuen Nafarroako Agote, Mallorcako Chueta eta Asturiasko Vaqueiros de alzada taldeetakoek ingurukoengandik sufritzen zuten baztertze edo marjinazioa.
|
|
|
Baita ere, gogoangarri zaigu Migel Lardizabal Uribe, Mexikon jaioa guraso euskaldunengandik, eta ohorerik aski
|
izan
zuen hark Bergarako Erret Seminario hartan zuzendaria izateaz. Eta giza eskubideen alderako sentipenak erarik egokienean erakutsi zituen 1784 urtean argitaratu zuen liburu batean, non salatzen zuen Nafarroako Agote, Mallorcako Chueta eta Asturiasko Vaqueiros de alzada taldeetakoek ingurukoengandik sufritzen zuten baztertze edo marjinazioa.
|
|
|
Baina hemen ahantzi ezinezkoa
|
zaigu
Axular handia hainbeste goraipatzen zuen Joannes Etxeberri() Sarako mediku hura. Julio Urkixok bildu zituen bere lanak, sarrera eta oharrez osaturik argitaratzeko (ikus Obras vascongadas del Doctor Labortano Joannes D. Etcheberri, 1712 Paris, 1907), norengan aurki genitzakeen giza eskubideen alderako iritziak.
|
|
|
Esate baterako, Lapurdiko Biltzarrari idatzi zion gomendiozko gutun hartan zioen: . Mundu hau
|
bada
bere oinean badago, mantentzen bada, legeak egiten badira, nori bere zuzena begiratzen bazaio, jakintasuna, eta eskolak irakasten, eta ikasten badira, eta guztien gainetik baldin salbatzen bagara; ontasun eta fagore hauk guztiak heldu zaizkigu mintzotik eta hitz egitetik?.
|
|
|
Esate baterako, Lapurdiko Biltzarrari idatzi zion gomendiozko gutun hartan zioen: . Mundu hau bada bere oinean badago, mantentzen
|
bada
, legeak egiten badira, nori bere zuzena begiratzen bazaio, jakintasuna, eta eskolak irakasten, eta ikasten badira, eta guztien gainetik baldin salbatzen bagara; ontasun eta fagore hauk guztiak heldu zaizkigu mintzotik eta hitz egitetik?.
|
|
|
Esate baterako, Lapurdiko Biltzarrari idatzi zion gomendiozko gutun hartan zioen: . Mundu hau bada bere oinean badago, mantentzen bada, legeak egiten
|
badira
, nori bere zuzena begiratzen bazaio, jakintasuna, eta eskolak irakasten, eta ikasten badira, eta guztien gainetik baldin salbatzen bagara; ontasun eta fagore hauk guztiak heldu zaizkigu mintzotik eta hitz egitetik?.
|
|
|
Esate baterako, Lapurdiko Biltzarrari idatzi zion gomendiozko gutun hartan zioen: . Mundu hau bada bere oinean badago, mantentzen bada, legeak egiten badira, nori bere zuzena begiratzen
|
bazaio
, jakintasuna, eta eskolak irakasten, eta ikasten badira, eta guztien gainetik baldin salbatzen bagara; ontasun eta fagore hauk guztiak heldu zaizkigu mintzotik eta hitz egitetik?.
|
|
|
Esate baterako, Lapurdiko Biltzarrari idatzi zion gomendiozko gutun hartan zioen: . Mundu hau bada bere oinean badago, mantentzen bada, legeak egiten badira, nori bere zuzena begiratzen bazaio, jakintasuna, eta eskolak irakasten, eta ikasten
|
badira
, eta guztien gainetik baldin salbatzen bagara; ontasun eta fagore hauk guztiak heldu zaizkigu mintzotik eta hitz egitetik?.
|
|
|
Esate baterako, Lapurdiko Biltzarrari idatzi zion gomendiozko gutun hartan zioen: . Mundu hau bada bere oinean badago, mantentzen bada, legeak egiten badira, nori bere zuzena begiratzen bazaio, jakintasuna, eta eskolak irakasten, eta ikasten badira, eta guztien gainetik baldin salbatzen
|
bagara
; ontasun eta fagore hauk guztiak heldu zaizkigu mintzotik eta hitz egitetik?.
|
|
|
Esate baterako, Lapurdiko Biltzarrari idatzi zion gomendiozko gutun hartan zioen: . Mundu hau bada bere oinean badago, mantentzen bada, legeak egiten badira, nori bere zuzena begiratzen bazaio, jakintasuna, eta eskolak irakasten, eta ikasten badira, eta guztien gainetik baldin salbatzen bagara; ontasun eta fagore hauk guztiak heldu
|
zaizkigu
mintzotik eta hitz egitetik?.
|
|
|
eskaintzen zion idazlanean gaineratu zuen beste honako hau: . Jakintasuna eta enorantzia baliatzen
|
dira
bi harma diferentez. Batak darabila nekea eta trabaillua; bertzeak aisia eta alferkeria; jakintasunak edo zientziak gerla egiten dio enorantziari nekearen eta trabailluaren bidez, harma hautaz garaitzen du.
|
|
|
Batak darabila nekea eta trabaillua; bertzeak aisia eta alferkeria; jakintasunak edo zientziak gerla egiten dio enorantziari nekearen eta trabailluaren bidez, harma hautaz garaitzen du. Halaber enorantziak ere aisiaren eta alferkeriaren bidez kontra egiten dio jakintasunari, trabatzen du, eta irabazten diotza hanitz izpiritu gai eder, eta batzuetan, munduan
|
diren
adimendurik haltoenak, eta gairik hoberenak; batzuek estudiatu gabez, eta bertzeak estudiatu ondoan halaber aisiari eta alferkeriari bere buruak emanez, eta ikasi zutena ahanztera utziz?.
|
|
|
Iparragirre euskal kantariak bere heldutasunean eskainitakoak ere ahantzi ezinezkoak
|
zaizkigu
:
|
|
|
|
Izan
ere, lehenik bertakoon elkartasuna dugu beharrezkoena eta gero besteekiko adiskidetasuna. Gizakia, edonongo gizakia baita errespetagarri eta hortik abia gintezke beste ororen elkartasunera.
|
|
|
Gerturatzen
|
da
egunanazioen liga edo alianzada, ikusiko deguna.
|
|
|
Foruen galeraren ondotik, hogeigarren mende hasierako egoerak eskatzen zuenaren arabera, garaiko iritziei buruzko galdera egin zuen Gipuzkoako Diputazioak Eibarko sozialisten Casa del Pueblora, eta honek beraien artean intelektual mailan burutza zeraman Toribio Etxebarriari eskatu zion gai horretaz zerbait presta zezala. Bi hitzaldi eman zituen 1918 urtean, La liga de naciones y el problema vasco izenburupean eta Eibarren bertan V. Fernández tipografian inprimatuak
|
izan
ziren. Han agertu zuen herri bakoitza bere etorkizunaren jabe izan beharra.
|
|
|
Foruen galeraren ondotik, hogeigarren mende hasierako egoerak eskatzen zuenaren arabera, garaiko iritziei buruzko galdera egin zuen Gipuzkoako Diputazioak Eibarko sozialisten Casa del Pueblora, eta honek beraien artean intelektual mailan burutza zeraman Toribio Etxebarriari eskatu zion gai horretaz zerbait presta zezala. Bi hitzaldi eman zituen 1918 urtean, La liga de naciones y el problema vasco izenburupean eta Eibarren bertan V. Fernández tipografian inprimatuak izan
|
ziren
. Han agertu zuen herri bakoitza bere etorkizunaren jabe izan beharra.
|
|
|
Bi hitzaldi eman zituen 1918 urtean, La liga de naciones y el problema vasco izenburupean eta Eibarren bertan V. Fernández tipografian inprimatuak izan ziren. Han agertu zuen herri bakoitza bere etorkizunaren jabe
|
izan
beharra. Aldi berean federakuntzaren premia, foruen galerak utzitako lekua betearazteko.
|
|
|
Gainera, harrigarria badirudi ere, Tomas Meabek zioen bezala, Gernikako Arbola kanta, himno gisa hartzekoa zeritzon. Foruek historiaz administraritza aldetik Euskal Herriari ematen zioten burujabetza juridikoki nolabait bete beharrekoa
|
zela
. Denboraz, berez gizarte giroa aldakorra denez gero, ez zeritzola zuzena atzera begira jartzeari, baina bai nolabaiteko ordaina eskaintzeari.
|
|
|
Foruek historiaz administraritza aldetik Euskal Herriari ematen zioten burujabetza juridikoki nolabait bete beharrekoa zela. Denboraz, berez gizarte giroa aldakorra
|
denez gero
, ez zeritzola zuzena atzera begira jartzeari, baina bai nolabaiteko ordaina eskaintzeari. Hortik jo zuen ebazpidetzat guztion artean osa genezakeen autonomia zabal bat proposatzera.
|