|
2011
|
|
|
Diglosiaren purgatorioaz. Teoriatik tiraka – Mikel Zalbide bait findurik, 2001eko) taula famatuaren argitan bizirik ateratzeko eta ama
|
hizkuntzaren
belaunez belauneko transmisioa segurtatzeko gutxienezko elementu basikoa, zentrala, ardatza. Bere alde dago, jakina, Israelgo" revernacularization" prozesu harrigarria, hebraiera berritueguneratua etxeko herrieta nazio hizkuntza bihurtu duena200.
|
|
|
Ama
|
hizkuntzaren
belaunez belauneko jarraipena segurtatuko duen diglosia behar da. Jarraipena segurtatuko duen eta, galdurik den ingurumenetan, berreskuratzen lagunduko duen diglosia.
|
|
|
aurreko belaunaldiak egindako saioa hurrengo belaunaldira proiektatzeko gai ez garen heinean, belaunaldi berri bakoitzak hutsetik abiatu du berriro euskalgintzan. Ama
|
hizkuntzaren
belaunez belauneko jarraipen hori da beraz, alde orotatik, lehentasun guztietan lehena. horren arabera antolatu behar dira planak: euskalgintzaren esparru batean edo bestean (baita corpus plangintzarenean ere) hartu nahi den neurri bakoitzak helburu hori segurtatzen asko ala gutxi laguntzen duen, edo batere laguntzen ez duen, ebaluatu behar da ahalik eta zorrotzen. ebaluazio horren emaitzaren argitan asignatu behar dira lehentasunak. euskara ama hizkuntza gisa hurrengo belaunaldira transmititzen laguntzen ez duen euskalgintza ez da euskalgintza ona. zenbat eta gutxiago laguntzen duen transmisio lan horretan, orduan eta energia gutxiago xahutu behar da euskalgintzaren ekimen horretan. horretarako, jakina, oso kontuan hartu behar da" etxe auzo ingurumen hurbil" eko katea. esparru multzo horretan gertatzen da izan ere, mende berri honetan ere, sozializazioaren zati on bat eta, horren barruan, ama hizkuntzaz jabetzea.
|
|
|
Nire ustez, arazo horretan paratu du zalbidek galde ikurra eta horrexen gainean luzatuko naiz nire iruzkin honetan. hizkuntzak bere lekua (bere berea) behar duela, ados, baina ez dut uste leku hori irudikatu eta eratzeko diglosia kontzeptua ezinbertzekoa zaigunik. euskarak deus baino lehen belaunez belauneko jarraipena behar du ziurtaturik, horrekin ere ados. Baina, nire irudikotz, hiztun talde bateko belaunaldi bakoitzak kide berriak (ahal den gehienak) bere hizkuntzan sozializatzeko dituen bide aukerak ez dira familia bidezko hizkuntza transmisioaren esparrura mugatzen, ez eta Fishmanen (1991) home family neighborhood community multzora ere, erabilera esparru horiek
|
hizkuntzaren
belaunez belauneko jarraipena zurkaizten badute ere. eskola, zerbitzuak, hedabideak, kultura industriak... horietatik kanpo dagoen hizkuntzak zer aukera du hiztunen adierazpide ohikoa izateari segitzeko, diglosiaren oinarrian dagoen konpartimentazio hierarkikoa eta
|
|
|
Sukalde zokondora, taberna zulora eta berritsuketa bizian diharduten solaskide taldeetara ezin dugu euskara (bir) bidali. hala nahi izanik ere ezinezkoa genuke hori, hemen eta orain. Sukalde zokoari, taberna zuloari eta solaskide berritsuen jarduerei ez genieke ordea,
|
hizkuntzaren
belaunez belauneko jarraipena baldin badugu helburu, aparteko duintasun deficit tatxarik gaineratu behar. hor jokatzen da maiz, gizarte modernizatuotan ere, mintzajardunaren hainbat erabakizun. Berriro diot:
|
|
2012
|
|
|
Aurreko atalean azaldu bezala, ikertzaileek
|
hizkuntzaren
belaunez belauneko jarraipena edo ondorengoenganatzea ikuspegi eta diziplina desberdinen azpian, bai eta kontzeptu desberdinen kategorizaziopean ere, aztertu dute. Literatura soziolinguistikoan eta erakunde publikoen nahiz hizkuntza plangintzagileen diskurtsoetan language transfer eta transmission (Fishman 1997), bai eta reproduction ere (Nelde et al. 1996, Ó riagáin 2001) erabiltzeko joera izan da1.
|
|
|
Lehen umea sortzeak seme alaben hizkuntza sozializazioaren aitzinean jartzen ditu gurasoak eta horrek dakarzkie hautu eta erabakiak. Alde horretatik, familia eratzea (haurrak izatea)
|
hizkuntzaren
belaunez belauneko jarraipenari eragiten dioten baldintza soziohistorikoen eta norbanakoaren hizkuntza bizipenen nolabaiteko katalizatzaile9 gisa agertzen zaigu. Gainera, seme alabekiko harremana berritik eratzen dute gurasoek. harreman horretan hautua ez dago ezein jatorrizko hizkuntza azturari estuki loturik eta hiztunak identitate berriari atxikitzea aiseago du.
|
|
|
Aitatxi amatxien hizkuntza portaera aldaketa hori esanguratsua da hizkuntzak belaunaldiak lotzen baititu. zenbait ikerketak ere (Behling 1996, Morris 2005) belaunaldi berriek hizkuntza gutxitua atxiki dezaten aitatxi amatxien garrantzia bereziki nabarmendu dute. Fishmanek
|
hizkuntzaren
belaunez belauneko jarraipena familiaren baitan zurkaizten du, mintzaira hiru belaunaldien arteko ahozko elkarreragin informaletan adierazpide ohikoa delarik: "...
|
|
|
1 estrategia: diagnostiko zehatza egitea, hemen eta orain, eta ditugun baliabide jakin hauekin,
|
hizkuntzaren
belaunez belauneko jarraipena indartzeko funtzio egokienak zein diren argitzea.
|
|
|
Diagnostiko zehatza egitea, hemen eta orain, eta ditugun baliabide jakin hauekin,
|
hizkuntzaren
belaunez belauneko jarraipena indartzeko funtzio egokienak zein diren argitzea". (M. Zalbide) zeintzuk dira zumarragako kaleko arnasguneak?
|
|
|
1 Estrategia: diagnostiko zehatza egitea eta
|
hizkuntzaren
belaunez belauneko jarraipena indartzeko funtzio egokienak zein diren argitzea.
|
|
|
Hor du euskarak osasunik hoberena. Hori da euskal arnasgune petoa,
|
hizkuntzaren
belaunez belauneko transmisioa bere betean (beste leku gehienetan baino askoz nabarmenago) segurtatzen duena.
|
|
|
Hor du euskarak osasunik hoberena. Hori da euskal arnasgune petoa,
|
hizkuntzaren
belaunez belauneko transmisioa bere betean (beste leku gehienetan baino askoz nabarmenago) segurtatzen duena.
|
|
2015
|
|
|
Eta horregatik ere eskerrak eman behar dizkiogu Fishmani. BAT aldizkariko zenbaki honetan, bere lanaren erdigunea izan den
|
hizkuntzaren
belaunez belauneko transmisioaren gaiari heldu diogu. Gaia eguneratzen saiatu gara ikerlerro eta ikerlari berriekin, baina gaiari hark ezarritako zentralitatea eta garrantzia ematen jarraitzen dugu.
|
|
|
Hor du euskarak osasunik hoberena. Hori da euskal arnasgune petoa,
|
hizkuntzaren
belaunez belauneko transmisioa bere betean (beste leku gehienetan baino askoz nabarmenago) segurtatzen duena.
|
|
2016
|
|
|
Hori da euskal arnasgune petoa: bertako biztanle guztiak edo gehien gehienak euskaldun garbiak dira, eguneroko bizimodua euskaraz egiten da herrian46 eta ama
|
hizkuntzaren
belaunez belauneko transmisioa bere betean (beste leku gehienetan baino askoz nabarmenago) segurtatzen da hor47 Udalerri euskaldunen azpimultzotzat har litezke gaurko arnasguneak, huts egiteko arrisku handirik gabe. Arnasgune guztiak udalerri euskaldun dira egungo egunean48, baina udalerri euskaldun guztiak ez dira arnasgune.
|
|
|
Benetako arnasgune dira Xabier Bengoetxeak aztertu dituen Tolosaldeko herriok: euskaldunen kontzentrazio demolinguistiko altua dute orain ere157, eguneroko jardungune informal basikoetan euskara da herrian nagusi, eta bi elementu horiei eskerrak beren ama
|
hizkuntzaren
belaunez belauneko jarraipena bermaturik daukate, oraingoz158, haurrek eta gazteek. Eskolak, bere bereak dituen xedeak betetzeaz gainera, ekarpen handia egiten dio euskara indarberritzeko saioari:
|
|
|
Eguneroko hizkera molde informala, etxekoa, kale giro hurbilekoa edota lagun artekoa, transmititzen da batez ere belaunaldi batetik hurrengora; ez boletinekoa (EHAAkoa, demagun), prentsa idatzikoa edota ikasgelan (batez ere bigarren hezkuntza mailan eta unibertsitatean, bere jakintza alorreko azalpena ematerakoan) irakasleek erabili ohi duten mintzamolde formal jantzi landu (ago) a. Ama
|
hizkuntzaren
belaunez belauneko transmisio naturalari dagokionez, jardungune eta rol harreman guztiak ez dira garrantzi bereko: askoz garrantzitsuago dira hiztunen eguneroko jardun informal espontaneoa, ez aldian behingo konexio formalizatua, bizten dutenak.
|
|
|
152 Aurrerago zehaztuko dugunez, zentrala da E4 hori ama hizkuntzaren, L1en edo etxeko
|
hizkuntzaren
belaunez belauneko transmisiorako. Alde handia dago horretan E3rekin.
|
|
|
Horri, jakina, norberaren subjektibotasun arriskua erantsi behar zaio. d) Arrisku jeneral horiezaz gainera bestelako ahulune bat ere ager liteke, bai perspektiba sintetikotik jarduterakoan eta bai jardunguneen araberako analisi berezituak egiterakoan: ama
|
hizkuntzaren
belaunez belauneko transmisio naturalari dagokionez jardungune guztiak garrantzi bereko edo bertsuko direla uste izatea. Giza arteko mintzajardun arruntari bizirik eusteko eta, horren bidez, ahuldutako hiztun taldeen edo hiztun elkarte osoaren ama hizkuntza belaunez belaun transmititu ahal izateko, eragin indar handia (goa) dute jardungune batzuek (etxeak, lagunarteak, auzogiro hurbilak, une batetik aurrera lan esparruak) eta txikia (goa) besteek.
|
|
|
Ahal izanez gero, desideratum gisa alegia, lau eskakizun baldintzok ongi betetzea eskatzen du estrategiazko gogoeta lanak: ...425 nazioarteko bibliografia teknikoak zer dioen jakitea; b) oraingo eta lehengo gure mintzaldaketaz426 eta bertan formulatu edota egindako HINBE saioez427 informaturik egotea; c) gure egoeraren diagnostiko zehatza egiten eta begien bistako bilakaeraren egiantz handieneko zantzu nagusiak antzematen jakitea; d) aurreko hiru puntuen argitan," hemen eta orain" ditugun baliabide jakinekin428
|
hizkuntzaren
belaunez belauneko jarraipena indartzeko jardungune eta jardunbide egokienak zein diren argitzen jakitea. Amahizkuntzaren belaunez belauneko transmisio betea429, eta hartarako ingurumen baldintza globalak430, arras funtsezkoak dira gogoeta lan horren baitan.
|
|
|
Noiz, nola eta zergatik uzten zaio herritarren ama
|
hizkuntza
belaunez belauneko perspektiban luze zabal transmititzeari, goeta lan teorikoan eralgitzen ditugun baliabideen artean.
|
|
|
Aurrera begirako erronkak teko prestigio gradienteak? b) Noiz, nola eta zergatik uzten zaio herritarren ama
|
hizkuntza
belaunez belauneko perspektiban luze zabal transmititzeari471. Euskarari bizirik eta indarrean eusteko orduan zer leku dagokie etxegiroari, auzo giro hurbilari eta, oro har, belaunaldi berrien lehen 30 urteko sozializazio agente nagusiei (lehen eta bigarren mailako eskola, kultura kontsumoa, ikus entzunezko eta idatzizko hedabideak, lagunarteko aisialdia eta kirolgintza, bikote moldaera, goi mailako ikasketa fasea, lan esparrua,..)?
|
|
|
Hori izanik panorama nagusia, non daude euskara indarberritzeko saioak erantzun beharreko erronka nagusiak? Ama
|
hizkuntzaren
belaunez belauneko jarraipena segurta dezaketen alorretan. Hor ditugu epe ertain eta luzerako erronka nagusiak.
|
|
|
Ez dago hori gabeko hiztun elkarte osasuntsurik munduan. Horren premia baldin badute beren
|
hizkuntza
belaunez belauneko perspektiban segurtaturik duten hiztun herriek, gurea bezalakoek are beharrezkoago dute osagai hori. Eskolak badu horretan ere zer egina, eta ez dago dudarik hainbat lagungarri eskaintzen dituela horretarako, nahiz eta eginkizun hori ez den, urrundik ere, eskolaren eginkizun esklusibo. e) Milaka euskaldun profesionalen bilgune eta pizgarri da eskolamundua.
|
|
|
Hizkuntza osasuntsu orok hain bereak dituen ondoko lau ezaugarriok estatistikoki (portzentajez) beste inon baino beteago ageri direlako bertan, plano kolektiboan (ez norbanako batzuen atributu berezi gisa): a) bertako
|
hizkuntzaren
belaunez belauneko transmisioa segurtaturik dago arnasguneetan, migrazio bortitzik edo bestelako eten urratze larririk gertatzen ez den artean. Belaunaldi gazteak ere euskaraz ari izaten dira beren artean, etxean eta auzoan, jolasean eta eskolan.
|
|
|
Euskarazko jardunak bizigiro informalean leku oparoa izango duen espazio trinkoa, sakabanatze edo dispertsio fisiko nabarmenik gabea, ezinbesteko baldintza da euskarak etorkizunik izango badu. Espazio horietan bakarrik lor liteke, luze zabal, ama
|
hizkuntzaren
belaunez belauneko jarraipen betea. Jarraipen bide hori gabe ez dago munduan bere buruari bizirik eutsi izan dion hiztun elkarterik.
|
|
|
Aurrera begirako erronkak – Mikel Zalbide urteko lurralde antolamendu berriaren eraginez, gero eta modernotasun ekonoteknikoaren esparruarekin konektatuago daude. j) Kultura tradizionalaren zenbait zantzu bizirik dute bertako biztanleek, orain ere, eguneroko bizimoduaren hainbat esparrutan; globalizazioaren eraginezko pauta supraetnikoen hazkunde eztandak gero eta erasanago dauzka ordea. Nolanahi ere, ahuldutako
|
hizkuntzaren
belaunez belauneko jarraipena ezin da belaunaldi berriak berekin duen (bere neurrira birmoldatzen duen) sozializazio bidetik disoziatu. Funtsezkoa da, alde horretatik, Ochs eta Schieffelin en edota Luykx en ildotik Paula Kasares-ek azaldu berri duen ikuspegia oso gogoan izatea191 k) Gemeinschaft girotik Gesellschaft moldera pasatzen ari dira arnasguneetako biztanleak192 Batez ere bertako biztanle gazteenak, batetik, eta kanpotik etorri berriak, bestetik.
|
|
|
Formaz bai; edukiz ez hainbat234 Antz handia dute eskala edo formulazio gehienek Fishman-en 1991ko GIDS (euskaraz BAEN235) famatuarekin. Batzuek argi argi aitortzen dute lotura hori; besteek ez dute halakorik egiten baina Fishman-en GIDS eskalak bere ardatzean duen" ama
|
hizkuntzaren
belaunez belauneko jarraipena" kontuan hartzen dute guztiek, espresuki edo de facto. Quebec-eko Ethnolinguistic vitality edo bizi indar etnolinguistikoa eta UNESCOren 2003ko Language Vitality and Endangerment eskala multzoa dira, berehala ikusiko dugunez, formulazio horretatik (aski norabide desberdinez) gehien aldentzen direnak.
|
|
|
257 Kontuan hartzen ez dituenez edota, belaunez belauneko transmisioaren kasuan bezala, demolinguistikazko fenomenotzat hartzen hartzen duelarik kontzeptua. Gurea bezalako kontestuetan, demolinguistika kontua baino gehiago, nabarmenki gehiago, da ama
|
hizkuntzaren
belaunez belauneko transmisioa. Murriztapen hori kaltegarria da.
|
|
|
" beste 7 eta beste 8 mailak" ziren haiek, ez BAENeko hauek. Hebraiera hilik zegoen, aspaldidanik, ama
|
hizkuntzaren
belaunez belauneko transmisioari dagokionez, baina
|
|
2018
|
|
|
Hor du euskarak osasunik hoberena. Hori da euskal arnasgune petoa,
|
hizkuntzaren
belaunez belauneko transmisioa bere betean segurtatzen duena. [Zalbide, 2008]
|
|
2019
|
|
|
a) bikote euskalduna egiten dute bertako gazte gehienek eta, horrela, herrian bertan (edo inguruko beste arnasguneren batean) asentatuz euskal familia sortzen dute maiz: ...an esparruak) zurkaiztu egiten du euskarazko jardun gune hori. b) euskararen nagusitasun moldaera31 argi horri eskerrak, arnasgunean ez dago eus> erd mintzaldaketa32 zabalik. are gutxiago galera osoa33 Belaunez belauneko jarraipena inon baino seguruago bermaturik dago hor. eguneroko mintzajardun arruntari dagokionez, hortaz, osasun oneko hiztun elkarteetan normal dena normal da arnasgunean. ama
|
hizkuntzaren
belaunez belauneko jarraipena da osasun oneko hizkuntza bizien iraupen bide nagusia. hori da osasun oneko hiztun elkarte orok ahuldutako hiztun elkarteen aurrez aurre duen bereizgarri soziolinguistiko nagusietarikoa: hainbatentzat nagusia. ama hizkuntzaren belaunez belauneko jarraipena sendo dago gure arnasguneetan:
|
|
|
hiztun elkartearen jarraipen bermea, belaunez belaun eguneratu beharrekoa, da familia giro euskalduna sortze hori. herriko lagunarteak eta gizarte bizitzak (eta, ahal dela, lan esparruak) zurkaiztu egiten du euskarazko jardun gune hori. b) euskararen nagusitasun moldaera31 argi horri eskerrak, arnasgunean ez dago eus> erd mintzaldaketa32 zabalik. are gutxiago galera osoa33 Belaunez belauneko jarraipena inon baino seguruago bermaturik dago hor. eguneroko mintzajardun arruntari dagokionez, hortaz, osasun oneko hiztun elkarteetan normal dena normal da arnasgunean. ama hizkuntzaren belaunez belauneko jarraipena da osasun oneko hizkuntza bizien iraupen bide nagusia. hori da osasun oneko hiztun elkarte orok ahuldutako hiztun elkarteen aurrez aurre duen bereizgarri soziolinguistiko nagusietarikoa: hainbatentzat nagusia. ama
|
hizkuntzaren
belaunez belauneko jarraipena sendo dago gure arnasguneetan: beste inon baino sendoago.
|
|
|
Eguneroko bizimoduan erdara nagusi[...] den ingurumenetan (normalean kalegiroan) euskal gotorleku izatera iristen da[...] bereziki, EAEko (eta, zein bere neurrian, Nafarroako eta Iparraldeko) eskola mundua. [...] Baina ez dira arnasgune, eta ezin dira izan. duten harreman sare zabal etengabeak instantzia horietatik kanpora daude nagusiki;
|
hizkuntzaren
belaunez belauneko jarraipenaren kate luzea (35 urtera artekoa) instantzia horiek baino jardun gune zabal eta basikoagoetan oinarritzen, hezurmamitzen, elikatzen, osatzen eta garatzen da hiztun elkarte osasuntsu orotan. eguneroko bizimoduan erdara nagusi (zenbaitetan jaun eta jabe) den ingurumenetan (normalean kale giroan) euskal gotorleku izatera iristen da instantzia horietariko zenbait:... horrelakoa da, bereziki, eaeko (eta, zein bere neurrian, Nafarroako eta Iparraldeko) eskola mundua. garrantzi ohargarria dute instantzia horiek, dudarik apurrena ez dago horretan, euskara indarberritzeko. ezin baztertuzkoak dira, bakoitza bere alorrean eta bere heinean, euskal hiztun talde askori bizirik eusteko eta beren eguneroko harreman sareak nabarmen indartzeko. arnasgune gehienen eta bestelako ingurumen askoren osagai sendo eta balios dira hortaz, sarri, gotorleku horiek; hala dira, bereziki, eskola esparrua eta beste zenbait ingurumen soziofuntzional.
|
|
|
2 ARnASgUnEEn IRAUpEnA, plAngInTZA ARRAKASTATSUAREn? artikuluaren hasieran arnasguneei buruz egiten den aurkezpena eta deskripzioa argia da. ama
|
hizkuntzaren
belaunez belauneko transmisioaren eta eguneroko mintzajardun arruntaren artean dagoen lotura estua oso ondo azaltzen da bertan, besteren artean. arnasgune motak (arnasguneen azpi continuuma) deskribatzeko laugarren orrialdetik aurrera egiten den sailkapena ere egokia da. aditu batzuek dioten bezain arrakastatsua baldin bada hizkuntza plangintza, hirugarren azpimultzo bat gehitu litzaieke artikulu... indarberritzen edo berrosatzen ari diren arnasguneen azpimultzoa. hots:
|