|
2000
|
|
|
Ildo horretatik, Hego Euskal Herria autonomia erkidego bitan banatua da katehorietan: Mendebaldeko
|
hiru
probintziak alde batetik eta Ekialdekoa bestetik.Are gehiago, TVE2k eskaintzen duen eguraldi emanaldian, Euskal AutonomiaErkidegoari eta Nafar Erkidegoari buruzko informazioa eskaintzean, denbora tarte luzea uzten da Erkidego bien artean, denbora horretan Pirinioetako etaMediterraneoko Autonomia espainiarren berri eskaintzen delarik. Espainiakotelebista kate horretan, Nafarroak eguraldi tartea, beste Euskal Herriekin edoAragoekin konpartitu beharrean, Gaztelarekin konpartitzen du, nola Soriarekinhala Salamankarekin.
|
|
|
Atzerrian ezagutu ditugun ETA ren fundatzaileetatik, Txillardegi izan da nik aurkitududan lehena. Hark ongi ezagutzen zituen gure iparraldeko
|
hiru
probintziak, frankismoakDonostiatik ehizatu baino askoz aurretik ere, Hazparnen baitzituen askaziak, Xorribitarrak, eta haiek bisitatzera usu etortzen baitzen. Enbata mugimenduaren fundatzaileekberezitasun bikoitz horren pean, militante politiko eta Lapurdiko erdi herritar gisa, ezagutu zuten.
|
|
|
zeritzan idazkia, Gotzainak berak sinatua. Agiri honen bidez, Elizak eta Diozesiak(
|
hiru
Probintzietarako) definiturik utzi zituen eliz euskaramintzaturako jarrera eta irizpide ofizialak.
|
|
|
ezin dela titipuntarik erakutsi aldizkari azaletan! Mayor Oreja
|
hiru
probintzietako lehendakari egiten dugunean, ederto pasatu behar dugu taliban hauekin, bai.
|
|
2001
|
|
|
Hirugarren atala Gasteizen akordioa lortzea da; hori lortu da aurretik eta, beraz, ez legoke arazorik egon behar bigarrengoz ere lortzeko. Eta laugarren puntua parlamentu nazionala da; hori ezin dela egin diote batzuek berehala, eta guk zera diogu, abertzaleei galdetuko balitzaie ea
|
hiru
probintzia edo sei probintzietako parlamentua nahi duten, denek sei herrialdetakoa esango lukete. Bada, guk dioguna da norabide horretan jarri behar dugula eta horretarako baldintza sozialak sortu behar ditugula.
|
|
|
Erdaraz, ordea. Han
|
hiru
probintziatan ibiltzen ginen: Bizkaia, Araba eta Burgos. hasi nintzen
|
|
|
Nafarroa Garaiakoa, laster batean
|
hiru
probintzietara etor dakigukeen patroitzaren zuzendaritza eta aginte moduaren laborategi lan aurreratua dela gauza argia da. Agintean dago espainiar eskubia.
|
|
2002
|
|
|
Abertzaleak iraun egin behar dugu
|
hiru
probintzien kontrolatzen. Hor dauzkagu, bai dirua, bai boterea, bai Euskal Herriari bultzada emateko gogo eta ahaltasunak.
|
|
|
Horregatik datoz horrela, seguruenik azken errezeta dena frogatzera. Edozein nazio askapen prozesutan Estatu bat suebaki bat jartzen saiatzen da, eta hori
|
hiru
probintzietarako autonomia estatutua da. Une honetan autonomiak ez du gehiago ematen eta espainiar legalitatearen menpe planteatzen den edozein estrategiak ez du inolako etorkizunik.
|
|
|
Eta horregatik hautsi zen UCD. Estatutuaren negoziaketa garai hartan UCDko diputatu bat ikusi dut negarrez gai hau dela eta, edo Aizpun bat bileratik ero moduan irtetea... Zergatik, eta Gernikako Estatutuan beste
|
hiru
probintzien eskubide guztiarekin Nafarroa ere egon daitekeela esaten zelako. Borrokarik gogorrenak gai honen inguruan egin genituen, nahiz eta orain batzuek besterik esan.
|
|
|
Telesforo berari esan izan nion, halako saltsak antolatzen zizkigun gizon hari: «aizu, Telesforo, zuek eduki zenuten Estatutoak
|
hiru
probintziak zituen, eta hartan Nafarroa Soria bezala zen gero, herritarren 2/ 3ek eman behar zuten botoa».
|
|
|
“Ez du zentzurik orain iritzi berriak eskatzea jarrera bat adosten saiatzeko; izan ere, hasieratik sektoreko eta kontsumitzaileetako agente gehienek adierazi digute dendek ez dituztela jaiegunetan pertsianak irekitzen”, adierazi dute galdetutako iturriek. Alde horretatik,
|
hiru
probintzia patronalak egungo egoerari eustearen alde daude; izan ere, sektorea erabat liberalizatuta dago Euskal Autonomia Erkidegoan, profesionalek berek ezarritako autorregulazioak eta sindikatuen arbuioak, salbuespenak salbuespen, irekierarik ez egotea eragiten dute. Azalera handiak Oso bestelako iritzia du Banaketa Enpresa Handien Elkarte Nazionalak (Anged).
|
|
|
Honatx 2001 urtean gure
|
hiru
probintziotan borrokarako balio duten zakurrak: 1.477 rottweiler, 204 staffordshire bull terrier, 131 pitbull, 96 argentinar dogo, 32 brasildar fila, 49 canariar presa, 66 Mallorcako presa, 37 Napolesko mastin eta 16 Bordeleko dogo.
|
|
|
|
Hiru
probintziotan 170.000 bat zakur daude. Horietarik 100.000 bat mikrotxiparen bidez legeztatuak.
|
|
|
Zakurrak saltzeko gure
|
hiru
probintziotan bakarrik 112 denda daude.
|
|
2003
|
|
|
EAEko Ekonomia eta Gizarte Kontseiluaren datu jadanik ofizialek, orain gutxi argitaratuek, datu bat ematen digute, EAEko
|
hiru
probintzietan etxebizitza hutsen kopuru handia dela, alegia. Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan bertan, etxebizitza hutsen kopurua 86.285ekoa da, parke osoaren ia %10, eta horien %10 hamar udalerritan daude.
|
|
|
Bakarrik
|
hiru
probintzia daude zifra horretatik oso urruti: Murtzia (369 euro), Alacant (346 euro) eta Valentzia (310 euro).
|
|
|
–1995an hemen gastatutakoelektrizitatearen %20 ekoitzi zen bertan, eta helburua da 2005ean gastatukoaren%82a ekoiztea?. Aldiz, aurrera eramaten badira iragarrita diren ziklo konbinatukoproiektuak (Bahia Bizkaia, Santurtzi, Boroa, IGCC Petronor, Zabalgarbi eta Pasaia) 2005 urterako
|
hiru
probintzietan gastatzen denaren hiru bider gehiagoekoitziko da, beraz, elektrizitatearen esportatzaile bihurtuko gara.
|
|
|
Oraintsu arte kontrakoa uste bazen ere, familia berari egindako errentamenduak ez zuen beti belaunaldiz belaunaldi irauten, eta familiak baserriz aldatzera behartuak izaten ziren sarritan. XVIII. mende bukaeran,
|
hiru
probintzietako kontratu gehienak batez beste bederatzi urterako izaten ziren. Maizterrari legez onartzen zitzaion eskubide bakarra zera zen:
|
|
|
Zentzu horretan, euskal Ilustrazioa Espainiako Ilustrazioarekin bat zetorren, hura ere, Karlos III. erregeak eta bere ministro nagusiek bultzatua, aristokratikoa eta despotikoa baitzen. Adiskideen Elkartea
|
hiru
probintzien batasun politikoa suspertzeko erabakia hartu zuen lehenengo erakundea izan zen (Irurac bat ikurritzaren pean). Bi xede nagusitarako sortu zuten:
|
|
|
âbidaiari jantzi eta europarraâ bertako giroa eta jendea ezin elizkoiago iruditu zitzaizkion.
|
Hiru
probintziotako jendeaz ari zela, zera zioen: " estiman la religión en bastante grado, y los eclesià ¡ sticos son casi soberanos" (J.
|
|
|
Esperientzia hori oso gogoan izango zuten Pirinioen bestaldeko kontrairaultzaileek, Erlijioa, Erregea eta foruak denak ondo lotuta aldarrikatu zituztenean. Era berean, 1801eko Konkordatuaren ondoren, Departamendu zibilek eta diozesiek bat egin zezaten agindu zen, eta horrela lehenago hiru elizbarrutitan (Baiona, Akize, Oloroe) zatituta zeuden Iparraldeko
|
hiru
probintziak ordutik aurrera Baionakoan bildu ziren, Biarnorekin batera.
|
|
|
Ordurako, dena dela, ez zegoen jada hiru euskal probintziak batzen zituen Gasteizko elizbarrutirik. 1949an Aita Santuaren bulda batek
|
hiru
probintzia horietako bakoitzak bere elizbarrutia osa zezan agindu zuen; arrazoi administratibo eta praktikoak adierazi baziren ere, argi dago horiez gain bazegoela atzean beldur bat: Gasteiz  ko Seminarioa aspalditik euskal nazionalismoaren hazitegitzat hartzen zen, eta halako elkargunearen arriskuarekin moztu nahi zen, euskal Elizaren hierarkia zatituz.
|
|
2004
|
|
|
Orain bi urte eserleku bat lortu zuen IUk Bizkaian, eta hura berreskuratu nahi zuen arren, 2.000 botora geratu da. Hala ere, boto kopurua handitu egin da
|
hiru
probintzietan. Nafarroan ordea, IUN NBEk 4.000tik gora boto galdu ditu.
|
|
|
Ikusi eta entzun duzun guzti horretan zergatik esaten da, orduan, Ibarretxe Plana soberanista dela?
|
Hiru
probintziek Ibarretxeren eskaintza aukeratu ahal izango dutelako bakarrik?
|
|
|
Nolanahi ere, antzerki lanaren antzezpenean mozorroen erabilerak pertsonaien arteko nahasmena eragin behar du, otsoak arkume eta arkumeak otso agertzeko moduko itxuraldaketa. Orain, nonbait, espainiarrak ez omen dira eroso sentitzen
|
hiru
probintzia hauetan. Euskara bera ere euren sentimenduen kolorekoa nahi dute, barrenak eroso eta sosegaturik senti ditzaten.
|
|
|
Baina ofiziala den lurraldeetan ere, lehentasunezko hizkuntzatzat ez da hartu, araubidea ez baita bide horretatik abiatu. (...) Zentzu horretan, ofizialtasunaren kontzeptu juridikoetatik haratago joz, eta ikuspegi pragmatikoari eutsiz, errealitate latza dakusagu egun Euskal Herrian, ofizialtasuna lurraldearen gune bakar batean dago aitortua, Nafarroa Garaiko Iparraldean eta Autonomia Erkidegoko
|
hiru
probintzietan, alegia, eta koofizialtasun hori egikaritzeko tresna eraginkorrik ez egoteaz gain, bere gainean izandako ezbaiak Auzitegi eta Epaitegi arrotzek ebazten dituzte, kasu gehienetan euskararen kalterako?. 280
|
|
|
hemen bazegoela nazio kulturala, lparraldekoa batez ere nabarmen nabarmena izanik. Eta bestalde, mendebaldeko
|
hiru
probintzietan, euskal nazio politikoaren arrasto
|
|
|
Egun Euskal Herrian dauden hiru eremu politiko administratiboen ereduak (EAE, Nafarroa, Iparraldea) lehenago historiaren arlo batzuetan suma daitekeen joera hirukoitz hori reifikatzera daramatza historialari batzuk, ahaztuz egun bezain markatua sekula ez dela izan tripartizio hori. Hego Euskal Herrira mugatuz Araba, Bizkaia eta Gipuzkoa artean, adibidez, iraganean antzekotasun eta harreman instituzional handixeagoak zeuden Nafarroa Garaiarekin baino, bai, baina
|
hiru
probintzien arteko lotura ez zen inondik egungoa bezain sendoa, eta halaber Nafarroa Garaiaren urrunketa beste probintziekiko sekula ez da egun bezain markatua izan. Beraz kontu eduki behar da, bestela oso erraz aditzera eman daiteke EAE eta Nafarroa egun bi autonomi erkidego badira sakoneko arrazoi historikoengatik dela, ene ustez, aurrekariak aurrekari, askoz gertukoagoa den espainiar Trantsizioa egin zen moduak finkatu zuenean ekidinezina ez zen bereizketa hori.
|
|
|
Azken astean 10.000 oilasko eta oilo inguru hil dira Japoniako Kiotoko hiriburu zaharreko baserri batean, lehen analisien arabera hegazti gripearen ondorioz. Kasu berri horiekin, Japoniako
|
hiru
probintziatan hauteman da oilaskoaren gripea, joan den urtearen amaieran Asiako zenbait herrialdetan gaixotasuna agertu zenetik, nahiz eta Japonian ez duen infekziorik eragin gizakiengan. Dei anonimo batek probintziako agintariei jakinarazi ondoren, Tamba herriko Nosan Funai baserrian mila oilasko hiltzen ari zirela egunero, otsailaren 20tik aurrera.
|
|
2005
|
|
|
1765eko apirilaren 18ko Herri Adiskideen batza rrean elkarteko idazkariak, M. Olasok memoria bat agertu zuen izenburu honekin: Instrucciones para escribir la Historia Nacional, hau da, txostena bes teak beste Historia de nacion vascongada idazteko plangintza da, Euskal Herriko
|
hiru
probintzietara mugaturik, Bizkaia, Gipuzkoa eta Arabara. Giro berean beste txosten baten asmoa azaldu zen:
|
|
|
Idatzi ere Landazurik idatzi zuen Historia General del País Vascongado comprendido en sus tres Provinicas, El Señorío de Vizcaya, Guipúzcoa y Álava eta Segunda parte de la Historia Nacional de las tresProvincias Vascongadas. Relación histórica de los sucesos ocurridos en estaregión de Cantabria hasta la entrada de los moros10Egitasmo guztietan etaidatzi ziren testuetan, Euskal Herriko
|
hiru
probintzien esparrua zen País Bascongado delakoa. Testuak irakurriz, badirudi beste Euskal Herririk ez zela ageri.
|
|
|
San Sebastian, 1986, 461 470.39] OSEBA AGIRREAZKUENAGAzuen11 Baina handik lasterrera hiru probientzien mailan planteatu zuen, ondo ren bascongada izendatuz. Harrezkero,
|
hiru
probintzien arteko harreman politiko instituzionalak indartu eta estutu egin ziren. Batez ere, 1793ko urte az geroztik, hiru komunitate jatorrizko kategoria erabiliz, hau da, hiru pro bintzien arteko harremanak erakundetu egingo ziren Batzar iraunkorrenbidez, konferentzia izenez ere ezagunak izango zirenak 12Bergarako HerriAdiskideen egoitzan hiru herrialdeetako Batzar Nagusien ordezkariak biltzen hasi ziren, ekintzabide komunak indartzeko asmoz.Herri Adiskideen elkartean, kantabrismo dogmak nagusi izaten jarraituko du eta horretan Herri Adiskideak ez ziren bat ere berriztatu edo moderni zatu.
|
|
|
Euskalzaleen Biltzarrak, Gure Herriak eta Eskualdunak, Darlan amiralari gutun bat bidali diote adierazteko garbiki zer nahi duten Frantziako euskaldunek: Ez ditzatela bederen Iparraldeko
|
hiru
probintziak elkarretarik bereiz eskatzen dute, eta herrialde hau bere gain uzte ko tipiegi balitz, 3 B deitu eskualdean, hots, Pays Basque, Béarn, Bigorre hiru aldeak billitzakeen elkargoan sar dadiela, baina bere begitarte berezia atxikiz.
|
|
|
Gaur egun, ordea, 2002ko azaroaren 19an, testu bera argitaratzera doala rik Frantziako gobernu berri batek, Jacques Chirac-en Raffarin, Sarkozy, Alliot Marie eta beste ministroen estatua eskualdekatu norhi omen dutelarik, gure Iparraldeko
|
hiru
probintzien deiadarrari entzungor egiteko argudio berak eskaintzen dizkigute: hedadura gutitakoak eta tipiegiak omen gara!.
|
|
|
Atzo, hotz handiak eta, batez ere, elurrak Bartzelonako El Prat aireportutik 142 hegaldi bertan behera uztea eragin zuten, baita atzerapen ugari eta Espainiako beste aireportu instalazio batzuetako ibilbideak bertan behera uztea ere. Meteorologiak aurreikusten du tenperaturak graduraino jaitsiko direla Aragoiko
|
hiru
probintzietako puntu batzuetan; Nafarroan eta Gaztela eta Leongo hainbat tokitan, eta zero azpiko hamar gradu inguru Errioxan eta Madrilen. Bartzelonan, Gironan eta Tarragonan, gradutara iritsiko dira termometroak.
|
|
|
Demoen eta Euskal Herrian Euskaraz elkartea ren beharra ere badago Hegoaldeko EAEn eta Nafarro an. Bai, Euskal Autonomia Erkidegoan ere bai.
|
Hiru
probintzietako kultur eragile eta euskaltzale askotxo Iparralde eta Nafarroara begira egoten da, frantsesek eta UPNk euskararen aurka egiten dituztenak harrituta eta, errukiz, misioan modura, lurralde horietako euskaldunei laguntzera joateko prest.
|
|
|
Bereizi egin behar dira eskualdeak.
|
Hiru
probintzi otan nahikoa ongi. Nafarroan gaizki eta Iparraldean oso gaizki.
|
|
2006
|
|
|
Miren Azkarate Jaurlaritzaren Kultur sailburua da, eta hortik begira idazten du hitzaurrea.
|
Hiru
probintzia biltzen dituen botere politiko autonomikoaren ikuspuntutik baina ez euskararen hizkuntza komunitatearen ikuspuntutik; botere nagusiak baimendu duen kontsentsu politiko mugatutik eta ez euskararen orekatik. Horregatik, euskarari buruz duen diskurtsoa sailburu ofizioa betetzean agertzen duen motibazioa+ ezagutza+ erabilera diglosikoa da:
|
|
|
Erdi Aroan, euskal
|
hiru
probintzietan eliz gune handien gabezia nabaria izanda ere, horrek ez zuen oztopatu eliz txikiagoen atxikimendua abadia handiekiko, gaur egungo hiru probintzietatik at zeudenak.
|
|
|
Erdi Aroan, euskal hiru probintzietan eliz gune handien gabezia nabaria izanda ere, horrek ez zuen oztopatu eliz txikiagoen atxikimendua abadia handiekiko, gaur egungo
|
hiru
probintzietatik at zeudenak.
|
|
|
Abadia handi horien artean, Errioxan kokaturiko Naiarakoa edota Donemiliaga Kukullakoa nagusiak ziren arren, Burgosko mendietako Oña monasterioa, Nafarroa Garaiko Leire, eta, Aragoi Garaiko San Juan de la Peñakoa ezin ditugu ahantzi. Izan ere, horiek guztiek X., XI. eta XII. mendeetan zehar indarra hartu zuten euskal lurraldeetan, eta nolabait, esparru geografiko horren banaketa gauzatu zuten, gaur egungo
|
hiru
probintziak orduko eragin esparruetan mugatuz: Enkarterri Oñako monasterioaren pean, Araba eta Bizkaia nuklearra, gaur egungo Bizkaia, Enkarterri eta Durangaldea salbu?
|
|
|
39 eta hurrengoak). Eta, era berean, elizaren erakunde handirik ezak, euskal
|
hiru
probintzietako Goi Erdi Aroaz ia ezer ez jakitea dakar. Ia ez dago ez diploma ez dokumentu hiru probintzien ingurukorik; izan ere, gune monastikoak 1200 aurreko dokumentazioaren gordailu izateaz arduratzen ziren garai hartan (Martínez Díez, 1975:
|
|
|
Eta, era berean, elizaren erakunde handirik ezak, euskal hiru probintzietako Goi Erdi Aroaz ia ezer ez jakitea dakar. Ia ez dago ez diploma ez dokumentu
|
hiru
probintzien ingurukorik; izan ere, gune monastikoak 1200 aurreko dokumentazioaren gordailu izateaz arduratzen ziren garai hartan (Martínez Díez, 1975: 11 eta hurrengoak).
|
|
|
Dokumentu honetan agertu toponimoak Gaztela Zaharrekoak, gaur egungo euskal
|
hiru
probintzietakoak, eta Palentzia eta Nafarroako hainbat aldetakoak dira. Horiekin batera, Valladolid, Madril, Guadalajara eta Zaragozako hainbat leku isolaturen izenak agertzen dira.
|
|
|
Izan ere, merkataritza sare horretatik 1.900 jostailugintzako, haurtzaintzako eta material elektrikoko artikulu kendu ditu, gaur egun indarrean dagoen etiketatze araudia betetzen ez dutenak. Kanpaina hori Kontsumo Zuzendaritza Nagusiak egin du berriki, eta irregulartasunak aurkitu ditu Aragoiko Gobernuak jakinarazpen batean adierazi zuenez, 93 denda daude Aragoiko
|
hiru
probintzietan ikuskatutako prezio anitzeko 112 dendetan (12 Huescan, 16 Teruelen eta 84 Zaragozan). Kanpainaren ardatza izan da establezimenduen baldintza orokorrak kontrolatzea, hala nola ordutegiak betetzea, fakturak, ordainagiriak eta frogagiriak behar bezala jaulkitzea, jendearentzako salmenta prezioak erakustea eta abusuzko klausulak egotea.
|
|
|
Xede horren aurka paratu den indar nagusia euskal nazionalismoa izan da; ondorioz, Espainiazaleek balizko Euskal Herri beregain baten aurkako diskurtso desberdinak landu dituzte, guztiak ezaugarri komun bat dutenak, zatikatu eta menperatu adagioaren bidez deskribatzen den taktika klasikoa. Honela, lehenengo eta behin, Nafarroa eta Hegoaldeko beste
|
hiru
probintzien batasuna ukatu da: historikoa, kulturala, soziala, politikoa... baina baita linguistikoa ere.
|
|
|
Kontu horretan une batez pausatuko gara. Gaur egungo ikuskeran harrigarria badirudi ere, XX. mendearen hasieran Menendez Pidalek mendebaldeko
|
hiru
probintzien euskaltasuna ukatzen zuen, baieztatuz nafarrak zirela zinezko euskaldun (baskoi) bakarrak; Gipuzkoa, Bizkaia eta Araba Gaztelaren parte naturala ziren. Teoria horri segituz Pidalen ikasle batek, Sanchez Albornozek, urrats berri bat egin zuen:
|
|
|
Teoria horri segituz Pidalen ikasle batek, Sanchez Albornozek, urrats berri bat egin zuen: euskara nafarrek eraman zuten
|
hiru
probintzietara, Antzinate Berantiarrean edo Erdi Aroaren hasieran gauzatutako hedapen fase batean; beraz, erromatarren garaian Araba, adibidez, ez zen euskalduna, Errioxa bezala. Teoria horrek izan zezakeen oinarri zientifikoa alde batera utzita (eta ez da txantxetakoa, nahiz eta gaur egun ia inork ez duen defenditzen) nabarmena da Menendez Pidalek eta Sanchez Albornozen teoria zientifikoek helburu politiko ideologiko garbi bat zeukatela:
|
|
|
euskal lurraldeen arteko batasuna zatikatzea eta, ondorioz, ideologikoki menperatzea. Istorio honen alde barregarria Francoren heriotzaren ondoren hasten da, espainiar nazionalistek zientifikoki nahikoa sendo irauten zuen planteamenduari buelta ematen diotenean, alegia, aldarrikatzen hasten direnean zinezko euskaldun bakarrak
|
hiru
probintzietakoak direla eta nafarrak ez direla euskaldunak (UPNk dixit). Menendez Pidalek burua altxatuko balu sorpresa ederra hartuko luke (nolako bueltak ematen dituen bizitzak!) baina ez dut uste harrituko zenik.
|
|
2007
|
|
|
Azken portzentaia horrek edo beste altuxeagoren batek PSE, EB eta Aralarrek diotenarekin bat egin lezake. Zerga hau kobratzerakoan, zifra honetako puntu bakoitzak
|
hiru
probintzietan 50 milioi euro baino gehiago ez biltzea esan nahi du. Hain justu, enpresen onuren markak hausten ari direnean.
|
|
|
Ekialdea ekialde, mendebaleko historia politiko kulturalaren bilakabidean data giltzarritzat jo behar da, Augustok, K. a. 12an,
|
hiru
probintzia galiarrentzat santutegi komun eta lotune gisa, aldare bat Lyonen eraikiarazi duenekoa. Ara Lugdunensis. Erromarena eta Inperatorearena biak batean.
|
|
|
Berdin esan liteke gaztelauez. Izan ere,
|
hiru
probintzia kendu zizkieten probintzia banatako hiru erkidego historiagabe sortzeko. Gaztelauen, leondarren eta murtziarren erantzun ez horrek esplikazio baten beharra dauka.
|
|
|
Aragoiko Koroan bezala, gerra batzuek eman zioten aukera Madrilgo gobernuari foru araubidea" Monarkiaren batasun konstituzionalean" urtzeko: lehen karlistaldiak() Nafarroan, eta bigarrenak() beste
|
hiru
probintzietan. Gaur egungo historiografian bada adostasun bat karlistaldien foruzaletasuna gutxiesteko.
|
|
|
Eta zer esan Euskararen Legeaz? Lehenik eta behin, Euskal Autonomia Erkidegoan indarrean dagoen legea dela zehaztu behar, askotan, utzikeria zabarrez edo ahaztura harroz, Euskal Herri osoa Ibarretxeren pean balego bezala aritzen baitira (baikara?) batzuk, edo
|
hiru
probintziotatik kanpo beste Euskal Herririk ez balego bezala.
|
|
2008
|
|
|
Mende erdia geroago etorri ziren hurren goak:
|
Hiru
Probintzietarako Eusquerasco> pronosticua> (Bilbo, 1860), Tolosan argitara emandako Euscaldun> necazarien> adisquidea>() eta Donostian S. Baroja-ren bi almanaka elebidunak (1877, 1878). Hortik aitzina,
|
|
|
Alderdien gainetik zegoen elkarbizitza giro hori areagotu egin bide zen1917ko udatik, Bizkaiko Diputazio jeltzaleak, politika posibilista eginez, Arabaeta Gipuzkoako Diputazioekin mezu bateratu bat hitzartu zuenean foru berrezarpena edo autonomi zabal bat eskatzeko Madrili. Eskariak autonomiaren aldeko mugimendua bultzatu zuen
|
hiru
probintzietan, jeltzaleen alderditik harantzago hedatuz. Hain zuzen, EuskalEsnaleko zuzendaritza batzordean mezuautonomikoa hitzartu zuten alderdi guztien ildoko pertsonak zeuden (besteakbeste, Arturo Campion abertzale independentea, Txomin Agirre karlista, JuanBautista Larreta integrista, Jose Eizagirre jeltzalea, Avelino Barriola jeltzalea, Gregorio Muxika euskaltzale independentea eta Bittor Garitaonaindia euskaltzale halaber markatu gabea) 193 Autonomiaren aldeko konkordia hark lagundubide zuen 1917ko abuztuan, EuskalEsnalek egindako batzarrean, beren aldizkariko euskal ortografia bateratzeko komenientzia aipatzea:
|
|
|
Azkue gutun bidezko harremanetan ibili zen berarekin, eta euskararen aldeko zerbait egiteko asmotan zegoela jakin zuen, akaso Akademia sortzea160 Esan eta egin: 1906ko apirilean
|
hiru
probintziak Konferentzian elkartzeko geratu ziren, besteak beste Akademiaren sorrera aztertzeko. Ohargarria da Euskal Akademia sortzeko proposamen hau Kontzertu Ekonomikoa berritu behar zen unean gertatzea, euskal alderdi eta herrialdeen artean aliantza eta elkartasun foruzaleak gertatzen ari ziren testuinguruan.
|
|
|
Konferentzian eztabaidatu beharreko Akademia proiektua Karmelo Etxegarai
|
Hiru
Probintzietako kronista ofizialari enkargatu zitzaion. Honek Azkueri egin zion kontsulta.
|
|
|
|
Hiru
probintzien arteko Konferentzian, Bizkaiko Diputaziotik egindako proposamena, printzipioz ondo hartu zuten arabarrek eta gipuzkoarrek, eta gaia beren Diputazioei aurkezteko geratu ziren165 1906ko udan, Tours definitiboki atzean utziz, Azkue Euskal Herrira bueltatu zen. Uda hartan Donostian Euskal Akademiaren inguruko hitzaldi bat eman zuen.
|
|
|
Eta izatez gipuzkoar Diputazioa proposamenaren alde agertu eta aurrera segitzeko asmoz azaldu zen. Hala jakinarazi zuen
|
hiru
probintzien arteko hurrengo Konferentzian. Aldiz Arabako Diputazioak kontra egin zuen, bertako presidentea eta presidenteordea Akademiaren aldekoak izan arren166 Hola, hiru probintzien adostasunik gabe, are zailagoa gertatzen zen Nafarroa proiektura erakartzea.
|
|
|
Hala jakinarazi zuen hiru probintzien arteko hurrengo Konferentzian. Aldiz Arabako Diputazioak kontra egin zuen, bertako presidentea eta presidenteordea Akademiaren aldekoak izan arren166 Hola,
|
hiru
probintzien adostasunik gabe, are zailagoa gertatzen zen Nafarroa proiektura erakartzea. Auzia suspertzeko saioak gora behera, arazoak areagotu baino ez ziren egin hurrengo hilabeteetan167 Akademia eratzeko aukera beste hainbat urtetarako atzeratu zen.
|
|
|
Hola, XVIII. mendean Euskalerriaren Adiskideen Elkarteak Irurac bat formula sortu zuen. Eta urte gutxiren buruan, ideia horren inguruan, Gipuzkoako, Arabako eta Bizkaiko ordezkari politikoek, Konferentzia izeneko batzar komunak abiatu zituzten,
|
hiru
probintzien lurraldetasun ideia indartuz85 Hola, XIX. mendean zehar, Konferentziei eta foru auziari lotuta, finkatuz joan zen hirurak bat ideia. Baina horrekin batera, eta dirudienez gerra karlistetan Hego Euskal Herrian agertutako dinamika bateratuak lagunduta, laurac bat leloa eta ideia ere agertu zen, gerora, bereziki 1876tik, errebindikazio foruzale berriek sendotu zutena86 Zazpi probintzien lurraldetasun ideia, aipatu denez, Iparraldean aspalditik lantzen ari baziren ere, zazpiak bat formulan bilduta ez zen XIX. mendearen amaiera arte agertu, mugaz alde bietako tradizioak uztartzen zituen lore jokoetan gertatu zena hain zuzen.
|
|
|
Hala ere, XIX. mendearen erdialdean, laurak bat ideiaren alboan eta ziurrenik indar handiagoz hirurak bat mantentzen zen. Hola, Xenpelarren 1869ko «Iya guriyak egin du» bertso ezagunean
|
hiru
probintziek aipatzen ziren:
|
|
|
máiteen ondasunak pilotuten legez? Aramaio izentzat daukan ibar bat dago Euskalerrian»93
|
Hiru
probintziako Euskal Herri ideia hau, ordea, ez zen itxia Azkuerengan. Izan ere, aurreko ipuina argitaratu eta hilabete bat geroago, aldizkari berean, Azkuek Nafarroa ere aipatzen zuen:
|
|
|
«Horregatik, merkataritza interesei begira foruen pribilegioari, gai horretan behinik behin? uko egitea komeni zen arren,
|
hiru
probintziek. Arrasaten 1780ko urrian egindako batzarrean, proiektu hura gaitzestea erabaki zuten» (Cruz, 1993:
|
|
|
Eremuen araberako sailkapena PANDk desertifikazioaren fenomenoa nabarmenagoa den hiru eremu identifikatzen ditu: Kanariar Uhartediaren ekialdeko aldea (Tenerife, Kanaria Handia, Lanzarote eta Fuerteventura), hego ekialdeko
|
hiru
probintziak eta Albacete probintziak hartzen duen lautada mantxakoaren zatia (azaleraren %6, 88 desertifikazio arrisku handiarekin) (%11, 39). Mantxako sistema agronomikoen jasangarritasuna arriskuan jartzen duten faktore nagusien artean, akuiferoen gehiegizko ustiapena eta hezeguneen degradazioa nabarmentzen dira.
|
|
|
Aurten, balio horiek landuko dituzten gazteak 684 izango dira; horietatik 266k Arabako, Gipuzkoako eta Bizkaiko auzolandegietan egingo dute lan. Horietatik 85
|
hiru
probintziotakoak izango dira, eta gainerakoak kanpotik etorriak.
|
|
|
Zebra muskuiluaren kontrol neurriak Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan indartuko dituzte, bai Mediterraneoko isurialdean, baita Kantauri isurialdean ere. Uribarri Ganboako urtegian (Araba) animalia horren larbak atzeman zituzten uztailaren 7an, baina
|
hiru
probintzietan kontrol neurriak handitzea erabaki du Euskal Autonomi Erkidegoan (EAE) zebra muskuiluaren jarraipena egiteaz arduratzen den batzordeak. Beste 52 gune aukeratuko dituzte ibai eta urtegietan ur laginak hartu eta larbak hedatzen diren edo ez jakiteko.
|
|
|
Herritarrek ez ikusia bete betean etxeetako pertsianak beheratuta. Beste batzuek, hau hemengo batek esaterako, badirudi E. Herria baskongadak deitu
|
hiru
probintziotara mugatzen duela (ik. DV, 08) Euskadi izenez bataiaturik eta Espainiarekin gazi gozoan bederen aurrera egin ustetan.Hala ere, euskara duen euskaldunik gurean zutik den artean, lanik asko izango dute herri hau irensten.
|
|
|
Aro Berritik aurrera, ordea, ez dut egin nire burua bridatzeko inolako esfortzurik. Nafarroako erresumak arrakastaz egin zion aurre Fernando Katolikoaren eta Gaztela Aragoiko gudarosteen erasoari, eta independente gorde dut,
|
hiru
probintziak eta Iparraldea barne, are Errioxa konkistatzeko gai egin ditut XVII. mendeko krisi garai latzean zehar. Modu horretan Shakespeareren aipu ezaguna?" Navarre shall be the wonder of the world"?
|
|
|
Horrelako ekitaldiek gogo bihotzak indarberritzen dituzte, eta Iparraldean bertsolaritza zabaltzen ari da orain
|
hiru
probintzietara, gazteenganatzen, eta erratearen beharrik ez, gure hizkuntzaren egoera txarra izan arren, euskarari altxor ezinago hobea eskaintzen diola. Apurka apurka bertso eskolak hedatzen ari dira Iparraldean eta uzta ederrik ekartzen dute, gaur eta biharko...
|
|
2009
|
|
|
Esan gabe doa, praktika hau ezin zezakeela edonork obratu; oinarria denborarekin hedatuz joan bazen ere, batez ere goi mailako eta maila ertaineko gizarte taldeetako familiei erreserbaturik geratzen zelako. Joera honen lehen aztarnak Euskal Herriko Adiskideen Elkarteak 1776an Bergaran sortu zuen mintegiarekin ikusi ziren, bertara
|
hiru
probintzietako kaparedunen semeekin batera, kanpoko beste familia euskaldun batzuek ere ikasleak bidali zituztelako (Totoricaguena, 2003b: 79).
|
|
|
Ataka itxiak Elurrek La Cubilla eta El Acebo mendietako portuak itxi behar izan dituzte, biak Asturiasen, eta Lunada, Kantabrian; hogeita hamar bat urtean, berriz, kateak erabili behar dira, guztiak bigarren mailako sarekoak. Katalunian,
|
hiru
probintzietako zenbait eskualdetan elurra egiteko arriskua dela-eta, larrialdi plana aktibatu da. Kataluniako zerbitzu meteorologikoak bi zentimetroko lodiera aurreikusten du 500 metrotik gorako kotetan.
|
|
|
Ourensen beroa 37 °C ra irits liteke. Kantabrian eta EAEko
|
hiru
probintzietan tenperaturak 34 eta 36 °C bitartekoak izango dira. Espainiako hegoaldean, Kordoban eta Sevillan 40ºC ko maximoak espero dira; Jaenen, berriz, 36ºC ko termometroa igo egingo da.
|
|
|
– Ba al dakizue zeintzuk diren Iparraldeko
|
hiru
probintziak? –... – Inork ez al daki. Ea ba, zuk (hatzarekin seinalatuz) erantzungo al zenidake? –... – Baina, ez al dakizue?
|
|
|
Segitu nahi bada, bertso eskoletara joan behar. Orotara, 14 bat talde dira Ipar Euskal Herriko
|
hiru
probintzietan. Larzabaleko ikasle batzuk bertso eskoletan dabiltza, hain justu.
|
|
|
Franco hil eta hiru urtera, Konstituzio espainola inposatu ziguten,
|
hiru
probintzietako Estatutua eta Nafarroako Foru Hobekuntzaren bidez. Honetarako, Espainiako botereek PNV izan zuten bide lagun. Hortik ateratako marko politiko juridikoak helburu bat izan du urteotan:
|
|
|
Araba, Bizkaia eta Gipuzkoa lotzen dituen Besaideren tontorrean
|
hiru
probintzietako zerrendaburuekin eginiko ekitaldi sinbolikoan bere ikuspegitik egiazkoa den Euskadiz hitz egin du Lopezek. Egiazko Euskadi guztiak onartzen dituen eta inor baztertzen ez duena da, lehen eta bigarren mailako hiritarrak bereizten ez dituena, proiektu baztertzaile eta apurtzaileak inposatzen saiatzen ez dena da.
|
|
|
Igoera, orokorra izan da Hego Euskal Herri osoan; Nafarroan izan ezik, gainerako
|
hiru
probintzietan gora egin du langabeziak eta denera, 157.709 langabetu baino gehiago zeuden.
|
|
|
Txikitan ezin nuen ulertu zergatik Nafarroa Garaia eta
|
Hiru
Probintziak bereizirik zeuden, ezin ulertu kultura berbera edukita... Espainiarren historiak ere ez zidan balio.
|
|
|
ETBren mapatik harago, agintariek eguneroko jarduera politikoan Euskal Herria badela hamaika aldiz erakutsi dutenez, Nafarroan egin dutena Hegoaldeko beste
|
hiru
probintzietan ez dela errepikatuko frogatu du sozialisten Jaurlaritzak.
|
|
|
Kanpainan Betsaide mendira igo zen Patxi,
|
hiru
probintzia vaskongadoen bidegurutze egiten delako, nahiz eta ez Iparraldeko ez Nafarroako gailurrik, beraz Euskal Herria, ikustera eman ez. Nahikoa zuen Pagasarrira igotzea ikusmira beteagoa izateko.
|
|
|
1989ko udazkenean, Euskal Herrian zegoen lehorte luzeak lagunduta, 828 sute izan ziren Araba, Bizkai eta Gipuzkoan, eta
|
hiru
probintzietako baso eremuaren %7 erre zen. Egoerarik larriena Bizkaian jazo zen, hango basoen %20 erre baitziren.
|
|
|
Euskolegas i dagokionez, aktore berri batzuk gehitzeaz aparte, gauza askorik ez. Baten batek pentsa dezake Euskal Herri osoa ordezkatua dagoela,
|
hiru
probintzia baskongadoez aparte, Iparraldea ere ageri delako neska baten bitartez. Baina saio hutsala da, Iparraldeko ustezko doinua ustel samarra izateaz gain, betiko eskemek gidatzen baitute telesaila.
|
|
|
irailetik (%19, 8) urrira (%18, 9) ia puntu bat jaitsi da.
|
Hiru
probintzietan ikusle bakoitzak hiru ordu eta 45 minutu pasatzen ditu egunean telebista ikusten.
|
|
|
Gasteizko agintariek, gas naturalaren alde egindako hautuarekin, ondo neurtu ote duten datu hori, horixe galdetzen diot neure buruari sumatzen dudan bakoitzean beste leku batzuetakoei arnasa mozten zaiela zer datorkigun ikustean. Hegoaldeko
|
hiru
probintzietan, gas naturalaren eta ziklo konbinatuaren esku utzi dugu energiaren ekoizpenaren zatirik handiena; Nafarroak jakin izan du berriztagarriak estrategiko bihurtzen, erabiltzen duen energia guztiaren %60a horien bidez lortzen baitu. Eta Gasteizko gobernuko bateren bati ahots kordak apurtuko zitzaizkion ondoko ideia errepikatzearen kausaz:
|
|
|
2009ko hauteskunde autonomikoekin, urak bere ohiko ibilbidera etorri ziren: konstituzionalismoaren mugak garbi agertu ziren
|
hiru
probintzietan, apenas irabazi baitzuen botorik 2005eko lorpenekin alderatuta (2.330 boto gehiago jaso zuen soilik). Hiru probintzietako hautesleria nagusiki subiranista dela ikusi genuen, 150.000 botoko aldea ateratzen ziola konstituzionalismoari (boto legez kanporatuak barne).
|
|
|
konstituzionalismoaren mugak garbi agertu ziren hiru probintzietan, apenas irabazi baitzuen botorik 2005eko lorpenekin alderatuta (2.330 boto gehiago jaso zuen soilik).
|
Hiru
probintzietako hautesleria nagusiki subiranista dela ikusi genuen, 150.000 botoko aldea ateratzen ziola konstituzionalismoari (boto legez kanporatuak barne). Hori bai, 2005ean alde hori handiagoa izan zen, 221.000koa hain zuzen.
|
|
|
Hasieran, ezarritako desberdintasun politiko eta administratiboak xumeak badira ere, denborarekin areagotu egiten dira, eta joera hori mantenduko da beti. Desberdintasun hori handia da Ipar Euskal Herrian, bertako
|
hiru
probintziak, hegoaldekoak ez bezala, inolako autonomia administratiborik gabe baitaude, ez baitute osotasunean zuzenbide publikoko nortasun moralik, hori departamenduei eta eskualdeei baizik ez baitzaie aitortzen. Egoera horretan, Hego Euskal Herriko euskaldunen aldean ageriko desorekaz gain, beste desoreka bat ondorioztatzen da:
|
|
|
Nabarmendu beharra dago mugen eta bereizketen natura proportzionala zaiola haustura elementuen intentsitateari. Ipar Euskal Herriko
|
hiru
probintzia Erresuman eta gero Errepublika Frantsesean integratzeak banaketa hirukoitza (linguistikoa, historiko kulturala eta politiko administratiboa) ezartzera jo zuen. Banaketa hori 1979an Nafarroa Hego Euskal Herriko beste lurraldeetatik bereizi zuena baino biziagoa izan zen.
|
|
2010
|
|
|
Araba, Bizkai eta Gipuzkoako herritarren %53ek independentzia nahia dutela azaleratu dute Euskobarometroak aurkeztu berri dituen datuek. Francisco Jose Llera Euskobarometroaren zuzendariak adierazi duenez, datuok
|
hiru
probintzietan egin dituzten 1.200 inkesten ondorio dira.
|
|
|
Malagan eta Murtzian izan du harrerarik eskasena ordenagailu bidez erosketak egiteko aukerak(% 8k soilik erabiliko dute bi probintzia horietan); Internetera jotzeko prestutasun gehien, berriz,
|
hiru
probintzia hauetan sumatu dugu: Bartzelonan(% 18) BEHEAN% 19 DIO, Madrilen eta Araban(% 16 bietan ere).
|
|
|
Hogei urteko hazkunde larri horretan 60ko hamarkada izan zen deigarriena. Demografiaz ez ezik ekonomiaz ere gora ari ziren
|
hiru
Probintziak eta Nafarroa. Bertako per capita errenta (Madrilekin eta Bartzelonarekin batean, eta horien aurretik) Espainiako altuena zen hiru Probintzietan29, eta Nafarroa ez zebilen oso atzetik.
|
|
|
Lege berak adierazten duenez, «hiri eta landa esparruenartean solidaritate ekimenak, interes ekonomiko eta sozial berberak eta aldi bereankohesio kultural, ekonomiko, sozial eta geografikoa azaltzen dituen esparruariherri izenda liezaioke». Euskarri honi eusten, Iparraldeko
|
hiru
probintziek herri batosatu zuten 1997an. Nahiz eta figura hori estatuak berak onartu, gaur egun dituenkonpetentziak nahiko urriak dira eta arruntak diren zerbitzu batzuk sortu etaantolatzeko balio izan du bakarrik.
|
|
|
Alacantek, Bartzelonak baino hiru aldiz biztanle gutxiago dituenez, argi kutsadura antzekoa igortzen du Murtzia da hazkunde handiena duen probintzia, Sevilla baino gehiago kutsatzen baitu, biztanleriaren heren bat gehiago baitu.
|
Hiru
probintzia ilunenetan (Huesca, Soria eta Teruelen) izan dira hazkunde handienak,% 100etik gorakoak. Halaber, UCMko ikertzaileek egindako azterketaren arabera, kontsumoaren jaitsiera ez da beti emisio txikiagoaren parekoa.
|
|
|
La1 katea EAEko
|
hiru
probintzietan hazten ari da azken hilabeteetan: 2009an %14, 9ko batez besteko kuota izan du, eta abenduan %16, 2ra heldu da.
|
|
|
Horrek eragin du eztabaida nagusia. Izan ere, CiU Convergencia i Uniok ez du nahi Tarragona, Lleida eta Gironari ordezkaritzak gutxitzea
|
hiru
probintzietan CiUk lortu zuen gehiengoa 2006ko bozetan. Legea blokeatzea leporatu diote beste alderdiek CiUri.
|
|
|
Interneten ez da ahaztu behar
|
hiru
probintzietako gobernuaren webgunea(). Bertan denetarik dago:
|
|
|
Lizarrako estatutua, hala ere, ez zuen Madrileko gobernuak 1936 arte onartu, militarren matxinada hasita zegoelarik.
|
Hiru
probintzietarako bazen ere, Bizkaia eta Gipuzkoa baizik ez zeuden, Araba militar matxinatuen menpe zegoelako. Lehen gobernu honek Jose Antonio Agirre izan zuen lehendakari.
|