|
2009
|
|
|
Egoerak ez gaitu harritzen, eta hori da esan daitekeen gauzarik gogorrena, jakinarazi du Mirari Irure ELAko Osakidetzako arduradunak. Osakidetzak Euskara Planaren inguruan hartu dituen erabakiekin alde handirik ez dagoela uste du, eta
|
hizkuntza
aukeratzeko eskubidea hustu egiten dutela dio. Hala, azterketa euskaraz egiteko asmoa erakutsi dutenei gazteleraz egitea eskaini diete.
|
|
|
Menpeko politiken mugak eta tranpak nabarmenak dira: euskara normalizatzea Euskal Herrian inposatzea baldin bada, espainiera Madrilen eta frantsesa Parisen ere inposatzea da; bi Estatu horiek beren hizkuntzak jakitera legez behartzen gaituzte, baina Euskal Herriak ezin du behartu euskara jakitera; han, gurasoek eskolako
|
hizkuntza
aukeratzeko eskubiderik ez badute, hemen, zergatik dute. Asimetria eta gezur horien aurrean, argi izan dezagun, gaztelania eta frantsesa beren lurralde historikoetatik haratago Euskararen Herrian zabaltzea, hizkuntz kolonizatzea dela.
|
|
|
Euskara, gaztelania eta ingelesa jasoko dituen hezkuntza sistema hirueleduna bultzatu nahi dute. Gurasoek seme alaben irakaskuntzan
|
hizkuntza
aukeratzeko eskubidea edukiko dutela azaldu du lehendakari berriak, baina horrek ez duela beste hizkuntza baztertzea esan nahi azpimarratu du. –Euskadin ondare ikaragarria daukagu Euskararekin.
|
|
|
Halere, plataforma horrek ez du oso argi aldaketa horiek nola gauzatuko diren. Hau da, plataformak jakin nahi du zer neurri hartuko diren bermatu ahal izateko familien
|
hizkuntza
aukeratzeko eskubidea eta ikastetxeek hizkuntzak aukeratzeko duten askatasuna.
|
|
|
Zentro bakoitzak bere hizkuntz proiektua garatzeko duen askatasun horrek familien eskubideak urratzen dituela jakinarazi dute, eta, horrenbestez, euskara eta gazteleraren parekotasuna urratzen duela. Plataformak dio ez dakiela nola bateratuko den
|
hizkuntza
aukeratzeko eskubidea ikastetxeei arlo horretan eman zaien askatasunarekin
|
|
|
indar handiz erabili zen euskarazko irakaskuntzaren hastapenetan, munduan zehar hizkuntza gutxiagotuak indarberritzeko hainbat eta hainbat kasutan erabili izan den modu bertsuan. Nolanahi ere, komeni da ez nahastea Euskal Autonomia Erkidegoan gurasoek aitortua duten irakas
|
hizkuntza
aukeratzeko eskubidearen ondorioz zilegitasun osoz A edo B edo D ikastereduak aukeratu ahal izatea, batetik, eta haurrak etxean jasotako hizkuntzan eskolatzearen egokitasuna, bestetik. Izan ere, mundu zabalean aspaldidanik kolokan baitago nahitaez" ama hizkuntzan" edo etxeko hizkuntzan eskolatzearen egokitasunaren balioa edo, hobeto esanda, ama hizkuntza deitu izan zaion hartan ez eskolatzearen desegokitasuna.
|
|
|
Hizkuntza helburuak finkatzerakoan, bistan da lehentasuna izan behar dutela hizkuntza ofizialek, eta, beraz, gaitasun maila apalagoa aurreikusi behar dela hirugarren hizkuntzarentzat eta, kasua balitz, are apalagoa laugarrenarentzat. Egoera soziolinguistikoa tarteko, babes eta bultzada handiena, euskarak behar du,
|
hizkuntza
aukeratzeko eskubidearekin batera aipatu dugun obligazio saihetsezina beteko bada, hots, euskara" erabiltzeko adina ezagutzeko" obligazioa. Eta euskarari dagozkion helburuak finkatzerakoan, gure iritzian, gutxieneko helburu lorgarriak jarri behar dira Euskadiko ikasle guztientzat.
|
|
|
Faktore horien artean honako hauek jotzen ditugu garrantzitsuentzat: gurasoei aitortu eta bermatu behar zaie euren seme alaben irakas
|
hizkuntza
aukeratzeko eskubidea; ikasleek, derrigorrezko hezkuntza aldia amaitzean," bi hizkuntza ofizialak erabiltzeko adina" ezagutzeko obligazioa dute; tokian tokiko egoera soziolinguistikoa kontuan hartu behar da; eta irakaskuntza elebiduna ahalbidetu duen sistema adostasun edo kontsentsu zabalean sostengatu behar da. Egin behar diren aldaketak eginda, eta hizkuntza ereduen sistema gaindituta ere, gure irudiko, oinarri horiek egokiak izaten jarraitzen dute etorkizunari begira ere, hots, egokiak izaten jarraitzen dute etorkizun hurbileko marko eleaniztun berrirako ere.
|
|
|
Zenbaitek dioenaren kontra, eta Auzitegi Konstituzionalaren epaiek gai honen inguruan esandakoen argitan, aipatutako eskubidea ez aitortzea ez da nahitaez joko arau konstituzionalen aurkakoa. Halere," bi hizkuntza ofizialak erabiltzeko adina" ezagutzeko obligazioa ezarri zuen legearekin (Euskararen Legearekin alegia) ez litzateke bat etorriko, lege horrek aitortzen baitu
|
hizkuntza
aukeratzeko eskubidea ere. Gure irudiko, hizkuntza politikaren arloan zutoin nagusia den Legea aldatzeko, ezinbestekoa da, gutxienez, 1982an onartua izan zenean, bere alde izan zuen neurriko adostasun kuantitatibo eta kualitatiboa bermatzea.
|
|
|
Izan ere, uste baitugu, hizkuntza politikaren bizkarrezurra ukitzen duten kontuak adostasun ahalik eta zabalenaz baino ezin direla aldatu, euskararen indarberritze soziala ahulduko ez bada. Nolanahi ere, uste izatekoa da,
|
hizkuntza
aukeratzeko eskubidea bertan behera utziko lukeen lege aldaketak tokirik izango lukeela Konstituzioaren hesi mugen barruan, hura balitz legegileen borondatea eta, jakina, bi hizkuntza ofizialen ezagutza bermatuta beti ere.
|
|
|
Litekeena da beste hizkuntza batzuen kasuan, urrutira gabe katalanarenean, esate baterako? egokia izatea gurasoen
|
hizkuntza
aukeratzeko eskubidearen gainetik irakas hizkuntza bakartzat katalana hartzea. Litekeena da hori Kataluniako errealitatearen begietara egokia izatea.
|
|
|
Euskararen kasuan egokiagotzat jotzen dugu aipatutako eskubidea babestea, kontuan harturik euskararen pisu demografikoa, Autonomia Erkidegoko lurralde eta eskualdeen arteko anizkoiztasun soziolinguistikoa, herritarrek auto identifikaziorako euskarari aitortzen dioten balioa edo herritarren hizkuntza kontzientzia. Gainera, irakas
|
hizkuntza
aukeratzeko eskubidea baliatuz handitu da hogeita bost urteotan etengabe euskarazko irakaskuntza. Eskubide horrek ez du, beraz, inolako kasutan eragozten irakaskuntza elebiduna, baldin eta hori bada herritarren gogoa eta erabakia.
|
|
|
Ahalik eta tentsio gutxien eta giro barea behar da aurrera jarraitzeko. Kontuak honela izanik, eta euskararen kasuan, zertarako ukatu behar zaio irakas
|
hizkuntza
aukeratzeko eskubidea inori," bi hizkuntza ofizialak erabiltzeko adina ikasteko" obligazioarekin mugatuta. Ez al da oso ondo asmatutako bikotea (irakas hizkuntza aukeratzeko eskubidea eta bi hizkuntzak" erabiltzeko adina" ikasteko obligazioa) ahalik eta elebitasun orekatuena lortzea helburutzat hartu duen gizarte baten kohesiorako?
|
|
|
Kontuak honela izanik, eta euskararen kasuan, zertarako ukatu behar zaio irakas hizkuntza aukeratzeko eskubidea inori," bi hizkuntza ofizialak erabiltzeko adina ikasteko" obligazioarekin mugatuta? Ez al da oso ondo asmatutako bikotea (irakas
|
hizkuntza
aukeratzeko eskubidea eta bi hizkuntzak" erabiltzeko adina" ikasteko obligazioa) ahalik eta elebitasun orekatuena lortzea helburutzat hartu duen gizarte baten kohesiorako. Ez al da oso ondo asmatutako bikotea elebitasunerako bide hori pixkanaka, modu bare eta harmoniatsuan, gatazkari bizkarra erakutsiz egiteko?
|
|
|
Ulertu behar da, bi hizkuntzak" erabiltzeko adina ikasteko" obligazioa tarteko,
|
hizkuntza
aukeratzeko eskubideak ez duela esan nahi gurasoek euren seme alabentzat irakaskuntza elebakarra, eskubidea balitz bezala, defendatzeko aukerarik dutenik. Eskolaren bidez bi hizkuntzak ezagutzeko obligazioa ezin da inolako eskubideren izenean ezabatu, obligazio hori baita gaur ikasle gazte eta bihar etzi herritar heldu izango direnei hizkuntza kontuan aukera berdintasuna bermatzen dien tresna, eta aldi berean elebiduna den eta elebiduna izatea aukeratu duen gizarte honen kohesiorako bermea.
|
|
|
Kontua da aipagai ditugun
|
hizkuntza
aukeratzeko eskubidea eta bi hizkuntzak erabiltzeko adina ezagutzeko obligazioa taxuz uztartzen asmatu behar dela une oro. Izan ere, herritarren euskararekiko identifikazioa eta atxikimendua dira ezinbesteko abiaburuak eta giltzarriak euskara indarberritu ahal izateko, eta uste dugu bide horretan ateak itxi behar zaizkiela bai lozorroan geratzeari bai herritarren gogoa behartzeari ere.
|
|
|
Besterik da, lehenago esan dugunez, Euskararen Legeari dagokionez gertatzen dena. Euskararen Legearen eta, ondorioz, Euskal Eskola Publikoaren Legearen arabera, gurasoek aitortua dute seme alaben irakas
|
hizkuntza
aukeratzeko eskubidea. Gainera, eta hau ere esan dugu?, ez diogu abantailarik ikusten Euskadin eskubide hori ukatu eta indargabetzeari, nahiz eta konstituzionala eta legezkoa izango litzatekeen, Euskararen Legea hartarako aldatuz gero.
|
|
|
Hortaz, Euskadiko gurasoek neurri batean badute, bai, irakas
|
hizkuntza
aukeratzeko eskubidea, baina ez edozein preziotan, ez baitute eskubiderik erabakitzeko euren seme alabek euskararen ordez txinera, alemana edo beste edozein hizkuntza ikas dezaten. Legeriarekin ez dator bat, beraz," euskara eta euskaraz ikastea eskubide hutsa da, ez da betebeharra, norberaren esku dago, ez ikastea erabaki daiteke", zenbaitek, oker, hala badio ere.
|
|
|
Irakas
|
hizkuntza
aukeratzeko eskubidea, alde batetik, eta eskubide hori mugatzen duen" euskara ere behar adina" ikasteko obligazioa, bestetik, hara hor bikotea. Bikote horren gainean hezurmamitu da azken hogeita bost urteotako euskal hezkuntza elebiduna ahalbidetu duen adostasun soziala eta politikoa.
|
|
|
Abiapuntuan gaztelania denez indartsu, guztia sistematikoki ele bietan egiteak menekotasun hori sendotzen du, nahitaez. Egia da, abiapuntuan gaztelania izanik nagusi,
|
hizkuntza
aukeratzeko eskubidearen printzipioa honetan ere aplikatzeak euskararen erabilera bultzatzearen aldeko jarrera proaktiboa eskatzen diela herri administrazioei, eta hala egin lukete, hots, euskaraz jarduteko gai diren herritarrak gonbidatu lituzkete, behartu, inoiz ez, administrazioarekiko harreman hizkuntzatzat euskara aukeratzera.
|
|
|
Ezin ulertuzkoa eta gogorra da, gero, elebidun izateak praktikan eskubide indibidualen murrizketa ekartzea. Erdaldun elebakarrak, hain zuzen ere elebakartasunak berekin dakarren mugagatik, ezin du
|
hizkuntza
aukeratzeko eskubideaz baliatu, ezinbestean baitago behartuta ele bietatik bakar bat erabiltzera. Nahitaezkoa da bere aukera.
|
|
2010
|
|
|
Administrazioaren zenbait ataletan ez dago zuzenean eta osorik euskaraz atenditua izateko ia inolako aukerarik.
|
Hizkuntza
aukeratzeko eskubideari dagokionez, hortaz, erraz da ondorio hau ateratzea: esparru gutxitan lortu du EEN legeak hezkuntza alorrean bezainbateko betetze maila zabala.
|
|
|
Eskolak euskaldundu du, euskalduntzen du eta euskalduntzen jarraitu behar du, gurasoek seme alaben irakaskuntzarako
|
hizkuntza
aukeratzeko eskubidea eta ikasleek derrigorrezko irakaskuntzaren buruan Euskadiko bi hizkuntza ofizialetan gaitasun nahikoa lortzeko betebeharra harmonizatuz. Hirugarren hizkuntza baten neurri apalagoko irakaskuntzari ere tokia egin behar zaio bertako bi hizkuntza ofizialen irakaskuntzaren ondoan.
|
|
2015
|
|
|
Sententzia horren arabera, udalek katalana edo gaztelania normaltasunez erabil dezakete, beti ere norbanakoei dokumentuak nahi duten hizkuntzan bidaltzen bazaizkie. Norbanakoak
|
hizkuntza
aukeratzeko eskubidea duenez, hizkuntza aukeraketa espresurik egin beharrik ez du.
|
|
|
Halere, Konstituzio Auzitegia ideia hori adieraztera ez zen ausartu, hizkuntza sistema ezartzea erkidegoen eskumena baita, eta elebitasun orekatua aukeratatik bat baino ez da, berezko hizkuntzaren erabilera normalizatuarekin batera. Betiere, berriro diot, norbanakoek dokumentuen
|
hizkuntza
aukeratzeko eskubidea dute. Epaiaren arabera, norbanakoak ez du zertan jarrera aktiboa hartu hizkuntza aldatu dadin.
|
|
|
EAEn pertsonaltasun printzipioa aplikatzen da ezaguna denez. Bi hizkuntzak ofizialak dira, etaberaz,
|
hizkuntzak
aukeratzeko eskubidea aitortzen zaie hiritarrei. Esan dugun moduan, euskarariezin zaio lurraldetasun printzipioa aplikatu.
|
|
|
Esan dugun moduan, euskarariezin zaio lurraldetasun printzipioa aplikatu.
|
Hizkuntza
aukeratzeko eskubidea aitortzen duen sistema batean, zailtasun juridikoak sortzen dira hizkuntza politika lurralderazteko, edo lurraldetasunprintzipiora hurbiltzeko, baina gaur egungo sistemak hizkuntza bati nolabaiteko lehentasuna emateko aukera ez duela errotik baztertzen iruditzen zait.
|
|
2023
|
|
|
Eta hizkuntza eskubideak errespetatzeko eskatu du: «Gure ardura da herritar guztien hizkuntza eskubideak bermatzea, administrazioarekin dituzten harremanetan erabiliko duten
|
hizkuntza
aukeratzeko eskubidea izatea bermatzea. Hizkuntza eskubideen berme hori botere publiko guztien konpromisoa izan behar da:
|
|
|
Familiek
|
hizkuntza
aukeratzeko eskubidea dutela aipatu izan du PSE EEk, baina, Otxandianok adierazi duenez, orain ere leku eta klase sozial jakin batzuetakoek soilik daukate aukera horretarako. Halaber, nabarmendu du gizartearen gehiengoak jada aukera egina duela, euskarazko ereduaren alde.
|
|
|
Bestetik, salatu dute irakats
|
hizkuntza
aukeratzeko eskubidea lehenesten dutela, hizkuntza helburuen gainetik. Finean:
|
|
|
Aitzitik, laurogeiko hamarkadaren hasieran EAEn lortutako adostasun politikoaren ondorioz, euskal ereduak hizkuntza bereizketaren (edo banaketaren) printzipioa ezartzen du. Berorren arabera, ikasleei irakaskuntzan komunikazio
|
hizkuntza
aukeratzeko eskubidea bermatuko litzaieke, baita unibertsitatekoa ere (ikasgela ezberdinetan bereiziz edo hizkuntzagatik segregatuz); funtzio publikoan, hizkuntza eskakizunak aldez aurretik ‘elebidun’ gisa zehaztutako lanpostuei bakarrik aplikatuko litzaizkieke, baina ez lanpostu guztiei, bi hizkuntza talde eratuz funtzio publikoaren barnean; jakinarazpenak, adierazpen zehatzik ezean, d... Finean, EAEkoa, oinarrian hizkuntza eta gizarte partiketa bat duen eredua dela esan daiteke.
|
|
|
Hizkuntza politika definitzeko dagoen eremua gero eta estuagoa da. Aurreko urteetan, disponibilitate marjinak muga argia zuen,
|
hizkuntza
aukeratzeko eskubidearen bermearekin. Hots, eskubide hori bermatuz gero, hizkuntza politikak norabide bat edo beste har zezakeen.
|
|
|
Eta, hizkuntza politikaren arloan, autonomia erkidegoari dagokio hizkuntzen tratamendua zehaztea, hizkuntza propioaren aldeko neurriak zilegi bihurtuz, betiere lehen planoa bermaturik.
|
Hizkuntza
aukeratzeko eskubidea bermatu behar da, baina horrek ez du esan nahi hizkuntza tratamendua ezinbesteko orekan oinarritu behar denik. Hizkuntza propioa pribilegiatu daiteke, erabilera normaleko hizkuntza bihurtuz, norbanakoen hizkuntza aukeraketarekin bateragarri bihurtuz.
|