|
2001
|
|
|
Amarengandik askoz gehiago. Hark
|
herri
jakinduria eta herri hizkuntza asko estimatzen zituen. Nola?
|
|
2003
|
|
|
Nortasuna, identitatea, bizimodua, borrokatzekoadorea, engainatua ez izatea, Ama Lurrarekiko engaiamendua, euskaldunaeta zornotzarra izatea,.. Mugimendu Ekologistak, eta areago EMEk, betimantendu du konexio bat identitate lokalekin eta
|
herriaren
jakinduria babestu du. ZBen gai bilduman agerpenen %19, 21a honi dagokio.
|
|
|
Eguraldia. Euskaldunen
|
herri
jakinduriatik metereologi ikerkuntzara. ABRISKETA, Juan Inazio; ETXEBERRIA, Joseba; MARTINEZ, Alfontso.
|
|
2004
|
|
|
Kheopsen piramidean dauden irudiek horren testigantza erakusten dute eta gure aitona amonei ere makina bat aldiz entzun diegu horrelakorik.
|
Herri
jakinduriaz gainera, zientziak ere aspaldi heldu zion baratxuriaren propietateen azterketari. Israelgo Weizmann Institutuko Aharon Rabinkov ikerlariak zuzentzen duen taldeak, esate baterako, liliazioen familiako landare belarkara honekin egindako estudioaren berri eman du oraintsu, eta minbiziari aurre egiteko izan dezakeen balioa nabarmendu dute.
|
|
|
Azaroko lehen egunean, jada ez dauden izaki maiteei gogoraraziko diegu. Eguna mingots egiteko,
|
herri
jakinduriak bi gozo tipiko jateko ohitura zabaldu zuen: santu hezurrak eta haize kauserak.
|
|
2005
|
|
|
–Ez, mesedez, utikan
|
herri
jakinduria.
|
|
2007
|
|
|
Judutar
|
herri
jakinduriaren arabera mintzo zaio deabrudun gizajoari; bere jainkotasunak ezelako eraginik ez balu bezala. Debru mordo batek dauka gaixoaren kontrol osoa.
|
|
|
J. Prat ek folklorearen estudioaren adibidean erakusten du bi periodoen arteko diferentzia, bere garaunketak askotxo jeneralizatuz badihardu ere(, folklore? neologismo ingelesak, 1846,?
|
herriaren
jakinduria, esan gura du, herriak berak duena?
|
|
2008
|
|
|
HAIZEA. (Defendatuz)
|
Herri
jakinduria dun!
|
|
|
–
|
Herri
jakinduria biltzen duten atsotitzak idazten ditu: Lehenengo zailtasunen aurrean ez duzu atzera egin behar:
|
|
|
“Pertsona horiek fisikoki eta mentalki ondo daude, hobeto gordetzen dira bai kanpotik bai barrutik”, esan zuen Castillok.
|
Herri
jakinduriak geneei egozten die dohain hori, “baina, egia esan, bizitza luzeraren %25 baino ez dira”, eta gainerakoa kanpo kausek eragiten dute, “bizitza txar deritzenak: estresa, tabakoa, alkohola, kutsadura, eguzki erradiazioak, elikadura desegokia”, zehaztu zuen adituak.
|
|
|
Gabonetako produktu tipikoak aldez aurretik erosteak ez du aitzakia izan behar gozoki horiek neurriz kanpo kontsumitzeko. “Gauza bakoitza bere garaian” esaten du
|
herri
jakinduriak, eta zentzu handia hartzen du urteko azken zatian elikadura ohiturak planteatzean. Abenduaren hasieran, despentsa prestatzen hastea komeni da.
|
|
2009
|
|
|
Bere aita, Tiburtzio Zavala, tolosarra zen; eta ama, Maria Echeverria, donostiarra. Baina amaren euskara zuen maite, bereziki, hark
|
herri
jakinduria eta herri hizkuntza izugarri estimatzen baitzituen. Adunatik ere gauza asko ikasi zuen, beretzat herria zen-eta.
|
|
2010
|
|
|
Espainiako literatur adituek, hemengoek pista batzuk eman ondoren. Espainiako Sari Nazionalak erreskatatzen du zaborretatik galtzera zihoan bitxia, medizina tradizionalak
|
herri
jakinduriatik ukendu edo erremedio baliagarri bat berreskuratzen duen bezala. Diamanteak itsutu egiten du, ordea, eta gure idazle sarituen errurik gabe, obra hori dotoreenetan paseatuko dute.
|
|
|
XIX. mende hasieran, sentsibilitate erromantikoarekin, hizkuntza autoktonoekiko nahiz ahozko herri literatura eta poesiarekiko interesa sustatu zen1 Horrela,
|
herriaren
jakinduria bultzatzearekin identifikatu zen hezkuntza, eta literaturari zegokion irakasgaia literatura nazionalak irakasteko baliatu zen. Horrekin batera, garaiko mugimendu nazionalistak ere kultur ondare nazionala zabaltzearen alde agertu ziren2.
|
|
2011
|
|
|
|
Herri
jakinduriak dio ogiak asko gizentzen duela, eta jendeak utzi egiten dio ogia jateari dieta egiten ari denean; jendeak uste du, halaber, mamiak gehiago gizentzen duela azalak baino; edo argaldu nahi duenarentzat egokiagoak direla biskoteak, barrako ogia baino; edo dietaren bat egiten ari direnean soilik jatekoa dela osoko irinez egindako ogia (argaldu nahi dutelako, diabetesa dutelako, idorreria, ...
|
|
|
|
Herri
jakinduriatik edaten eta jaten dugu guk ere.
|
|
2012
|
|
|
Mitxelenak jokabide honekin ez dakigu herri literatura edo ahozko literatura, mailaz? goratzea bilatzen ote duen, baina bai zubigintza egin nahi duela
|
herri
jakinduriaren eta XX. mendeko mundu zabalaren artean. Edo gutxienez, erreparorik batere ez duela itxuraz hain urrutikoak diruditen mundu haiek batzeko eta euskaraz adierazteko.
|
|
|
Chambers ek (1983) Ohiko Jakinduria (OJ) sistema orohartzailea dela dio. Bertan kontzeptu, sinismen eta pertzepzioak aurkituko ditugu, baita
|
herrien
jakinduria mantentzeko, pilatzeko, eskuratzeko, handitzeko eta igortzeko sistema bat ere. Gainera, OJk berebiziko garrantzia izan du orain arte munduko biodibertsitatea mantentzeko, eta etorkizunean ere ezinbestekoa gertatuko da (Sinngh, 1997).
|
|
|
Sentsibilitate erromantikoarekin, hizkuntza autoktonoekiko nahiz ahozko herriliteratura eta poesiarekiko interesa sustatu zen. Horrela,
|
herriaren
jakinduria sustatzearekin identifikatu zen hezkuntza, eta literaturari zegokion irakasgaia literatura nazionalak irakasteko baliatu zen. Horrekin batera, garaiko mugimendu nazionalistak ere kultur ondare nazionala zabaltzearen alde agertu ziren4.
|
|
|
“Baratxuria, tipula eta limoia, eta utzi injekzioan”. Gaztelako dozenaka atsotitz baratxuri eta tipulaz ari dira, sukaldaritza tradizionaleko elikagai unibertsalak, eta
|
herri
jakinduriak gaitz askoren sendabide gisa erabili ditu. Zientziak berresten du intuizioak eta ezagutza enpirikoak mendeetan zehar egiaztatu dutena:
|
|
|
Irudia: CONSUMER EROSKI Kasu gehienetan, jakintza enpirikoari eta
|
herri
jakinduriari zor zaizkie ondorio positiboak, egiaztatutako emaitza zientifikoei baino gehiago. Izan ere, Exeter eta Plymouth unibertsitateetako Medikuntza Eskolan, Erresuma Batuan, saiakuntza kliniko bat egin zuten orburu estraktuak (Cynara scolymus) alkoholak eragindako erresakaren sintometan duen eragin prebentiboa edo sendagarria egiaztatzeko, eta ez zituzten lortu espero ziren emaitza positiboak.
|
|
2013
|
|
|
Dilista plater bat arrozarekin, menuetan ohikoenak diren landare elikagaien konbinazioetako bat da.
|
Herri
jakinduriak kasu honetan, gizalegearen besotik ondo hartuta, proteina osatugabeak dituzten proteinen iturri dira, proteina osatugabeak dituzten proteinekin (arroza, garbantzuak, indabak…), proteina osatugabeak baitituzte. Hala ere, konplizio premia horrek ez du beti zentzurik.
|
|
2014
|
|
|
1 Emakumeak ez dira fidagarriak.
|
Herri
jakinduriak, aspalditik, garbi adierazten du hori: ..
|
|
|
Alagich Katya Zenbat pisu da pisu handia?
|
Herri
jakinduriak (eta ez den beste profesional sanitario batek) dio nahi duena dela haurdun dauden guztiek hilean kilo bat irabaztea. Baieztapen horrek ez du esan nahi haurduntzaileek «bi aldiz jan» behar dutenik.
|
|
2015
|
|
|
Hala ere, segituan itzuli ziren.
|
Herri
jakinduria zuhurra da. Baita traidorea ere.
|
|
2017
|
|
|
Baina" Izabako uren aparrak uste baino lehen dira Zangozan". Sekretuek bide laburra izaten ohi dute, hala dio
|
herri
jakinduriak.
|
|
|
|
Herri
jakinduriak idorreriari aurrea hartzeko eta arazo hori hobetzeko erabili izan ditu, ugari izaten baitute zuntz disolbagarria.
|
|
2019
|
|
|
Irudikatu nuen lantokia. Noski, ez du menturaz hori izen ofiziala, baina
|
herri
jakinduriaren aurkako guda ez da irabazten erraza administrazio hotzarentzat, baliabidez aberatsa izan arren. Hori gutxi ez eta, etxetik ehun metro eskasera dut, bizitza leiho azpiko patioan egiteak pertsona garaikideoi horren beldurgarri zaigun itolarriz betetzen nauen zirkunstantzia, jakinik ziurtasun osoz horren ibilbide estuan ez zaidala ezer kitzikagarririk egokituko.
|
|
|
Mogueimek dio, gauaren isilean izan zen, egunsentira arte zain egon ginen, sakan estali eta ezkutuan, hiritik hain gertu non harresiko zaindarien oihuak entzuten baikenituen, zaldiak uhaletatik heldurik geneuzkan, irrintzirik egin ez zezaten, eta ilargiaren aldia iritsi zenean, kapitainek ulertu zutelarik zaindariak erdi lo zeudela, denok lekuak hustu genituen, sakanean morroiak zaldiekin baizik ez ziren gelditu, eta bidexka harturik Atamarmako iturriraino iritsi ginen, iturriari izen hau eman zioten bere ura goxoa delako, eta pixka bat harantzago joanez harresira hurbildu ginen, baina justu une hartan erronda pasatzen ari zen, eta ezinbestean geldi geratu behar izan genuen, berriz ere, isil isilik gari alor batean, eta nirekin zeuden guztien buru egiten zuen Mem Ramiresi ongi iruditu zitzaionean, malda igotzen hasi ginen, azkar azkar, gure asmoa zen zurubi bat lantza baten gainean paratu eta harresian eranstea, baina zorte txarra eduki genuen, edo Txerrenek hala oztopatu nahi izan zuen gure lana, zeren zurubiak irrist egin baitzuen, hots handia ateraz, eta eltzegile baten teilatu gainean erori zen, gu guztiok atsekabeturik eta larriturik utziz, zaindariak iratzartzen baziren ekintza galduko baitzen, kizkurtu ginen, harresiaren itzalari josiak, eta gero, mairuek fitsik ere ateratzen ez zutenez, Mem Ramiresek dei egin zidan, ni bainintzen denetan altuena, eta agindu zidan bere sorbalda gainean igo nendin, neronek erantsi nuen zurubia han goian, gero bera igo zen, ni berarekin, eta gero beste bat, eta besteak noiz igoko zain geundenean zaindariak iratzarri ziren, eta horietako batek galdetu zuen, Menfu, esan nahi baita, Nor dabil hor, eta Mem Ramiresek, arabieraz mintzatzen dena mairua bailitzan, esan zuen errondakoak ginela eta atzera itzuliak ginela hala agindu zigutelako, eta mairua dorretik jaitsi baitzen, burua moztu zion, eta burua kanpora bota genuen, guretarrek seguru jakin zezaten plaza barruan geundela, baina bigarren zaindaria konturatu zen nortzuk ginen eta deiadarka hasi zen, Anauchara, anauchara, beren hizkuntzan Kristauen segada esan nahi duena, ordurako hamar ginen harresi gainean, orduan erronda etorri zen, arineketan, eta alde bietatik labankadak hasi ziren, Mem Ramiresek oihu egiten zuen Espainiako patroia den Santiagoren laguntza eske, eta Afonso erregeak, kanpotik, garrasika erantzuten zuen, esanez, Santiago eta Andredena Maria, lagun iezaguzue, eta hori ez ezik beste hau ere esaten zuen, Hil itzazue denak, ez dezala bakar batek ihes egin, tira, betiko oihuak, bitartean beste aldetik beste hogeita bost guretar igo ziren, ateetara jo zuten hauek irekitzeko asmoz, baina ez zuten lortu kanpotik burdinazko borra bat jaulki zieten arte, horrekin hautsi zituzten sarrailak eta maratilak, eta orduan sartu ziren erregea eta bere gizonak, erregea belauniko erori zen atearen erdian eta Jainkoari eskerrak ematen hasi zen, baina laster asko zutitu zen, mairuak bazetozelako atea defenditzera, baina hiltzeko tenorea iritsia zitzaien, guretarrek, arrabolaren moduan aurrera eginez, hil baitzituzten, eta horiek ez ezik emakume eta haur asko, baita azienda ugari ere, eta isuri zen odolak ibai bat osatu zuen kaleetan zehar, eta honelaxe irabazi genuen Santarem, bertan izan nintzen, baita hemen nirekin dauden beste batzuk ere. ...mende eta erdi, graduaziorik gabeko militar soil batek eratu ahal izan balu halako mintzaldi garbia, zeinean aurkikuntza narratibo zoriontsuak ere badiren, luzea eta laburra tartekatzea, bat bateko etena, plano aldaketa, suspentsioa, are eta ironia poxi begirune gabe bat ere, erregea otoitzetik atera eta zutiaraztean ikusten den bezala, alfanjea amena baino lehenago iritsiko ote zen beldurrez, edo
|
herri
jakinduriaren altxor amaigabea milagarren aldiz aintzat hartzeagatik, fio hadi Amabirjinaz eta ez ezak lasterka egin, ikusiko duk zer jazotzen den, uste izatekoa da ez dela gauza gozorik izango. Erreklutetako batek, gerrako esperientzia bakartzat armada pasatzen ikustea zuenak, baina zorrotz eta zentzudunak, guardia zaharreko inork ez zuela mintzatu nahi ulerturik, esan zuen seguru asko denak pentsatzen ari zirena, Nik uste dut Lisboa hezur gogorragoa izango dela, metafora interesgarria, berriz txakurra eta txakurrak harira dakartzana, txakur asko da, asko baina, handik goitik erronka egiten diguten harresi garai eta kementsuei, non armen dirdira eta albornozen zuria antzematen baitira, hortza sartu ahal izateko.
|
|
|
Atlasa:
|
herri
jakinduriaren altxorraEguneko ponentzia garrantzitsuenek euskararen atlasgintzari heldu diote. Adolfo Arejitak, atzera aurrerako soa?
|
|
|
Bai Adolfo Arejitak, bai Xarles Videgainek ere, Atlasak bere barruan ezkutaturik daukan altxorra balioetsi nahi izan dute: . Etnotestuak, ipuinak, pasadizoak nahiz legendak,
|
herri
jakinduria batzen duen material ugari dago audio gisa grabatuta dauden 4.000 orduetan?. Halaber, lexiko hitzen soiltasun horretatik harago,, esaldiaren modu landu eta sistematikoagoan?
|
|
2020
|
|
|
Ez nekien zer pentsatu, ez eta zer edota zeini zer esan ere, gau bat bestearen atzean oka eginez esnatzeak eraman ninduen inguruan nituen lagunei ene kasuaz galdetzera, ustean, hori ergelkeria!, nirea gauza arraroa izango zela eta, aldiz, hura harridura hura... lagun gehienei espetxerakoan antzerakoa gertatu zitzaiela adierazi zidaten. " ari haiz botatzen", diagnostikatu zuten eskarmentu kolektiboak eman ohi duen
|
herri
jakinduriaz, torturen garbiketak dituk, eta hobe kanporatzea barruan eramatea baino... arrapostuz.
|
|
|
Gainera, adituak haurtzarotik jarrera higienea egitearen aldekoak dira, eta yoga edo pilates teknikak erabiltzearen aldekoak, bizkar mindua izatera behartzen duten ohiturak zuzentzeko eta berriro hezteko mugimendu gisa. “Bizkarreko minari aurre egiteko jarraibide berriak, horietako asko
|
herri
jakinduriatik hartuak, erraz egin daitezkeen ekintza eta ohituretan laburbiltzen dira —dio Álvaro Rubio fisioterapeutak eta bizkarreko arazoen adituak—, eta oso bizi gako errazetan laburbil daitezke”. Nola arindu bizkarreko mina Pisua eramatean, bi besoen artean banatu.
|
|
|
Leteren begietan, bertsolaria
|
herri
jakinduriaren predilecto bat da, eta herriak errespetu handiz entzuten dio. Bertsolaria culture populairearen irudi gorena da, eta auto  ritate handiko figura.
|
|
2021
|
|
|
Amarengandik askoz gehiago. Hark
|
herri
jakinduria eta herri hizkuntza asko estimatzen zituen. Nola?
|
|
|
" Komisaldegikoak ari haiz botatzen", diagnostikatu zuten eskarmentu kolektiboak eman ohi duen
|
herri
jakinduriaz," torturen garbiketak dituk, eta hobe kanporatzea barruan eramatea baino..." arrapostuz.
|
|
|
Ez da ohiko liburua, ezagutza zientifikoa —kasu honetan biologiari dagokiona—
|
herri
jakinduriarekin uztartzen baitu.
|
|
|
Hernaniarrek gertuko animaliak ezagutzea eta haiei buruzko
|
herri
jakinduria jasotzea da liburuaren helburuetako bat. «Gertukoa ezagutzeak gertukoa maitatzea baitakar, zeure sentitzea eta babestea», Agirreren arabera.
|
|
|
Trikua izen handiko animalia da Euskal Herrian, eta maiz ageri da bai ahozko bai idatzizko aipamenetan.
|
Herri
jakinduriak dio trikuak gorputza biribildu eta esfera baten itxura hartzen duenean gai dela maldan behera pilota baten antzera pirritaka jaisteko eta aurrez begiz jota zuen sagarra arantzetan katigatu eta berarekin eramateko; hortik omen datorkio sagarroi izena. Gehiegitxo dirudi, baina animaliatxoaren ospea eta izena handiak dira.
|
|
2022
|
|
|
Sortzaileak herria definitzen du, nortasuna ematen dio espazio politiko bati, leku fisiko baten historiaren atalak kontatzen ditu, gabeziak eta akatsak azpimarratzen,
|
herri
jakinduriak eta jakinduria intelektualak eman dituen harribitxiak berritzen ditu adierazpide gaurkotuekin. Funts funtsezko lana da berea, eta Euskal Herrian ederki nozitzen dugu egunero gure bizitza eta historia kanpokoek kontatu edo bertatik kontatu dagoen aldea.
|
|
2023
|
|
|
Ez du alferrik apirilak hain fama txarra, berezkoa".
|
Herri
jakinduria zerion alde guztietatik Pello Zabala miresgarriari.
|
|
|
hau, batik bat, iraultzailea ere gertatzen zaio:
|
herri
jakinduria zinez kultura oparokoa da, zientziak aintzakotzat hartu beharrekoa. Hiztunen adimen begiak ehunka urtean zizelkaturiko eguraldi lexikoa kultur monumentu erraldoia da, iraunarazi beharrekoa, ez liburuetan, baizik eta mintzodunen ahoetan, gure arbasoek eraikitako kultur egitura transmititzen baitugu, ohartuta eta oharkabean, bietara.
|
|
|
" Herriko haizea dagonean kostea argi egoten da"; herriko haizea, errekaizea, andraizea, ikusten danez, haize klase hau hiru modutara izendatzen da. Haize hau, dakigunez, hegoaldetik dator, barrutik edo lehorretik, arrantzaleen esanetan, eta natural naturala ez danez,
|
herri
jakinduriak dino nahastu egiten ebazela buruz pertsonak, onetik urteneragin, batez be, andrak". Hortaz, senetik irtenarazten gaitu hego haizeak, bai horixe!
|
|
|
hego haizea da aixerrea, aixe igerra edo urriko aixie. Azken hau
|
herri
jakinduriaren zantzu gailena, estatistika meteorologikoen arabera urrian jotzen baitu gehien hego haizeak. Ez da badaezpadako izendapena:
|