|
2000
|
|
|
Psikoterapia
|
hitza
eta kontzeptua sendatzeko erabiltzen den teknika modura ulertzen badugu, bada bere baitan jarduera berezi bat, non, hitzez gain, antzerki errepresentazioak ere erabiltzen diren, subjektuen gertakizunen ulerkuntzarakoedo beren zailtasunak gainditzeko.
|
|
|
Psikodrama
|
hitz
eta ekintza mailako aldaketa da, eta horren bidez pertsonabatek edo gehiagok emandako egoera batean, benetakoa edo irudimenezkoa (imajinarioa), oraingoa, iraganekoa edo etorkizunekoa, nola eta zergatik jardutenduten ulertzen dute, joko espontaneo baten edo role playing delakoaren bidez.
|
|
|
Terapia taldeetan bereziki agerian jartzen diren egoera hauek, taldeko gainerako kideek angustiaz eta ondoezaz bizi dituzte, nola eta zergatik jakin gabenorbaitekiko gorrotoa sentitzen baitute. Hain zuzen, bizitzako edozein egoeratangerta daitezkeen egoera hauek,
|
hitzaren
eta ulermenaren bidez lantzea eta gainditzea ahalbidetzen du talde terapeutikoak.
|
|
|
titulupean300 pertsonaiaren balentriak eta aurkikuntzak deskubritu genituen. Orain gogoratu, bakar batzuk baino ez ditut gogoratzen (Alejandro Handia, Bismarck, Darwin, Gandhi, Garibaldi, Amundsen, Kafka, Escriva de Balaguer, Lord Byron, Beethoven, Bakunin...) baina gazte idealista baten irudimena eta abentura gosea pizteko, biografiahaien eragina erabatekoa izan zen, eta liburua itxi ondoren luze mantentzen zirenbertan irakurritako
|
hitzak
eta, hitzei esker, nork bere koloreek irudikaturiko imajinakgogoan zintzilikaturik. Liburuaren helburua, ulertuko denez, hauxe zen, alegia, norberak bere buruari esan ziezaiola:
|
|
|
Zertan dira, beraz, hizkuntzaren eta pentsaerarenarteko hartu eman haien ondorioak? Hona hitzez
|
hitz
eta dauden daudenean jasoak:. Lehenengo artikuluan, barnetik aztertu dugu hizkuntzaren muina: alegia, ez hiztunaren iritzi subjektiboen arabera, hiztunari hizkuntzak erasten dion ikuskera objektiboeta bereziaren arabera baizik.
|
|
|
Heriotza erabat onartzeak abiarazten du gizakia jakinduriarenbidetik. Egiak, bestalde, giza adimenaren ahal itzela du oinarri, berez bereizezina dena, gauza errealaren existentzia eta esentzia, bereizi egiten baititu, gauzaren esentzia, ondoren, adiera bilakatua, morfema bati lotu eta
|
hitza
eta mintzoa sortzeko. Egiak ere, hortaz, heriotza du oinarri,, zakur?
|
|
|
Bila ibili arren, alferrik:
|
hitzak
eta kantak telegrafotik zetozen. Ez zekiten San Lukaren ebanjelioa irakurtzen zuen ahotsa Fessenden deitura zuen kanadiarrarena zela, doinua Haendel en. Luzea?
|
|
|
Mintzoa irratibidearen elementu nagusia dela esan dezakegu. Mintzoa ahotsa da, gizakion lengoaia,
|
hitza
eta esaldiak, ideiaren kodifikazioa; eta irratilaria ahalegindu egiten da kodifikazio horretatik sortzen den esangura bere bezeroei helarazten. Horrexegatik eduki behar du ahots argia irratitik mintzatzen denak, eguneko albisteak kontatu nahi dituenak.
|
|
|
Irratilariak
|
hitzak
eta soinuak ditu lankide egunero. Takean potean ahoskatu behar ditu aldez edo moldez, maiz letra eta soinuen esparru teoriko praktikoaz zalantza malantzetan egon eta ideia handirik izan ez arren.
|
|
|
Hiztegiak honako adiera hauek dakartza ahoskera, ebakera edo dikzioaz (azken hau latinezko dictio berbatik dator): 1 Hitza edo soinu multzoa, ideia bat adierazten duena/ 2 Mintzatzeko edo izkiriatzeko era,
|
hitz
eta perpausen erabilera zuzena edo okerra/ 3 Ahoskatzeko era(, dikzio argia dauka horrek?, esaterako). Bigarren esangura kontuan hartzen badugu, argiro esan behar da, mintzatzeko erak erlazio zuzena daukala idazteko moldearekin.
|
|
2001
|
|
|
orriaerabili beharrean, lesioak arbelean zerrendatu edo ikasleei ahoz azal diezazkiokegu;. Zer ote da?? orrian dauden
|
hitzekin
eta galderekin ere gauza bera egindezakegu... Hala, bada, ordu bi eta erdi inguru iraun duen saio hau prestatzeko, ordu eta erdia behar izan dugu (materiala eta guzti egiteko).
|
|
|
Entzuleak edo irakurleak buruan duenplantila aplikatuko lioke testuari, eta kointzidentzia gradua altua balitz, ulertutzat emango luke. Adierazi dugun bezala, gure testuan oso agerikoa da ustehori, erabiltzen diren
|
hitz
eta egiturak ezagunak direlako.
|
|
|
Perfumearekiko zaletasuna eta usaimena hezkuntza prozesu bat izango balira bezala gara daitezke, hain zuzen ere, gakoa
|
hitzaren
eta objetu baten arteko identifikazioan baitatza. Hau da, Chanel Nº 5 perfumea esaten bada, guztiok gauza bera ulertuko genuke; baina nolako usainarekin lotuko dugu, perfume horrek sortutakoa inoiz usaindu ez badugu?
|
|
2002
|
|
|
e) Testu horien berezitasun nabarmenetako bat dugu terminologia. Hau da, ohiko hiztegi eta lexikografia lanek jasotzen ez dituzten
|
hitz
eta unitateterminologikoak biltzen dira testu horietan. Izan ere, bildu ez ezik,. maiztasun handiz ageri dira (ohiko testuetan baino askoz ere maizago).
|
|
|
–
|
Hitza
eta testuinguru orokorraren arteko erlazioa (erreferentzia, konnotazioa, nozio espezifiko orokorren adierazleak).
|
|
|
Gaia eta atazarekiko interesa pizteko oso une aproposa. Irakasleak gaiakokatuko du, helburuak eta atazak egiteko prozedurak argi daudela egiaztatuko du.Beste batzuk egindako ataza bera edo antzeko baten grabazioa abian jar dezake.Ikasleek gaia aurreikusiko dute eta horretaz dakitena gelara ekarriko, eta une horretan egindako jardueretatik
|
hitz
eta esaldi erabilgarriak jasoko dituzte. Era askotako jarduerak egin daitezke:
|
|
|
Era askotako jarduerak egin daitezke:
|
hitzak
eta esaldiak sailkatu, esaldiak eta irudiak lotu, ideia jasa eta mapa mentalak, aurreikuspenak, etab.
|
|
|
Hasieratik, islatu edo bideratu nahi zuten diskurtso berria adierazteko hizkuntza propioa eratu behar zutelakoan ziren irrati askeetako kideek8 Ez da eginkizun erraza izan, ordea, eta gehienetan beste irratietan erabilitako taxuerak eta lengoaia erabiltzen dituzte, hedaturiko ereduei jarraitzen dietelako. Hala ere, hitzen garrantziarekiko sentiberatasuna nabaria da irrati alternatibo horietan, eta, horregatik,
|
hitz
eta esamolde sexistak, xenofoboak edota homofoboak baztertzen saiatzen dira. Era berean, esan bezala, talde gutxituek erabilitako hizkuntzak, musikak eta adierazpenak osatzen dute mintzaira berri hori.
|
|
|
Feudalismoan, jauntxoek euren probetxurako klase xeheak gazteluaren inguruan biltzen zituztenean, paradoxikoa dirudien arren, komunikazio publikoa inkomunikazio soziala zen, hots, komunikazioak inkomunikatu egiten zituen klase desberdinak.
|
Hitza
eta objektua ziren komunikatzeko zeinu nagusiak; hitza eta objektua, hala ere, botere bakar biren esku zeuden: elizaren eta koroaren esku.
|
|
|
Feudalismoan, jauntxoek euren probetxurako klase xeheak gazteluaren inguruan biltzen zituztenean, paradoxikoa dirudien arren, komunikazio publikoa inkomunikazio soziala zen, hots, komunikazioak inkomunikatu egiten zituen klase desberdinak. Hitza eta objektua ziren komunikatzeko zeinu nagusiak;
|
hitza
eta objektua, hala ere, botere bakar biren esku zeuden: elizaren eta koroaren esku.
|
|
|
Pentsamendua konfiguratzeko eta jokaerak bideratzeko boterearen bideak zeintzuk diren detektatu behar da. Gizarte komunikazioaren ikuspuntutik begiraturik, klase, arraza, hizkuntza eta genero desberdintasunak areagotzen laguntzen duten jarreren,
|
hitzen
eta kontzeptuen erabilerak analizatu behar dira, salatu eta pertsegitu. Modernitatearen izenean, arrazionaltasunaren izenean, merkatu librearen izenean, arriskuan jartzen ari da kultura aniztasuna.
|
|
|
|
Hitzak
eta ezagutza
|
|
|
Berba jardunean,
|
hitzak
eta esaldiak ez dira kate bateko begi isolatuak; aitzitik, hitz bakoitzak bere eragina du bere ondokoan eta esaldi bakoitzak berea hurrengoan nahiz aurrekoan. Berba jarduna prozesu bat da, bere osotasunean hausnartzen ez baldin bada, erabat ulertzen ez dena.
|
|
|
Lehen urrats batean, entzundako kode berbatuak deszifratu behar ditu gizakiak; alegia, transmisioa egiteko, igorlea zein kode linguistiko erabiltzen ari den jakin du entzuleak ezer baino lehen, eta, ondoren, kode horien arabera enuntziazioa ulertu. Bigarren urrats batean, enuntziazioaren zentzu sakona ulertu du hartzaileak; horretarako,
|
hitzak
eta esaldiak unitate moduan ulertzeaz gain, komunikazioaren katean jokatzen duten rola ere aztertu du hartzaileak: hitzak multzoan ulertuta, esaldiak multzoan konprenituta.
|
|
|
Bere idazkeran nabarmena da brevitas delakoa, hala adierazpenaren nola adierazitakoaren bizkortasun eta trinkotasuna alegia. Bestalde Salustioren lanean batera aurkitzen dira latinaren altxor zaharretik berreskuraturiko
|
hitz
eta erabilera sintaktiko arkaikoak eta idazleak berak sorturiko berba eta joskerak, are grekotik maileguan harturikoak. Gainera monografia denetan aurkitzen diren elementuak dira hitzaurre gisako luzeak, pertsonaien ahoan jarritako hitzaldi eta gutunak, batzuetan are luzeegiak, pertsonaien egiantz psikologiko handiko erretratuak, excursus moduko deskripzio koloretsu eta askotan dramatismoz josiak...
|
|
|
|
Hitz
eta karaktere batzuk erreserbatuak dira, konpiladoreak esanahi berezia ematen dielako.
|
|
|
Horrela, fonologiako analizatzaileak fonemetatik lexikorako bihurketa egingo luke, eta sorkuntzak morfema katetik fonemetara. Tartean egin liteke sistema bat
|
hitzen
eta fonemen arteko jauzia emateko. Hala eta guztiz ere, adibideetan testu hitzetan agertzen diren fenomenoekin arituko gara batez ere, ikuspuntu morfologikoa areagotuz.
|
|
2003
|
|
|
Zer ez ote dute esan azken boladan prozesujakin bat justifikatu eta haren azpian dautzan kontraesan lazgarriak estaltzeko? Lilura baliatu dutela, alegia,
|
hitzen
eta ideien lilura; izan ere, nork ez ditu dinamismoa, merkatuak malgutzea, unibertsaltasuna, modernitatea, mugarik gabekomundua, liberalismoa eta gisako berba totemikoak entzun globalizazioari buruzkoapologietan. Badirudi, gainera, prozesu horren kontra dagoena kobazuloetara itzulera aldarrikatzen ari dela; gisa horretan mintzatu izan dira, adibidez, Bill Gatesedota Mario Vargas Llosa birigarroak, besteak beste.
|
|
|
topatzeko asmoz (Orti, 1998) baita ZBen historia, antolakuntza formen azalpena eta abar ere. ...ako mobilizazio sozialaren lidergo kolektiboaren diskurtso zabal etabat batekoak; baina baita azal azpikoak ere aztertu nahi baditugu, motibaziosakonak, jarrerak, sinesmenak, balioak, desioak, gogorapenak, zergatiak etaabar, elkarrizketa lehenengo mailako teknika moduan agertzen zaigu gauregungo Gizarte Zientzien metodologian (Orti, 1998; Ruiz Olabuenaga, 1996) (Horiek agertzen dira identifikatuta
|
E
hitzaz eta zenbaki batez agertzendiren aipuetan). Honetaz aparte, funtsezko informatzaile?
|
|
|
Azken finean ZB. Amorebieta Etxano berria? definitzen ari da bere diskurtsoan, bere
|
hitz
eta ekintzetan?, leku bat non aspaldiko arazoak gainditutaBizitza Ona egin daitekeen, hori bai Osasuna, Bizimodua eta Geroari kalte egin etaarriskuan jarriko lukeen zentral termikoaren mamua historian ahaztu eta gero.
|
|
2004
|
|
|
Sofistek engainua biiatzcn dute
|
hitzarekin
eta aberasteko idaztcn dute; ez diote inori onurarikekartzen ezertan (Xenofonte, Cinegetico, XIII, 8).
|
|
|
Ematen du Periklesen kontzeptu filosofiko politikoetan ez dela sartzen egia absolutuaren bilakuntzari lotzen zaion jakitea edo, bere ariketa biribilean, ez dela onartzen egiaazaleratzen duen hitz arrazoi ahalguztiduna. Perikles bezalaxe, athenaitarrak ere harrodaude
|
hitzaren
eta arrazoiaren trebakuntza praktikoan lortu duten maisutasunaz, gainerakohcrriak baino iaioagoak baitira langintza horretan (ibid. II, 62, 4h), eta badakite nagusitasun horrek eskaini dizkiela arrakasta eta jnperioa.
|
|
|
Beraz, erlijioak eta fedeak filosofiaren kritikaren premia dute, bertan sar daitekeenustelkeria eta agintekeria uxatu ahal izateko. Bestaide, onartu behar da fedearen eskubideaonartzen ez duen, eta erlijioa mementoko teoria filosofikoen beharretara murriztu nahi izanduen filosofiak Jainkoa munduaren ikuspegi filosofiko baten protesi huts bihurtu duela; etahorren hurrengo, Jainkoari buruzkoak benetako zentzurik ez duten
|
hitz
eta kontzeptubihurtu direla. Hala gertatu da Mendebaldeko kulturan, non benetako Jainkoaren ordezkobihurtu den Absolutuaren kontzeptu metafisikoa Nietzsche-k jada hiltzear ikusten zuen.Prozesu horren hasieran Heidegger-ek Mendebaldeko metafisikari egin dion funtsezkokritika gogpra daiteke:
|
|
|
Hitzak, mundu fisikoko objektu ñsiko zehatzak (bai ahoskatuak, bai idatziak), bestelako objektuei buruz dihardu.
|
Hitza
eta horren objektua. Hizkuntzak munduaz dihardu.
|
|
2005
|
|
|
Hari honetan, azkenik, Karvasova ren hitzak dakartzagu, zeren eta berak uste baitu narrazioaren hasierako
|
hitzak
eta amaierakoak direla ondoen gogoratzen dituenak entzuleak. Balsebre k egoki aipatzen du ideia hori (1996: 206):
|
|
|
Aurrez aurreko hizkuntzan errepikatu egiten ditugu
|
hitzak
eta esaldiak, makulu hitzak edo betegarriak (nolabait...) erabiltzen ditugu, baita interjekzioak ere. Albistegietan, aldiz, ezin dugu horrelakorik sartu, nahiz eta lengoaia publizitarioan edo dramatikoan, esaterako, inprobisazioa beharrezkoa izan sentimenduak adierazteko.
|
|
|
Hortxe du indarra irratiaren eta telebistaren lengoaiak. Cecile Wright autore ingelesak dioen modura (2002: 114), giza ahotsa da muina, eta entzuleikusleak sentitu egiten du jendearen
|
hitza
eta emozioa:
|
|
|
c. Ordena berberarekin esaten direlako
|
hitzak
eta esaldiak.
|
|
|
Arnasketak indartu egingo ditu unitateok eta puntuazioak lagundu, nahi den unean hitz egiteko edo isiltzeko. Unitate fonikoak apurtzen badira, entzulea bereahala konturatuko da testua traketsa dela, eta kosta egingo zaio batzuetan ulertzen,
|
hitzak
eta esaldiak apurtu egin daitezkeelako. Huertas eta Perona k diote ez dela nahastu behar unitate fonikoak apurtzea eta esatariak daukan aukera nahi duenean intensitate gehiagorekin hitzen bat ondorengotik bereizteko markatzea.
|
|
|
47 Aranbarri, I. (2001):
|
Hitzak
eta Giltzak, Alberdania, Donostia. Arrasate, M. (1992):
|
|
|
Herriko Plazan bertatik bertara Teatroa ikusten dagoenaren azalean jarriko gara. Hartzaileak zuzenean ikusten du, entzuten ditu bertatik bertara aktoreen
|
hitzak
eta zentzumen guztiak bera dagoen inguru naturalean daude.
|
|
2006
|
|
|
Ez da erraza, konpai. Ezda erraza, ez ditugulako gurean aipatze hutsarekin mundu guztiak ulertuko dituenesanahiez betetako
|
hitz
eta sinbolo asko. Normandia.
|
|
|
Esatenzuen, gatazkak kanpo semantiko zabala duela bere bizkar: erbestea, heriotza, kartzela, intolerantzia, errepresioa, etorkizuna, mina, babesa, defentsa, amorrua, mendekua, itxaropena... biltzen dituela bere baitan, beste
|
hitz
eta kontzeptu askorenartean.
|
|
|
Eta beraz, gatazkak poesian nolako eragina izan duen aztertzen hastengarenean, kontuan hartu genituzke
|
hitz
eta kontzeptu hauek guztiak.Bigarren mailako ondorio bezala batzuetan, ondorio zuzen bezala gehienetan.Baina ez gatazketatik/ gatazkatik aldenduta.
|
|
|
Testua ulertzeko azaldu behar dira bertan agertzen diren
|
hitz
eta termino historikoak; izan ere, ugari agertzen zaizkigu testu aberats honetan. Lan honetan denak aztertzeak luze joko lukeenez, hauek dira aipagarrienak:
|
|
|
Hasieran horrela deitzen zitzaien, lehen hiribilduetako biztanleak Pirinioez bestaldekoak zirelako, lehengo frankoen erresumako kideak, baina denborarekin, gizon askearen? sinonimo bihurtu zen
|
hitza
eta hortik askatasunei franqueza deitzea.
|
|
|
Egile batzuek oker datatu zuten gainera emate hori 1117an. Gainera, kurioski Sobrarbeko foruen ondorengoez aritzean beti Tuterakoaz eta bere ondorenaz egiten da
|
hitz
eta ez Aragoiko inongoez; dirudienez, Zaragozakoari egiten dio erreferentzia espresioak, Alfontso I.ak apur bat lehenago konkistatu eta forua urte berean, urtarrilean. Zaragozari eman zion forua.
|
|
2007
|
|
|
Eusko Kultur Gaiak esamoldearen sakontasunari heldu aurretik, komeni zaigu hiruhitz horiek nola ulertzen ditugun argitzea; Kultura
|
hitzak
eta Eusko Gaiak sintagmak ere esanahi sakona eta nahasia baitute.
|
|
|
Alde batetik, estatutu publikoaz pribatu zuen euskara: ezagupenik eta publikotasunik ukatu zion; bestetik, etxera eta lagunartekoramugatuta zegoelarik atxikimendu pribatu (subjektibo) handia lortu omen zuen euskarak. Baina, atxikimendu horri
|
hitz
eta esanahia eman zion diskurtsoak, diskurtsopolitikoa eta nazionalista izanik, atxikimendu afektiboaz gain atxikimendupolitikoa eragin zion bere burua euskalduntzat hartzen zuenari.
|
|
|
Atergabe eskatu ere. Baina, dakigunez, laguntza hori, onenean, asmo oneko
|
hitzetan
eta aldeko elkartasun aitorpenetan ahitu zen azkenburuan. Ez zuen bestetarako balio izan.
|
|
|
Funtzio sinbolikoa hauxe da: objektuak zein bizipenakirudikatzeko, eta irudiak,
|
hitzak
eta antzeko sinboloak erabiltzeko gaitasuna.Piaget en arabera (1946), funtzio sinbolikoa garatu dela adierazten duten bostjokabide daude: objektuaren iraunkortasunaren kontzeptua, aldi baten ondokoimitazioa, arazoen barne konponketa, lehen hitzen agerraldia, eta jolas sinbolikoa.
|
|
|
Defentsa eta kontraeraso joko honetan, hiruzpalau urrats egin litezke, beti ere kontuan hartuta hitzaldiaren azken unetan zaudela, alegia, denboraz urri zabiltzala, eta entzuleek zure
|
hitzak
eta beste batzuenak ere entzunak dituztela. Esandakoei euteko eta norberarena indartzeko egin litezkeen urratsen artean daude honako hauek:
|
|
|
Gune horiek ez dira, ordea, pentsamendu logikoarenak edo zientifikoarenak berak. Hizkera arrunteko
|
hitzak
eta kontzeptu zientifikoak adierazteko erabiltzen ditugunak ez dira eredu berdinez neurtu behar. Terminologia zientifikoarekin alderatuz, hizkera arrunteko hitzek beti nabari dute zehazgabetasunen bat; ia beti hain dira lausoak eta gaizki definituak, non ez baitute onartzen analisi logikorik.
|
|
|
Terminologia zientifikoarekin alderatuz, hizkera arrunteko hitzek beti nabari dute zehazgabetasunen bat; ia beti hain dira lausoak eta gaizki definituak, non ez baitute onartzen analisi logikorik. Baina saihestu ezineko akats berezko hori eta guzti, gure eguneroko
|
hitzak
eta izenak dira kontzeptu zientifikotara garamatzaten errepideko kilometro
|
|
|
Ematen du arrazoibide horrek hizkuntza inplizitoki, «gertakaria» gisa ezezik,
|
hitz
eta esaldien «zaku» une bakoitzean bukatutzat hartzen duela. Gero, hiztun originalak, zaku horretan elementu berri bat sartzen dizu eta stop berriro.
|
|
|
hitzak edo esaldiak esatea ez da hitz egitea: papagai batek, edo makina automata batek
|
hitzak
eta esaldiak ahoska ditzake pentsatu gabe, hotsarazten duena berak ulertu gabe. Hitzak (hitz hotsak) airatzea ez da hitz egitea; hitz egitetzat pentsamenduzkoa bakarrik har daiteke.
|
|
|
Hemen ekin diogun eztabaidaren oinarrizko ideia honela laburbil daiteke: pentsamenduaren eta hitzaren arteko erlazioa gertakari bat baino, prozesu bat da, hau da, pentsamendutik
|
hitzerako
eta hitzetik pentsamendurako etengabeko joan etorria da, eta ibilbide edo prozesu horretan, pentsamenduaren eta hitzaren arteko erlazioak aldaketak izaten ditu, zentzu funtzionalean garapentzat jo daitezkeen aldaketak, alegia. Pentsamendua hitzetan soilik adierazi baino, hitzen bitartez existitzen da.
|
|
|
Hizketaren barruan, hori nahikoa da
|
hitzaren
eta semantikaren arteko ezberdintasuna azaltzeko. Bi alderdiok, alderantzizko norabidea hartzen dute eta, beraz, beren eboluzio bidean ez dute elkar hartzen.
|
|
|
[2] Hizkuntzalaritza zaharrean, Alexandriako gramatikalaren artean batik bat, analogiak bestelako esanahia garatu du (gaur morfologia esango litzateke) 519 Esan nahi du hizkuntzak proportzio edo forma egituratu antzeko batzuk dituela (analogikoak), hau da, erregulartasun konstanteak edo «paradigmak» (hitz greko honek ereduak esan gura du) flexioetarako (deklinazioan, konjugazioan),
|
hitzen
eta esaldien osaketan, eratorpenetan, etab., guztian. «Gizona/ gizonak» bada, nola izan behar duen «andrea/ x», «gizona/ gizonaren» bezala «andrea/ x» ekuazioak erraz asma daitezke.
|
|
|
Humboldt-en eboluzioaren ikerketa xehean J. Trabant ek baiesten du, haren ikusbide aldakuntza, hizkuntzaren zerizanaz? euskararen estudioagaz eta Euskal Herria ezagutzearekin batera gauzatu dela192 «Lehenbiziko kontrajarpena espreso
|
hitzaren
eta zeinu arbitrarioaren artean euskaldunei buruzko monografiaren fragmentoan (1801/ 02) aurkitzen da»193 1806ko Latium und Hellas fragmentoan hizkuntzaren izaeraren gogarte sistematiko bat entseatzen du, hitzetan zeinuak baino ez eta hizkuntzan pentsamenduaren tresna hutsa daudela uste duen ikusmolde tradizionalarekin polemizatuz194 1810ean, «Einleitung in das gesammte Sprachstudium», aspaldi...
|
|
|
mundu ikuskera berriaren organo bihurtzera, hau da, logikoki lehenbizi bera iraultzera, Grégoire k deitzen du. «Pour révolutionner notre langue»912,
|
hitz
eta esamolde berriz aberastu da (hala behar izanez gero patoisetatik hartuz). Hala argudiatzen du, Condillac-i izendatuki erreferituz:
|
|
|
itzulgarritasuna esan gura du; bakarrik, zentzuaren itzulgarritasuna, eta hitzak bati bat mekanikoki itzulezintasuna? hizkuntza batean eta bestean
|
hitzak
eta zentzuak ez direlako mugaberdin eta balioberdinak. Orduan bi aukera gelditzen da, baina ez Humboldt-en biak:
|
|
|
Substantzialki Bacon-i jarraiki kritika honetan, Descartes ek55, Meditazio Metafisikoetan erakusten duen moduan, argizariaren eta leihotik begiratu eta kalean pasatzen ikusten diren kapela eta berokien parabola famatuetan, erraz engainatzen gara, zer den ikusi duguna ikusi, gure ustean, hitzei jarraitzen baikatzaizkie, ez adimenari («argizaria» ikusi uste dut, «gizonak» ikusi uste ditut leiho azpian pasatzen), eta hitzek engainatu egiten gaituzte. Mundua
|
hitzekin
eta ez ideia garbiekin pentsatzetik sortzen da:
|
|
|
«Irakurlei gomendatzen diet bereiz dezaten ximenki Izpirituaren ideia edo kontzeptua batetik eta irudikatzen ditugun gauzen irudiak bestetik. Gero bereizi behar dituzte ere ideiak batetik eta gauzen adierazteko darabiltzagun hitzak bestetik, zeren eta anitzek edo osoki nahasten baitituzte hiru gauza horiek, hots, irudiak,
|
hitzak
eta ideiak edo ez baitituzte aski zehazki eta aski zuhurki bereizten».
|
|
|
Onartu beharra dago ezagutza eremu gehientsuenak nahasi eta ilundu egin direla euretan erabiltzen diren
|
hitzen
eta mintzamolde orokorren abusuagatik. Eta horrela, hitzek ezagumenari gainez egiteko joera dutenez gero, dena delakoak izan aztergai ditudan ideiak, neure begien aurrean soil eta biluzik ipintzen saiatuko naiz ideiok, nire pentsamendutik lekora uzten ahaleginduz, ahal dudan heinean, etenbako eta luzaroko erabileraz hain hertsiki lotu zaizkien izenak; eta hemendik espero dut honako abantaila hauek etorriko direla.
|
|
|
innatoak, baizik eta sentsuetatik datozkigun inpresioen ideia bakunak. Gero ideia horietatik konposatuak eraikitzen ditugu, etab. Hizkuntzari buruz halaber, Locke-k garaiko filosofiaren programa orokorraren arabera dihardu, «hitzak axolarik eta zehaztasunik gabe erabili eta aplikatzeak zenbateraino hondatu eta aldrebestu dituen mota orotako ezagutza, diskurtso eta solasaldiak»69kritikatuz, eta ideia (errepresentazio) eta
|
hitz
eta gauzen arteko zerikusia ere ohiko moduantsu argituz.
|
|
|
Baina unibertsaltasuna ez dagokie gauzei eurei, euren existentzian partikularrak baitira guzti guztiak, euren esanahian orokorrak diren
|
hitzak
eta ideiak ere barne. Horregatik(?) orokorrak geuk egindako sorkariak dira.
|
|
|
Beraz,
|
hitzen
eta ideien konplexuan (ezagutzarenean, hortaz), Locke-k arbitrariotasunaren eremua zabaltzera jotzen du: hitzak ideien zeinu hautazkoak dira, baina ideiak ere gauzen errepresentazio hautazkoak dira (ideia bakunak izan ezik).
|
|
|
«l, arbitraire se trouve seulement dans les mots et nullement dans les idées»77 Leibniz-ek, alderantziz, arbitrariotasuna ez da berak maite duen adigaia, naturaltasunari zabaltzen dio eremua: ideiak ezik,
|
hitzak
eta euren esanahia zeharo motibatu bakoak ez dira, «bai ordea batzuetan zio naturalek, zeinetan halabeharrak bere eragina duen, besteetan zio moralek» eraginak dira78; eta hizkuntzak (hizkuntza
|
|
|
«perfektu» artifizialak izan ezik) beren erroetan behinik behin zorizko eta berezkoak (naturalak) nahasian dira, zenbait jatorrizkoagoak izan eta are naturalagoak omen79 Lehenbiziko hitzen jatorri onomatopoetikoa suposatuz, horren «adibide dira animalien soinuak adierazten dituzten
|
hitzak
eta hauetatik eratorriak»80; orobat «gertatzen omen da antzinateko germanoek, zeltek eta hauen enbor bereko beste zenbait herrik berezko senari jarraiki, R letra erabili zutela bortxazko mugimendua edota letra beronen soinuaren antzeko hotsa adierazteko»81; «eta R letrak berez mugimendu bortitza adierazten duen moduan, L letrak zerbait bigunagoa iradokitzen digu»82, eta «honi zor diogu, hal... Batetik, espezie logikoak (espezieak objektu logikoki posible gisa), hots, ezaugarrien konbinaketa pentsagarriak, infinitu dira.
|
|
|
nik zuri hitza eman dizut, baina ez nire ideia (zuk nire hitza zeure ideiarekin «ulertzen» didazu):
|
hitza
eta ideia ez dira bat; baina hitza eta ideia bat balira ere, bakoitzak bere ideia du ardoarena: ideia eta ideia ez dira bat, alegia zurea eta nirea; azkenik, gure ideiak bat balira ere, gure ardoaren ideia (k) eta ardoa bera gauzakia, ez dira bat, edo, pentsamenduak pentsatzen duen «ardoa», ez da existitzen (pentsamenduaren ekoizpen bat da, pentsamenduan):
|
|
|
nik zuri hitza eman dizut, baina ez nire ideia (zuk nire hitza zeure ideiarekin «ulertzen» didazu): hitza eta ideia ez dira bat; baina
|
hitza
eta ideia bat balira ere, bakoitzak bere ideia du ardoarena: ideia eta ideia ez dira bat, alegia zurea eta nirea; azkenik, gure ideiak bat balira ere, gure ardoaren ideia (k) eta ardoa bera gauzakia, ez dira bat, edo, pentsamenduak pentsatzen duen «ardoa», ez da existitzen (pentsamenduaren ekoizpen bat da, pentsamenduan):
|
|
|
Bestetik, tonuak sentigarritasuna gehitzen dio adigaiari, erritmoa sortzen du (eta gramatika, hortaz) 406, ideiari oihartzun mila eransten alde guztietara, asoziazioak eragiten, adigai sareak zabaltzen, kontrasteak altxatzen,
|
hitzen
eta esanahien eboluzioa bideratzen, hizkuntzaren barne forman bertan bortxakoiki interbenitzen du, sentimena ukitzen, pentsamenduaren indarra bizitzan eragiten azken finean, maiz hitza bere tonuarekin inportanteena bilakatzeraino adigai estriktoa bigarren planoan utziz (sofistek eta erretorikoek proklamatu izan duten moduan), etab.407 Hizkuntzaren efikaziaren parte handi bat zalantza gabe tonuari... Baina efikazia aparte, esanahi adigaiezkoa bera askotan intonazioak determinatua izaten da (ironiaren kasua, etab.). Tonuak hizkuntzan duen balio autonomo eta berainez eraginkorrari ariman erakusteko, ama hizkuntzaren fenomenoa aipatzen du Humboldt-ek:
|
|
|
Kaltegarria da, edonola ere hondagarria ez bada, horrelako ikusmoldea hizkuntz fenomenoak aztertzeko. Humboldt-ek dioenez, gure ikusmodu arruntean hizkuntza osatzen duten
|
hitzak
eta arauak hizketa lotuan bakarrik dira izan benetan; horiek entitate bereizitzat erabiltzea ez da «gure azterketa zientifiko lardaskatzailearen produktu hila besterik». Energeia gisa hartu behar da hizkuntza, ez ergon gisa.
|
|
|
Hau, artekogabeki eta estu harturik, aldian aldiko hitz egitearena da definizioa; baina hizkuntza bezala kontsideratu ere adiera egiazko eta esentzialean, hitz egite honen osotasuna bakarrik kontsidera daiteke nolabait. Zeren
|
hitz
eta arauen kaos berduratuan, guk hori deitzen ohi baitugu hizkuntza, hitz egite haren bitartez produzituriko zer banakoa bakarrik dago presente eta hori ere inoiz ez osoki, bera ere beste lan bat gehiagoren premian, hitz egite biziaren moldea handik ezagutzeko eta hizkuntza biziaren irudi egiazkoa emateko. Hain zuzen gorena eta mehena ezin da elementu sakabanatu haietan ezagutu eta (hainbat areagoan frogatzen
|
|
|
Hori bakarrik behar da beti pentsatu egiazko eta lehenbizikoa bezala, hizkuntzaren esentzia bizian barrendu ahal behar duen ikerketa orotan.
|
Hitzetan
eta arauetan laurkitzea, analisi zientifikoaren lardaska hilotza bakarrik da. Horregatik espresio zeharo bidezko eta gisakoa da hizkuntzak izpirituaren lantzat jotzea, ekintzan eta halako gisa soil soilik baitago izpirituaren existentzia inola pentsatzea424.
|
|
|
Munduaren kolorea hizkuntzan datza. Humboldt-ek hizkuntza amerikarren kolorezkotasuna nabarmentzen du, non ere omen baitira objektu bizigabekoak bizidun bihurtzen gramatikalki, etab.965 Bestalde, ezer badago aldakorrik,
|
hitzen
eta hizkuntzaren mundu ikuskera da hori: esperientzia kolektibo nahiz indibidual bakoitzean aldatuz doa.
|
|
|
Ezerra zer (bait) hitzak bihurtzen du; eta hitza hitz, hizkuntzak. Hizkuntza gabe ez dago
|
hitzik
eta ez zerbaitik. Dagoena, hortaz, hitza nahiz gauza, osotasun edo sare, sistema, egitamu?
|
|
|
Hizkuntza bat ez da, ezta hark emandako
|
hitzen
eta arauen masan ere, ekai bat hor etzana, ezpada aritze bat, prozesu bat izpirituala, gorporala den gisan bizia. Hari erreferitzen zaion deus ere ezin da erkatu trataera anatomikoarekin, baizik fisiologikoarekin bakarrik, deus ez da estatikoa harengan, dena dinamikoa794.
|
|
|
Humboldt hizkuntza bakoitzaren koloreaz mintzo da behin eta berriro842 Hizkuntza bakoitzak hitzak, esamoldeak, bere literatura, dena bere tindu bereziaz koloratzen du843 Baina aiurriak ez du hizkuntza bakarrik koloratzen:
|
hitzak
eta esamoldeak margotuz, natura eta mundua koloratzen du orobat dena bere kolorez844 Hori da bere munduaren kolorea, munduaren ikuskera.
|
|
2008
|
|
|
Ibiltzen hasteak ingurunea esploratzea errazten du, eta, hizkuntza eta irudikatzeko gaitasuna lortzen dituenez, ingurunearekiko ekintza modu berri bat izango du. Umearen energiak objektuen mundua hartzen du gunetzat;
|
hitzaren
eta eskuaren bidez, ingurunea miatuko du. Erreakzio zirkularra deitutako prozesua jartzen da martxan.
|
|
|
– Jan egiten ditu funtzio
|
hitzak
eta denbora, aniztasuna edo pertsona adierazteko hizkiak.
|
|
|
Fonematik grafemara pasatzeko arazoak ditu eta zaila gertatuko zaio sasi
|
hitzak
eta hitz ezezagunak idaztea.
|
|
|
– Bereizi esaldi bateko
|
hitzak
eta elkartu egitura sintaktiko ezberdin batean.
|
|
|
Elkartu item hauetako
|
hitzak
eta perpausak osatu
|
|
|
Beste ordena batean jarri ezkerreko zutabeko esaldietako
|
hitzak
eta osatu esaldi berriak:
|
|
|
Kopia, diktaketa eta idazketa espontaneoa neurtzen dira idazketan. Letren, silaben,
|
hitzen
eta testuen irakurketa eta irakurritakoa ulertzen duten neurtzen da irakurketan. Alde batetik, grafismoaren arloko hutsegiteak (tamaina irregularrak, grafismo aldaketak, lerro akastunak, gainjartzeak, soldatzeak?) aztertzen dira, eta, bestetik, ortografia arbitrarioa.
|
|
|
Ordenatu honako lerro hauetako
|
hitzak
eta osa itzazu esaldiak:
|
|
|
Bilatu hiztegian OGI hitzaren familiako
|
hitzak
eta ordenatu itzazu esanahiaren arabera:
|
|
|
Idazteko bide ortografikoa eta fonologikoa erabil daitezkeen bezalaxe, irakurketarako ere bi bideak erabil daitezke. Ikusmenaren bidetik edo bide ortografikotik irakurtzen denean, ikusmenak aztertzen du
|
hitza
eta irudikapen ortografikoaren gordailura garraiatzen da analisiaren emaitza; han, pilatutako unitateekin alderatu eta identifikatu egiten da. Hitza identifikatzean, unitate lexikoak sistema semantikoko esanahien unitatea aktibatzen du.
|
|
|
Diktatutako hitza bide lexikoari jarraituz idaztean, haren ezaugarri akustikoak eta fonetikoak aztertzen dira. Epe luzeko oroimeneko lexiko fonologikoan ezagutzen da
|
hitza
eta sistema semantikoko unitate bat aktibatzen da, hor baitaude hitzen esanahiak. Sistema semantikoko esanahiak lexiko ortografikoko errepresentazio ortografiko bat aktibatzen du eta horrek zehaztuko du hitzaren grafemen segida.
|
|
|
Letren,
|
hitzen
eta lerroen arteko tarte txikiegiak edo handiegiak. Hitzak, letrak edo lerroak elkartuegi edo bereiziegi egiten dira.
|
|
|
Hitzak, letrak edo lerroak elkartuegi edo bereiziegi egiten dira. Edo tarte irregularrak uzten dira letren,
|
hitzen
eta lerroen artean.
|
|
|
–
|
Hitzen
eta lerroen makurdura desegokia edo usu aldatzea makurdura.
|
|
|
Talamoko arazoek mugimendu traketsak eta makalak eragiten dituzte. Zerebeloko arazoek idazkera irregularra, deformatua,
|
hitzen
eta letren artean espazio irregularrekoa eragiten dute.
|
|
|
Esaldiak hitzetan zatitzen dira, hitzak segida egokian ordenatzen dira, eta
|
hitzen
eta grafien arteko egokitzapena egiten da.
|
|
|
Soinu ezberdinen abstrakzioa da fonema. Abstrakzio maila handia behar da entzuten ditugun silaba,
|
hitz
eta esaldien fonema segidaren kontzientzia hartzeko.
|
|
|
Fonemak ez du esanahirik berez, baina hitz batean fonema bat beste batez aldatzen denean,
|
hitza
eta haren esanahia aldatu egiten dira (Bila/ Pila; Egin/ Ezin; Pareta/ Kareta; Fusila/ Fosila; Makila/ Zakila).
|
|
|
Kontrol psikomotorrari esker inhibituko du mugimendua eta grafemetan jarriko du arreta haurrak. Gaitasun psikomotorraren araberakoa izango da letren forma, tamaina, proportzioa, norabidea, letren arteko lotura, letren,
|
hitzen
eta lerroen arteko espazioaren erregulartasuna, lerroen zuzentasuna edo marjinen erregulartasuna.
|
|
|
Bide fonologikoa edo zeharkako bidea aukeratzen bada, gordailu grafemikotik hartu, eta fonema grafema bihurtu ondoren hartzen dugu hitza. Hitz ezezagunak, inoiz ikusi gabeko
|
hitzak
eta sasi hitzak irakurri eta idazteko erabiltzen da bide fonologikoa.
|