|
2000
|
|
|
Eta ez noski nire gogoz, zeuk hala eskaturik baizik". Orduan ulertu nuen gaizki juzgatu nituela gonbidatukidearen
|
hitzak
eta keinuak, eta ni ez ninduela ezagutzen, are gutxiago, beraz, nire iragana; eta ulertu nuen, era berean, ni ez irain  tzeaz gainera, neuk iraindu nuela koitadua, halako sofrikario latz bat aitorrarazteagatik. Zer egin gizaseme haren ohore zanpatua atzera jasotzeko?
|
|
|
Hori dela eta, eguerdi aldean Cleveland-en gelditu garenean, leloka leloka, taldearengandik urruntzea lortu dut. Jendeak bazkari legea egin, eta rockaren museoa ikusi nahi zuen (esan gabe doa han ere etengabe Chicagoko hotelaren aferaz
|
hitz
eta pitz jarraitzeko; hori gutxi balitz ere, Jordi, Adela eta beste batzuk itzuleran eman liguketen kalte ordainari buruz mintzatzen hasi dira).
|
|
|
Eta bihar, bihar ikusi egin behar sherif ak zein hoteletara eramaten gaituen... entzun dut Luisen marmarioa besteak
|
hitz
eta pitz ari zirela.
|
|
|
..., azkenean, ez Clevelandeko jatetxean ez Grand Canyoneko jaitsieran aitortu ez nion guztia azaldu diodala (guztia, Karmeloren ibilerak eta helburuak salbu, ez baitut nahi bien arteko harremana inondik ere ozpintzea); nekez jakingo du nik burua Rubenen bularraldean pausatua egin dudala nire aitorpena, hark beso bat sorbaldan ezarri, eta besteaz ilea laztan  tzen zidan bitartean; nekez jakingo du,
|
hitz
eta pitz, berealdiko lasaitua hartu dudala, hain lasaitu handia azkenean lokartu egin bainaiz; eta Karmelok nekez jakingo du, azkenik, ni neu izan naizela lehen harritua egunsentian Rubenen dendan esnatu naizenean...
|
|
|
Abokatu defendatzailearen (I) jardunaren ondoren, herri tribunaleko kideok
|
hitz
eta pitz hasi gara, eta zinez nekeza zirudien akordio batera heldu ahal izatea. Baina ordu erdi luze baten buruan (ematen zuen herri tribunalekoen artean epaiketa bersortu, eta Estherrek jaso duela fiskalaren lekukoa, eta Lolak Idoiarena; Preterito, azkenik, epailearena egiten aritu delarik), gure artean bozkatu, eta Karmelori egokitu zaio bozeramaile lana:
|
|
2001
|
|
|
Objektuek eta pertsonek ihes egiten diote, eta bere begien aurrean basamortu gorri bat uzten. Eta hitzak entzuten ditu, ulertu ezin dituen
|
hitz
eta keinu urrutikoak, haizeak higienikoki irensten dituen laborrizko hitzak. Gizonak aurrera darrai, ezin baitu inolaz ere martxa eten.
|
|
|
Herio atezuan zegoela jakin, eta hala ere muga muturreraino eraman eguneroko zereginak, eta
|
hitzak
eta muxuak. Sekulako abailan.
|
|
|
Orduantxe jo zituen begiz hegazkin urrunak, tankeak, soldadu ilaran jarriak domina ezezagun eta dizdizariak zintzilik zekartzatela, hurbil, oso hurbil; orduantxe entzun zituen ulertu ez zituen
|
hitzak
eta oihuak, baina nola hala argitu zituenak eta gustatu ez zi  tzaizkionak; orduantxe ikusi zituen ardoz eta gorrotoz odoleztaturiko begiradak. Buelta erdia eman, eta etxerako bidea hartu zuen.
|
|
|
Badirudi gainera iratxo madarikaturen batek okertzen zituela âezin zuzentzen esanâ gure pausoak
|
hitz
eta esaera jatorren ordezko bila genbiltzanean. Gerraren edo gerlaren bila ez, baina ihesi genbiltzala, gudu  jatorra hautatu beharrean, besterik esan nahi badu ere, guda sasikoa aukeratu genuen; santu (saindu) eta fruituren ihesi genbiltzala, deun eta arnari gurasorik gabekoak hartu genituen; abuztua atsegin ez zitzaigulako, antzinako hitz galdu bat" ederturik" âzegoen zegoenean ezin utziâ dagonilla  sortu genuen3; eztakit hau zer dukan eta antzeko barrabaskeriak idazten hasiak gara (ez ote digu oraintsu gramatikari ezagun batek erakutsi izan bedi, izan bitez hitanoz nola esan behar diren?)," Logika" k horrela eska  tzen duelako; horrexegatik beragatik, dautso, daust erabili behar omen dira Bizkaian, deutso, deust zokoratuaz," orainaldiak a behar duelako".
|
|
|
Mitxelenaren
|
hitzak
eta lanak ez ziren, ordea, erresumindu batenak, garaiz esan gabeko egiei tokia egiteak zekarren onuraz sinesten zuen batenak baino.
|
|
|
Neure lanbidetik behar ez beste saihesten ez naizelakoan, lehenbizi: badirudi, alafede,
|
hitzek
eta hiztegiek badutela ikuskizunik hizkuntzalaritzarekin âeuskal etimologiaren aldetik, bai, behintzatâ eta ni arlo honetan âongi, gaizki, nahiz erdipurdiâ saiatua naiz batik bat, ematen duenez. Gainerakoan ere, hortik landara eta bigarrenik, begiak lausotuxe ditudalako edo ez dut ikusten aldamenean, ezta urrutixeago ere, Â hartzekodunei zor zaizkien erresalbu eta salbuespenak salbu, halako jakite, jakinduri eta jakiunde espantagarririk, nor bere buruari eta bere buruarengandikakoei begira bestelako ustetan badabil ere sarri asko.
|
|
|
Eta delako guzti hori,
|
hitz
eta gogoeta, ez da aski, ez luke aski izan behar, orain zer nolako diren ezagutzea. Euskal hitzen legeak gerok atera nahi ez baditugu geure baitarik, gainera, beste zerbaiten mende baldin bagaude (hizkuntzaren mende, alegia," hizkuntza" dena den), jakin behar dugu, ez diot" jakin behar genuke", lehenagoko euskaldunek nola zerizten bihotz begietan aurkaz aurk zituztenei, nondik nora etorri diren hitzok egungo kokalekura.
|
|
|
Garbitasuna, nonbait eta norabaiteraino beti behar den garbitasuna, modu hagitz ezberdinez neur daiteke. Gainetik eta gaingiroki neurtzen genuen guk, esaldien axalean ager zitezkeen erdaratikako
|
hitz
eta esaeren, azken hauek txit bigarren mailako zirelarik, arabera. Gure ustez, ordea, egiazko garbitasuna eta ez alegiazkoa sakonago zegoen (Chomsky argitara baino lehenago ari ginen), jatortasunaren osinean ezkutatua.
|
|
|
Diodan, halaz guztiz, nik ez nuela deus, orain ere ez dudan bezala, Haranburu Altunaren kontra10: " burges"
|
hitza
eta gogoeta noraino heda zitezkeen zen auziaren muina, oker ez banabil, eta ez dakit egoki ala desegoki hartu nuen. Aresti ere mintzatu zen gero horretaz, eta ez ene iritzien alde.
|
|
|
Hitzei dagokienez, beraz, garbia da jatorra dena, euskaldunek (literatur mailaz ari ginen batik bat) erabili dutena nondik ere nahikoa den. Lehen oinarri hau, erabiltzeak bihurtzen duela hitza euskal
|
hitz
eta ez etorkiak, Euskaltzaindiak aditzera eman zuen, ez zalapartarik gabe, Bilboko biltzarrean, Arantzazukoaren ondorengoan.
|
|
|
Ahora eta lumara datorkiona" espainola" da, dudarik gabe: ez dugu
|
hitzei
eta esaerei begiratu besterik. Hegoaldekoa, beraz, eta bizkaierazkoa ez.
|
|
|
Horixe baita, nik uste, gure kasua. Coseriuk" nomenklatura" deritzana aurren dugula eta egunoroko hiztegia (funtsezkoa, arruntena, usuena, premiazkoena) gero eta atzerago, galtzen ari baikara mingain muturrean izan behar genituzkeen
|
hitz
eta esaeren prestasuna, amildegira joan gaitezke. Ezin konponduzko matxurak sortzen eta gehitzen ari gara, gutxieneko kontuan.
|
|
|
Gizon bezala, eta hauxe da noski lehenbizikoa, ezin hobea da Orixek utzi digun eredua. Egiazko gizon, bere buruarekin borroka eta Jainkoaren bila, egiazko euskaldun eta euskaltzale, Euskal Herriaren seme jator, ez
|
hitzez
eta oihuz, egunoroko lanaren lanez baizik. Goian bego eta bildu zigun uzta onerako izan bekigu, bizi zitzaigunean bezalaxe.
|
|
|
Nik ezagutu dudan hiztunik ederrena galdu dugu: ezin agortuzko iturri ezkutu batetik bezala zerion
|
hitza
eta hitz ozenak, ahotik irten orduko, lerro lerro antolatzen zitzaizkion zein bere tokian, soldadu ongi hezien antzera.
|
|
|
Bazekien, ordea, dudarik gabe, inoiz aitortu ez badu ere, bere buruaren aurrean zuritu behar zuela, zuzenbideari dagokiona ematekotan, arrotzen aurrean zalaparta bizian aldarrikatu zuen euskararen berri ona. Â Frogatu behar zuen, bestela esan, bera, Larramendi, gauza zela
|
hitzez
eta izkribuz aditzera emateko euskara eta euskara goitarrez erdaraz hain era dotorean, Salamancan eta bestetan, adierazten zituenak.
|
|
|
Gehixeago da euskara, Jaunari eskerrak, eta zorigaiztokoak gu inguruko mendietatik harantz begiak luzatzen ez badakigu. Hasieran kostako zaizu pixka bat beharbada, eta orduan ere argitaratzaileak lagunduko dizu eginahalean, zenbait
|
hitz
eta esaera azalduz; baina pittin bat bakarrik saiatzen bazara, ez duzu gero oztoporik izango. Euskararen muina bat baita alde eta aldi oro, axaleko zenbait bereizkun  tza baztertuz gero.
|
|
|
Bazekiten, bai, gutxi gorabehera behinik behin, zertaz ari zen Oihenart; ahapaldi osoak ere adituko zizkizuten batzuetan. Baina kritikaren oinarri nagusia,
|
hitz
eta esaldien mami ezkutua atzematea, gehienetan falta zitzaien12.
|
|
|
herri hizkuntzarenak dira huts hutsik. Literatur hizkuntzan zein den
|
hitz
eta orazioen lekua, banan banako estatistikak bakarrik erakuts lezake. Aldez aurretik esan genezake, ordea, beldurrik gabe, estatistika horrek agertuko lituzkeen legeak ez direla Altube  jaunarenak izango.
|
|
|
XIX. atalean ematen da, badakizue, Eibarren egindako mitin baten berri. Letra larriz ipiniko ditugu soildu edo aldatu diren
|
hitzak
eta esaldiak (284 or. eta hurrengoetan): " Antxen lañoz jantzitako zerupe illunean, suinkiro alkartu dira eibartarrik geienak, onenak ez baña" [Orain," mitinzale asko"].
|
|
|
Orain berriro, erdaratikako hitzei ere sarrera zabaltzen hasi gintzaizkien. Azkenean, dialekto nahastea dela, euskaldunek beti ahotan dituzten" erdal hitzak" nahiz dozenatxo bat lagunek darabiltzan hitz" jatorrak" direla, badaukagu non hauta, gaurko erdaren iturri garbitik  barra barra biltzen hasi garenak, edonongo kultur
|
hitzak
eta Garibayren arima bezala ez izango bai izango dabiltzan ghost word herratuak ahaztu gabe.
|
|
|
ez ditu haren esanak, erraztasuna dela eta, itzulinguruka aldatzen. Bada, ordea, barojazaleek maite duten zerbait, gogoetak,
|
hitzak
eta esaerak baino barrenago datzan zerbait (lurrin arina bezain iheskorra, egia), eta zerbait hori, dena den, ez da beti ageri itzulpenean. Euskaraz ari zaigun Baroja horrek Jon Etxaide berberaren boza du maiz xamar.
|
|
|
Argitaratzailea ere, egia esan behar badugu, miresten da zertxobait. Ez gehiegi, ordea, ezina egia bihurtzeko aski baitu hauteman ezinak diren kausak irakur daitezkeen
|
hitzen truk
eta ordain erakartzea. Esate baterako, hemen Agirrek dioenak:
|
|
|
Ez da hau halabeharrez, eta gai beraz ari direlako, bi idazleren hi  tzetan noraezean sor daitezkeen elkar topa horietakoa:
|
hitz
eta esaldi berdinak erabiltze horrek baditu sustrai sakonagoak. Nolanahi ere, Lapurdiko kutsua ez zuen estaltzen Ubillosek; aitzitik, erakutsi egiten zuen era zetorkion guztian.
|
|
|
" Oraindañoco Afezpicu, ta Eleiz arzaiac Apostoluen ondorengoac dirala". Bistan da hor Bidasoaz haranzko ph, latinetikako
|
hitzetan
eta letra multzo horrek zuen ebakeraren arabera, hemengo eta hango, balitz bezala hartu zuela.
|
|
|
Zer dio? galdetzen genuen, Zer dio, hitzez
|
hitz
eta letraz letra, zen gure galdera lehenbizi hartan eta hortik, poliki poliki, hurrengora igaro gara: Zer esan nahi du, alegia.
|
|
|
Aipamenen artean berezi behar genituzke, noski, erabateko eta nonahiko topica edo loci communes direlakoak, Curtiusek hain astiro eta sakonki estudiatu dituenen antzekoak, edonon jasoak, en  tzunak edo ikasiak izan baitaitezke. Eta besteak, egiazko aipamenak, hitzez
|
hitz
eta letraz letrazkoak, iturburua ezkutatu beharrez ez dabiltzanak.
|
|
|
Bistan daukagu euskarak erro sendoak zituela gure herrian landatuak, eta komeni genuke orain artekoak baino ikerlan sakonagoei ekingo bagenie zer nolakoak ziren jakiteko. Fergusonek ez zekien ongi zer gerta zitekeen hedatu zuen" diglosia"
|
hitzarekin
eta hitzak azaltzen edo estal  tzen duen gogoetarekin: ezin asma zezakeen, leherrenak eginik ere, hortik sortuko zela euskarak dituen eta izan dituen nolanahiko gaitzen argibidea.
|
|
2002
|
|
|
Ertzainek eta ikasketa buruak kortesiaz  ko
|
hitzak
eta gisako konplimendu adeitsuak esaten dizkiote elkarri.
|
|
|
Aitak telefonoan segitzen du. Mantel pergamu kolorean frantses antzinakoak behar duten
|
hitz
eta espresio batzuk daude, letra berde estilizatuz idatziak elkarren segidan. Esertzen naiz eta nire platera apartatzen dut pixka bat.
|
|
|
Orriak banatu eta gero, poema irakurtzeko agindu digu irakasleak. Neuk ere honezkero horretan jardun nuke, begiak testuan iltzaturik eta arkatza eskuan, interesa  tzen zaizkidan pasarteak azpimarratzen edo ulertzen ez ditudan
|
hitzak
eta metaforak koadernoan apuntatzen. Baina koadernoa  zabaltzerakoan, non ikusten dudan kontrazalean, suzkoa balitz baino erregarriago, auskalo noiz bertan itsatsi nuen pegatina!
|
|
|
Testamentua esaten ari balitzait baino serioago erantzun zidan: " Geure mundutxoa eraikitzeko erabiltzen ditugu
|
hitzak
eta geure komenientziara egokitzen, pentsatzen jarri gabe besteen mundua zapaltzen ari ote garen".
|
|
|
Zuazoren ustez, Marteko euskara hau nekez ulertzen du euskaldun arruntak, euskarak izan dituen ohiko bideetatik urrun joan delako. Gure paperak luzatu, pena, keta edo garri bezalako
|
hitz
eta atzizkiez bete ditugu inolako beharrik gabe. Horrela, ebaluazioak informazioa biltzeko eta lantzeko tresna egokiak direla esan beharrean, inolako arazorik ez duen euskara txukun eta garbian, nahiago dugu zerbait ponpoxoago egin eta ebaluaketak informazio bilketarako eta lanketarako tresna egokiak direla esan.
|
|
|
Galdetu beharrean, euskaldunok beti galdetu izan baitugu, dotoreago ikusten dugu azken aldi honetan galderak luzatzea. Eta horrela beste
|
hitz
eta esapide askorekin ere. Hori da Marteko euskara.
|
|
|
Ibon Sarasolagandik beti ikasi izan dut asko euskararen inguruan, eta orain ere gauza bera gertatu zait. Inazio Mujika Iraolak animatu ninduen aspaldi zirriborratua nuen hura letra gehiagotan jartzera eta gero hitzez
|
hitz
eta lerroz lerro irakurri du testua, eta erne baino erneago egin dizkit hainbeste iradokizun. Denei eskerrak, bihotzez, nahiz ez den esan behar hemen agertzen ditudan iritziak nireak, eta nireak bakarrik, direla.
|
|
|
Eta orotariko euskara, hirugarrenik, gure mintzaira aberastu nahian inolako irizpide argirik gabe euskalki guztietako
|
hitzak
eta esapideak ez bat eta ez bi denak nahasian ematen ditugunak. Adibide argigarri bat ematen du Zuazok, prentsa artikulu batetik hartua:
|
|
|
Euskaltzaindiak oso arau gutxi eman ditu batasunerako, baina gero modu batera bakarrik interpretatu ditugu arau horiek, zaku berean sartuz Euskaltzaindiak esan dituenak eta esan ez dituenak. Hori dela eta, joera handia dugu erdialdeko
|
hitz
eta esapideen erabiltzeko eta nik neuk ere, jo dezagun, errazago idazten dut egun asko, bultzatu edo horma eta ez, sortzetik beretik neureak ditudan anitz, bulkatu eta pareta hitzak, erraz ulertzeko adibide batzuk aipatzeagatik. Aski zen Euskaltzaindiak bere paradigmetan etor baledi, ikusiko zukeen edo baletor jartzea, edo ukan dut idaztea norbaitek liburu batean, aldameneko irakasleak horiek direla forma jatorrak, eta batuan erabili beharrekoak, erakusteko, eta ez, demagun, haiek bezain jator eta betikoak diren etorriko balitz, ikusiko zuen edo izan dut.
|
|
2003
|
|
|
" Lurrera erori zaizu", itzuli nion emakumeari. Eta bidaia luzea izan, eta morroia ez baitzen itzuli, emakumearekin
|
hitz
eta pitz jarduteko beta izan nuen. Halaxe  ezagutu nuen Blanca, orduan egin ginen sozio.
|
|
|
Bai arrazoia duzu, Nizias, egia haria neuregana tiratzenegi dudala, zergatik ez litezke ordezka kultura eta fedea? Fedeak kultura bat behar du,
|
hitz
eta aditz anitz, bermatzeko eta kulturak irauteko ez ote du fedearen premiarik. Dena dela Jainkoaren semeak ez nau bere erranen zinpurtzeaz madarikatuko, segur naiz, auhen batean gehituko baitzuen mendiaren kaskotik mintzatzean:
|
|
|
Esan bezala ia beti swahiliz hitz egiten zidan, euskarazko
|
hitzak
eta batzuetan (oso noizean behin) esaldiak ere sartuz. Gerrarekin hasi eta emozionatu egin zen segituan gizona, eta swahili itxi itxi itxi batean ekin zion, baina ni lasai, ezin gusturago nengoen-eta gloupei esker.
|
|
|
Beste bekatu guztiak bezala, haragizkoak ere hiru modutara egin daitezke: pentsamenduz,
|
hitzez
eta obraz. Hala ere, garbi dago obrazkoa dela beti larriena, eta, kasu askotan, delitu ere badena?, eta honela sailkatu izan du teologia moralak mendeetan zehar:
|
|
|
Trento ondorengo Eliza katolikoak gaizkiaren antropomorfizazioa areagotu zuen: norberak norbere barnean (bere pentsamendu, desira,
|
hitz
eta ekintzetan) bilatu behar du berak edo bere elkarteak pairatzen duen gaitzaren iturburua, gaitz oro Jainkoak gure bekatuengatik bidaltzen digun kastigua baita. Kosmobisio probidentzialistak, horrela, ekintzaren kausalitatea eta bere ondorioak bekatu zigor, Â bertute sari dinamikaren baitan erakutsiko ditu.
|
|
|
Egunsentitik gauera gogoa pentsamendu kristauekin betea edukitzen ahalegindu behar da: goizean esnatzean, Jaunari eskerrak eman behar zaizkio, eta abemaria batzuk errezatu behar dira janzten den bitartean; berehala, belaunikatu eta Hirutasun Santua gurtu, Aita Gure bat errezatu eta eguneko asmo,
|
hitz
eta ekintza guztiak Jesusi eta Mariari eskaini behar zaizkio. Hurrena, egunero mezetara joatea gomendatzen da, edo gutxienez, eliza bisitatzea une batez.
|
|
|
Hildakoak ere piztu ondoren," Adanen ume" guzti guztiak Josafateko zelaian bilduko dira, Jainkoari" contuac emateco". Judizio handi hartan norbere pentsamendu,
|
hitz
eta ekintzak xehetasun osoz jasoak dauden liburuaren irakurketa guztien aurrean egingo da, horrek dakarren lotsarekin; gainera, ezagutu gintuztenek, senideek, lagunek, gure aurkako salaketak eta irainak egin ahal izango dituzte.
|
|
|
Azter dezagun aurrena hitzaren erabilera terapeutikoa. Salutatorea edo salutatzailea da on egiteko erritu
|
hitzez
eta konjuruez baliatzen den figura tipikoenetarikoa. 1590etik aurrera hainbat Apezpikutegik debekatu egin bazuen ere haren jarduna, XIX. mendearen hasierako Euskal Herrian oraindik ondo arrunta da.
|
|
|
Hori bai! Kolonietako barbaroak hezten direnean, ikasten dutenean, metropoliaren
|
hitza
eta gustuak bere egiten dituztenean, hori egiten duten apurrak, loriatuak eta gurtuak dira metropolian bertan; zeren horrek aski ongi frogatzen baitu ezen, zein ederrak diren konkistatzailearen moduak! Metropoliak egunero frogatu behar dio bere buruari ezen hedatzeko gauza dela, geroz eta indartsuago bilakatzeko gauza dela, ingurukoen kontura zabaltzeko gauza dela; edo besterik ezean horiek jateko gauza dela.
|
|
2005
|
|
|
Orratz batez ziztatu banu bezala,
|
hitz
eta pitz hasi zitzaidan, gelditu gabe.
|
|
2006
|
|
|
Gaur ere aingurak bazkaldu dituzu, ene Txirleta. Gutxi dira
|
hitzen
eta neuronen itsasoan arraunean aritzea gustuko duten ikasleak, eta kalaren batean euretarikoren batekin topo eginez gero, ezin aingura bota gabe alde egin.
|
|
|
Gero, galtzak jaisten hasi nintzen, haiek ere berdin, astiro eta batere erreparorik gabe. Lagunen begietan distira lizuna umotu zen,
|
hitz
eta birao lohi zikinak esaten hasi ziren. Galtzak belaunetaraino jaitsirik, ipurdia erakutsi nion Sebastiani:
|
|
|
Hortik abiaturik, Triestera iritsi nintzenetik inoiz edo behin sumatua nuen gai polemikoenari oratu zion etxekoandreak, Trieste inguruko lurraldeen italiartasunari buruz aritu baitzitzaidan luzaz eta kartsu. Nik orduan ez nituen usaindu ere egiten emakumea esaten ari zitzaizkidan kontuen atzeko nondik norakoak, baina zerabilen italierak atzerritar batena ematen zuen; niri, behintzat, arrotza egiten zitzaidan doinua, eta tartekatzen zuen hainbat
|
hitz
eta espresioren esanahia, aldiz, ulergaitza. Egingo nuke, oker handirik esateko beldurrik gabe egin ere, destaina ziola ez Italiari bakarrik, baita italierari ere.
|
|
|
Bere artean mintzo zen arren, ahotsa ozena zuen, lodia, eta primeran aditzen zitzaion.
|
Hitz
eta espresio solteak ulertzen nizkion noizik behin:
|
|
|
Astiro mintzatu zitzaidan Anghios, benetako tamala adierazten zuten
|
hitzekin
eta tonuan:
|
|
|
Baita euskaran ere. Bestela, moda hutsa ez baldin bada, zer dela eta agertzen eta ugaltzen dira bat batean eta hainbestetan zenbait
|
hitz
eta aditz? " Ekin", esaterako.
|
|
|
Nahi dugu
|
hitz
eta jolas,
|
|
|
Euskaraz nahi dugu
|
hitz
eta jolas dio kantak, esaterako. Bai.
|
|
|
|
Hitz
eta jolas, lan eta bizi. Hizkuntza normalizazioaren definizio posible bat:
|
|
|
Esaldi oinarrizko eta unibertsalik izatekotan, horiexek dira. Bada, gure proposamena da munduko hizkuntza guztietan
|
hitz
eta esalditxo horiek nola esaten diren eta nola esaten ziren ikustea, eta horren gainean hipotesi sendoak sortzea.
|
|
|
Imitazioa esan dugu, modaz ere hitz egin genezake. Polita litzateke hainbat esamolde, esaera,
|
hitz
eta aditz hain modan jartzeko arrazoiak sakon aztertzea. Ekin, esaterako.
|
|
2007
|
|
|
Gaur etxean geratuko naiz". Eta ozta ozta irauten zuen esna ogitarteko haren aurrean, semea
|
hitz
eta pitz aritzen zitzaion bitartean.
|
|
|
Tarte batez egon zen aurpegi hari begira begira,
|
hitzik
eta keinurik egin gabe. Poliziak inguruan sumatzen zituen, ezeroso, kontu harekin noiz bukatuko.
|
|
2008
|
|
|
Harreman berezia nuen berarekin, lanean oso hotz egoten zen beti, hitz kontatuak esango zizkidan tarteka, beti ere lanarekin lotuta eta elkar ezagutzen ez genuelako inpresioa ematen zidan beti. Aldiz, zenbat aldiz bukatu ote genuen biok bakarrik, ostegunetako lan osteko pubeko hitzordu" behartu" horietan, garagardo bat bestearen atzetik edanez, kanpora bidaliko gintuen kanpai hotsa entzun artean,
|
hitz
eta pitz, norbere bizitzei errepaso luzeak eginez. Aspaldidanik ezagutuko banu bezala goitik behera deskriba nezakeen nik New Yorkeko haren neska laguna, azken hilabetean izan zituzten lau eztabaiden arrazoiak eman nitzakeen xehetasun handiz.
|
|
|
Gelako indigena bakarra, inupiatarra, adin zehaztugabekoa (baina 30etik gorakoa behintzat bai). Nire aurreiritzi guztien aurka (hondatu egin dit indiar lakonikoaren mitoa),
|
hitz
eta pitz jarduten da. Bere familia Alaskan 1734a baino dezente lehenagotik dagoela azpimarratu du.
|
|
|
Gazta puska ahoan, Apeza gaztaren eta sasoi sexualaren arteko loturak egiten hasten da olgeta batean, keinu lizunekin laguntzen dituelarik
|
hitzak
eta esanak. Barre zantzo gordinak eginez osatzen du kontakizuna.
|
|
|
Rosa triste zegoen arren, edo beharbada triste zegoelako?, hizketan egiteko gogoa zuen eta, hitzari
|
hitz
eta zigarroari zigarro, hainbat konfidentzia eta aitorpen egin zidan egun hartan. Tartean, beti izango zela umezurtz bat.
|
|
|
ez naiz Rosa baino hobea. Horregatik ez dut juzgatu nahi, egunkariek eta zergatik juzgatu zuten hain aise, berek jakingo dute?, eta nire hitzotan juzguren baten arrastorik isuri bazait (juzgu txarren baten arrastorik, esan nahi dut),
|
hitzekin
eta idazkuntzarekin dudan harreman zailagatik da.
|
|
|
Nabarmena da batak bestearen berri dakiela, ondo ezagutzen dutela elkar: gorrotoak, benetako gorrotoak, ez du
|
hitz
eta zirkin askoren beharrik izaten. Isilik egiten du lan, sitsak arropan bezala.
|
|
|
Oraintsu ohartu naiz jakintsua izateko ez datorrela ondo irakurtzen jakitea; are gehiago: garbi garbi jabetu naiz jakintsu ezagutuek ez dakitela irakurtzen behar bezala; ezinduak daudela
|
hitzak
eta letrak bere hartan aletzeko (eta, hartara, nahi dutena, nahi duten eran eta nahi duten adina dutela jakiten). Arrazoi idiotiko batek dauzka mendean aditua eta jakintsua.
|
|
|
Eta nik ikasi dut ixil ixilik gelditzen. Ez kontra egiten eta ez neure buruari hori bera sentiarazten, baizik eta
|
hitzik
eta keinurik egin gabe egoten. Den gauzarik zailena ikasi dut, nik uste, eta onena ere bai:
|
|
|
[Omenaldi II.] Nik nahiago dut debaldeko omenaldia. Neure buruari egin diezaiokedan omenaldirik onena omenka hartzea dela iruditzen zait eta, orduan," banaiz" guztiak" ba omen naiz" bihurtzen ditut,
|
hitzez
eta gogoz. Segurantziaren kartzelatik aska aldi bat ematen diot neure buruari.
|
|
|
[Hizkuntza ispilu I.] Hizkuntza ez da" hitzak" (edo"
|
hitzak
eta joskera"). besterik uste badute ere, berdintsu dio zein hitz erabiltzen diren; berdintsu ez dena da esaldiak zer egiten duen eta esanak zer zentzu duen.
|
|
|
Gorputza eta arima, forma eta funtsa,
|
hitza
eta hotsa, bizitzea eta hiltzea, estiloa eta zer esana, alde bat eta bestea... Arrazoiaren drametako bat da gauza bera eta biak bat omen diren horiek, gauza bat eta bera direla deklaratzerakoan ere, banaka aitatu beharra eta deus ikustekorik ez balute bezala atera beharra.
|
|
|
bai eta egokitasun agiriaren berri ere. Hamaika web orrialde bisitatu nituen,
|
hitz
eta kontzeptu ezezagunez beterikoak. Artean ez nintzen ohartzen ikusten nuena izeberg handi baten punta baino ez zela.
|
|
2009
|
|
|
–esan zuen hatsanka?. Dariok emaztearen ezpainetarantz makurtu zuen burua haren azken
|
hitzak
eta azken hatsa jasotzeko?. Hori ez...
|
|
|
Eta isildu. Pozoitu egiten zara moralki gorrotozko
|
hitz
eta ideia horiekin.
|
|
|
Kenduak zituen lepokoa eta gorbata, eta eskuz marruskatzen ari zen gorbata. Nekez egiten zuen
|
hitz
eta hartzen zuen arnasa, eta taupada biziak egiten zizkion lepoak, txori beldurtu baten bihotzak bezala. Distiratsu zituen begiak sukarragatik.
|
|
|
Biek ala biek baliabide eta helburu berak dituzte funtsean:
|
hitza
eta sinesgarritasuna. Mutil koxkorraren barne bidaia haren nondik norakorik ez dakigun arren, uste izatekoa da irakurketaren aurkikuntzak arrakala bat zabalduko zuela haren kontzientzian, eta arrakala hark fantasiaren eta errealitatearen arteko muga lerro berri bat ezarriko zuela haren pentsatzeko eran.
|
|
|
Hiru urterekin jada, Iñigo eta beraren arrebatxoa Araozko elizara joaten ziren mezatara. Eliza zuhaitz enborrezko zutabez eraikia zen; haien kontra egotea gustatzen zitzaion mutikoari, zur biribil leuna igurtziz, errituari arreta harrigarria jarrita,
|
hitzen
eta keinuen ñabardura txikienari adi. Egun batean (bospasei urte izango zituzten) apaiza jendeari komunioa ematen ari zela, Iñigo eta Mirentxu jende artera sartu ziren, eta ostia sakratua hartzeko belaunikatu.
|
|
|
eskerrik asko, nola ez, Alberdaniako Inazio Mujika Iraolari eta Jorge Giménez Bechi. Hitzez
|
hitz
eta pasarterik bazterrean utzi gabe irakurri dute idatzitakoa, eta zuzenketak ez ezik testua hobetzeko arras baliagarri izan diren ohar mordoa egin didate euren galbahetik, testuaren aringarri eta irakurlearen mesedean.
|
|
|
Genero sozializaziorako zenbait dispositibo mediatiko bizi bizi ditugu, egunero lanean.
|
Hitz
eta semantika tonak garraiatzen dituzte. Beharbada, genero aprendizaia uste baino inkontzienteagoa da, hautemanezinagoa.
|
|
|
Niri dagokidanez, urrutiratzen ari nintzen jesuitarena bezalako diskurtso konformistetatik. Settembriniren zentzu oneko
|
hitz
eta jardun zibilizatuek ere ez ninduten betetzen. Onkeriazkoak iruditzen zitzaizkidan.
|
|
|
Folkloristak, alor honetan, abestien bilketak egitera mugatu dira, tokian tokiko irizpide batekin, edo, gehienez ere, jolas edo kantu jakinen baten mundu klasikoko arrasto batzuen bila. Baina jolas eta abesti horietan bizirik dagoen haur mundua; mundu horrek espresatzeko darabiltzan berezitasun fonetiko sintaktikoak; Haur Kantutegi horrek duen harremana gure Kantutegi Tradizionalarekin, gure Erromantze bildumarekin eta gure Errefrau bildumarekin; haur munduaren eta mundu herrikoiaren mugen auzia gure tradizio poetikoan;
|
hitzen
eta keinuen arteko harremana, eta abar: horrek guztiak ez du izan arreta sakrifikatu eta aztertzailerik.
|
|
|
Bere laburrean, benetako literatur ospakizuna da testua, eta gu ere gonbidatzen gaitu
|
hitzen
eta musikaren arteko ezteira:
|
|
|
Zerbait berria iradokitzen didaten
|
hitz
eta espresioak, paragrafoen hasiera bereziak, jauziak, hitzen arteko lotura bitxiak, pertsonaia baten keinuren bat, elkarrizketak akotatzeko modu desberdinak, beste nonbait irakurritakora naraman zerbait... Hori guztia izan daiteke nire azpimarren bazka.
|
|
|
|
Hitzen
eta esaldien musikaltasunari eta erritmoari begiratzea ez da poeten egitekoa bakarrik.
|
|
|
Gela erdi ilun honetan sartu orduko garrantzi guztia galtzen duten erietxetik kanpoko gorabeherez, ezin hitzik egin. Ez dut topatzen haririk burura etortzen zaizkidan
|
hitz
eta irudiak gaixoaren interesekin josiko dituenik; lagunak jantzi ezin dituen piltzar desegokiak egiten zaizkit bururatzen zaizkidan kontu guztiak. Ezin mintzatuko natzaio nire bizitza arruntaz ere, une honetan lotsatu egiten nauten gizatasun gutxiko nire zekenkeriatxo hantusteez.
|
|
|
Txomin Artolaren kantan erruz agertzen diren elementu horiek guztiak gorabehera (maiz aurkituko ditugu horrelakoak Euskal Herriko txoko bat edo beste deskribatzen duten kantetan: Joxan Artzek
|
hitza
eta Mikel Laboak ahotsa jartzen dioten Baztan izenekoan, adibidez), bada beste kontzeptu bat, lurraldetasuna sendotzen duena, nortasun elementu eragile gisa. Diasporaz ari gara, talde etniko, kultural edo erlijioso baten sakabanatzea izendatzeko erabiltzen den termino, jatorriz greko?
|
|
|
naturarekiko lotura, toki jakinekoa, berezkoa, sanoa, beretik galdu gabea, basa punttu batean mantendua... Latinak sortu zuen
|
hitza
eta euskarak, kide izanik, bereganatu.
|
|
|
–
|
Hitz
eta asmo handiak, benetan.
|
|
|
–Baina
|
hitz
eta asmo handi horien atzetik zer agertzen da. Hain zuzen, neoliberalismoaren asmoak eta helburuak; hau da, ahozko komunitate solidarioak desegitea eta ezabatzea.
|
|
2010
|
|
|
Horretan eta erabilitako hizkuntzan ere. Gehien bat aditz trinkoetan antzematen diren forma sabindarrak eta beste neologismo gutxi batzuk alde batera utzita, Lotsatik darabilen hizkera erraz erraza dela esan daiteke, bere inguruko hizkera arruntetik oso gertukoa, nahiz eta zenbaitetan antzemangarria izan bestelako
|
hitz
eta formak handik eta hemendik, irakurritako idazleengandik seguru asko, jasotzen dituela.
|
|
|
Ez geneukan luzaro jardun beharrik, ez eta jarduterik ere, susmagarri bihurtuko ez baginen. Azkenean, gureak eman zuen hizketarako
|
hitza
eta Ama Nagusiak aparte deitu zidan. Mikaela zuen izena eta zintzo jokatu zuen nirekin.
|
|
|
Eta euskara batuak euskalki guztiak hondatuko zituela, eta abar. Baina berrizaleek ere bereak eta bost egin zituzten
|
hitzak
eta esaldiak asmatzen, sarritan euskara klasikoari iruzur eginez. Nik, oñatiarra izanik, ba nuen nolabaiteko konplexu bat, ustez, nire Oñatiko euskara ez zela dotorea eta beste zenbait euskalki baino itsusiagoa, pobreagoa zela.
|
|
|
Guglielmo Marconi, 1909ko Nobel sariduna izan zen, hasieran, irratiaren zuzendari nagusia eta teknikoa. Berak esan zituen lehenengo aurkezpen
|
hitzak
eta ondoren Pio XI.ak egin zuen hitzaldi labur bat.
|
|
|
Eta Gerra Zibilari buruz ezer gutxi mintzatzen zen; gogorregiak izan ziren orduko samin, atsekabe eta sufrimenduak, eta aurretik esan bezala, nahiago zuten horietaz ez hitz egin. Gaur, giroa erabat aldatu da, baina gure aurrekoek, basoko haritzaren antzeko sendotasunez hazi eta hezi ondoren, bizitzako ekaitz gogorrenei ere nola aurpegi eman erakutsi ziguten, beren
|
hitz
eta egitez.
|
|
|
Saio horretan, Fellinik, saio bat egiterakoan, irrati barruan zer gertatzen den kontatzen du, dena umore giroan. Eta nahiko garbi erakusten du, ongi baino hobeto zekiela zer den irrati hizkuntza,
|
hitza
eta hotsaren balioa, erritmoa, pertsonaiak, entzulearen asmoak. Eta, beste hainbat filmetan bezala, neurrigabeko irudimena erakutsi zuen eta zein ederra den amets egitea eguneroko bizitzan.
|
|
|
Eta hala eta guztiz ere, hitzez
|
hitz
eta artikuluz artikulu idatzita zegoen hura aplikatzean arazoak sortu ziren ondoren. Eta hilabeteak eta hilabeteak iraun zuten.
|