|
2001
|
|
|
olioaren antioxidatzaile gisa dihardu eta, hortaz, endekapena geroratzen dio. Oliba olioak gaitz koronarioak eta
|
hainbat
minbizi mota nozitzeko arriskua murriztu egiten duela ondorioztatu dute hainbat ikerkuntzak. Bestetik, baliteke odolaren presioa apal mantentzen laguntzea, artritisa arintzea, digestioa erraztea eta kaltzio xurgapenaren mesedetan jardutea.
|
|
|
Patologia kardiobaskularretan,
|
hainbat
minbizi motatan, HIESean eta, areago, zahartze prozesuarekin zuzenean loturiko beste gaitz askotan ere (begi lausoa edo nerbio sistemaren alterazioak, adibidez) antioxidatzaileek nolako eginkizuna betetzen duten ikertzen ari dira zientzialariak aspaldi honetan: C eta bitaminak, beta karotenoak, flabonoideak, selenioa eta zinka hartu dituzte beren ikerketen ardatz, batik bat.
|
|
|
Bestetik, antioxidatzaile gutxi edukitzea,
|
hainbat
minbizi motaren aurrean, arrisku faktorea izan daiteke.
|
|
|
Gaur egun askoz gehiago dakigu elementu horien efektuez eta metal horien eraginak zerikusia du garapeneko atzerapenetan,
|
hainbat
minbizi motatan, giltzurruneko kalteetan eta baita hainbat heriotza kasutan ere.
|
|
2002
|
|
|
«Sendagaien konbinazio berria oso eraginkorra da eta pazienteen bizitza luzatzen du, benetako itxaropena eskainiz», esan zuen Ronald de Wit doktoreak, Rotterdameko (Herbehereak) Minbiziaren Institutukoak eta txostenaren arduradunak. «Beldur ginen gaixoak gaixoegi egongo ote ziren tratamendua jasateko, baina, egia esan, albo ondorio gutxi izan zituzten», gehitu zuen gogoratzean bai ‘cisplatin’, bai ‘etoposide’, bi sendagai irisgarri direla eta
|
hainbat
minbizi mota tratatzeko erabiltzen direla. «Erregimen berri batean aplikatutako sendagai ezagun horiek tresna erabilgarriak izango dira», esan zuen Platon McVie irakasleak.
|
|
|
Proteina baten aminoazidoak elkartuta sortutako peptidoek frogatu dute jarduera opioidea dutela eta, beraz, mina baretzeko gai direla. Ikerketa horiek, etorkizunean, proteina aberastasun handiagoko esneki berriak sortzen lagun dezakete, baita haurrentzako elikagai osatuagoak eta
|
hainbat
minbizi mota prebenitzen lagunduko duten beste batzuk ere.
|
|
|
Txostenaren egileek, infekzioen eta gaixotasunen inguruko nazioarteko heriotzei eta azterketei buruzko estatistikak erabili zituzten, alkohol kontsumoaren eta heriotza arriskuaren arteko lotura ebaluatzeko eta, adinaren eta pertsonaren generoaren arabera, nola aldatzen den jakiteko. Alkoholak
|
hainbat
minbizi motaren, gibeleko gaixotasunen, istripuen eta indarkeriaren arriskua areagotzen du, baina neurrian hartzeak murriztu egiten du gaixotasun koronarioen arriskua. Britainia Handiko Medikuen Elkargoko Ian White azterlanaren egileetako batek esan du% 5 baino ez den heriotza arriskuari eusteko, 44 urtetik beherako emakumeek substantzia horren eguneroko kontsumoa unitate batera mugatu luketela.
|
|
2003
|
|
|
Gero eta azterketa epidemiologiko gehiagok iradokitzen dute lotura sendoa dagoela landarez aberatsa den dieta baten kontsumoaren eta gaixotasun kronikoen eragin txikiagoaren artean. Azken horien artean daude bihotz hodietakoak, neurodegeneratiboak eta
|
hainbat
minbizi mota. Fruta eta barazki ugari dago eskura, eta osaera konplexua du.
|
|
2004
|
|
|
Hauek dira esanguratsuenak: hainbat espezieren arrautzen kalitatearen aldaketak (narrastiak, anfibioak, hegaztiak…), hainbat espezietako fetuen malformazioak eta, giza osasunean, haurren garapenaren atzerapena, malformazio fetalak eta
|
hainbat
minbizi mota, bereziki bularrekoak, emakumeengan. Efektu horiek guztiak, mekanismoaren inguruan zalantzaren bat egon arren, konposatu horiek sistema endokrinoarekin duten ahalmen mimetikoarekin lotu dira, eta, beraz, hormona disruptore gisa jokatzen dute.
|
|
2005
|
|
|
Kloranfenikola hainbat aldiz aztertu du Elikagaien Gehigarrietako Adituen FAO/ OMS Batzorde Mistoak (JECFA). Haren irizpenaren arabera, substantzia genotoxikoa da, eta horrek esan nahi du kalte genetikoak eragin ditzakeela eta, seguruenik,
|
hainbat
minbizi mota ager daitezkeela. Jakina da, halaber, anemia aplasikoa eragin dezakeela pertsona sentikorretan, nahiz eta gaixotasun hori ez den oso ohikoa, eta, JECFAren iritziz, nekez esan daiteke elikagaietan kloranfenikol hondakinak daudela.
|
|
2007
|
|
|
(4) Likopenoa: tomatearen kolore gorria eragiten duen landarezko pigmentua; antioxidatzaile eraginkorra izateaz gainera, gizakiaren osasunarentzat mesedegarri diren beste hainbat propietate ere egozten zaizkio, hala nola
|
hainbat
minbizi mota prebenitzea.
|
|
|
MikroRNAak tamaina txikiko RNA molekulak dira, eta funtsezkoak dira animaliak eta landareak garatzeko prozesuak erregulatzeko. Mikroreguladore horien alterazio batzuek patologia ugari eragiten dituzte, besteak beste,
|
hainbat
minbizi mota eta gaixotasun kardiobaskular. Orain, Ikerketa Zientifikoen Kontseilu Gorenaren (CSIC) mendeko Bioteknologia Zentro Nazionaleko aditu talde batek mikroRNAak inhibitzeko modua aurkitu du, eta horrek aukera ematen du gaixotasun horien aurkako tratamendu biomediko berriak egiteko.
|
|
|
bitamina funtsezko bitamina da bizitzarako, eta kaltzioaren eta fosforoaren metabolismoaren erregulatzaile garrantzitsua da. Urritasunak osteoporosia, muskulu ahultasuna, hausturak eta
|
hainbat
minbizi mota ekar ditzake, bai eta gaixotasun infekziosoak eta kardiobaskularrak ere. Tradizioz, astean behin baino gehiagotan gomendatu izan da eguzkitan jartzea aurpegia eta besoak, baita elikagaien bidez bitamina hartzea ere, bitaminaren eguneroko beharrak asetzeko (5 mcg pertsona helduentzat).
|
|
2008
|
|
|
Ekintza horien zergatia da, funtsean, obesitateak, sedentarismoak eta tabakismoak gure herrialdeko gaixotasun kroniko nagusietan duten eragina: arteria hipertentsioa, gaixotasun kardiobaskularrak, 2 motako diabetesa eta
|
hainbat
minbizi mota.
|
|
|
Ahalmen antioxidatzaile nabarmena ere badu, eta horri esker zelulen kalteak eta minbizia saihesten ditu. Burdina gehiegi izateak zelulak kalte ditzake, eta azido fitikoak burdina inguratzea eta burdina oxigenoarekin erreakzionatzea eta endekapenezko gaixotasunak eragiten dituzten erradikal aske beldurgarriak sortzea eragozten du, besteak beste,
|
hainbat
minbizi mota. Heste lodian, azido fitikoaren eta zenbait proteina motaren arteko elkarreragina onuragarria izan daiteke.
|
|
|
Leganesko Severo Ochoa ospitalean, adibidez, 2007an 4.500 kg disolbatzaile halogenatu, 161 kg pila alkalino eta botoi, 312 hodi fluoreszente, laborategiko likido erreaktibo jaso dira, besteak beste, 10.675 litro finkatzaile eta 8.705 litro errebelatzaile, eta 2.680 produktu kimiko, ekipo elektrikoetakoak. Zitostatikoak eta erradioaktiboak Zitostatikoak (edo zitotoxikoak), VI. motako hondakinak, kimioterapian
|
hainbat
minbizi mota tratatzeko erabiltzen diren botikak dira. Hondakin Biosanitarioen eta Zitotoxikoen Planaren bidez kudeatzen dira, eta produktu horiek, biosanitario bereziekin alderatuta, erraustu egin behar dira, ezin baitira esterilizatu ezabatu aurretik.
|
|
2009
|
|
|
Hala, bada, aldez aurreko azterketa batzuen arabera, gai aktibo hori maiz samar hartzen duten pertsonek babes handiagoa dute bularreko, hesteetako eta prostatako minbiziaren aurrean. Sendagai horrek COX entzimak blokea ditzake; entzima horiek
|
hainbat
minbizi mota garatzeko aukera ematen dute, eta, beraz, gaixotasun hori izateko arriskua murriztu lezake, epe luzera prebentzio tratamendu gisa ematen bada. Hala azaldu zuten erakundeko zientzialariek, eta horretarako, 50.000 indibiduok baino gehiagok parte hartu duten dozena baten ondorioetan oinarritu dira.
|
|
2010
|
|
|
Ondorio hau atera da: “ez da emaitza sendorik hauteman
|
hainbat
minbizi motaren ondoriozko hilkortasun tasaren hazkunde efektua erakusten duenik”. Era berean, ez da “estatistikoki esanguratsuak” diren minbiziagatiko heriotza tasarik detektatu, udalerri horietako erradiazio naturalagatik.
|
|
|
Planetako herrialde iparraldekoenetan, hala nola Kanadan, bitaminaren gutxiegitasuna endemikoa da, eskualdeko negu luzeetan intsolazio ordu gutxi egiten direlako, eta, ondorioz, gorputzak ezin du bitamina sortu izpi ultramoreak azalarekin kontaktuan jarriz. Bitamina horren falta osteopeniarekin (hezur dentsitate mineralaren murrizketa), hezurrak biguntzearekin eta ahultzearekin eta
|
hainbat
minbizi motarekin lotzen da, hala nola kolonekoa, bularrekoa eta prostatakoa. Minbizia Ikertzeko Nazioarteko Agentziak (Lyon, Frantzia) eta Londresko Imperial College k (British Medical Journal egunkarian argitaratua) egindako azterlan baten arabera, bitamina maila handiko pertsonek koloneko minbizia izateko arriskua %40 murrizten da.
|
|
2011
|
|
|
Ketchuparen kontsumoak eragina du
|
hainbat
minbizi motaren prebentzioan
|
|
|
Ketchupak
|
hainbat
minbizi mota prebenitzen lagun dezake, Madrilgo Unibertsitate Konplutentseko Farmazia Fakultateko zientzialari talde batek egindako zenbait azterlanen berrikuspenaren ondorio gisa. Efektu babesle horren arduraduna likopenoa da, tomatearen deribatu horren osagaia.
|
|
|
Guztira, azken 10 urteetan egindako 28 saiakuntza kliniko aztertu dira. Horietan “lotura estatistikoki esanguratsua” dagoela ikusi da, batetik, tomate freskotik eta haren deribatuetatik hartutako likopenoa eta, bestetik,
|
hainbat
minbizi motaren prebentzioa, eragin antioxidatzailea baitu. Likopenoa tomateetan eta deribatuetan dagoen karotenoidea da, eta hainbat minbizi motaren eragina murrizten du, batez ere prostatako minbiziari dagokionez, erakunde horretako Nutrizio eta Bromatologia Saileko Montaña Cámara Hurtado doktoreak dioenez.
|
|
|
Horietan “lotura estatistikoki esanguratsua” dagoela ikusi da, batetik, tomate freskotik eta haren deribatuetatik hartutako likopenoa eta, bestetik, hainbat minbizi motaren prebentzioa, eragin antioxidatzailea baitu. Likopenoa tomateetan eta deribatuetan dagoen karotenoidea da, eta
|
hainbat
minbizi motaren eragina murrizten du, batez ere prostatako minbiziari dagokionez, erakunde horretako Nutrizio eta Bromatologia Saileko Montaña Cámara Hurtado doktoreak dioenez. Hala, frogatu da zelulen ugaltzea inhibitzeko gaitasuna duela, eta, aldi berean, eragin anti kartzinogenikoa eta anti aterogenikoa duela, zelulen arteko komunikazioan esku hartzen baitu (zelulen hazkuntzaren arduraduna) eta mekanismo immunologikoak modulatzen baititu.
|
|
|
Udara iristean, beltzarantzeko azala lortzea da pertsona askoren nahia. Hala ere, ordu luzez eguzkipean etzatea, ohiko modua ez da segurua azalaren osasunerako, eta, denborarekin,
|
hainbat
minbizi mota eragin ditzake, besteak beste melanoma beldurgarria. Eguzkiaren arriskuetatik babesteko modu bat beltzarantzeko osagarri azeleratzaileak erabiltzea da, kolore grinatsua lortu eta, aldi berean, azalaren babesa areagotu dezaketenak.
|
|
2014
|
|
|
Hala ere, praktika hori ez da eraginkorra helburu horietarako, baizik eta ondorio garrantzitsuak: bihotzeko gaixotasunak, diabetea,
|
hainbat
minbizi mota, osteoporosia edo giltzurrun eta gibeleko arazoak izateko arriskua handitzea, Nutrizio, Elikadura eta Dietetika Elkarteen Espainiako Federazioak (FESNAD) adierazten duen bezala. Gainera, elikadura ohitura txarrak hartzea eta horrek eragina du epe luzean (gehiegizko pisua, obesitatea edo elikadura portaeraren arazoak).
|
|
|
Minbizia Ikertzeko Nazioarteko Agentziak (IARC) ezartzen duen sailkapenaren arabera, artsenikoa «minbizi maila» kategoriari dagokio (1 taldea).
|
Hainbat
minbizi motaren, trastorno neurologikoen, arazo kardiobaskularren, endokrinoen eta giltzurrunetako arazoen arabera agertzen dira ondorioak epe luzean. Artseniko ez organikoak ez ditu aldatzen elikagaiaren ezaugarri organoleptikoak; horregatik, kutsadura ez da hautematen.
|
|
2015
|
|
|
Tabakoak eragiten dituen gaixotasunak asko eta askotarikoak dira.
|
Hainbat
minbizi mota eragiten ditu, hala nola birika, laringea eta maskuria. Bronkitis kronikoa, BGBK, bihotz hodietako gaixotasuna eta koronariopatia garatzearen errudun nagusia da.
|
|
|
Munduan minbiziagatik hiltzen den lehenengo arrazoia tabakoa da,
|
hainbat
minbizi mota sustatzeko oso zeregin eztabaidaezina baitu. Erretzeak nabarmen handitzen badu ere gaixotasun kronikoen zerrenda luzea izateko aukera, biriketako minbizia hartzea da tabakismoaren arrisku nagusia.
|
|
|
Aurreko oharrari beste ikerketa baten emaitza erantsi behar zaio, BMJ aldizkarian ere argitaratua, nahiz eta handik pixka batera (2015eko abuztuan). Harvardeko Unibertsitateko web orrian dagoen ikerketa honi buruzko iruzkin bat egin da, eta horren arabera, alkoholaren kontsumo txikiak edo neurrizkoak
|
hainbat
minbizi motaren arriskua areagotzen du, batez ere, bularreko minbizia emakumeetan. Azken hori behin eta berriz errepikatzen dute elkarte zientifiko entzutetsuek, hala nola, Minbizia Ikertzeko Mundu Funtsak.
|
|
2016
|
|
|
Nahikoa da dieta askotarikoa izatea, non proportzio egokietan dauden elikagai osasungarri guztiak jaten baitira. Dieta mediterraneoa deitzen zaio, bizitza osoko dieta, eta horren ezaugarriak oso gomendagarriak dira zenbait gaixotasuni aurrea hartzeko, hala nola 2 motako diabetesari eta hiperkolesterolemiari(
|
hainbat
minbizi motari). Artikulu honetan, osasunerako oso gomendagarria den dieta mediterraneoaren ezaugarriak azaltzen dira, eta zenbait aholku ematen dira egunero menu osasuntsuak antolatzeko eta Gabonetako otorduetan zaintzeko.
|
|
2019
|
|
|
Alkoholaren kontsumoak 60 gaixotasun baino gehiago ditu, besteak beste, hepatikoak, metabolikoak,
|
hainbat
minbizi mota edo dementzia.
|
|
2021
|
|
|
Horien artean, funtsezkoa da gure elikadura. Hala ere, aurrerapenak izan arren, elikaduraren eta minbiziaren arteko erlazioak asko izaten jarraitzen du, eta, beraz, informazio faltsuak eta hainbat elikagairekin egindako builoak ugariak dira populazioaren artean, hala nola,
|
hainbat
minbizi motaren kausa edo sendabidea. Ondoren, minbiziari eta elikadurari buruzko mito faltsuenetako batzuk azalduko ditugu.
|
|
|
Gehiegizko pisua eta obesitatea duten haur gehien dituen Europako laugarren herrialdea da Espainia. Adingabeen %40 inguru gaixotasun kardiobaskularrak, diabetea edo
|
hainbat
minbizi mota garatzeko arrisku handiarekin biziko dira. Badakigu arrisku faktore asko gutxitu edo desagertu egiten direla bizi ohiturak aldatzen direnean, baina zientziak bakarrik transmiti diezaguke hori.
|
|
2022
|
|
|
obesitatea “. Iraupen laburreko amets bat gaixotasun kardiobaskularrak agertzearekin, profil lipidiko aterogenikoarekin, arteria koronarioetako kaltzifikazioekin edo
|
hainbat
minbizi motarekin lotzen da, eta, gainera, adingabearen ongizate eta osasun fisikoan eta mentalean eragina du. Ba al dago lo arazoak izateko joera duen haurrik?
|
|
2023
|
|
|
“Lo faltak glukosarekiko eta diabetearekiko intolerantzia, nerbio sistema sinpatikoaren eta hipertentsioaren jarduera areagotzea edo apetitua erregulatzen duen leptina [hormona] eta obesitatea murrizten ditu. Halaber, gaitz kardiobaskularrak agertzearekin, profil lipidiko aterogenikoarekin [arterien paretetan koipe metaketak], arteria koronarioetako kaltzifikazioekin edo
|
hainbat
minbizi motarekin lotzen da. Eta ez hori bakarrik.
|
|
|
Baina aktore horiek guztiak elkarrekin lotuta daude. Adibidez, sedentarismoa eta dieta osasungaitza gehiegizko pisuarekin eta obesitatearekin lotzen dira, eta horiek, aldi berean, 2 motako diabetearen garapenarekin, gaixotasun kardiobaskularrekin eta
|
hainbat
minbizi motarekin lotzen dira. Era berean, 2 motako diabetea, gehiegizko pisuari eta obesitateari lotuta ez dagoena, gaixotasun kardiobaskularren garapenarekin ere lotzen da.
|
|
|
bitamina horrena. bitaminak
|
hainbat
minbizi motaren aurka babesten du eta gure defentsa sistema indartzen du. edukia (provitamina) A) ere interesgarria da, organismoak behar duenaren arabera, substantzia hori A bitamina bihurtzeaz arduratzen da.
|