|
2000
|
|
|
Bestalde, kontuan hartu Frankismoaren ondoren euskal kulturgintzako eskaintza zein urria zen. Egoera
|
honetan
bertsolaritza izan zen goreneko mailara igo zen fenomeno sozio-kulturala, eta horrek zenbait errezelo sortu zuen kultur alorreko zenbait sektoretan. Kritikak egon ziren bertsolaritzak egiten zituen ekarpenekiko, baina batez ere okupatzen zuen espazioarekiko jarrera ezkorra izan zen.
|
|
2004
|
|
|
720 Auzi
|
hau
bertsolaritzaren alorrera egokituta, zera zioen Mikel Tabernak. Bertsolaritzaren kultura. Zenbait euskaldunengana eta erdaldun gehienengana ez da ailegatzen (Xabier Etxeberriak zioena:
|
|
2006
|
|
|
Animatu behar zenean animatu dala, eta isilik egon behar zenean ixilik egon dala. Nik pentsatzen dut gainera,
|
hau
bertsolaritzaren onerako izan dela, ze giro bero horrek azkenean hor sortzen du jendearen berotasuna, jendea gertutik ikustea. Gainera nik entzuten ditut orain dela hogei urteko txapelketak kasetetan, eta bertso bat bukautakoan lokura bat izaten zen!
|
|
2009
|
|
|
Bertsolaritzan ere ez. Bertsoa da garrantzitsuena esaten dugu, eta edozein ekimenen aurrean
|
hau
bertsolaritzarentzat ona ote da, galdetzen ikasi dugu.
|
|
|
• Zibertso (http://euskaltube.com/group_ home.php, gid= 36). Euskaltube webguneko atal
|
honetan
bertsolaritzari buruzko bideoak jasotzen dira. Zibertso kanal honetan bertsozale guztiek parte har dezakete.
|
|
2010
|
|
|
Gauza asko aldatu dira azken hirurogeita hamabost urte
|
honetan
bertsolaritzan: bertsolari baserritarrak unibertsitario bilakatu dira; brusa luzeak forro polarbihurtu zaizkigu; kursaal zaharreko Poxpolin areto apala, Bilbao Exhibition Centreerraldoiak ordezkatu du; gizalabak oholtzan ez egotetik txapeldun izatera pasatu dira...
|
|
2013
|
|
|
" Bertsolaritzaren Datu Basea, bdb.bertsozale.com, dute oinarri mapok. Erreminta
|
hau
bertsolaritzaz gain beste kultur jarduera batzuen argazkiak jaso eta erakusteko ere oinarri teknologiko egokia izan daitekeela uste dugu". Hala, Bertsozale Elkarteak urte luzez garatutako teknologia honek, kulturgintza mailan interesa izan dezaketen eragile guztiei eskaini nahi die.
|
|
2014
|
|
|
Bolant baten gogoetak segitzen ditut. Horrek erran nahi du ez dela
|
hau
bertsolaritzari buruzko beste idazki bat gehiago, hemengo diskurtsoa abiatzen dela ihauteri edo artedramatik, dantza edo antzerkia gogoan, honetan, bertsoei antzerki diren ikuspuntutik heltzen zaie. Bertsoei buruz idazteko euskal kulturgintzan den elkarte azkarrena, dirudunena Bertsozaleen elkartea da eta horri dedikatu jendeak badaude horretan, bertsoak nik baino hobeki ulertzen baitituzte, bertsolariak hobeki ezagutzen, gaia orokorkiago hartuko dute, parametro gehiago konzientzian.
|
|
|
Musikaren arlo esperimentaletik sortuak dira halaber" Hirugarren belarria" entzumenari buruzko ikerketa proiektua edota MRB AMM (Musica Radicral Brasca Auskal Muturreko Musika) topaketa. Azken
|
honetan
bertsolaritzaren praxisa jarraituz Inprobisazio Txapelketa Nagusia antolatu zen 2012ko abuztuan, Artelekun.
|
|
2019
|
|
|
Baten batek nekez lotuko du bertsolaritza ideia horrekin. Aitzitik, ikerketa
|
honetan
bertsolaritzaren hazkundea zergatik gertatu den azaldu nahian hainbat hipotesi aztertu ondoren, ondorioztatu dugu erantzunaren zati garrantzitsuenetako bat dela. Bertsolaritza ardatz hartuta gizarte mugimendu bat sortu zuten, eta fenomeno horrek bertsolaritza aldatu du.
|
|
|
Gehienetan eta gehienera, Enbeitaren hitzak erabiliz, “gure txokoari buruz hitz egiteko autoritatea daukagu”. Liburu
|
hau
bertsolaritzari buruzko liburu bat litzateke eta ez emakumeak eta bertsolaritzari buruzkoa, emakumeak izaki unibertsalak bagina.
|
|
|
“Liburu
|
hau
bertsolaritzari buruzko liburu bat litzateke eta ez emakumeak eta bertsolaritzari buruzkoa, emakumeak izaki unibertsalak bagina”, dio Uxue Alberdik.
|
|
2020
|
|
|
Hau miseria, hau miseriaren beltza!
|
Hau
bertsolaritzaren miseria!
|
|
|
Hau miseria, hau miseriaren beltza,
|
hau
bertsolaritzaren miseria!
|
|
|
Hau miseria, hau miseriaren beltza,
|
hau
bertsolaritzaren miseria!
|
|
|
Hau miseria beltza!
|
Hau
bertsolaritzaren miseria!
|
|
|
Kontakizun oparoa da, aipamen zehatzez josia, eta, epaimahaiaren hitzetan, maisuki azaltzen du heroinak galduarazitako belaunaldian, Iruñean, bizirik iraun zuten gutxi haiek bizitakoa. Idazlan
|
honetan
bertsolaritzaren ezaugarriak, muga izan ordez, baliabidea izan direla iritzi du epaimahaiak, idazkiari doitutako melodia ederrak baitaude, eta kontakizun hunkigarria osatzen duen bertso sorta ere bai. Bigarren saria Joanes Ilarregiren 5 € lanerako izan da; erritmoz eta umorez 5 euroko billete baten eta horren jabeen gorabeherak kontatzen dituen bertso sorta da.
|
|
2021
|
|
|
Lan
|
honetarako
bertsolaritzaren historia mediatikoa lau ziklo handitan artikulatu da, eta ziklo bakoitza hiru alditan. Kazetaritza piezen bilketa handi bat ere egin da, eta pieza horiek kronologikoki antolatu dira, ziklo nahiz alditan multzokatuz eta hainbat irizpideren arabera etiketatuz.
|
|
|
Argia aldizkariko zuzendaria. Urte askoan aldizkari
|
honetan
bertsolaritzaren inguruko informazioaren arduradun. " Gari alea" bloga ere sortu zuen bertsolaritzari buruzko blogen artean ibilbide sendoena izan zuena.
|
|
|
Bertsopaperek garaiko bertsolaritzan arakatu ahal izateko corpus bat osatzen dute. Corpus horri hurrengo hamarkadetan agertuko diren ikertzaileek herriaren memoriatik erreskatatutako bertsoak eta artxibategietatik jasotako datuak gehituko zaizkio, eta guzti
|
honek
bertsolaritzaren historiaren lehen lerroak osatzeko lehengaia eskaintzen du.
|
|
|
Ikerketa
|
honetarako
bertsolaritzari buruz prentsan topatu ahal izan den testurik zaharrena46 M. Boucherrek sinatutako" Souvenirs du pays Basque et des Pyrénées en 1819 et 1820" kronikak jasotzen duena da, Journal des Voyages, découvertes et navigations modernes ou archives géographiques et statistiques du XIXe siècle aldizkarian 1823an argitaratua.
|
|
|
Ziklo
|
honetako
bertsolaritzari buruzko kazetaritzaren beste gailur bat, bertsolariei eginiko elkarrizketek baino askoz ere entzute handiagoa izan duena gainera, Zubimendik 1936an argitaratutako Bertsolari guduak liburua izan zen. Yakintza aldizkarian Zubimendik argitaratutako bi txapelketen kronika luzeen172 berrargitalpena zen hau, Aitzolen hitzaurrearekin173, argitaratzaile lanak Euskaltzaleakek egin zituelarik.
|
|
|
Bestalde, Abbadieren inspirazioaren atzean Xahoren eragina ere egon zitekeela ere susma daiteke: ikasle garaietatik harreman estua zuten biek, Abbadiek Xahoren lana gertutik jarraitzen zuen eta
|
honek
bertsolaritzaren apologia, Aitorren
|
|
|
Bertsolaritzak euskal kulturgintzaren testuinguruan egiten du bere bidea, eta kasu honetan ere 1920ko hamarraldia nahikoa bare joango da. Ahozko ondare kulturala eta bertan jasotako bertsoak prestigiatu zituzten Azkueren eta Aita Donostiaren kantutegiez gain, Gregorio Mujikak 1925ean argitaratu zuen Fernando Amezketarraren ateraldi eta pasadizoen bildumak izan zuen arrakasta izango da hamarraldi
|
honetan
bertsolaritzaren historia sozialerako nabarmentzeko moduko gertakari bakanetakoa.
|
|
|
Euskal Herritik kanpo piztutako interesaren benetako dimentsioa erakusten duen datua, ordea, ziklo
|
honetan
bertsolaritzaz argitaratu zuten medioen kokapenarena litzateke. Gehiago dira Euskal Herritik kanpokoak,% 67, eta zikloaren hasieran proportzioa are handiagoa da:
|
|
|
Eta baita Iparragirreren figurak Espainian, Frantzian nahiz euskal diasporan piztu zuen arreta ere. Edozein kasutan oso esanguratsua da ziklo
|
honetan
bertsolaritzaz argitaratu zuten medioen% 67 Euskal Herritik kanpokoak izatea eta testuen% 31 haien eskutik etorri izana.
|
|
|
Azken ziklo
|
honetan
bertsolaritzak izandako arrakastaren gakoetako bat belaunaldi ezberdinek elkarren eskutik aritzeko erakutsi duten gaitasuna izan da, eta, zerrendan ikus daitekeenez, oihartzun mediatikoari dagokionez ere jakin izan dute protagonismo mediatikoa belaunaldien artean banatzen. Horrela, Egañaren belaunaldikoa Sebastian Lizaso ageri da, Euskal Herriko txapelduna izandakoa eta zarauztarrarekin plazarik plazako bikote artistiko indartsua osatutakoa, baita Xabier Perez Euzkitze ere, 1990eko hamarraldiaren lehen erdian puntaren puntan ibilitakoa eta oso pertsonaia mediatikoa, edo Mikel Mendizabal nahiz Iñaki Murua, biak puntako bertsolariak eta mugimenduan paper garrantzitsua izandakoak (Murua lehendakari eta Mendizabal bertsolaritza ikastolen sarean txertatzen arduradun nagusietakoa).
|
|
|
Beste belaunaldi batekoak dira hirurak, beste soslai bat dakartenak. Eta hurrengo hamarkadetan geroz eta pisu handiagoa izango dute; Felix Ibargutxi denboran eta kopuruz ziklo
|
honetako
bertsolaritzari jarraipen zabalena egin dioten kazetarietako bat izango da.
|
|
|
Belaunaldi
|
honek
bertsolaritzaren inguruan garatutako teorizazioaren baitan, bera izan da bertsogintzaren alorra gehien jorratu duena, eta horrenbestez berak eman izan ditu 1990eko hamarraldiaren hasieran boomaren protagonista izan zen belaunaldi haren bertsogintzaren gako batzuk. Horrela, bertsolariek eskainitako edukien eta erregistroen aniztasuna nabarmentzen du berrikuntza nagusi gisa:
|
|
|
Euzkadin eta El Dían argitaratu zituen gehienak, baina baita Argian, Yakintzan eta Uruguaiko Euskal erria aldizkarian ere. Ziklo
|
honetan
bertsolaritzak izandako ideologo eta eragile garrantzitsuenetako bat izango da, nagusia ez bada, eta Zubimendik kronikari ofizialaren titulua merezi badu beste hainbeste aitortu behar zaio tolosarrari artikulugile edo iritzi emaile nagusi gisa.
|
|
|
141). Liburua topatu ezean ezin da ezer baieztatu, baina Aitzol bere lidertzan olerkigintzatik bertsolaritzara egiten ari zen bidea ikusita, litekeena da lan
|
hau
bertsolaritza Euzko Pizkundearen erdigunean espresuki jartzeko planteamendu teoriko bat izatea. Hala balitz, eta gerrak moztu izan ez balu, bertsolaritzaren sustapenari urte interesgarriak zetozkion.
|
|
|
Bigarren Pizkunde
|
honen baitan
bertsolaritzak izandako garrantzia, ordea, ez da belaunaldi gazteak bat batean eginiko bertsogintza aldarrikatzailera mugatuko. Sortzaile berriek ahozko ondarera joko dute tradizioaren berrikuntzarako lehengai bila.
|
|
|
Bigarren Pizkunde
|
honetan
bertsolaritza ikur garrantzitsu gisa hautatu izanaren atzean egon daitezkeen faktoreen azterketari lotzen zaio Ana Gandara bere doktore tesian. Horrela," iraganeko ondare alienatu" izaera aipatzen du; ahozko transmisioak egokitzapen garaikideak errazten zituela; edo" garaiko egoerara egokitzeko tasunak", nagusiki bat batekoak zentsurari ihes egiteko eskaintzen zuen erraztasuna:
|
|
|
Guztien errepasoa interesgarria litzateke. Ziklo
|
honetan
bertsolaritzaren inguruan gertatzen den eztabaida neurri handi batean Basarriren figuraren eta haren proiektuaren nahiz iritzien inguruan ardazten baita. Gehiegi ez luzatzearren, ordea, Ayalderekin eta Arestirekin izandakoetan zentratzea erabaki da, mamitsuenak izan daitezkeelakoan.
|
|
|
Ahozkotasunean aurki zitekeen aditu garrantzitsuena, John Foley, gonbidatu zuen Elkarteak, eta
|
honek
bertsolaritzak duen oihartzun sozial eta mediatikoak munduan ez duela parekorik adierazi zuen. Oral Tradition aldizkari prestigiotsuak monografi koa eskaini zion bertsolaritzari (2007).
|
|
|
Aipatu den gisan, 84 dira ziklo
|
honetan
bertsolaritzaz aritu ziren hedabideak. Eta horietako asko dira bi digitu dituen kopuru bat eskaintzen dutenak.
|
|
|
Bertsolaritzaren sustatzaileek, ordea, tinko eutsiko diote bertsolaritza hedabideen bitartez sustatu eta zabaltzeko apustuari. Horrela, aipatu berri diren funtsezko hiru eragileak, Basarri, Hernandorena eta Zavala, garai
|
honetan
bertsolaritzaz prentsan gehien argi288 Funtsezko berrikuntza izango da bertsoa grabagailuaren bidez jasotzeko irekiko den aukera ere. Honela azpimarratzen du Zavala berak 1960ko txapelketaren inguruan osatu zuen liburuaren hitzaurrean:
|
|
|
" BGMren framingean esplizituki aipatzen da ekologiaren diskurtsoa (Garzia, 2007a; Sarasua, 2013), hau da, ardatz behinena ondarea zaintzea eta biziberritzea dela, existitzen den aniztasunaren alde egitea alegia, eta horretarako baldintza sozial aproposak sortu behar direla, kasu
|
honetan
bertsolaritza behar bezainbeste hedatu dadin." (Zubiri, 2016: 17)
|
|
|
Juan Mari Lekuonak aipatzen du, azken zikloa hasi berritan, alorrean izan den garapenik handiena fenomeno soziokultural gisa bizi izandakoa dela: "[...] agian gizaldi
|
hontan
bertsolaritzak egin dituen aldakuntzarik haundienak gizarte alderdikoak izan daitezke eta ez hainbeste bertsogintzaren eta poesigintzaren alderdikoak" (J.M. Lekuona, 1982: 334).
|
|
|
Bestalde, aipatu beharra dago, ez zela aldizkari
|
honek
bertsolaritzari erreparatzen zion lehen aldia. 1931ko abenduaren 12an, esaterako, Las festivas improvisaciones de los ‘bersolaris’, izenburuarekin argitaratua zuen erreportaje luze samar bat, eta bertan bertsolaririk onena Txirrita zela esaten zen.
|
|
2022
|
|
|
Modu orokor batean, XIX. mende osoan zehar landu zen kultur elementuetariko bat izan zen, politikari lotuta askotan, eta batez ere, bertso-paperen formatuan, hortaz, Pizkundearen aurretik ere bizirik zegoen kultur elementua zen (Agirre, 2019). Edonola ere, Pizkundearen bigarren etapan modernizazio garapen bat edukiko du, Joxe Ariztimuño Aitzol-en eskutik,
|
honek
bertsolaritza sustatzeari ekingo diolako eta 1935tik aurrera Bertsolari Txapelketak antolatuko dituelako (Agirre, 2019). Finean, bertsolaritza garaiko testuinguruari lotutako" ikuskizun moderno bihurtu [ko]" (Agirre, 2019, 99 orr.) du.
|
|
|
Agian, emakume gisa sozializatutakoek egindako lana dela irakurrita pentsatuko duzu emakumeen eta bertsolaritzaren inguruko lan bat dela; baina ez, oker zaude: testu
|
honek
bertsolaritzaz dihardu.
|
|
2023
|
|
|
Edo Abadiaren inspirazioaren atzean Xahoren eragina ere egon zitekeela suma daiteke: ikasle garaietatik harreman estua zuten biek, Abadiak Xahoren lana gertutik jarraitzen zuen eta
|
honek
bertsolaritzaren apologia, Aitorren kondaira eta kantutegiaren zati bat argitaratuak zituen laguna Euskal Herrian finkatu zenerako. Bestalde, garai hartan hil berria zen Juan Inazio Iztuetak bertsolaritzaz idatzitakoen berri ere izan zezakeen Abadiak.
|
|
|
Gogoratu dezagun Iztuetak kasik mende bat lehenago bazterturik eta burla artean deskribatzen zituela bertsolariak. Alegia, XX. mende hasierako
|
hau
bertsolaritzaren historian ziklikoki agertuko den gutxiespen modernistaren kapitulu berri bat baino ez da izango. Oraingoan Sabino Aranaren inguruan antolatu zen lehen belaunaldi jelkidea izan zen bertsolariei bizkarra eman ziena, eta beren hizkuntza mordoiloa zen mahaigaineratu zuten arbuio bat.
|
|
|
Ez ziren izan Xaho eta Manterola bertsolaritza prentsara eramateko ardura beren gain hartu zuten bakarrak. Lore Jokoen ziklo
|
honetan
bertsolaritzaz prentsan argitaratutako 156 sinadura aurkitu dira, eta zerrenda horretan honen sustapenarekin konprometituta zeuden hainbat lagunen izenak topa daitezke, Jokoetan epaimahaiko, antolatzaile edo bertso jartzaile gisa parte hartutakoak guztiak: Vinson, Herran, Kanpion, Otaegi, Arzak, Lopez Alen, Zapirain… Bereziki esanguratsua da, aipatu den gisan, Jean Duvoisinen kasua.
|
|
|
Bestalde, hemengo tentsioa, isiltasuna eta abar aipatu ditut, baina badakit
|
hau
bertsolaritzak duen formaturik formalena dela. Suposatzen dut saio gehienak bestelako espazio eta giro batzuetan emango direla, festa giroan eta bestelako jarrera batzurekin.
|