|
2000
|
|
|
Kierkegaard-en aurreneko obra handia Bat ala Beste da, 1843kootsailean Kopenhagen en argitara emana. Idazki
|
hori
XIX. mendearen 40ko hamarkadako urteetako idealismoaren eztabaidan kokatzen da. Erabat Hegel-en aurkako jarrerankokatzen da. Marx bezala, eta aldi berean oso bestela?:
|
|
|
Euzkadi Buru Batzarraren lehen biltzarra 1895eko uztailaren 31n izan zen, eta batzar hori Euzko Alderdi Jeltzalearen (EAJ) abiapuntutzat har daiteke. Mugimendu politiko
|
hori
XIX. mendeko azken hamarkadan eratu zen, haren doktrina, programa eta antolakuntza urte horietan finkatu ziren eta. Alderdiaren eragin soziala hazi egin zen harrezkeroztik, hauteskundeetan lortutako emaitzek hobera egin zuten hein berean; horren ondorioz, Euskal Herriaren gaur egungo historiaren osagai nagusietako bat izatera iritsi zen EAJ, erakunde garrantzitsu bilakatu baitzen Euskadiko errealitate soziopolitiko konplexuaren historian, ideologia, politika eta antolakuntza mailako formulazioetan islatu den bezala.
|
|
2002
|
|
|
Ipar Amerikan, Dakota herriak sistema propioa garatu zuen neguak zenbatzeko. Herri
|
horrek
XIX. mendean erabiltzen zuen egutegi berezi baten erreprodukzioa da ondoko orrialdeko irudia: neguen kontaketa da eta testu beraren hiru bertsio desberdin ematen dira erreprodukzio horretan.
|
|
2005
|
|
|
Eredu honen adibidetzat, eskola instituzio politiko libretzatjotzen duen mugimendua dugu. Mugimendu
|
hori
XIX. mende bukaera etaXX. mende hasierakoa izan zen, eta bi kontzeptu nagusi nabarmendu ziren: askatasuna eta autogestioa.
|
|
|
Gaixotasun kutsakorra da, zikinkeria dagoen tokian ugaria, eta larruazaleko geruzari erasotzen dio aurpegian, besapeetan, hatzetan, ukondoetan, zakilean eta titietan. Gaixotasun
|
hori
XIX. mendekoa edo Hirugarren Munduko eremu batzuetakoa da, eta Kataluniako hiriburuko lehen mailako arreta zentro eta ospitale batzuetan, hala nola Vall d´Hebronen, eta industria periferian, hiri handiak baititu: L´Hospitalet de Llobregat, Badalona eta Santa Coloma de Gramenet.
|
|
2007
|
|
|
Kondairak dio Manhattan 24 dolarrengatik erosi zutela, hots, indiarrek trukean jasotako gauzek horixe balio zutela. Baina anakronismo hutsa da
|
hori
XIX. mendean Edward O' Callaghan historialariak egindako kalkuluetan oinarritua, dolarra orduan ez baitzen existitzen. Egiaz, 60 florinen truke erosi zuten irla, hau da, gaur egungo 100 euroren truke, gutxi gorabehera.
|
|
|
Eta Osaba Tom? F. Overbeck pintore nazaretarra zen, eskola
|
horrek
XIX. mendean pintura modernoa erlijioan eta Ernazimentu aleman eta italiarreko maneran oin hartuz berritu nahi zuen; Italiak eta Alemaniak biek bat egiten zutela, elkar osatzen zutela, pentsatzen zuen, edo elkar osa zezatela agiantzatzen zuen berak: bere ideia estetiko erlijioso kultural hori. Italia eta Germania?
|
|
|
kontinentalen lotura eta gaindipen gunea: esan gura baita, Hegel-entzat Ipar Afrika eta Ekialde Hurbila (modernoak behintzat) 529 Europa direla, hots, kultura guztiaren parte,
|
hori
XIX. mendearen hastapenetan ezagutzen zen heinean. Izpiritu europar hau, gaur egun, orain menpegabea naturatik?
|
|
2008
|
|
|
bat badela baieztatzen du eta oroitu behar da arazoa ez zela oraindik trenkatua adituen artean, iraganari begira batez ere. Behin baino gehiagotan eztabaidatua izan da gai
|
hori
XIX. mende ondarrean eta XX. mende hastapenean.
|
|
|
Egoera
|
hori
XIX. mendearen amaiera arte ez zen aldatu. Garai horretan, umezaroa garapen aro berezitzat hartzen duen ikuskera nagusitzen hasi eta umeen lana arautzearen aldeko mugimenduak sortu ziren, eta, geroago, umeek lanik egin behar ez izatea aldarrikatu zuten mugimendu horiek.
|
|
|
Ikerketak erakutsi duenez, urtzea azkar gertatu denez, glaziar txiki guztiak desagertu egin dira, eta handienen azaleraren% 50 Ez da beti hala izan, zeren eta penintsulako glaziarrak peridodo hotzena bezala bizi izan baitira, eta 1645 eta 1710 bitartean Espainiako mendi garaietan gehiago hazi baitziren. Egun
|
horretatik
XIX. mendearen hasiera arte atzerapauso bat izan zuten Pirinioetan, baina beste tenperatura jaitsiera bati esker berreskuratu egin ziren. Hala ere, garai hartatik gaur arte, tenperatura 0, 7gradu eta 0,9 gradu igo da Espainiako iparraldeko mendietan, eta horrek arrisku larria sortu du glaziarrek bizirik irauteko.
|
|
2009
|
|
|
Zientziaren eta teknologiaren garapenerako, funtsezkoa gertatu da estandarizazioa. Prozesu
|
hori
XIX. mendean abiatu zen, Frantziak pisuak eta neurriak bateratzeko erabakiak hartu eta praktikara eraman ondoren. Ordukoa da sistema metriko hamartar ospetsuaren sorrera, gerora mundu osoan hedatu dena.
|
|
|
Hortik ikusita, urtxintxei beste norabait joan daitezela agintzeari badario antigoalekoa den zerbait. Pentsamendu paradigma harro
|
hori
XIX. mendetik gertuago ote dagoen XXI.etik baino; edo XXI. mendeak behar lukeenetik baino. Barruak diost jarrera antropozentriko horri badariola gizaki mendebaldarrak oraindik bere berea duen umiltasun falta.
|
|
2010
|
|
|
hego Euskal herriari dagokionez XVIII. mendearen erdialdetik, gutxienez. Jakin badakigu, horrezaz gainera, aski aplikazio bide bereziak izanak zituela ikuspegi
|
horrek
XIX. mendean zehar. Badakigu, orobat, XX. mendearen lehen herenean bereziki, loratze aldi bizkorra izana zuela euskal eskolaren aldeko saioak.
|
|
|
Horrelako Nazioarteko Lanaren Zatiketa klasikoaren ondorioz sorturiko egitura ekonomiko ahul eta zentroarekiko menpekoaren jatorria ulertzeko ezinbestekoa da kolonizazioaren historia kontuan hartzea, Hegoaldeko herrialde gehienenegitura ekonomiko eta sozialak iraganeko kolonialismoaren herentzia baitira. Zenbait eskualdetan, iragan
|
hori
XIX. mendea baino lehenagoko kolonialismoekinerlazionaturik dagoenez (Latinoamerika, Afrika eta Asiako zenbait eremutan bereziki), kolonialismoa aspaldiko kontua dela ematen du eta dagoeneko gainditurikdagoen zerbait dela. Aitzitik, kolonialismo berriak, Afrika osoa eta Asiako zatihandi bat ukitu zituenak, XIX. mendearen bukaeran eta XX. mendearen erdira arteindarrean egon dira.
|
|
|
Barrualdea gurutze gangaz estalitako hiru habearteren bidez eta abside poligonalaren bidez banatzen da, eraikuntzaren gainean kolore biziko apainketa polikromo aberatsa nabarmenduz. Azken batean, Bilboko zabalguneko tenplu
|
horrek
XIX. mendeko arkitekto eklektikoaren izaerari erantzuten dio. Mudejar estiloa definitzen duen materiala, adreilua, hartu eta gotikotik ateratako formekin libreki konbinatzen du.
|
|
|
Familia linguistikoena metafora bat da. Metafora zahar
|
horrek
XIX. mendean indar handia hartu zuen, 763 hizkuntzen arteko konparazioarekin, historizismoarekin, hizkuntzen arbola genealogikoak egiten zirenean. Indoeuropar familiako hizkuntzen formazioari buruzko argibidea zen.
|
|
2011
|
|
|
Historiara jo dute legitimazio bila, eta handik hartu izan dituzte behar zituzten datu, gertakari eta dokumentuak, horiekin gero nork bere historia hornitu eta osatzeko. Ondo da,
|
hori
XIX. mendean gertatu zen, baina orain egiten dituzten ikerketak zeharo anakronikoak dira. Biografia Hiztegiaren kasu horretan, gehiago.
|
|
|
Europarrok mundu berrian Europa berriak sortu ohi ditugu, Ameriketan eta Australian bereziki, tokian tokikoen eguneroko bizimodua erabat eraldatuz. Eta giro
|
horretan
XIX. mendean lehen Euskal Herriak, zentzu kultural baterakoian eta komunean, Ipar eta Hegoko euskal jendeez beteriko Euskal Herri berriak sortu ziren Ameriketako lurretan. Argentina Uruguai inguruan, Rio de la Platan, Txilen, euskal jendeen gizarte osoarekiko ehuneko nagusiak, Kuban, Mexikon eta mende bukaeran Kalifornian.
|
|
2012
|
|
|
Mujika Iraolak adierazi duenez, gizarte klaseen arteko berdintasunik ezari buruzko friso bat ere bada eleberria.
|
Horrek
XIX. mendeko «ibai nobelekin» lotzen du, nahiz eta istorioa gaur egun kokatua egon. «Rowlingek esan izan du XIX. mendeko ibai nobela horiek gustatzen zaizkiola.
|
|
|
Egungo pentsalari askok filosofia bere amaierara iritsi dela uste du; filosofiak, kasurik onenean, beste ezagutza eremu batzuetan integratu behar duela eta, kasurik okerrenean, bere historia kontatzen aritu behar duela, hots, bere bilakaera loturarik gabeko ideien sekuentzia bailitzan, edo, bederen, egun munduan gertatzen denarekiko inolako loturarik ez duen sekuentzia gisa errepikatzeari ekin behar diola. Historizismo
|
hori
XIX. mendeaz geroztik gailendu zen Alemanian. Frankfurteko Eskolak, eta batik bat Adornok, irmoki erreakzionatu zuen filosofiaren kontzepzio historizista horren aurka.
|
|
2013
|
|
|
" Gaur egun pertsona bakoitzak ofizio bat izaten du, eta askotan hori oso garrantzitsua izaten da nork bere burua definitzerakoan. Dena dela, gizarte egituraketa
|
hori
XIX. mendetik aurrerakoa da. Lehen egoera oso bestelakoa zen; garai ezegonkorra zen, eta segurtasun falta horrek bizirauteko jarduerak dibertsifikatzeko joera sortzen zuen herritarren artean".
|
|
|
Are gehiago, gizonak bizia arriskuan jarri behar zuen, bai lanean, bai gerlan, heroiko agertzeko. Gizontasunaren balio
|
horrek
XIX. mendearen bigarren erdian hartu zuen indarra, eta XVIII. mendean baizik ez zen agertu, George L. Mosseren arabera. Gizontasunaren irudi hori kristautasunak ere zabaldu zuen, Jainkoak gizonari indar fisikoa eta mentala eman omen zizkiolako, bere burua babes zezan.
|
|
|
Berpizkunde horrek ez ote du beste eragilerik? Dela denborak aurrera egin ahala gero eta haur gehiagorengana heltzea eskolatzeko modua izatea, dela Erromantizismoak hizkuntza gutxietsiak balioztatzea eta hizkuntza gutxietsien alde egindako aldarrikapena, dela giro
|
horretan
XIX. mendean zehar euskararengatik interesa erakusten duten hainbat euskalariren lanarekin batera hizkuntza prestigioa berreskuratzen joatea... Aipatutako alderdiek, nola aipa gabe gera zite (z) keenen bat (zu) ere, ez ote zuten lagundu berpizkunde hori ahalbidetzen?
|
|
|
Arrasateko Santa Ageda (1827), Aretxabaletako Bainu Zaharrak (1843), Alzolako Urberuaga (1846), Azkoitiako San Juan (1846), Ormaiztegiko bainuetxea (1854), Lizartzako Insalus (1862), Eskoriatzako bainuetxea (1865), Gabiriako bainuetxea (1867), Arretxabaletako Otalora (1868) eta azkenik Ataungo Los remedios (1884).
|
Horri esker
XIX. mendean, Gipuzkoa, bainuetxe gehien zituen lurraldea zen estatu osoan. Era berean, garai hartan Donostia Erregeen udako hiri bilakatu zen (Miramar Jauregia 1893 urtean eraiki zen), Gipuzkoa osoak ospe handia lortuz.
|
|
2014
|
|
|
Egoera
|
hori
XIX. mendearen amaiera arte ez zen aldatu. Garai horretan, umezaroa garapen aro berezitzat hartzen duen ikuskera nagusitzen hasi eta umeen lana arautzearen aldeko mugimenduak sortu ziren, eta, geroago, umeek lanik egin behar ez izatea aldarrikatu zuten mugimendu horiek.
|
|
|
11:30ean Irailaren 23a plazatik (udaletxe ondotik) abiatuta, hasteko, sarrera txiki bat egingo da bertako eraikinik esanguratsuenaren, Jauregi baserriaren, bitartez, toki horren jatorria ezagutzeko, XVII. eta XVIII. mendeen artean nekazaritza ustiapena izan baitzen. Jarraian, Altzaga auzoko langileen etxebizitzak aztertuko dira; herri
|
hori
XIX. mendearen amaieran berreraiki zen osorik, bertako eta inguruetako industrien langileei ostatu emateko. Udal iturriek ohartarazi dutenez, izen ematea derrigorrezkoa da.
|
|
|
Usaiaz kanpoko erakusketa bat da zabaldua izan Miarritzen, Santa Eugenia elizpean: Probentzako Eguberria, lurralde
|
hortako
XIX. mendeko bizi tradizionalaren erakusleiho paregabea. Erakusketa hori azaro bukaeran ideki da eta urtarrilaren 11 arte ikusgai daukagu.
|
|
2015
|
|
|
–Aro Modernoa? izendapenak badu aurreko garaietatik bereizten duen ezaugarri bat, eta zera
|
hori
XIX. mendeko historialarien ekarpena izan zen: Frantziako Iraultzaren ondoren gero eta nabariago bihurtzen hasia zen Historiaren abiaduraren kontzientzia.
|
|
|
Beste arrazoi bat euskal Estatuaren aurka bozgoratzen dena, aro postnazionalaren esames gezurrezkoa da (506),
|
hori
XIX. mendekoa omen dela eta euskal Estatua nahi luketenak atzokotzat deskreditatuz, Estatuaren gaindipena omen dena Estatu espainolaren baiespen bihurtuz.
|
|
2016
|
|
|
Mogelek hausnarketa
|
hori
XIX. mendean jada egin bazuen ere, bistan da egun oraindik generoaren eta parekidetasunaren inguruko gogoeta eta eztabaida beharrezko direla. Helburu horrekin sortu dute, bada, Bizentaren Lumak.
|
|
|
Gure lanean antzerki idazle batek bere kezka agertzen zuen, jende berezi batengana joaten baitira gazteak testuen eraikitzeko, sortze nahikeria falta dela errateko. Aurkitu ditugun xehetasunek erakustera ematen digute apezak ari zirela lan
|
horretan
XIX. mendearen bukaeran jadanik. Agerian gelditzen da Larzabalen garaian, Larzabal horrela ikusten zela ere, testuen euskaraz idazteko, polemika gehiegi sortuko ez zituzten testuen lortzeko.
|
|
|
Errudunak bilatu behar ziren gertatzen ari zen guztiarentzat. Zentzu
|
horretan
XIX. mendea ezin aproposagoa bihurtu zen antisemitismoa garatu eta zabaltzeko.
|
|
|
Eredu horren arabera, behartsuak, moldatu gabeak, umezurtzak eta desgaituak zaintzea justizia soziala da, ez karitatea. Eredu
|
hori
XIX. mendearen erdialdean sortu zen eta XX. mende osoan iraun zuen, bereziki ongizate estatua finkatu zenean. Izan ere, estatuak gizarte arloko eskumenak beren gain hartzen joan ziren, pixkanaka.
|
|
|
Progresoarekin, alegia. Abere arruntetik gizaberera, eta lehen gizaberetik Brontze Aroko gizakira dagoen gorakada, 100 eta antzinarotik egungo nazio zibilizatuetara dagoen ‘hobekuntza’(" who now so immeasurably surpass their former savage progenitors"), intelektuala da, teknikoa, soziala, morala; eta (aurreko
|
hori
XIX. mende progresistan aski arrunta baita, jarraikoa berriz Darwinen bere berea) hautespen naturalak bidatua da beti.101 Biologian eboluzioa legez, historian progresoa hautespen naturalak erabakitzen du. Darwinentzat zalantzarik ez dago, egun ingelesak munduan nagusi badabiltza, eboluzio historikoaren brankan hautespen naturalak ipini dituelako dela.102 Aurrerapen intelektuala eta morala elkarren eskutik ei dihoaz:
|
|
|
Musika tresna luzatu eta, giltza bat edo bi gehitu zituen nota gehiago jo ahal izateko. Klarinete
|
hori
XIX. mendean hobetu zuten giltzak (lehenik 5, eta gero 13) eta eraztunak gehituz. Geroztik ez da aldatu.
|
|
2017
|
|
|
Gurera ekarriz, estuario txiki edo, asko jota, ertain
|
horretan
XIX. mendeko hirugarren herenetik XX. mendeko laugarren laurdenera, Euskal Herrian ez ezik Espainiako Estatuan eta Europan ere izan diren lehengai eta transformaziozko produkzioaren nukleorik behinenetakoak bildu dira, baita gizarteko kontrakotasunik nabarienak ere. Burdinaren ustiapenak eta industria iraultza lokalizatuak hiriaren (urbis) forma eta, are gehiago, «sub urbiarena» zedarritu dute ehun bat urte eskaseko denbora tartean eta gizaldi horretako belaunaldien joan jinean.
|
|
|
jatorri anitzekoak (fraideak, gaizkileak, nekazariak, merkatariak, nobleak eta herri xehea nahasiak), alfabetatuak eta analfabetoak batera. Giro
|
horretan
XIX. mendeko frantzestadak eta, batez ere, haren osteko bakeak areagotu zituen batzuen eta besteen arteko aldea. Lehenengoek bazuten berez erregeren izendapen ofiziala eta onarpena, bigarrenek, berriz, gatazketan lortutako graduazioa zeukaten, Cadizeko Gorteek onartua eta emanda, errege Valençayn gatibu zegoela.
|
|
2019
|
|
|
P. Sainz Rodríguez Hezkuntza Nazionaleko ministro berriak ikasliburu ofizialez promulgatu behar zuen dekretuaz eztabaidatu zuten J. M. Pemán, E. Ors eta diruzainak.
|
Horrek
XIX. mendetik RAEk hezkuntzarako prestatzen zituen maila ezberdineko gramatikei eragiten zien, korporazioarentzat diru iturri ere bazirenak. Epítome de gramática españolaren azken edizioa Academia Española errepublikanoak argitaratu zuen 1931n, baina akademiko eskuindarrek ezin zuten hori besterik gabe berrerabili, eta 1929ko edizioa hartu zuten oinarritzat (Gómez Asencio 2011).
|
|
|
Definizio zehatz bat bilatu ordez, komikiarekin egin bezala, pentsa dezagun hiri bat hiri baten itxura duen edozer dela, normalean landa eremuarekin ezberdintzen dena, hots, eremu hiritartu bat, guztiz antropizatua. Testu honetan hiri «modernoa» aztertzen da, eta hiri mota
|
hori
XIX. mendeko Industria Iraultzaren ondoren sortutako hiria dela suposatzen da.
|
|
2020
|
|
|
Aldizkarietarako urrats
|
hori
XIX. mendearen azken aldera egin zuten. Euskal Erriaaldizkaria 1880an sortu zen eta berehala egin zien bertsoei leku.
|
|
|
Ibai bazter hauetan malenkoniaz beteriko paisaiak margotu zituzten Bidasoko Eskolako margolariek. Eskola
|
hori
XIX. mendearen amaieran eta XX. mendearen hasieran sortu zen Bidasoa ibaiaren bokalean, eta XX. mendearen amaiera arte iraungo du. Bidasoa ibaiak biltzen ditu margolariak, ibaiaren ingurumarietan inspirazioa hartzen duten paisaien margolanak margotzen dituzte:
|
|
2021
|
|
|
Ao itxian eztoa sartu eullia, ta aldi guztietan ezta eder egia (RS 123); Mundu honec anhiz gende enganatu darama (Etxepare). Forma
|
horrek
XIX. mendera arte iraun zuen Bizkaiko xoko zenbaitetan: Olaetxea (1763), Añibarro (1821) eta Mogelen (1881) testuetan nasaiki biltzen da, eta Astarloak (1803, 1883 [1805]), Añibarrok (1969:
|
|
|
Misoginia larrien genealogiekin batera, adibidez, queer irakurketa feministak ahalbidetzen dituzten testu zerrenda nahiko harrigarria daukagu. Agosti Xahoren kantutegiaren sarrera irakurri nuenean ezin nuen sinetsi sexua eta generoa desberdintzen zituen idazle feminista euskaldun
|
hori
XIX. mendean existitu zenik. Oraindik ez dugu Xahorekin zer egin erabaki, eta ez dakit feministok zeren zain gauden, egia esan.
|
|
2022
|
|
|
Mota desberdinetakoak daude (azalekoak edo hondokoak), baina, kasu guztietan, itsas ingurunea gehiago errespetatzen duen metodoa da. Artisau arrantzarako teknika
|
hori
XIX. mendetik erabiltzen da. Gainera, arrainek ez dute kolperik hartzen, eta horrek azken produktua egoera hobean mantentzen du.
|
|
2023
|
|
|
Hemezortzi urterekin, 1832an, Anuntzeta herri txikia utzi eta Kubara joan zen, aurretik heldu zen Tiburtzio osabak zituen kafe sailetan lan egitera; haren lur sailak heredatu zituenean hasi zuen benetako negozioa esklaboekin. " Vienako 1815eko Kongresuak pertsonen salerosketa debekatu zuen ordurako, baina ez esklabotza, eta, hain zuzen,
|
horregatik
XIX. mende erdialdean trafiko ilegalaren negozioak askoz ere irabazi gehiago eman zituen", azaldu du. Azterlanek aipatzen duten kalkuluen arabera, egungo 13.643 milioi euroko dirutza bildu zuen.
|