2002
|
|
Ba dakit. Nire buru
|
hau
be...! Bai buru txarra!
|
|
Mutila etxera zanean,
|
honek
be asarre egin eutsan.
|
|
Orduan be, neskatoa ikusi eban, baina beste astodun bi alboan zituala. Ikusmenari eta buruari atsegin emon eta Leon pozpozik etxeratu zan, hainbat bidar neskatoari begiratu, eta
|
honek
be, begirada samurrak egin eutsazala sinestu ebalako.
|
|
Eta hona nundik nora, gerrateen kontra eta soldautzearen kontra agertu zan eta, Eusebio Maria objektore pioneru izan genduan! Beste zertxu
|
hau
be, azpimarra daikegu; frantsesek bazterretara zabaldu gura izan eben égalité horren birtutea badaezpadakotzat jo ebala, eta siniskera hori ez ebala iruntsi. " Bardintasuna" txortan agertu eban.
|
|
Bestalde, bilbotarrek ba dauke euren kantutegi arruntean honako
|
hau
be:
|
|
Paradisu barriruntz goazala dirudi. Gauza harrigarriak gu bizi garen txoko
|
honetan
be. Zaratarik handiena sortu dauana, kultura abia izan daiteken kristalezko etxe hori.
|
|
Eta benetan jakingarria dan beste esaldi
|
hau
be, hementxe jasoko dogu, hain zuzen, berba bakarra, bardina ta berbera, lerro horreetan eta nire nobela barri honen azkenaldean agertua izan dalako.
|
|
Egun au askok ospatu oi dabe. Geure uri
|
ontan
be, Igotz mendi tontorrera juateko oitureak aztu bage dirau. Mendi gailur arkaiztsu orretan dago, ba, Eupeme deunaren txauno edo ermitea.
|
2003
|
|
Nere adiskidea baserrian jaioa zan, eta igande batean, bisitatzen joan nintzaionean, bere baserri ondoko auzo batekin topo egin neban.
|
Hau
be bisitzatzen joan jakon. Orduan hirurak joan ginean txikitoak edaten eta pasiatzen.
|
|
" Pekatariok ama, Birjina, zaitugu, zugan gure bihotza guk ipinten dogu".
|
Honetan
be gure kristinau bizitzako egia parabolako asmakizun ederra baino bikainagoa da, Jaungoikoari eskerrak.
|
|
AZKEN ESKARIA. " Gernikako Arbolaren" bertso batzukaz, azken bertsoekin amaitu nahi neuke neure berbaldi hau, gure gaurko egoera
|
honentzat
be egokiak eta berebizikoak dira ta:
|
|
Don Fernando Legal bere gotzainak aparteko laguntzaile izan dau, eta izango, gure santurtziarra.
|
Hau
be esan dagidan: gugaz hobeto ezinean jokatu ebala.
|
|
Hau dala ta, antologia
|
honetan
be ugaritasuna bilatu dogu: a) Ugari idazleak, 40tik gora, aldi, euskalki, idazkera guztietakoak. b) Ugari idazlanen zatiak (ia 100 guztira), askotarikoak, eta literaturaren barruti zabaletik hartuta:
|
|
Ondo zabala bigarren arlo
|
hau
be, ezta?
|
|
Ez da txarra zure oraingo itaun
|
hau
be. Gauzea artez ulertu daigun:
|
|
Luzeegia, beharbada, egindako, baina ez ete deuskuz beronek argitzen, beste ezerk baino hobeto, zure izakerea, olerti bideak, asmoak eta ekintzak? Zure poesia lana aztertzerakoan, zure ikuspegi
|
hau
be kontuan euki beharrekoa da.
|
|
Batzuetan, idazlan literarioen itzulpenari ekingo deutso: G. Simenon en Aspaldiko Maigret, Platon ospetsuaren Parmenides (lapurteraz) eta oraintsu oraindino Bernardo Arrizabalagaren Bizkaia barrutik(
|
hau
be itzultzailearen izenik barik argitaratu ei dabe!). Sarri askotan, gai arruntak:
|
|
Bigarren goresle
|
hau
be giputza dogu, goi mailako euskal irakasle ta nobelagilea, Gotzon Garate: " Erkiagaren euskera gu guztiontzat lorategi ederra da.
|
|
" Kerexetaren 22gn. euskal liburua dala ta" eta" Kerexeta, eleiz idazle". Hona ekarri dogun hau osoena da, eta beste bietan esandakoetatik hainbat gauza
|
honetan
be agertzen danez, azken hau baino ez dogu sartu edizino honetan.
|
|
Arrigorriagako semea zan Aita Uriarte frantziskotarrak. Duvoisin kapitainak lez,
|
honek
be Luis Luziano Bonaparte printzearen aginduz egin eban, eta egin be, ez bizkaieraz, gipuzkeraz baino, printzearen aginduari jarraituz. Bonapartek, ostera, Duvoisinena baino ez eban argitara emon; Uriarterenetik Bibliaren lehenengo liburu batzuk baino ez, Otaegi gipuzkoarrak zuzenduta.
|
|
zein baztertu? Neure gogoz, pozik be pozik sartuko nebazan (merezidu be ba dabe ta) beste euskal prosista asko, bai zaharrak, bai gaur egunekoak; baina liburu honek bere neurria behar, eta guztientzako lekurik ez! 3 Hurrengo
|
hau
be garbi itxi gura dot: hemen agertzen dirala ta, ez uste izan idazle guztiok neure gogo beteko direanik, ezta beti idazlerik onen onenak be; baina danetik emon gura izan deutsut, era guztietakoak, danon barri izan daizun, eta gero zeuretzat onenak zeuk aukeratu daizuzan.
|
|
Baina, zorionez, azken urteotan ez da giro txarra sortu gure hizkuntza zahar honen inguruan. Ikastolak, aldizkariak, irratiak, seminarioak, abeslariak, antzerkiak, Alfabetizatze Kanpainak... itxaropenaren argi gozoa biztu deuskue gure bihotzetan, eta, bide batez,
|
hau
be bai: gure kulturearen preminarik larrienak agiri agirian jarri, euron artean, batasuna ta liburu egokiak.
|
|
gure ikaslerik argienak, asmoz eta jakitez eta ikasleei lan eragiteko gurariz ondo horniduak eurok. Eta, irakasleen talde
|
honetan
be, autor dagidan," andre gazte xarmantak" dira gaur nagusi, lehengo abade zaharkolotuak eta beste gizonezko gogaikarriak albora bota ta gero. Ez dira irakasle bakarrik:
|
|
Udako egunik beroenetan, hondartzetatik urrun, ez lorik ez atsedenik ez gara" gaztanbera" bizi!, lanari" semper" ekinik," Euskadiko gazteria berria" zareela argi ta garbi erakutsi deuskuzue urtero urtero. Eta
|
hau
be autor dagidan: erruki handi bako irakasleok hainbat gauza ikasten dogula beti zuokandik.
|
|
4.1 Afari barruan gagoz eta, giro honetan euskal brindisa jatort gogora;" Nik zuri, zuk niri, agur eginaz alkarri..." zuek maite nozue (argi dago hori); nik maite zaituet; zuek pozik zagoze, irakasle zahar
|
hau
be ez dago harako Atharratzeko" zitroi doratü" haren antzera," bihotza kargatürik, begiak bustirik...", pozpozik baino.
|
|
(Esan daigun, orraitino, erderaz horren antzeko mezak lantzean behin emoten zirala, batez be kristinauen Batasuna eskatzeko egiten zan zortziurrenean, urtarrilean). Beste euskal gai askotan lez,
|
honetan
be aurrelari izan genduan J.A. Retolaza, Kili kili ren sortzaile ta zabaltzaile aspertu ezina. Bakotxari berea zor jako:
|
|
" Bagara, antza, zerbaiten jabe!" Ezin ukatu, ostera, geu euskaldunok nagiak eta zabarrak izan ez gareanik (baten batzuk alde batera itxi ezkero), geure hizkuntza sakon ezagutzen. Baina,
|
hau
be esan behar: izan ete dogu horretarako erarik?
|
|
Azkuek Erronkariko euskerea be dialektotzat eukan (R):
|
hau
be ia zeharo hilda daukagu gaur, baina barriro biztu gura dabe.
|
|
Idazle eta idazlanak hiruron artean hautatu genduzan, J.A. Etxezarraga be tarteko zala; eta eurenak dira, batez be, testu azterbideak eta ariketak. Argi emoilerik behinena, oraingo
|
honetan
be, Lino Akesolo izan neban, eta zu zeu, Ander, eta A. Arejita akulari eta bultzegile.
|
|
Ez, ez. Nire aurreko beste antologiak lez, eta sarreran argi ta garbi autortzen dogunez, lorategi
|
honek
be helburu didaktikoa dau, eta zuzenean geure ikastaroko ikasleentzat dago eginda: ikaslerik gehientsuenak bizkaitarrak izanik, lehenengo euren etxeko berbetan sendoro oinarritu eitezan, gero euskera zabalago eta batuagora heldu ahal izateko.
|
|
Beste gauza askotan lez,
|
honetan
be nik zabal jokatu gura izan dot: inori gogorrean ezer ez ezarri, bakotxari askatasun osoa emon beti.
|
|
Aurrerantzean, ez dozu, Mikel, sari barririk irabaziko, ez dozuz hogei liburu barriok zeuk burutuko. Baina ziur nago, zuk zeure berba ugari ta sutsuz hainbeste lekutan eta gogo bihotzetan ereindako hazi ona ikasle askoren lur gozatsuan jausi dala, eta, bihar etzi, gaur hemen ikusten dogunez, hazi horrek frutu ederrik asko emongo dauala baita zeure izeneko sari barri
|
honen bidez
be, zeuri eskerrak, Mikel adiskide.
|
|
Beronen idatziok be beteten dabe, gure ustez, berak literaturan bilatu gura izan dauena: edertasuna bilatu eta haregaz gozatuarazoteko; horretara sortu ditu irakurleak, eta bilduma
|
hau
be, batez be lehenengo partea, berebizikoa da zeregin horretarako.
|
|
Orduan eta gaur ez doguz gauzak begi bardinez ikusten... Beste arlo askotan lez,
|
honetan
be orduko gauzak ez doguz gaurko begi zorrotzez aztertu ta epaitu behar, nire ustez.
|
|
Kantu
|
hau
be dirua batzeko egiten zenduen?
|
|
Gure salbaziño egintza Alkartasun zarra (Bilbo, 1967). Itzulpena
|
hau
be, baina euskeratu barik, euskaldundu egin eban Mikelek erderazkoa. Ez eban berak poz makala hartu D. Pedrok, bere herriko parrokoak, esan eutsanean:
|
|
Eta hurrengo
|
hau
be autortu dagidan: mezeagaz zerikusia eukan zer baterako berba egin neban azkenengoz Mikelegaz.
|
|
Baina
|
hau
be autortu behar: XVIIIgarren mendearen azken aldirarte, herri jakintza hori herriak berak baino ez eban aintzat hartzen; gizon" landuak" kulturadunak" huskeritzat" eta" itsusitzat" euki eroen herri jakintza hori.
|
|
Zer
|
honetan
be, zoritxarrez, gure" atzea" edo historia ilun samar dago: Garibayk dinoskunez, XVgarren mendean ba ei ziran dohai hau euken andra batzuk be.
|
|
Beste jokabide bat be hartu neban, liburu horri esker: neure gogo barruko erlijino berbeta guztia euskeraz egiten hasi nintzan, eta
|
hau
be mundu barri gozoa izan zan niretzat. Holan izan zan orduan, eta harrezkero holantxe izan da nire bizitza guztian.
|
|
Erdalduna eta erdalzalea, ondo landutako gaztelania dotore ta aberatsa erabilten ekiana, bai berbaz eta bai idazkietan. Baina
|
hau
be esan behar da haren alde, egia da ta: gotzain honen denporan (5 urte egin zituan guztira Bizkaian,), Erromako lehenengo Bulatik hasita, eleiz agiri ofizialik gehienak erderaz eta euskeraz argitaratu ziran Bilbo eleizbarrutiko Boletinean.
|
|
Pierre Lafitteren Eskualdunen Loretegia, Lehen Zathia(). Antologia labur bitxi
|
hau
be euskeraz dago dana. Zoritxarrez, XVIII. mendera arteko idazleak baino ez ditu sartzen, eta ia dan danak iparraldekoak.
|
|
Dotoretxuago, bai, baina ondo apal gizajo handia.
|
Hau
be polikopiaz egin genduan, Derioko Seminarioan bertan. Azala, sendoagoa jarri eutsien, ez dakit non.
|
|
Gai mordo bat hautatu neban, eta gero gai bakotxerako olerki egokiak aukeratzen ahalegindu nintzan.
|
Hau
be, jakina, neure ikasleentzat zan, ez kanporako egina. Ez dakit nondik nora ibiliko dan orain nire lan isil hau.
|
|
Aitagana joateko ordua. Eta, bere bizitza guztian lez, azkenengo ordu
|
honetan
be, Aitaren borondatea gogorik sutsuenaz beteko dau, bere maitasun neurribakoa erakutsiaz: " Aita, ez bedi egin nire borondatea, zeurea baino!" Kristinau zintzoak Jesusen Nekaldiko gorabehera guztiak ekarten ditu gogora gaurko egunean:
|
|
Berbaldiotako haria ta jostorratza ez dira neureak izango, Jaungoikoarenak eta Eleizearenak baino. Ni josla edo jostun baten antzekoa izango naz, eta ziur nago, behin baino gehiagotan ez dodala jakingo jostorratz eta hari horreek patxadaz eta ganoraz erabilten, baina beste
|
honetan
be ziur nago: zuek nire borondate ona ikusita, parkatuko deustazuela.
|
|
|
Honetan
be luze ta sakon berba egiten deusku gure Aita Santuak:
|
|
·
|
Honetan
be, Andra Maria bere Seme Jesusen antz antzeko agertzen jaku: Jesus Bera be hortixik bizi zan:
|
|
2.
|
Honetan
be, Andra Maria Eleizearen espilu garbi: Eleizea bera be, Andra Mariaren antzera, Ama da eta garbia:
|
|
50.000 bat mila ahapaldi edo estrofa baeukazala berak, autortu euskun, orain 12 urte, Aita Zavalak (harrezkero be ez da lo egon jesuita langile hau!).
|
Hau
be gogoan izan, ganera: XIXgarren gizaldia ezkerokoak baino ez ditugula gaur ezagutzen.
|
|
Hoba ez! Baina
|
hau
be esango deutsut: nire euskerazko eskutitzei gure amak erderaz erantzuten eutsen!
|
|
Beste hutsunea ez da txikiagoa: Bidasoaz handiko idazlerik ez dot hemen sartu, Axular haundia izan ezik(
|
hau
be, naparra zalako). Zergaitik hori?
|
|
|
Hau
be isilik gorde dau Ebanjelioak.
|
|
Gakotxak egin gabe zegoen ohe gainean pilatzen ziren. Ez,
|
hau
be ez. Ez dakit zertarako egin dodan hainbeste trapu.
|
|
Argi dago oraindino gazteentzako be erakargarria nazala. Eta irakasle
|
honek
be ez dauko bape itxura txarrik. Azkenean autortu behar dot, hartu nauenean zer egin ezean zalantzan egon nazala...
|
2006
|
|
Horregaitik, astegoiena ailegetan zanean, autoa hartu eta ziztu bizian ospa egiten eban emaztearen altzora.
|
Honetan
be, atea zarratuaz batera ez eban atzera begiratu, baekian eta zelango panoramea ixten eban etxean, baina ez eutsan larregi ardura, antza, ez. Ardura bakarra egunkaria erosi eta bideari ekitea zan.
|
|
Begiak itxita. Leher eginda dagoela ematen du, eta orduan ulertu du bere aita kostaldeko bide bihurgunez betean bezala dabilela, bihurgune batetik bestera pasatuz eten gabe eta bakoitzean
|
hau
be pasau! esanez.
|
|
Amak bota du aspaldi batean senarrak bere buruari esaten zion esaldia.
|
Hau
be pasau. Eta txintik esan izan ez balu bezala geratu da, berriz ere errepideari begira.
|
|
Eta Nerearen amari eta izekori lasai egoteko esaten zien bitartean, bihurgune bakoitza pasatzea lortzen zuenean bere barnerako esaten zuela:
|
hau
be pasau! Errebuelta gainditzea lortu izanak bere burua ere harrituko balu modura.
|
|
Errebuelta gainditzea lortu izanak bere burua ere harrituko balu modura.
|
Hau
be pasau! esaten ziola bere buruari Paulok, kopetatik izerdi tantak jausten zitzaizkion bitartean.
|
|
Nerea hori pentsatzen dagoela, bihurgune itxi batean sartu dira eta, antzeztua balute bezala, biek batera egin dute oihu:
|
Hau
be pasau! Eta barrez lehertu dira.
|
2007
|
|
Munduko alderdi eder
|
honetara
be europarrak etorri ziran bertakoak" zibilizau" guran. Lehenengo ingelesak, kristautasuna munduan zabaltzeko amesagaz hemen lurreratu ziran.
|
|
herritik datorren erreka nasaia, hareatzan barrena, itsasoko eta errekako urak batzen diran lekuan bertan, hareatzan, egurrezko txabolatxu bat, txiki txikia, teilatua be egurrezkoa, bentanatxu bi eta atarian arkupetxu bat. Ondoan Rastafari izeneko barkua,
|
hau
be egurrezkoa. Atzekaldean arbolak, palmondoak eta landara ugari.
|
2008
|
|
Hau ezagunagoa da eta errazagoa. Hamabi kasu
|
honetan
be. Nik honetara gogoratzen dot:
|
|
Gogoan hartutako beste kantu
|
honetan
be agiri dira numeroak; mutilzahar bati jarria dirudi:
|
|
Bizitza hartu emona dala adierazoteko balio dauan beste esaera
|
hau
be entzuten neban: Mundu honetan sardie eta eskuarie, bixek erabilten ikasi behar da.
|
|
Ondorengo
|
hau
be basoagaz lotua da. Pinua nagusitu ahala, urritzen joan ziran pagadiak eta harestiak gure baserri inguruetan.
|
|
Hurrengo hau Mariari pasaua ei da, Inozente egunean
|
hau
be. Lekeitioko portaletik aurrera kalerantz sartu da eta han non ikusten dauan berakatz korda eder bat kalearen erdi erdian.
|
|
Plazara ostera horreetan jazotakoa da hurrengo
|
hau
be. Badoa Luisa radioak saltzen diran denda batera eta erosi dau azken modako bat, sei edo zazpi botoiduna.
|
|
Txarria hilteagaz zerikusirik ez eukan txahala hilteak. Leon etorten zan ia beti lan
|
honetara
be eta kokoteko bat emonda erasten eban txahal hori.
|
|
Txerrena, lurra aratu eta gero, hazia botateko ildoak egiteko erabilten genduan.
|
Hau
be burdinazko hortzez osotua zan, baina triangelu itxura eginez, aurrean hortz bakarra, gero bi, ondoren beste bi eta holantxe, bost edo osotu arte.
|
|
Erdi euskeraz eta erdi erderazko alkarrizketa zirikatzaile
|
honek
be gauza bera adierazoten dau:
|
|
Bigarren arreba nagusia, lehenengo ezkontzakoa
|
hau
be, Maria Dominga izan zan. Baserrian bertan egin ei ziran bi arreba nagusien eztegu bazkariak, lehengo ohitura zaharrean.
|
|
Auzoko lagun bategaz, Aixerdiko Matiasegaz, joan nintzan bietan. Hurrengo uda bietan nire anaia gaztea joan zan; auzokoaren anaieagaz
|
hau
be. Autobus luze hareetan ibilteko aukera, barriro be.
|
|
Orduan ez zuan hemen ur presarik. Ezta gaur ikusten duzuen bide zabal
|
hau
be. Lan gogorra zuan arriskuengatik, baina ez jaukat egindakoaren damurik.
|
2009
|
|
" Denganino denganinoa!
|
Hau
be bai. Hau jazo behar niri?
|
|
Oraingo
|
honetan
be holan ikusiko dozuez.
|
|
Hazurretarainoko bildurrez egoan gizajea; eta ia berbarik be egin ezinik, deitu eutsan bigarrenez Juaniri, laguntasun eske. Juanitak, baina, oraingo
|
honetan
be inor topau ez kuartu barruan.
|
|
Aititak ipuin politak kontetan deutsuez beti. Halakoxea dozue mozoloaren
|
hau
be. Baina ez bildurtu, e?
|
|
Baina hau egia! maltzurkeria
|
honetan
be, Txinpas beti maitegarri.
|
|
Zorro
|
hau
be ez ete dozu hartuko, ba, emon eustan.
|
|
Eutsiz, Praisku; hartu eizuz diruok eta eroan eiozuz Peruri. Eroan eiozuz solomo eta lukainka honeek be, eta ardao botila pare
|
hau
be bai; janariak on dagion. Ama Birjina Begoñakoa!
|
|
HAIZEA.
|
Hau
be entzun ein behar! Ekarri hona profiterol hoiek!
|
|
NEKANE. Jode...
|
hau
be bai?
|
|
Etzak holakorik esan. Krisi
|
hau
be pasatuko duk.
|
2010
|
|
Sermoietan oso ugariak dira mota
|
honetako
BEk. Hona hemen zehaztugabeen formak eta adibideak:
|
|
ANDONI. Sekretu
|
hau
be gorde egin didazu.
|
|
NEKANE.
|
Hau
be zentraletik.
|
|
Sartaldeko ia herrialde guztietan gertatu izan dira antzeko aldakuntzak. Baina
|
hau
be gogorazten neban: gure herrian jende askok, eta gazteen artean ez gitxik, boluntario erakundeetan lan egiten dabela, Euskal Herrian bertan naiz garapen nazinoetan.
|
2011
|
|
" Ordea" beste
|
honi
be esaten jako: auzoko batek besteari eginiko opari, mesede edo onurearen truke, onuradun horrek etorkizunean mesedea bihurtzeko hartzen dauen konpromezuari.
|
|
Kukua joan, sanpedroetan egiten ei da, Fikan aurreskua dantzan egin eta gero. Herritarrek beste ohar
|
hau
be egin deuskue: kukua kantetan gero eta gitxiago entzuten ei da.
|
|
Beste kontu edo pasadizu
|
hau
be entzun dogu: etxe baten, amak bularra sarri emoten eutsala umeari, seguru be, baina seina loditzen ez.
|
|
Goierrin gorde da beste ohitura zahar
|
hau
be: eguzkiak urten orduko goizeko inontzagaz ortozik ibiltea Goierrin uhuntza esaten deutsie.
|
|
Goierriko Urkixobe baserria, 1937 horren adibide garbia da Arrizuriagaerdikoa etxea, gerora Mosuena izatera aldatu dana, gaur Mosu (e) ne esaten jakona, gure lekuko baten aititaren ezizena Mosue ei zalako; era berean Barezi bekoetxea izena eukan etxeari gaur Txoridxene esaten jako.
|
Honetan
be Txorie ezizeneko gizonen bat egon daiteke izen horren atzean.
|
|
neskatoek mutil laguna topetako. San Bartolomeko lekukoakandik batu dogu beste siniskera
|
hau
be: antxina Urkiolan eskaintzak egiten eutsiezala Mari Anbotokori.
|
|
Bateoaren ostean jatordutxo bat gertetan zan konbidaduentzat umearen jaiotetxean. Jatorduaren ohitura
|
hau
be euren belaunalditik aurrera hasi zala ohartuazo deusku lekuko batek baino gehiagok; beste batzuek, ostera, antxinakotzat daukie.
|
|
Argazkian, ez dakit zein atxakiagaz mozorrotutako emakume taldea dago. Zoritxarrez, kasu
|
honetan
be, ez dodaz ezagutzen agiri diran guztiak. Nire izekoez gain ezagutzen dodan bakarra Juanita Borda da, gitarreagaz dagoana.
|
|
Nahiz eta hamalau urte baino izan ez, laster egin jakun sekulako esataria Arrate Irratian. Beraren antzeko argia eta bizia zan bere lagun Kristina Mardarasek ez eutsan lagundu, baina,
|
honek
be irakasletza ikasteko bideak urratu ebazan, geroago, horretan Mari Tere Zugazartazak, Amaia Gorroñok... , eta Irenek berak jarraitzen eutsiela.
|
|
Ezta beste
|
honek
be: lau maiordomok urteten eben ofertorioan, bakotxa kutxa bategaz, diru batzen, laurak batera bata bestearen atzean.
|
|
" Baieztau egin gura dozu ala zuzendu edo kendu egin gura dozu?" Edo ez naz gogoratzen beste honetara jarrita egoan: " Barriro be egingo zeunke?" Itaun
|
honi
be danok, aho batez: " Baieztu egiten dot, edo jakina egingo neukela, baina ez komunikabideek emoten deutsien esanguraz, geuk emon geuntsan esanguraz eta zentzunez baino".
|