|
2004
|
|
|
Santiago Yaniz argazkilari bilbotarraren irudi zoragarriak lagun dituela osatu du Juan Antonio Urbeltzek Euskal Herria eta festa. Bertan, gure jai herrikoien gainean eraikiak dauden
|
hainbat
mito desegiten saiatu da iruindarra, baina era konstruktiboan, ados ez dagoen guztiarekin behar den denboran eztabaidan aritu eta gero, ea beste zer edo zer hobea osatzea lortzen duten. Juan Antonio Urbeltzek berrogei urte luze daramatza euskal kultura tradizionala aztertzen, eta makina bat liburu argitaratuak ditu Euskal Herriko dantzak, alardeak, musika militarra, zortzikoa eta beste izanik hizpide.
|
|
2008
|
|
|
Askorentzat, ilunpetako izakiak dira; beste askorentzat, aldiz, gaitz gabeko animaliak. Egiari zor, Juan Tomas Alcalde biologoaren hitzak entzunda saguzarren inguruko
|
hainbat
mito bertan behera gelditu zitzaizkion bati baino gehiagori.
|
|
2009
|
|
|
Ezin da ukatu, gizakiak, eta, beraz, erlijioak? baduela hastapenaren itaun bat, berea (edo bere tribuarena) eta munduarena,
|
hainbat
mitotan islatu dena nonahi; eta ez da kasualitatea galdera horrek markatzen badu filosofiaren sorrera Grezian, eta betiere zientziaren eta arrazoimenaren galdera handia izaten badarrai. Bere oinarrizkotasunagatik alde ezberdinetatik gizakiarentzat, beharbada inon baino gehiago hor aurkitzen dira nahasiak interes kognitiboak eta mitikoak (zentzuarenak adiera guztietan!), zientzia eta filosofiaren eta erlijioaren nahasketa ilustratua ulergarri samarra bihurtzeraino.
|
|
|
Ehiza mamurtzeko trebetasunak
|
hainbat
mito sortu ditu hienen inguruan, eta horrek areagotu egin du euren jazarpena.
|
|
2010
|
|
|
Emakumearen kontrako indarkeriari dagokionez, lortutako emaitzek eztabaidarako lerro teoriko praktikoak iradokitzen dituzte. Prebentzio neurri bezala, beraien etorkizuneko lanean eragin dezaketen
|
hainbat
mito eta uste oker errebisatzeko aukera eman digute emaitzak eztabaidatuz eta gaiaren inguruko informazioa partekatuz.
|
|
2012
|
|
|
Euskal folklorearen beste zati garrantzitsu bat mitologia da; Kristautasunaren aurreko sinesmen, pertsonaia mitiko eta kondairen multzo bat.
|
Hainbat
mito lurralde hauetan" bizi ziren", eta horiei buruzko kondairak kontatzen dira. Kasu batzuetan, gainera, mito horiek zenbait tokiren izenak azaltzen dituzte (adibidea:
|
|
2015
|
|
|
Arrazoi ekonomikoek Euskal Herrian eragindakoezberdintasunaz ari zaigu idazleabi garai, orainaldia eta Peñafloridakondearen garaia, aurrez aurre jarrita. Ezberdintasuna longue durée naztertzeko ariketa honek EuskalHerriaren iraganaren gainean (iraganeko izen handi eta loriatsuen inguruan batik bat) oraindik indarrean dauden
|
hainbat
mitorekin hausten du: Peñaflorida kondea eta haren modukoak sortzea eta mantentzea ahalbidetu zuen sistema ez zaigu hain zuzena, hain loriatsua iruditzen, baina jakina, jazartuei, hizki larriz idatzi ohi den historiatik kanpo geratu direnei, ahotsa eman behar zaie bestelako (h) istoriak sortu ahal izateko.
|
|
|
Euskal mitologia deritzogun eremuan, Barandiaranek izaki baten garrantzia azpimarratu zuen: Mari,
|
hainbat
mitoren erdigune, eta hainbat jeinu edo numenen agintari. Euskal mitologiaren interpretazioan ere, pertsonaiak arreta nabarmena erakarri du, batez ere XX. mendeko hermeneutikak matri (ark) alismoaren teoriarekin lotu zuenetik.
|
|
|
Erdi Aroaren bukaeratik 1876ra arte euskal oligarkia landatar eta hiritarraren pribilejioak babesten zituen lege sistemak, foruak alegia, hauei loturiko salbuespen fiskal eta militarrak, kaparetasun unibertsala, instituzio eta legedi propioak... Ideologikoki justifikatzeko XV eta XVI. mendeetako euskal intelligentsiak
|
hainbat
mito historiko sortu izan zituen, espazio arazoak direla kausa behar bezala azaldu ezin ditzakegunak: vascocantabrismoa, vascoiberismoa, tubalismoa... eta abar.
|
|
|
Beste
|
hainbat
mito eta istorio harrigarriri ere lotzen zaio; irakurri, adibidez, 1908an Tunguskan (Siberia) gertatutako leherketa eta suntsipenari buruz. Doako elektrizitatearen ingurukoak ere gaizki ulertu edo gehiegikeria moduan uler daitezke.
|
|
2016
|
|
|
Dieta begetarianoak gomendagarriak dira? Elikadura mota horri buruzko
|
hainbat
mito daude, eta haien onurak zalantzan jar ditzakete. Hona hemen horietako bost.
|
|
|
|
Hainbat
mito ditu esneak, eta sarritan eztabaida eta zalantza iturri. Horietako batek gantzarekin eta hartzen den esne motarekin du zerikusia.
|
|
2017
|
|
|
Bestalde, emakumeek sortutako enpresei buruzko
|
hainbat
mito eta aurreiritzi erauzi ditu andre enpresaburuen egoera zein den aztertzeko egin duten lehenengo ikerketak. AED Bizkaiko Emakumezko Enpresari eta Zuzendarien elkarteak eta aldundiak egin dute azterketa, elkarlanean.
|
|
|
Nobela honek berezitasunik badu, hori da azaleratzen duela 36ko Gerrari buruzko euskal eleberrigintzan (eta euskaldunon memoria kolektiboetan) agertu ohi ez den imajinario bat. Izan ere, gure iruditeri literarioan gudarien eta jazarrien memoriak fikzionatu dira gehienbat eta, zentzu horretan, eleberri honetako kontakizunak
|
hainbat
mito deseraikitzen ditu: euskaldunak ere frankisten bandoan aritu zirela (ez soilik errekete bezala), eta frankisten harrobi itxuraz homogeneo eta sendoan ere izan bazirela talde ezberdinen arteko tentsioak (errekete vs frankista; falangista vs frankista).
|
|
|
Baina, Atikan adibidez, etorkinak eta autoktonoak bakean elkarbizitzera moldatu dira, etorkinen, ez kultura, baina botere garaiagoa denborarekin nagusituz joan delarik. H. d., batetik armatuak etorri diren heleniarrek, lurra eta itsasoa lantzen zituzten pelasgoen
|
hainbat
mito, kultu, kontzeptu, toponimo bereganatu dituzte, baina bestetik pelasgoak linguistikoki heleniartuz joan dira, bi herriek bat eginez. Herodotoren hitzetan,. Atikako etnos edo jendea [herria?
|
|
|
Internet bidez, ilearen erorketa eta higiene eta zainketa kapilarraren ohitura batzuk lotzen dituzten
|
hainbat
mito daude
|
|
2018
|
|
|
URAREN AIPAMENA
|
HAINBAT
MITOTAN
|
|
|
Imagen: DragonImages 1 Elikagai osasungarriak zein diren identifikatzea Elementu nagusia da, eta, zoritxarrez, arazo gehien dituena; izan ere,
|
hainbat
mito izaten dira elikagai osasungarri askoren kontsumoari buruz, eta, azkenean, ez dira osasungarriak. Hauek dira jendeak maiz pentsatzen duen elikagai osasungarriak:
|
|
2019
|
|
|
Errealitate konkretuan, emakumeak askotariko moduz agertzen dira, baina haien inguruan eratutako mito bakoitzak bere osoan laburbildu nahi du emakumea; mito bakoitzak bakarra izan nahi du: horren ondorioz,
|
hainbat
mito bateraezin daude, eta gizonek ameskerietan segitzen dute Feminitatearen ideiaren inkoherentzia bitxien inguruan; nola emakume guztiek parte bat duten askotariko arketipo horietan, eta nola arketipo bakoitzak emakumearen Egia bakarra gordetzen omen duen, gizonek berriro sentitzen dute sofisten harridura zahar hura emakumeen aurrean: gizona aldi berean ilehoria eta beltzarana izan zitekeela ulertzen ez zuten sofista haiena.
|
|
|
Adierazgarriak dira, testuinguru honetan, Irlandan bertan, gaelikoaren inguruan zabalduta dauden
|
hainbat
mito eta aurreiritziren aurka Conrad na Gaeilge erakundeak 2017 urtean herrialde osoan zehar zabaldutako Mythbusting (mitoak apurtzen) kanpainaren leloak:
|
|
|
Bortxaketaren bidez kultura
|
hainbat
mitotan oinarrituta dago. Mito horiek bortxaketa, bortxatu eta bortxatzaileei buruzko estereotipo edo sinesmen faltsuak dira, zeinek bortxaketen biktimen aurkako ingurunea bultzatzen duten (Burt, 1980).
|
|
|
Fase horretan aipatutako beste gai garrantzitsuen artean, gainera, «La Manada» kasua maila judizialean eta hainbaten artean baita jendartean ere interpretatua izan den era bortxaketaren inguruko
|
hainbat
mitorekin bat etorri da. Biktimari errua egotzi nahian eta aldi berean erasotzaileak babestuaz sarri aipatu zen jai giroan izaniko gertaera izan zela.
|
|
|
Izan ere, «La Manada» auziko sententzia bortxaketaren kulturaren barnean ernatutako justizia patriarkalaren emaitza gisa deskribatu zuten hainbat txiolarik. Sexu erasoen kasuetan justiziak benetan balio duen landu izan dute hainbat ikerketak (Golding, Lynch, Malik eta Foster Gimbel, 2018), eta emaitza gisa ondorioztatu dute justizia eragileetako erdiek bortxaketaren inguruko
|
hainbat
mito sakonki barneratuak zeuzkatela (Gylys eta McNamara, 1996). Biktimaren eta biktima artatzen duten polizien arteko harremana ere mito horiek esanguratsuki baldintzatzen dutela ere frogatu da (Page, 2008).
|
|
2020
|
|
|
2020an, gainera,' Ya no comemos como antes, ¡ y menos mal' liburua argitaratu du. Liburu horretan, janariei buruzko
|
hainbat
mito plazaratu ditu, elikagaien segurtasunerako gakoak ematen ditu eta kontsumitzaileari erabaki informatuak hartzen laguntzen dio.
|
|
|
Ahalegin taktikoa eta estrategikoa bateratuz, koherentziaz uztar ditzakegu urgentziazko eta begirada luzeagoko neurriak. Neoliberalismoaren
|
hainbat
mito eta gezur ageri agerian geratu dira, eta horrek aukera ematen digu defendatzen dugun eredu alternatiboa, kementsu gizarteratzen ahalegintzeko. Inoiz baino beharrezkoagoa da, gure konfinamendutik bada ere, lankidetza eta elkar trukatzea indartzea.
|
|
|
Oraingo honetan, ordea, gauean murgiltzen gara, izaki misteriotsuak agertzen diren unean. Izan ere, gauak nire gustokoak diren
|
hainbat
mito inspiratu ditu", adierazi du azpeitiarrak. Haren hitzetan, euskal mitologiako kondairak" belaunaldiz belaunaldi, ahoz aho" transmititu izan diren kontaerak dira," gaur egun ezezagunak zaizkigunak, baina baserri giroan, joan den mendearen erdialdera arte, naturaltasun handiz bizi izan zirenak".
|
|
2021
|
|
|
Garai hartan bolo bolo zebiltzan hainbat ideiak ez zuten gehiegi konbentzitzen Amuriza gaztea: " Euskararen inguruko
|
hainbat
mitok indar handia izan zuten aurreko belaunaldiengan. Euskara Adan eta Evarengandik zetorrela eta gisakoak...
|
|
|
Orduko aurkezpenean, Bilboko Jai Batzorde Mistoak, guk barne, honakoa adierazi zuen: “Bilboko Inauteriei buruz zabaldu diren
|
hainbat
mito ezabatzera goaz: (...) eguraldi txarrak ez du inoiz inauteriak gelditu, ezta gudek ere eta are gutxiago izurriteek! ”.
|
|
|
Herri guztiek, gizarte guztiek dute mito fundazionalen beharra, haren iragana azaldu eta ibilbidea markatuko dutenak. Bilboko historian ere
|
hainbat
mito daude, baita XX. eta XXI. mendeen arteko trantsizioa azaltzen dutenak ere. Mito horietako baten arabera, Frank Gehry Artxandara igo zen hiriaren perspektiba hobea izateko, bere titaniozko museoa non kokatu behar zuen ikusteko.
|
|
|
Behin Zeusek eraman omen zuen bere seme Herakles Herarengana (jainkosa lo zegoenean), hark titia emanez gero umea hilezkor bilakatuko zela jakin baitzekien, baina Hera esnatu eta, iruzurra ezagutuz, baztertu egin omen zuen Herakles umea, eta titi hartatik ihes egindako esneak sortu omen zuen Esne Bidea. Euskaldunok (ere) mito hori hartzen dugu kontuan Esne Bidea aipatzen dugun bakoitzean, baina munduan badira
|
hainbat
mito, beste era batera argitu nahi dutenak galaxia horren sorrera.
|
|
|
Ezjakintasuna eta zalantzak direla medio, AHen inguruan
|
hainbat
mito sortu izan dira gizartean. Horrek hainbat kezka eragin du osasunean izan ditzaketen ondorioen inguruan zein generoaren gatazkaren inguruan.
|
|
2022
|
|
|
Horien artean daude azukre erantsirik gabeko kremak, gozagarriekin eginak. Konposatu horiek abantaila batzuk dituzte azukrearen aldean (adibidez, gehienak akalorikoak dira eta ez dute txantxarrik sortzen), baina mesfidantza sortzen dute,
|
hainbat
mito eta builo baitaude ziur ez daudela ohartarazteko. Hala ere, guztiak seguruak direla argitu behar da.
|
|
|
Badaude entsaladei buruz zabaldutako
|
hainbat
mito oker. Esate baterako, urazak likidoen erretentzioa dakarrela.
|
|
|
2020an EHBFk antolatutako udazkenleku feministetan, Iraitz Agirrerekin, XVI. mendeko emakumeez* aritu ginen solasean, baita Axier Lopezekin ere euskal esploratzaile eta esklabo tratulariei buruz. Mahai inguru berean Helena Xurio eta Ainara Abete Zugarramurdiko sarraskiaz mintzatu zitzaizkigun, eta eraikitako
|
hainbat
mito eraitsi zituzten. Urratsez urrats eginiko birkokatze horretan, mahai inguruetan entzundako eta intereseko artikuluetan irakurritako ertzak ekarri nahi izan ditugu hona.
|
|
2023
|
|
|
Eva Adamen saihetsetik sortu omen zela dio tradizio judeo kristauak, baina judutarrek sumertarren
|
hainbat
mito bereganatu ostean egindako hizkuntz interpretazio misogino baten ondorio da kontakizun hori.
|
|
|
Esan bezala, Babiloniako egonaldi behartuan, judutarrek Mesopotamiako erlijioa ezagutzeko aukera izan zuten eta sumertarren
|
hainbat
mito bereganatu eta judaismoan txertatu zituzten: Joben liburuak, Pentateukoak eta Salomonen Kantuen Kantak hor dute jatorria, eta Moises pertsonaiak Akadeko Sargonen antza handia du.
|
|
|
Pasta, munduko platerik ezagunena eta aldakorrena, oso elikagai elikagarria da, energiaz betetzen dena. Herritar askoren jaki gogokoena izan arren, inguruan
|
hainbat
mito eta zalantza daude. Hurrengo lerroetan argituko ditugu.
|