|
2001
|
|
|
estrategia kognitiboen ustezko erabilera hori irakurleak duen gaitasun linguistikoarenaraberakoa izango da. Inferentzia estrategiak, esaterako, abian jarriko ditu, baldineta, lexikoaren gutxieneko ezagutza edukita, hitzak automatikoki ezagutzen baditu.Honela, bada, hiztegi murritza eta joskeraren ezagutza eskasa duten irakurleekezingo dute
|
hitz
ezezagunen esanahia atera, nahiz estrategia horietan trebatuak izan2.
|
|
|
4 Lexikoaren lanketari dagokionez, jokabide bikoitza izan behar genuke.Zenbaitetan, hori komeni denean, instrukzio estrategikoari lehentasuna emaneta testu batean ager daitezkeen
|
hitz
ezezagunen aurrean zer egin irakatsi etalantzea izango dugu helburu. Honela, bestelako testuetan ere prozedura hauekaplikatzeko modua mesedetuko da, ikasleen autonomizatze prozesua indartuz.Beste askotan, ordea, lexikoaren lanketari eman diogu garrantzihandiagoa, hitzen ezagutza automatikoa garatu ahal izateko.
|
|
2008
|
|
|
– Haur batzuk gai dira ortografia zaileko hitz ezagunak ongi idazteko, baina arazoak dituzte ortografia errazeko
|
hitz
ezezagunak edo sasi hitzak idazteko.
|
|
|
– Beste batzuek, berriz, ongi idazten dituzte ortografia errazeko sasi hitzak edo
|
hitz
ezezagun erregularrak, eta arazoak dituzte ortografia anbiguoa duten hitz ezagunak idazteko.
|
|
|
Fonematik grafemara pasatzeko arazoak ditu eta zaila gertatuko zaio sasi hitzak eta
|
hitz
ezezagunak idaztea.
|
|
|
3.1 Bide fonologikoan edo sublexikoan hutsunea:
|
hitz
ezezagunak, sasi hitzak edo silaba bakartuak idazteko zailtasunak. Huts egiten badu, aztertu egin behar da hitzak zatikatzeko zailtasuna edo fonema grafema erlazioa ezartzeko zailtasuna duen:
|
|
|
Zatikatze zailtasuna: diktatutako
|
hitz
ezezagunak eta sasi hitzak idaztean ikusten da, fonematan zatitu behar baitira hitzak. –
|
|
|
Bide fonologikoan badago hutsunea, zailtasunak izango ditu
|
hitz
ezezagunak edo sasi hitzak idazteko. Zailtasunak bide fonologikoan gertatzen diren jakiteko:
|
|
|
|
Hitz
ezezagunak eta sasi hitzak diktatuta idaztean ikusten da zatikatzeko zailtasuna, fonematan zatitu behar baitira hitzak.
|
|
|
– Hitz ezagunak idazteko arazorik ez dute, baina
|
hitz
ezezagunak edo sasihitzak idazteko bai.
|
|
|
Dislexia fonologikoa duenak ezin ditu
|
hitz
ezezagunak eta sasi hitzak irakurri, baina arazorik gabe irakur ditzake hitz ezagunak. Azaleko dislexia duenak, berriz, arazorik gabe irakurtzen ditu sasi hitzak edo hitz ezezagunak, baina hitz ezagunak irakurtzeko bide fonologikoa edo zeharkako bidea erabili behar du.
|
|
|
Dislexia fonologikoa duenak ezin ditu hitz ezezagunak eta sasi hitzak irakurri, baina arazorik gabe irakur ditzake hitz ezagunak. Azaleko dislexia duenak, berriz, arazorik gabe irakurtzen ditu sasi hitzak edo
|
hitz
ezezagunak, baina hitz ezagunak irakurtzeko bide fonologikoa edo zeharkako bidea erabili behar du. Azaleko dislexia dutenek nahasi egiten dituzte soinu berdina eta ortografia ezberdina duten hitzen esanahiak (adibidez, haur eta ahur hitzen esanahiak).
|
|
|
Idazketa fonologikoan, haurrak ez du ezagutzen soinuzko kinadaren forma ortografikoa, sasi hitza delako edo
|
hitz
ezezaguna delako. Errepresentazio fonologikoa unitate fonologikotan zatitzen da; unitate horiek unitate grafemiko bihurtzen dira, fonemak grafema bihurtzeko prozeduraren bidez. Grafemen segida gordailu grafemikoan gordetzen da denbora batez.
|
|
|
|
Hitz
ezezagunekin da baliagarria bide fonologikoa; bide lexikoa, berriz, ortografia arbitrarioa dutenekin. Baina, bi bideak (lexikoa eta fonologikoa) erabiltzen jakin behar du haurrak, irakurle edo idazle trebea izango bada.
|
|
|
–
|
Hitz
ezezagunak edo sasi hitzak badira, hitzen soinuaren azterketa egin, fonemak grafema bihurtu eta gordailu grafemikora joaten da, eta, hortik, mugimenduen ereduetara eta kanpoko mugimenduetara zuzentzen da.
|
|
|
Bide fonologikoa edo zeharkako bidea aukeratzen bada, gordailu grafemikotik hartu, eta fonema grafema bihurtu ondoren hartzen dugu hitza.
|
Hitz
ezezagunak, inoiz ikusi gabeko hitzak eta sasi hitzak irakurri eta idazteko erabiltzen da bide fonologikoa.
|
|
|
Bide zuzena ezin da erabili
|
hitz
ezezagunak edo sasi hitzak idazteko, gordailu lexikoan errepresentazioa duten hitzak idazteko baizik.
|
|
|
Bi bideak erabiltzen ditu idazle gaituak. Fonologikoa,
|
hitz
ezezagunetan; lexikoa, berriz, ortografia arbitrarioa dutenetan. Bide fonologikoan edo zeharkako bidean, fonematik grafemarako aldaketa eginez lortzen da hitzaren ortografia.
|
|
|
Irakurtzen ikasteko, ahozko hizkuntzako unitateak bereiziz grafemak fonema bihurtu behar dira lehen etapetan. Sistema alfabetikoz irakurri behar duenak letrari edo letra taldeari dagozkion soinuak bereizten jakin behar du, horri esker irakur baitezake
|
hitz
ezezaguna.
|
|
|
Haurrak irudi hiztegi zabala eskura dezan saiatuko da irakaslea, bide zuzenetik hitzak azkar deskodetzen ikas dezan. Grafema fonema eta fonema grafema egokitzapenaren arauak ikasi behar ditu,
|
hitz
ezezagunak kodetzeko eta deskodetzeko gai izan dadin.
|
|
|
Sasi hitzak eta
|
hitz
ezezagunak idatzarazi.
|
|
|
|
Hitz
ezezagunak idatzi behar dituztenean, hainbat estrategia erabiltzen dituzte haurrek:
|
|
|
Metodo fonetikoaren arabera, hizkuntza unitatetan zatitzeko gai dena zati horiek unitate berrietan bersintetizatzeko gai izango da. Horrela heldu ahal izango da
|
hitz
ezezagunak identifikatzera.
|
|
|
Fonema da gunea, eta ez esanahia. Haurra gai da hizkuntzaren unitateak segmentutan zatitzeko, horiek unitate berrietan bersintetizatzeko eta horrela
|
hitz
ezezagunak identifikatzeko. Hizkuntzaren soinuen segidan jartzen da arreta, eta gero eta unitate txikiagotan zatitzen da segida hori.
|
|
|
Letra gehienen formak eta izenak edo soinuak ikasten dituzte haurrek fase horretan.
|
Hitz
ezezagunak irakurtzeko, berkodetze fonologikora jotzeko aukera ematen du fase alfabetikoak. Letra bakoitzari soinu bat dagokiola, eta soinu horiek hitzaren barnean ordena bat dutela ikusten du haurrak.
|
|
2017
|
|
|
Ikerketaren helburua izan da jakiteaea zein erraza zaien parte hartzaileei hitz horiei dagokien irudi mentala irudikatzea. Horretarako7 puntuko Likert eskala baliatu genuen, eta horrez gain, parte hartzaileei aukera eman zitzaienadierazteko
|
hitzak
ezezagunak zitzaizkien5 (1 irudia):
|
|
|
Iparraldeko eta Hegoaldeko taldeendatuak alderatzean ikusi da Iparraldeko hiztunentzat hitz gehiago direla ezezagunak(% 10 vs% 1,5, p<, 0001). Hala ere, hitz ezagunak aintzat hartzean irudikagarritasun puntuazioa oso antzerakoa da: Iparraldeko hiztunen artean batez beste 6,25 eta Hegoaldekoen artean 6,26 Bestalde, bi taldeen arteanadin kopuruan alde esanguratsua egon arren (Iparraldekoak zaharrago, p <, 0001), ez dagokorrelaziorik adinaren eta
|
hitz
ezezagunen kopuruaren artean, ezta oro har adinaren etairudikagarritasun puntuazioaren artean ere. Hala, bi hiztun taldeen arteko hitz ezagutzari buruzkoaldea Ipar Euskal Herrian euskarak duen estatusari zor dakiokeelakoan gaude; ez da ofiziala, hainbatesparrutan normalizatu gabe dago eta euskara estandarraren erabilera ez dago Hegoaldean bezainhedatua.
|
|
|
Hori izan dugu abiapuntu ingelesezko jatorrizko bertsioa euskarara egokitzean.Euskal egokitzapena Euskal Herri osoan erabilgarria izatea da xedea, eta horretan gure egoerasoziolinguistikoa gogoan izatea behar beharrezkoa da. Euskalki ezberdinetako hiztunengan burutudugun irudikagarritasun ikerketaren emaitzek erakutsi dutenez, Iparraldeko hiztunentzat euskaraestandarrean aurkeztutako hainbat
|
hitz
ezezagunak dira. Hala ere, hitz horiek ezagutzen dituztenIparraldeko parte hartzaileek Hegoaldekoek emandako irudikagarritasun balioen antzekoakeman dituzte.
|
|
|
|
hitzak
ezezagunak gerta zitezkeelakoan. Ez dakit zer den, aukera gehitu genuen, horrela saihestu nahigenuen hitza irudikagarritasun txikikoa zela adieraztea hitza ezezaguna bazitzaien.
|
|
|
hitzak ezezagunak gerta zitezkeelakoan. Ez dakit zer den? aukera gehitu genuen, horrela saihestu nahigenuen hitza irudikagarritasun txikikoa zela adieraztea
|
hitza
ezezaguna bazitzaien.
|