|
2013
|
|
|
Queer ak, arraroa esan nahi du. Hain justu ere, feminismotik eratorritako
|
hitza
eta ingelesez gay eta lesbianak iraintzeko termino bat, eta 1990eko hamarkadan AEBn sexualki normatiboa ez den guztia izendatzeko hartua konnotazio negatiboak positibo bihurtzeko. Queer teoria erabiliz, Teresa de Lauretis ek 1991n generoari buruzko teoria bat proposatu zuen.
|
|
|
385) agertzen dira. Carlistenac? bertsoetako
|
hitz
eta joskera batzuk Gabon kantetan ez daudenak, adib.: burla ta barriac, garaitza osuagaz, garaitza guztijac, nunbaita (Car XVII, XVI, XX, XI), burla ta barreric, Vizcaytarrengaraitzác, cerchubaita (J.
|
|
2014
|
|
|
Iritzi edo tesi nagusi bat dut buruan: euskara hirietan ez bada, hiri bizimoduen
|
hitza
eta adierazpidea ez bada, ez da izango. Aski arrunta den iritzia, ene idurikoz.
|
|
2015
|
|
|
Ibilbidearen lehen pausoa da. Fase honetan oso garrantzitsua da testu onekin lan egitea, ikasleak aukera izan dezan,
|
hitz
eta mezu egokiak asmatzen ibili gabe, paperari ahotsa jartzeko, hitz ederrak barru barruan sentitu eta grabatzeko; haren lan bakarra testua musika bihurtzea da. Eta behin hizkuntzaren doinuaz (formaz) jabetuta, hasi gaitezke oratoriari dagozkion bestelako lanetan.
|
|
|
|
Hitzaren
eta hizkuntzaren arabera bizi den kulturak ahozko hitzaren dinamismoa eta bizi indarra ezagutzen ditu. Horregatik, ez da testu finkorik eskatzen, berria baino, jatorra den heinean.
|
|
|
Mitologiaren ikerketan argi ikusten da, agian, inon baino hobe?,
|
hitzen
eta hizkuntzaren eragina gogoaren gainean, eta gogoaren eta irudimenaren lana hitzen eta hizkuntzaren gainean. Uste, jakituria eta sinesmena hitz edo esaeren bidez zelan eratzen den iker eremu ikaragarri garrantzitsua da.
|
|
|
Mitologiaren ikerketan argi ikusten da, agian, inon baino hobe?, hitzen eta hizkuntzaren eragina gogoaren gainean, eta gogoaren eta irudimenaren lana
|
hitzen
eta hizkuntzaren gainean. Uste, jakituria eta sinesmena hitz edo esaeren bidez zelan eratzen den iker eremu ikaragarri garrantzitsua da.
|
|
|
Salbazioaren mezuan oinarritutako erlijioak antzinaroko
|
hitzei
eta beste munduaren geografiari zehaztasun gehiago eman omen zien: goian, zerua, garbientzat; behean, infernua, hil ostean zerua merezi ez dutenentzat.
|
|
2016
|
|
|
Behin baino ez da aipatzen inguruko gizartean gerta zitekeen jazoeraren bat, eta hori greba
|
hitza
eta poliziaren parte hartzea esplizituki erabili gabe: –urrengo egunean, nik entzun nuenez beintzat, langille arteko egundalako zarata izango zala Urgain, en noski; tiroak ere izango zirala noski...?
|
|
|
[I.]
|
Hitzak
eta esaldiak ordenetako moduak be estilo joera bat erakusten dau. Eta ordena kontuan Altuberen zo rroztasunetik hurrago dakusku bertsino hau, tradizinoa ren malgutasunetik baino?.
|
|
2017
|
|
|
Eta egia baldin bada, badirudi ez dela kezkatzen Dasconaguerreren erreakzioaz. Vinsonek oso ondo zaintzen ditu
|
hitzak
eta Dasconaguerreren ohorea salbu uzten du. Badirudi biek adostu dutela aitormen honen argitaratzea.
|
|
2018
|
|
|
Elissalde, Jean, 1936, Atsotitz, Zuhur
|
hitz
eta Erran zahar, Baiona, La Presse.
|
|
|
Hala ere,
|
hitzaren
eta irudiaren arteko elkarketak bultzatzen segitu zuten Estampa Popularreko taldeek, eta badugu literaturaren eta artearen arteko kolaborazioaren adibide eder bat Bizkaiko Estampa Popularreko taldean. 1967an, Gabriel Arestik Euskal Harria liburua argitaratu nahi izan zuen Agustin Ibarrolaren grabatuekin.
|
|
|
Jakina denez, Ramon Saizarbitoriaren Egunero hasten delako nobela 1969an argitaratuak abortatzeko eskubidearen aldeko gaia jorratzen du. Atzerrian kokatzen da kontakizuna eta bi planotan garatzen da; batetik, Giseleren istorioa dugu, haurdun gelditu ostean abortatzeko baimen bila hiru mediku kontsultatu, eta azkenik, abortatzea lortuko duen gaztearena; eta bestetik, berritsua deitu izan zaion pertsonaia ageri da tren geltokian eta telefono bulego batean
|
hitz
eta pitz, Giseleren gertakarien inguruko gogoeta ideologikoak plazaratzen dituena. Sarritan aipatu den bezala (Sarasola, 1975; Hernandez Abaitua, 2008), abortuaren aldeko" tesi eleberria" da Egunero hasten delako, eta Saizarbitoriak ere halaxe berretsi zuen 2007an eginiko berridazketako hitzaurrean:
|
|
2019
|
|
|
48) ondokoak aipatzen dira gainditu beharrezko baldintzatzat: 1) deribazio fonetiko eta semantiko egokia; 2) indoeuropartasun segurua; 3) erkaketak hitz osoen artean izatea, ez
|
hitz
eta erro edo erro eta erroen artean, 4) IE hitzak izateaz landa, euskararekin kontaktuan segurtasun osoz izandako dialekto IEren batekoak izatea, 5) euskarara zuzenean iristea ez latinaren eta erromantzeen bidez, bestela horiek ez baikenituzke zeltatikoak, zapatu latinetikoa dugun bezala eta ez semitikoa.
|
|
|
Watkins 1990 eta 2000koaren sarrera). Aldiz, etimologiari dagokio gramatika historikoak hizkuntzaren eboluzio diakronikoa ikertzeko beharrezko duen zeinahi
|
hitz
eta forma linguistikotan gorde edozein informazioren foniko, morfosintaktiko, semantiko edo pragmatiko kulturalenazterketa. Azterketa eta azalpen hori, idealki, berreraiketa bidez eskura
|
|
|
Segurki, 1950 baino lehen ere (hots, haren jardun etimologikoaren gailurraren aitzinetik) asko idatzi zen, beharbada ondoko garaietan baino gehiago, euskal hitzen jatorri eta bilakabideaz, baina kantitatea eta kalitatea ez zihoazen bat, inolaz ere. Aipatu 1950eko mugarri horren aurretik bada, izan, hainbat eta hainbat hurbilketa beste hainbeste euskal
|
hitzen
eta urliak edo sandiak une jakin batean euskararekin ahaidetu nahi zukeen dozenaka haietako anitzekin (ik. Mitxelena 1950, 1964, 1968; Trask 1997; Lakarra 1997a, 1999) baina oso bestelakoak dira batzuk eta besteak berehalakoan ohar gaitezkeenez.6
|
|
|
4 Hizkuntza indoeuropar bateko hiztegia bi multzotan zatituko dute hiztegigileek: jatorrizko
|
hitzak
eta arrotzak. Lehenengoek, osorik edo zatika, familiaren beste hizkuntzetan ordainak izango dituzte, soinu korrespondentziak erregularki betetzen dituzten neurrian kognatutzat har daitezkeenak.
|
|
|
hititeraren Etymological Dictionary of the Hittite Inherited Lexicon (Kloekhorst 2007) edo eslavieraren Etymological Dictionary of the Slavic Inherited Lexicon (Derksen 2007), esaterako. Alde horretatik ez dira aurreko belaunaldiak sortutako hiztegiak bezalakoak, ezen substratuzko
|
hitzak
eta maileguak, edozein hizkuntzaren lexikoaren zati direnak, ez dira tratatuak izan. Leidengo sail honetan salbuespen nabariena Beekesek idatzitako grezieraren hiztegi etimologikoa da (Beekes 2009).
|
|
|
1 Lan honek ondoko laguntzak izan ditu: a) PID2019 106606GB C3 ikerketa proiektua (Espainiako Zientzia eta Ikerketa Ministerioa) eta b) Euskal Unibertsitate Sistemako IT1344 Ikerketa Talde Kontsolidatua (Eusko Jaurlaritza). gaiak), edo XVI. mendeko Andres de Poza lizentziatuak aipatu zituen euskal
|
hitzen
eta esapideen azterketa, hitz batzuen lehen agerraldia aurreratzeko eta esapideren baten esanahia argitzeko aukera eman zidana.
|
|
|
Esan da ahoskera irakasteko baliabideek ez dutela izan behar gramatika edo hiztegia irakasteko erabiltzen diren berak. Pentsa dezagun, nahita egin nahi dugunean zailen gertatzen denetik hasita, nola bereganatzen duten haurrek prosodia (doinuak, erritmoak), beste ezer baino lehenago(
|
hitzak
eta hotsak ere baino lehenago): negarrez, barrez, jolasean.
|
|
|
Besteak beste, halako hiztunek polikiago hitz egiteko joera dute. Hiztegia eta gramatika ikasteko egiten duten memoria ahaleginak arreta
|
hitzetan
eta are morfemetan ere jartzera bultzatzen ditu. Gainera, euskara bezalako hizkuntza eransleetan bereziki astuna izan ohi da gramatikaren pisua.
|
|
|
Eranskin honetan aztergai dugun testuaren hiztegia eta adizkitegia kausituko ditu irakurleak; hots, testuan ageri diren
|
hitz
eta adizki trinko zein laguntzaile guztien bilduma. Hona jakingarri batzuk: Hiztegia lemaka antolatu dugu, hurrenkera alfabetikoan. Lematizaziorako Euskaltzaindiaren Hiztegiaren eta Orotariko Euskal Hiztegiaren lemak hartu ditugu oinarri. Lema letra lodiz eman dugu, eta ondoren kategoria, etzanez. Hala dagokionean, kakotx bakunen artean esanahia ere eman dugu. Letra borobilean lema horren pean dauden testuko formak heldu dira, hurrenkera alfabetikoan eta komen bidez banaturik. Forma batek agerrera bat baino gehiago duenean, parentesi artean eman dugu agerrera kopurua. Adierak banatu behar izan direnean, zenbakien bidez egin dugu. Aurrizkiak eta atzizkiak hiztegitik kanpo gelditu dira.
|
|
|
Horrela, bada, eta lan honetako hipotesiaren argitan, proposa liteke euskara arkaikoan jatorrizko hiztegiko buru
|
hitzaren
eta erromantzeko co (r) (p) s en artean bazela neurri bateko baliokidetasun semantikoa, (9a c), (10a d) eta (11a c) perpausak euskarara egokitzea eta, ondorioz, errepikapen gramatikalizazioa gertatzea ahalbidetu zuena.
|
|
2020
|
|
|
batetik, (47a) adibideko ote Erdiko Eremuan edo DenbS ren eremuan agertzen da, 3 atalean esan bezala; bestetik, (47b) adibideko partikula Ezker Periferian edo KonpS ren eremuan azaltzen dela proposatzen du Monfortek (2020a; 2020b). Ezohiko ote ri azken gune hori esleitzeko osagaien banaketa aintzat hartzen du, bera beti agertzen baita subjektuaren aurretik eta FokS ra mugitutako osagaien ondoren, foku edo nz
|
hitzen
eta aditzaren ondoren, alegia; horrez gain, DenbS ren elipsiak ez dakar ezohiko partikula hori ere isiltzea, ohiko partikulen kasuan ez bezala. Gauzak horrela, FokSren eta DenbS ren artean kokatzen du Monfortek (2020a; 2020b) ezohiko partikularen gunea.
|
|
|
Hala ere, (28 & 35) adibideetan ote partikula fokuaren eta aditz jokatuaren artean dago. Alde batetik, (35) adibidean aditzaren eta nz hitzaren arteko ondokotasuna ez legoke apurtuta, banaketa linealak iradoki dezakeen bezala; hurrengo adibideetan agerian geratzen denez, partikulak bat egiten du nz
|
hitzarekin
eta sintaktikoki osagai bakarra osatzen dute:
|
|
|
Izan ere, ‘nz ote’ bezalako egitura ezagunak dira beste hizkuntza askotan; hala nola italieraz (Munaro and Poletto 2002; Coniglio 2008), alemanez (Trotzke eta Turco 2015), Dolomitetako ladineraz (Hack 2014) eta japonieraz (Endo 2018). Beste alde batetik, (28) adibidean ez dugu nz
|
hitzik
eta nekez esan dezakegu izenek bat egiten dutela ote rekin, bestela, adibide gehiago egon bailirateke; alabaina, ez da horrela gertatzen. Nire ustez, (28) adibidean dagoen ote ez da ekialdeko hizkeretako bereizgarri hori; aitzitik, ohiko partikula da, aditz jokatuaren aurrean agertzen baita.
|
|
|
Horrek norabide bikoitza du: batetik,
|
hitzen
eta, oro har, hizkuntzaren bidez errealitatea eraikitzen dugu; bestetik, (geure) hitzak eta hizkuntza errealitate horren isla dira, hiztunok gizarte egituretan zein harremanetan murgilduta baikaude (Ahearn 2001).
|
|
|
Horrek norabide bikoitza du: batetik, hitzen eta, oro har, hizkuntzaren bidez errealitatea eraikitzen dugu; bestetik, (geure)
|
hitzak
eta hizkuntza errealitate horren isla dira, hiztunok gizarte egituretan zein harremanetan murgilduta baikaude (Ahearn 2001).
|
|
|
Kokapen horretatik hitz egiten digutela ulertu behar dugu. Horregatik, garrantzitsua da ohartzea eta hona hemen bigarren irakaspena, euren
|
hitzak
eta euren hizkuntza hautuak ekintza eta jardun gisa. Esaten dutenaz edo esaten ez dutenaz haratago, edozein hizkuntza jokaerak hizkuntza bat (edo bat baino gehiago aldi berean), edota hizkuntza batekiko jarrera, balioa eta abar" praktikan" jartzen ditu (Ahearn 2001).
|
|
|
Laburbilduz, orain arteko esperientzia oinarri hartuta, gazteok hiztun gazte gisa ikertu eta ulertu behar ditugula uste dugu, esaten dutenari eta hori zein hizkuntzatan egiten dutenari baino, hizkuntzekin egiten dutenari erreparatuz.
|
Hitz
eta ekintza horien bidez euren (gazte) mundua irudikatzen eta egiten dute; hori guztia, helduok diseinatutako eta sortutako gizarte eta kultura batekin elkarrizketan. Sakondu dezagun zertxobait gehiago, bada, gazteekin egin ditugun ikerketetan jasotako irakaspen horietan.
|
|
2021
|
|
|
Paap eta Greenbergek funtzio exekutiboen kontzeptuaz aipatzen duten eboluzioaren ideiak agerian uzten digu
|
hitzen
eta kontzeptuen esanahien malgutasun eta arbitrariotasuna. Malgutasun horren ondorioz, hainbat ikerketatan kontzeptu bera erabili arren fenomeno ezberdinez aritu daitezkeela azalarazten dute kritika kontzeptualek.
|
|
2022
|
|
|
Horietako batzuk formula malgu baina arrakastatsuen aldeko apustua egin zuten. Irlandera oso oinarrizkoa erabiltzen hasi ziren, ingelesezko
|
hitz
eta esaldi ugarirekin tartekatuz. Hauteskundeetatik eratorritako gobernu berriak Eamon J. Cmve izendatu zuen Ondare, Gaeltacht eta Uharteetako ministro.
|
|
|
Kontalariak berak ez dio uko egiten ekidin zitzakeen gaztelaniazko maileguak kontakizunean bertan ipintzeari," sopea" (19)," posporo" (138)," notarioa" (175)," termometroa" (176)," kartzelara" (184)," kartzelaratu" (294)," kartzelan" (295)," faltsifikau" (295) eta" zukua"," arrast"," barataria"," eguraztia"," baitegi"," aizundu" oin oharrera eroaten ditu, nahiz eta kontrako norabidekoa izan ohikoena. Kontakizunean maileguaren alde egiten duenean, gutxitan eransten du euskarazko
|
hitza
eta aldrebes jarduten duenean, bai. Esaterako," zadorlaria" (170, 259, 263) hobesten duenean, maileguaren berri ematen du; ez, horrela," sekretarioa" (228, 266) lehenesten duenean, ez du emendatzen oin oharrean euskarazko berba.
|
|
|
Adigai honetan arreta handia mantentzen du euskarak, aurrekoetan bezala, hedadura semantiko zabalarekin (OEH 2022). Adibidez,
|
hitzari
eta hitz konposatuei dagokienez, zuloa talde armatuen bahiketa etxeak eta postontziak izendatzeko erabiltzen da. Begi zuloa begiaren arroa da.
|
|
|
Hedadura semantikoari dagokionez, hitza bete hitza mantentzea da eta aho beteko
|
hitza
eta bihotz beteko hitza atseginez esandako hitzak dira (aldaera bat aho beteko gezurrak dira). Erabiliagoa da, akaso, ontzi bete zerbait zerbaitez betetako ontzia esateko, ‘baso bete ur, mesedez’ eskaeran bezala.
|
|
|
Huts en kontranimotasuna polisemikoa ala homonimikoa den argitzeko alderdi linguistiko eta kognitibo linguistikoak berrirakurri dira hemen, honakoak ondorioztatuz: adigaiak hizkuntzan arreta zabala du, hedadura semantiko zabalarekin eta eremu semantiko anitzekin; era berean, kontranimotasun ustez ezinezko eta absolutua zubi kognitiboen bidez gainditzen da, bai beste
|
hitzetan
eta bai hitzean bertan.
|
|
|
Laginaren ikuspegi zehatzagoa izateko, ANALHITZA (Otegi et al. 2017) prozesadore informatikoa aplikatu da. Bigarren taulan jasotako emaitzetan ikus daitekeenez, laburpenen luzera, batez beste, 88
|
hitz
eta 638 hizkitakoa da. Gehienak 4/ 5 perpausez osatuta daude.
|
|
2023
|
|
|
Azkenaldian,
|
hitz
eta esaera" berriez" oroitzeak adina pozten du berak irakatsitako gauzak hiztegietan jasota daudela jakiteak edo berresteak, elkarlanean hasi ginenean asko aldiz uste zuelako biltzen ari ginenak familiakoek bakarrik (jaiotetxean) esaten zituztela, hau da, sinetsita zegoelako Goroskindegin eurek asmatutako (eta zabalpen gutxiko) esamoldeak zirela. Zerbaitek asebetetzen badu, baina, hori, berak erakutsitako hitzak eta nireganatu ditudala jabetzea da:
|
|
|
Azkenaldian, hitz eta esaera" berriez" oroitzeak adina pozten du berak irakatsitako gauzak hiztegietan jasota daudela jakiteak edo berresteak, elkarlanean hasi ginenean asko aldiz uste zuelako biltzen ari ginenak familiakoek bakarrik (jaiotetxean) esaten zituztela, hau da, sinetsita zegoelako Goroskindegin eurek asmatutako (eta zabalpen gutxiko) esamoldeak zirela. Zerbaitek asebetetzen badu, baina, hori, berak erakutsitako
|
hitzak
eta nireganatu ditudala jabetzea da: aurrena barrez hasten da eta, gero, zerbaitetan lagundu didala ikusteak harro sentiarazten duela azpimarratzen dit.
|
|
|
Betidanik azaldu du euskal gaiekiko jakin mina, nahiz eta inoiz esan izan didan ez dagoela argitaratzen ditudan gauzak ulertuko dituen fraiderik. Harekin, bai, inkesta erabili dut, izebari jasotako
|
hitzekin
eta esapideekin osatutakoa. Zuzenean galdetu diot hitzak eta ezagutzen zituen ala ez.
|
|
|
Harekin, bai, inkesta erabili dut, izebari jasotako hitzekin eta esapideekin osatutakoa. Zuzenean galdetu diot
|
hitzak
eta ezagutzen zituen ala ez.
|
|
|
Lehenengo eta behin, espazioaren edo, nahiago bada, geografiaren galbaheari eragin diot, hau da, Goierrin baizik entzuten ez diren
|
hitzak
eta esapideak barneratu ditut. Esan gabe doa ez naizela saiatu Zaldibiako edo Goierriko mintzairaren xehetasun guztiak zerrendatzen.
|
|
|
Zaldibian Goierriko hizkera nagusi da oraindik. Alabaina, kazka (b) iko (kazkabar)
|
hitza
eta beste batzuk egiten ari diren bidea jakinda (ikus § 6.1), badirudi, pixkana pixkana, aldatzen ari dela. Preseski, jasotakoa eralkitzeko kontuan izandako bigarren irizpidea denborarena izan da, hots, gordetakoak gaurko edo behinolako hitzak eta diren kontuan izan dut.
|
|
|
Alabaina, kazka (b) iko (kazkabar) hitza eta beste batzuk egiten ari diren bidea jakinda (ikus § 6.1), badirudi, pixkana pixkana, aldatzen ari dela. Preseski, jasotakoa eralkitzeko kontuan izandako bigarren irizpidea denborarena izan da, hots, gordetakoak gaurko edo behinolako
|
hitzak
eta diren kontuan izan dut. Horrenbestez, etxean ikasitako eta Goierriko senitarteko, lagun nahiz lankideei entzundako hainbat hitz eta esapide ez ditut bilduman sartu, ez ditut testuan berariaz aztertu, batzuek (beharreko, gainetiko...), adibidez, Euskaltzaindiaren Hiztegian" batez ere bizkaieraz" marka duten arren, hau da, gutxiago edo gehiago, dialektologiaren aldetik baliagarriak izan daitezkeen arren.
|
|
|
Preseski, jasotakoa eralkitzeko kontuan izandako bigarren irizpidea denborarena izan da, hots, gordetakoak gaurko edo behinolako hitzak eta diren kontuan izan dut. Horrenbestez, etxean ikasitako eta Goierriko senitarteko, lagun nahiz lankideei entzundako hainbat
|
hitz
eta esapide ez ditut bilduman sartu, ez ditut testuan berariaz aztertu, batzuek (beharreko, gainetiko...), adibidez, Euskaltzaindiaren Hiztegian" batez ere bizkaieraz" marka duten arren, hau da, gutxiago edo gehiago, dialektologiaren aldetik baliagarriak izan daitezkeen arren. Orobat, Goierriko berezitasunen balizko beste erakuskari batzuk ez ditut erabiliko, benio forma kasu (← benik [bederenik]).
|
|
|
Azkenik, Arinen(), Bähren (1926, 1927, 1930), Leturiagaren (2022a, 2022b), Mitxelenaren (1962, 1969, 1970), Zuazoren (2014) eta Zuloagaren (2022) ikerketei jarraitu natzaie
|
hitz
eta ezaugarri batzuen hedaduraren eta sistematikotasunaren berri izateko, ez sinkronikoki bakarrik, diakronikoki ere bai.
|
|
|
Eduki aldetik, hiztegi horretako sarrera gehienak toponimoak edota deiturak ziren eta, neurri txikiagoan, Nafarroan jadanik euskaraz hitz egiten ez zen herri aunitzetan erabiltzen edo ezagutzen ziren hitz arruntak eta esapideak. Argi dago helburu bikoitza erdiesten ahalegintzen zela, hau da, ikasleei ikusarazten beren familietako deitura nahiz beren herrietako toponimo aunitz, hein handi batean, euskal sustraikoak zirela, eta, horrekin batera, gaztelaniazko hizkeran entzun eta erabili ohi zituzten zenbait
|
hitz
eta esapide euskararen ondarekoak zirela. Erraten ahal da xede bikoitz hori lortu zuela, ikasle guziak ongi jabetzen baitziren bi errealitate horietaz.
|
|
|
Izan ere, Totorikaguenak (2017) horren esanahia argitzeko azpimarratu zituen ardatzak aintzat hartu eta egikaritu dira. Hau da, haurren inklusio prozesuan aniztasunari erantzuteko etengabeko ebaluazioa ziurtatu da (haurren
|
hitza
eta sentimenduak hartu dira kontuan), ikasle guztien parte hartzea bermatu da eta bidean haurren integrazio prozesuan azaldu diren oztopoak identifikatu dira (behaketa sistematikoaren bitartez), eta baztertzeko arriskua izan dezakeen kolektiboa ez ezik (atzerritar jatorria duten eta iritsi berriak diren haurrak), hezkuntza komunitate guztia izan da jagon dena. Kasu honetan, haurraren gertuko ekosistema osatzen dutenak:
|