|
2005
|
|
|
Zeren
|
honek
perpausak lotzen ditu.
|
|
2007
|
|
|
Beraz, unitate
|
honetan
perpaus gerundialak ditugu aztergai, eurok direla izen baten izenlagunak (adjektibo mota bat). Goiko adibidean, izenlaguna hasten da gerundio bidez (diciéndole...), eta izenaren informazioa osatzen du, konplementatzen du.
|
|
|
Seigarren testuan hirugarren perpausean, aditzaren elipsia dela-eta, ez dago argi zer kokaleku duen galdegaiak, baina azkeneko perpausean aditz ostean dago galdegaia (mutil). Zazpigarren testuan bigarren perpausak aditz atzean dauka galdegaia (bi zaku dirurekin), baita hurrengoan ere, baina azken
|
honek
perpaus mendeko bi ditu, batean aditz aurrean dagoela galdegaia (oihanpe batean), eta bestean atzean (idi larru bat burutik emana eta bi adarrak goiti).
|
|
|
Unitate
|
honetan
perpaus konpletibo edo osagarriak aztertuko ditugu. Ulertzeko zelakoak diren, bada liburu bat izena duena
|
|
|
Ez dirudi eskema
|
honetan
perpausak natural natural irakurtzen direnik (horrexegatik erabili ditugu interroganteak); izan ere, izen propioetatik urrun daude euron osagarriak (kortxete artean). Baina eskema hau erabili, erabiltzen da, geroago ikusiko dugunez.
|
|
|
Unitate
|
honetan
perpaus aztergaiek erlatiboa daukate erakusle aurrean. Adibide bitartez esateko, hauek lako perpausak jorratuko ditugu:
|
|
|
Unitate
|
honetan
perpaus mota bat aztertuko dugu, zeinetan erlatiboa ageri den izen propioaren ezkerretan. Kontuan hartuta erlatiboak mota bitakoak daudela (ikuspegi batetik begiratuta)
|
|
2008
|
|
|
Bada, eman dudan zerrenda horretan, bertze sail bat ere. Sail
|
honetako
perpausetan, behar ukan, aditza ageri da.
|
|
|
Azken batean, egitura
|
honek
perpaus hauei buruz dakigunaren berri modu argian eman dezakeela dirudi: a) ardatza. AGO izango litzateke, konpa ratiboaren atzizkia; b) honek batetik predikatu bat izango luke osagarri [AdjS luze] eta bestetik, konparazioaren oinarria den [PoS orratza baino] postposizio sintagma.
|
|
2011
|
|
|
Azken hau ez zuten gostukoa zenbait intelektual frantsesek, estilo literarioegia zuelakotz, eta, hortakotz, arerioek zioten pense petit bat baizik ez zela! Oroit naiz nola, alderantziz, Nietzschek Kant trufatzen zuen,
|
honen
perpaus amaiezinak pisuak eta eskalapoiak zirelakotz! Ez dakit, baina Nietzschek Kanti zor zion metafisikaren heriotzaren iragarpena, Kantek ideki bretxan sartu baitzen alegrantziaz bere irrazionalismoa kantatzeko.
|
|
2012
|
|
|
Horren eginkizuna, gure ustez, kortesiazko jokamoldeari lotuko zaio bete betean. Estrella Montolíoren ustez ere, baldintza egitura
|
hau
perpaus osoari eragiten dioten modalizatzaileetatik gertu dago, haiek bezala funtzionatzen baitu:
|
|
|
Intzidentaltasunaz diharduten autore gehienak (Álvarez Menéndez 1989, Fernández 1993 eta Martínez 1994, beste batzuen artean) bat datoz onartzean funtzio
|
hau
perpauseko aditzarekin zuzenean erlazionatzen ez diren substantibo, adjektibo eta aditzondo edo adberbioek bete dezaketela, edota behintzat kategoria horretara eraldatutako40 egiturek; hots, adjektiboaren eginkizuna betetzen duten erlatibo ez murrizgarri batzuk, mugatzailerik ez daramaten aposizio ez murrizgarriak, aditzondoen sailean sartu izan diren zenbait intziso, bi etenaldiren artean doazen...
|
|
2014
|
|
|
Rebuschik (1984), Oyharçabalek (1993) eta bestek aurreratu zuten tradizionalkialokutiboa adierazpen perpaus nagusietan soilik erabil zitekeela, eta hori aipatutakobeste testuinguruetan alokutiborik lekukotu ez izanak frogatzen du. Pentsaezinakziren, beraz, modu
|
honetako
perpausak:
|
|
|
Aintzat hartzen da argumentu isilek baldintza sintaktiko berezi batzukeskatzen dituztela, eta bereziki pro eta PROren baldintzak arrunt desberdinak direla.Proren analisi estandarraren arabera, espresio
|
hau
perpaus jokatuetan bakarriketa komunztaduraren bitartez baimentzen da (ikus Rizzi 1986; Alexiadou etaAnagnostopoulou, 1998; Barbosa, 2011). PRO, bestalde, perpausjokatugabeetaramugatua da (Chomsky, 1986; Hornstein, 1999).
|
|
2015
|
|
|
Sarri agertzen dira tankera
|
honetako
perpausak Lazarragaren izkribuetan:
|
|
|
Edonola, espero izatekoa zen zilegitze testuinguruak aspektu ezaugarri jakin batzuetan oinarrituta egotea, azken batean polaritate positiboko osagai (aldakor)
|
honek
perpaus egituraren maila altu batean eragiten diolako gertaerari nolabait.
|
|
|
Hasiera hasieratik esan behar da Lahirik emandako mendeko hauek, eta bai Ortiz de Urbinak hizpide hartutako gehienek ere modifikatzaile funtzioa betetzen dutela, eta beraz oso urrun ibiliko garela mendekoak aukeratzen dituzten predikatuen sintaxi esparrutik(? §2.2.1), bai eta dagokien esparru lexikotik ere. Kontuan har bedi oraingo
|
honetan
perpaus nagusiak ez duela inongo eraginik gure aztergaian, eta batez ere mendekoek daramaten konplementatzaileari erreparatuko diogula, beheranzko egia aurresuposizioaren ikur gisa.
|
|
2020
|
|
|
Gainera, inguruko hizkuntzetako gramatiketan ere hasiak ziren holako lanak lantzen. Baina, bestetik, batzordeak ikusten zuen gai
|
hau
perpausaren analisitik (perpausak markatzen du gramatikaren muga) urrunago doala. Hizkuntzan garrantzi handia dute lokailuek, baina, arrazoi askogatik, printzipioz gramatikaren muga naturaletatik urrunago daude.
|
|
2021
|
|
|
holakoetan, egia, batzuetan amaieraraino ere eramaten da diskurtso markatzailea) eta abar. Esan dezagun, zernahi gisaz, askatasun handia duela DM
|
honek
perpausean kokatzeko, eta ezin dela zehaztu erabilera arauturik, joera nagusiez gain bai baitira salbuespen asko: Utzazu beraz burutik buruan dabilazun erokeria (Axular); Alegera bedi, beraz, berri hauek entzuteaz (Etxeberri Ziburukoa); Zer antsia zen beraz hargatik?
|
|
|
harridurazko zenbait perpausetan ageri zaigunean, eta lehenik edo horrelako zerbait adierazi nahi duenean. Jakina, DM
|
hau
perpaus arrunt guztietan aurkituko dugu (adierazpen perpausetan, baldintzazkoetan, aginte perpausetan eta abar). Zernahi gisaz, badira literaturan harridurazko perpaus berezi batzuk:
|
|
|
Zuek gustura zaudetela jakinik, gustura gaude gu ere. Askotan era
|
honetako
perpausak komaz bereizten dira predikazioaren gunetik, tarteki modura txertatzen baitira esaldian. Horregatik, doazen esaldian ez dira nola galdearen erantzun izango inolaz ere, ez eta galdegai ere.
|
|
|
38.7d Forma
|
honetako
perpausak nagusiaren ondoan du ohiko lekua, adibideetan ikusten den bezala, baina aurretik ematea ere ez du debeku (Berandu da-eta, goazen etxera), ezta haren barnean tartekatua ematea ere: Bere lagunak, agure zen eta, zeukan lepoa makurra (E.
|
|
|
40.13b Moduzko balioa dutenean, erabilera predikatiboan agertu ohi dira molde
|
honetako
perpausak, bai predikatu nagusi modura (Zer egin ez dakiela dago Miren) bai bigarren mailako predikatu modura (Buruan txapela zuela sartu zen elizara Jon). Har ditzagun, Lafitteren gramatikatik jasotako adibide bi hauek, argigarri izan daitezkeelakoan:
|
|
|
|
Hau
perpaus mailan ere gertatzen da: Egunkarian bi eta bi lau direla uste dudala idatzi dutela esan didate.
|
|
|
Zalantzak ere sor daitezke batzuetan. Lizarragaren guztiak dira partizipante elkarren obra
|
honetan
perpausak mugakoa ematen du. Badirudi elkarren arteko, edo elkarren artean egin obra dela, elkarren obra baino gehiago.
|
|
|
Pertsona naiz, gizona baino lehen; Maite zaitut gauza guztiak baino lehenago. Lehenago forma ohikoa da gisa
|
honetako
perpausetan: Lehenago hil, amore eman baino; ‘nahiago hil’, alegia.
|
|
|
36.9b Erlatiboarekin eginiko netik forma da zeregin honetan maizenik erabiltzen dena. Esan bezala, uneko gertakaria aipatuz seinalatzen du forma
|
honek
perpaus nagusiko gertakariaren hasiera: Bakarrik gelditu zenetik dabil triste.
|
|
|
Ez adberbioarekin ematen dira inoiz forma
|
honetako
perpausak, predikatua unekoa delarik: Ez zen etxeratu, galdutako poltsa aurkitu ez zuen arte; Maisua ikasgelatik ateratzen denean, jolasean aritzen dira ikasleak hura itzultzen ez den arte.
|
|
|
Harroak eroriko dira noiz eta uste baitute maila gorenean direla, eta orduan berean. Egitura
|
honetako
perpausetan, hala ere, anaforikoa isilean uzten da askotan, esan dugun bezala, eta orduan ez da eragozpenik mendekoa guztiz eskuinean emateko: Tristura handia hartzen du, noiz eta eriak penatzen ikusten baititu.
|
|
|
Egitura
|
honetako
perpaus nagusia iraupenekoa da maiz, egoera edo jarduera adierazten duena, eta mendekoak hura nolabait eteten duen uneko gertakaria aipatzen du, aldiberekotasun partziala seinalatuz. Gertakariak iraganekoak direnean perpaus biak iraganaldian eman ohi dira, espero zitekeenez (Baratzean ari nintzen, noiz eta euriak bat batean harrapatu baininduen), baina, egitura halakoa izaki, orainaldi narratiboa erabiltzen da ez gutxitan, mendekoa edo biak orainaldian emanak direlarik (Banenbilen basoan, noiz ere, bat batean, onddo eder bat ikusten baitut eta Badoaz lasai manifestariak, noiz eta ere polizia agertzen baitzaie, hurrenez hurren).
|
|
|
30.8.1c Zehar galdera jokatuetako aditzak (e) n menderagailua hartzen du, oro har. Bizkaieraz autore batek baino gehiagok erabili dute baaurrizkia mota
|
honetako
perpausen menderagailu gisa. Eta, aurreraxeago ikusiko dugunez, zehar galdera orokorretan (e) netz forma ere har dezake menderagailuak.
|
|
|
30.8.1f Zehar galderek ez dute ondoren ez artikulurik ez kasu markarik edo postposizio atzizkirik onartzen. Ez dira, beraz, zuzenak azken urteetan nahi baino maizago entzun edo irakurtzen ditugun mota
|
honetako
perpausak: * Nork esan zuenari ez zion kasurik egin;* Ez naiz kezkatuko zenbat diru dutenaz;* Han zer esaten didatenarekin etorriko naiz zugana;* Ez zen oroitzen zer esan zionaz;* Nora joango denik ezin diezazuket esan.
|
|
|
P. Arbelbide); Aditu batzuen ustez, nobela baino areago autobiografia da (Berria); Egia esan, kontrabaxua musika tresna baino areago, oztopoa dela esango nuke (Berria). Bainoago forma erabiltzen da inoiz mota
|
honetako
perpausetan: Pasaian jaio arren, itsasoak bainoago mendiak erakarri du gaztetatik (Berria); Zelaian bainoago, harmailetan zegoen arreta (Berria); Oraingo honetan gazia bainoago gozoa izan da Naroak lortu duena (Berria).
|
|
|
Moduzko adberbioa da bezala, baina egitura honetan egoeren, jardunen edo, zentzu zabalean, moduaren berdintasuna —hau da, ‘parekotasuna’— adieraztea du helburu. Legez (lez) adberbioa ere erabiltzen da mota
|
honetako
perpausetan, bizkaieraz batez ere: Lagun hurkoa geure burua legez maitatu behar dugu.
|
|
|
Juntadura balioa har dezake egitura
|
honek
perpaus nagusiari ere adberbioa eransten zaionean: Garia bezala, artoa ere igitaiz ebakitzen da Uitzin (Orixe); Baina Saizarbitoria ere hor dago zure liburuan, Txillardegi bezala (Berria); Euskal diputazioek bezala, Nafarroako Gobernuak ere eusten dio Euskaltzaindiarekin duen hitzarmenari (Berria).
|
|
|
Mendeko predikatua erdiespenekoa denean edo gauzatze jarduera burutua adierazten duenean, hura gauzatutako unea seinalatzen dute besterik gabe egitura
|
honetako
perpausek: Bi urte dira gurera etorri zela; Badu bost urte auto berria erosi nuela.
|
|
|
Esanahiari dagokionez, bat baino gehiago dira mota
|
honetako
perpausak aditzera eman ditzaketen nozioak. Inguruaren arabera ulertzen dira; asmoa adieraz dezakete (aurten ere Berlina joatekoa naiz oporretan ≈ ‘joateko asmoa dut’), egoera (zakarretara botatzeko dago txirringa zahar hori ≈ ‘botatzeko moduan’), obligazioa (lan hori zuek egitekoa da ≈ ‘zuek egin behar duzue’).
|
|
|
37.5.3b Gainerakoetan aditz nagusiaren eskuinean joan ohi da maiz forma
|
honetako
perpausa ere: Abadeak erdaraz irakasten zuen dotrina, gobernu berriari eder egitearren (Sarrionandia); Ez dakit zer ez nukeen emango hori ikustearren (Juan Garzia).
|
|
|
Zerbait beste zerbaiten truke eman edo egiten dela adierazten dute zenbaitetan forma
|
honetako
perpausek: Erleak emate alde txerria merkeago saltzen da18 Bitara uler daitezke perpaus hauek, pareko tzeagatik/ tzearren formetakoak bezala.
|
|
|
37.3.2g Amorez aldaera ere erabili izan da inoiz, mota
|
honetako
perpausetan: Jaungoikoak, pasio txarrak kendu ditzagun amorez, opa edo eskaintzen dizkigu Zeruko sari handi eta ederrak (Mogel).
|
|
|
39.3.3a Motibatiboaren gatik atzizkia aditz partizipioari lotuz osatzen dira molde
|
honetako
perpausak; ugariak dira adibideak literatura tradizioan; betiere, esan bezala, aditz jokatugabeak baliatuz eratutakoak. Aditz jokatuaren bidez (aditz jokatua+ en+ gatik) eratutako perpausen adibiderik ez da ia literatura tradizioan, eta, baldin bazen, ez da ezagutzen gaur egungo erabileran6 Aditz jokatugabea erabiltzea da gatik en bidez kontzesio perpausak eratzeko modu emankor bakarra gaur egun.
|
|
|
Galdegai denean aditz nagusiaren aurrean du kokalekua forma
|
honetako
perpausak, ohikoa denez, tartean etenik ez dela. Mintzagai denean ere perpaus nagusiaren ezkerrean joan daiteke, tartean etena delarik, goiko adibideetan ikusten denez (Gaixorik nengoela eta, oheratzeko[...]); baina haren eskuinean ere eman daiteke:
|
|
|
Gorago esan den moduan, aditzaldia iraganekoa denean anbiguoa gerta daiteke nez gero perpausa, denborazko zein azalpenezko irakurketa izan baitezake; anbiguotasun hori argitzeko edo, azalpenezkoetan nez soila erabiltzera jotzen dute gaur egun mendebaldeko euskaldun batzuek. Forma
|
honetako
perpausak ere mintzagai gisa espezializaturik daude; nagusiaren ezkerrean eman ohi dira maiz: Ezer gertatu ez zenez, bertan utzi zuten (Atxaga); Bihozbera zenez ereslari eta musikazale porrokatua zen (Azkue).
|
|
|
Kokaguneari dagokionez, forma
|
honetako
perpausek nagusiaren ezkerrean dute ohiko lekua, goiko adibideetan ikusten den bezala. Perpausaren beraren barneko hurrenkeran, berriz,{ adizkia+ n legez} osagaia perpausaren azkenean ez ezik, haren barnean ere joan daiteke:
|
|
|
Ez da kasualitatea: maila
|
honetako
perpaus arteko lotura eta, beraz, esanahi erlazioak, funtsean mota horietara biltzen baitira. Baina ez dira juntagailuen multzo berean sartu behar, ezaugarri desberdinak baitituzte.
|
|
|
30.6.2.1h Ezen iragarlea (e) la perpaus osagarrien lehen buruan. Mota
|
honetako
perpaus osagarriek aukeran dute ezen elementu iragarlea hartzea perpausaren hasiera markatzeko: ETBk dio [ezen bihar eguraldi ona izango dela].
|
|
|
perpaus nagusiko elementuren batekin ‘konplementazio erlazioan’ daude. Horrek esan nahi du badela perpaus nagusian osagairen bat mota
|
honetako
perpausa eskatzen duena; argumentu egituran osagarria perpaus egiturakoa izatea eskatzen duena (§ 23.3.1). Ikus ditzagun ondoko adibideak:
|
|
|
2.1a Hizkuntza perpaus multzo bat dela pentsa daiteke, mugarik ez duen multzo bat. Gramatika, berriz, perpaus horiek" sortzeko" tresna bat da, multzo azkengabe
|
honetako
perpausen berri ematea du helburu. Hizkuntza baten gramatikak hizkuntza horretako perpausen, perpaus guztien, berri eman behar du.
|
|
|
Kuantifikazio
|
hau
perpaus konparatiboaren bidez ere gauza daiteke: [Inork baino hobeto] daki berak; [Maitek bezain ongi] pintatzen du...
|
|
|
Gauza bera dira, kategoria bera, deitzen ditugun bezala deitzen ditugula. Nolanahi ere, ikuspegi
|
honetatik
perpausaren egitura eta egitura horren osagaiak nola taxutzen diren argiago ikus daiteke.
|
|
|
Forma
|
honetako
perpausak, bestalde, perpaus nagusiko jasaile bati begira egon ohi dira. Askotan ez ageriko osagai bat izaten dute, subjektua edo besteren bat, perpaus nagusian ‘jasaile’ gisa agertzen den osagai batekin erreferentekide dena.
|
|
|
Zer eratako perpausak dira horiek? Lan
|
honetan
perpaus osagarrien atalean sartu ditugu (§ 30.7); han esan dugu postposizio horiek gobernatzen dutela aditz izenarekiko adizkia, eta irizpide formal hori erabiliz aztertu ditugu han. Hala ere, izan lezakete moduzkoen interpretazioa ere, adieraz hala baitira:
|