|
2010
|
|
|
Izan ere, kokagune horiek (tartekoak eta bukaerakoak) erreserbatuta daude, segun eta nork hitz egiten duen; hots, iturrien arabera agertzen dira posizio
|
horietan
aditzak. Horrela bada, arestiko adibideetan, Job Santua ren hitzak errepresentatzen dira eta.
|
|
2021
|
|
|
sartze, hartze, ikuste, etortze edo jate gisakoak, alegia. Izen
|
horiek
aditzak berak hartzen dituen argumentuak behar dituzte, nolabait ere esateko, aditzak dituen argumentu berak heredatzen dituzte: ‘norbait sartzea’, ‘norbaitek zerbait sartzea’, ‘norbaitek zerbait ikustea’, ‘norbait etortzea’, ‘norbaitek zerbait jatea’ eta abar.
|
|
|
nire nahia agertu nahi izaten nien noizbehinka; gogo handia zuen margolan famatu hori ikusteko; badu beharra medikura/ medikuarengana joateko; ahal handiko andrea zen hura. Baina hitz
|
horiek
aditz multzoak edo perifrasiak osatzeko ere erabiltzen dira: joan nahi zuen; ekarri gogo genuen; ikusi behar zenuten; joaten ahal ziren eta abar.
|
|
|
Lore hori polita da; Ez naiz musika zalea; Kezkatuta nago; Indabak ederrak zeuden; Kafea beroa dago. Esaldi
|
horietako
aditz nagusiak kopulatiboak dira (da, naiz, nago, zeuden, dago), eduki semantiko bat adieraztea baino areago predikatuaren eta subjektuaren arteko lotura bideratzea helburu dutenak. Flexioari dagozkionak adierazten dituzte (modua, denbora, aspektua, pertsona), baina, esan bezala, eduki semantikorik gabeak dira; ez dira subjektuaren predikatu.
|
|
|
Adberbio
|
horiek
aditzari lotuak (aditz sintagmaren modifikatzaile), nahiz kanporago (perpausaren modifikatzaile) gerta daitezke: Neskatoa ez zen itxuraz oso garaia (Uribarri); Gizon bat sartu da, hozbera itxuraz (M. Etxebarria); Eskua zuria zen, eta leuna, itxuraz (Uribarri); Autodidaktak ez du, itxuraz, mintzatu nahi (M. Etxebarria); Alderantziz da, hain zuzen:
|
|
|
aditz argumentuak dira aditzak, duen esanahiagatik, bereizten dituen osagarriak. Holakoetan elementu
|
horiek
aditzak azpikategorizatzen dituela, berez eskatzen dituela, esaten dugu.
|
|
|
Hori horrela izanik, tzeko, tzeagatik, tzearren eta tze aldera formez mintzo garenean, hau adierazi nahi dugu: forma
|
horiek
aditzari eransten zaizkiola, bai, baina honek biltzen duen perpaus osoari dagozkiola; perpaus nominalizatuari helburua adierazten duen postposizioa erantsita eratzen dela, alegia, helburuzko perpausa: [HelP [Pnom [P nik etxe berria eros] te] ko].
|
|
|
Urte erdia joana dugu; Berri hori nik asmatua duzu; Oheak eginda/ eginak dauzkagu; Asperturik dauzkazu lagunak; Emaztea triste dut/ daukat; Lan handiak dituzu horiek. Formaz badirudi bigarren mailako predikazioa dagoela esaldi horietan, hau da, objektuari begirako osagarri predikatiboak direla azpimarratutako sintagmak —guk subjektua, lehen adibidean, urte erdia objektua, eta joana azken honi begirako osagarri predikatiboa—, baina, funtsean,
|
horietako
aditz nagusiek ere eduki semantiko jakin bat adierazi baino areago subjektu predikatuen arteko lotura bideratzea dute helburu; hots, balio kopulatiboa dute. Lehenbizikoa, esate baterako, Urte erdia joana da esaldiaren parekoa da; eta Oheak eginda/ eginak daude esan nahi du hirugarren adibideko esaldiak.
|
|
|
28.6.3.3b Bi adibide
|
horietan
aditz bera da lehen perpausean agerian eta bigarrenean isilpean geratu dena —pertsona, denbora, aspektua eta guzti, alegia—: joango da lehenean, ematen zuen bigarrenean.
|
|
|
t (subjektu singularreko lehen pertsonaren atzizkia), zki (osagarri zuzenaren numero komunztadura marka) eta o, (zehar osagarriaren hirugarren pertsona singularreko komunztadura marka). Hiru sintagma
|
horiek
aditzaren argumentuak dira, eta horregatik hitz egiten dugu komunztadura argumentalaz: dizkiot da komunztadura argumentalaren erakusgarria.
|
|
|
|
Horietako
aditz batzuk adiera horretan ez ezik ezagutza adieran ere erabiltzen dira inoiz, hala nola, erabaki eta hitzeman aditzak, ‘pentsatu’ eta ‘ziurtatu’ adierazteko hurrenez hurren: Erru guztiak inglesenak zirela erabaki zuen (Aresti); Auzi erabakia baita[...] esaldi ilun horiek punikoz daudela (Mitxelena); Medikuak hitz eman zionean ez zeukala gaitzik (Mitxelena).
|
|
|
30.6.2.2b Beraz, (e) na menderagailuaren erabilera deskribatzeko, zuhurrena literaturako testuetan zein aditzekin eta predikaturekin erabili den aipatzea da. Jakin eta mota
|
horietako
aditzak dira (e) na perpausen gobernatzaile: aditu, aitortu, erakutsi, ezagutu, gogoratu, gomutatu, igarri, ikusi, sinetsi, susmatu:
|
|
|
Mota honetako testuak dira bandoak, ziurtagiriak, administrazioko lege, xedapen eta ebazpenak.
|
Horietan
aditza hasieran joan ohi da: agintzen dut, xedatzen dut, ebazten dut, ziurtatzen dut, adierazten dut...
|