|
2001
|
|
|
1989an, Eusko Jaurlaritzak eta EIZIEk sinatutako hitzarmen batetik sortu zen bilduma hau, eta hamaika urtean literaturaren historian hain garrantzitsu izan diren lanak euskaratu ditu
|
hainbat
itzultzailek. Bi erakunde hauek eta Ibaizabal argitaletxeari esker, James Joyce, Charles Dickens eta Jose Saramago bezalako egileen lanak euskaraz irakurtzeko aukera dugu orain.
|
|
2012
|
|
|
Monje beneditar harentzat berebiziko garrantzia zuen arabiar filosofoen lanak irakurtzeak Aristoteles ulertu ahal izateko, eta lan haiek latinera itzultzea ezinbestekoa zela iruditzen zitzaion. Hala,
|
hainbat
itzultzaile jarri zituen arabiar lanak latineratzen, baita lehenago grekotik eta sirieratik arabierara itzulitako hainbat liburu ere. Garai hartakoak dira, halaber, hizkuntza erromanikoetara egindako lehen itzulpenak.
|
|
|
Platonen elkarrizketak itzultzean rien du tout (ezertxo ere ez) esaldia gehitu omen zuen heriotzaren ondorengoaz ziharduen pasarte batean, eta Sorbonako Unibertsitatearen aginduz erre egin zuten itzultzaile humanista. Itzulpen, ez literala?, harrezkero, Eliza Katolikoaren dogmatismoaren aurkako arma gisa erabiltzen hasi ziren
|
hainbat
itzultzaile. Adibiderik ezagunena Luterok alemanera egindako Bibliaren itzulpena dugu:
|
|
|
delakoan, itzultzeko modu onenaren inguruan mintzo zaigu, elkarrizketa moduan idatzitako saiakeran. Kintiliano, Zizeron eta antzinateko beste
|
hainbat
itzultzaile aipatzen ditu, baita San Jeronimo, Erasmo Rotterdamekoa eta beste zenbait ere, itzulpen motez hitz egiteko eta itzulpen idealaz duen iritzia emateko. Huetek bi itzulpen mota bereizten ditu.
|
|
|
Horrela, hurrengo atalean ikusiko ditugun teoria postkolonialetan, adibidez, itzultzaileak herri kolonizatuen ikuspegia itzulpenean modu agerikoan txertatzen saiatuko dira. Gauza bera egingo dute
|
hainbat
itzultzaile feministak ere,, womanhandling the text in translation? (Godard 1990:
|
|
|
Itzulpengintza filosofia eta erlijio mendebaldarrean oinarritutako sistema kontzeptualen hedapenerako erabili beharrean,
|
hainbat
itzultzaile postkolonialek bestelako erabilera bat emango diote itzulpengintzari, eta erresistentziarako estrategia gisa baliatuko dute. Egiteko horretan eragin handiena izan duten ikertzaileen artean ditugu Tejaswini Niranjana eta Gayatri Chakravorty Spivak irakasleak, biak ere indiar jatorriko emakumeak.
|
|
|
Antzera jokatu zuten XVII. mendeko beste
|
hainbat
itzultzaile erlijiosok ere, frantsesezko doktrina eta aszetikazko liburuak euskaratzean: zenbait pasarte laburtu, zabaldu, kendu edo gehitu egiten zituzten askotan, Kontrarreforma katolikoak ezarritako arauen araberako testuak eratzeko asmoz.
|
|
|
Itzulpenaren bidez euskararen gaitasunak laudatzeko desio hori oso garbi ageri da frankismo bukaerako beste
|
hainbat
itzultzaileren esanetan ere. Txomin Jakakortexarena apaiz berastegiarrak, adibidez, euskararen aberastasun eta gaitasunak goraipatzen ditu Argentinan erbesteraturik zegoela egindako itzulpen batean:
|
|
|
deitzen dio jatorrizkoak bertakotu edo herrikoitzeko joera horri. Itzulpenari eman nahi zaion kutsu herrikoi edo abertzalea desitxuratu dezaketen izen kanpotarrak irakurle euskaldunei ezagunagoak egingo zaizkien izenekin ordezkatu izan dituzte historian zehar
|
hainbat
itzultzailek (Ruiz 1995).
|
|
|
Zaitegirekin batera, beste
|
hainbat
itzultzaile ere klasikoen itzulpenei lotu zitzaizkien. Horien artean ditugu jadanik aipatu dugun Ibinagabeitia. Ovidiusen Maita Bidea (1952), Virgilioren Unai kantak (1954) eta Alor kantak (1965), eta argitaratu gabe geratutako beste hainbat itzulpen klasikonahiz ez klasiko:
|
|
|
Zentzu horretan, bere aurreko euskal itzultzaileengandik dezente desberdintzen da. Izan ere,
|
hainbat
itzultzailek defendatu izan duten hitzez hitzezko itzulpena guztiz arbuiatu eta Zizeronen hitzak bere eginez, zentzuzko itzulpenaren alde egiten du, bere aurreko beste zenbait euskal itzultzailek baino askoz ere modu muturrekoagoan. Hori dela eta, Xabier Mendiguren Bereziartuk. Orixeren itzulpengintza?
|
|
|
Klasikoen itzulpenaz jardun dugu lehenago ere, Orixeren lanak aztertzean ez ezik, baita Zaitegi, Ibinagabeitia, Ametzaga eta beste
|
hainbat
itzultzaile aipatzean ere. Ekar ditzagun gurera Xabier Mendiguren Bereziarturen hitzak belaunaldi haren helburuak gogorarazteko:
|
|
2013
|
|
|
Beste adibide argigarri bat dugu, estilistikaren eta antolamenduaren aldetik, Bibliaren edo Itun Berriaren euskarazko itzulpengintza: aski dugu garai berean euskalkiz euskalki
|
hainbat
itzultzaileren bertsioei erreparatu eta horiek alderatzea bertatik ondorioztatzeko ordenamenduan handia izan dela. Edo, bestelakorik barik, asko da Aitagurea otoitza harroin hartzea, hastapeneko berbak eurak nahikoa argiak dira?.
|
|
2020
|
|
|
Kontua da egungo hainbat eta
|
hainbat
itzultzaile automatikok ez dutela itzulpena matematikoki egiten. Lehen hala egiten zuten, hitz bat beti erdal hitz batekin lotzen zuten.
|
|
|
Aurretik aipatu bezala, espezialitateak zein txosten motak kontuan hartuko ditugu itzultzailea entrenatzeko esperimentuetan, eta aukerarik emankorrenarekin egingo dugu aurrera. Hau da, baliteke itzultzaile bakarra espezialitate zein txosten mota guztietarako nahikoa izatea, edota
|
hainbat
itzultzaile behar izatea hainbat espezialitate zein txosten motatarako.
|
|
2021
|
|
|
62). Hala, Mertxeren lanbidea, esklabotza eta liberazioa da aldi berean,
|
hainbat
itzultzailek euren lanbideaz duten iritziarekin bat.
|
|
|
Ipuinaren interpretazio traduktologikoa eginez, nabarmentzekoa da, alde batetik, idazleen eta itzultzaileen estatus ezberdintasuna islatu izana: sorkuntzatik bizi ezin den idazlea da itzulpen literarioak egitetik bizi behar duena, eta fikziozko beste
|
hainbat
itzultzailerenean legetxe, baliabide ekonomiko gisa zein norberak egindako lan on baten sari gisa agertzen da itzulpena. Beste alde batetik, Delabastitak eta Grutmanek (2005) zein Ben Arik (2010) fikziozko itzultzaileen artean errepikatzen diren elementuen artean aipatutako itzultzailearen ikusezintasuna eta autoretza anbizioa ere azpimarratzekoak begitantzen zaizkigu, bat ipuineko emaztearekin:
|
|
|
Lazkano" idazlea" da Twisten inoren lanak faltsutzen dituena; beti itzultzaileari egotzi izan zaion errua idazlearen lepoan jartzen da honako honetan. Bada, aspaldion itzulpen ikasketetako hainbat teorilarik eta
|
hainbat
itzultzailek egindako aldarriarekin lot daiteke ideia hori, hain zuzen ere itzulpen testuak eta sormen testuak parekatzearekin. Itzulpengintzaren teoria modernoek" aurkakotasun teoriko eta kontzeptualetan oinarritzen dituzte beren gogoetak(...) hizketa versus idazketa, idazlea versus itzultzailea, jatorrizkoa versus itzulpena" (Jaka, 2012:
|
|
2022
|
|
|
Txekhoven ipuinetako zenbait euskaratu izan dituzte
|
hainbat
itzultzailek, baina honakoa da orain arteko bildumarik zabal eta osoena.
|