|
2003
|
|
|
|
Hainbat
azterlanek berriki agerian utzi dute moluskuetan eta itsaskietan gordinik kontsumitzeko patogenoak egotea giza adenobirusekin lotuta dagoela argi eta garbi. Hori hautemateko konplexutasuna dela eta, biologia molekularreko tekniketara jo behar izan da.
|
|
|
Zenbat eta bitamina gutxiago izan gure zainetan, orduan eta aukera gehiago ditugu “Helicobacter pylori” bakterioak eragindako infekzioaren ondorioak jasateko; bakterio horrek ultzera eta gastritis gehienak eta minbizi batzuk eragiten ditu. Hala erakusten du azken urteetan egin diren
|
hainbat
azterlanetako azkenak, jende askorentzat hain ezezaguna den eta kaltegarria izan daitekeen bakterio bati argia botatzen saiatzeko. San Franciscoko Kaliforniako Unibertsitateak egin du ikerketa, eta “Journal of the American College of Nutrition” aldizkariaren azken alean argitaratu da.
|
|
2004
|
|
|
|
Hainbat
azterlanen arabera, ekoturismoak eragin kaltegarriak ditu ingurumenean.
|
|
2005
|
|
|
|
Hainbat
azterlanek erakutsi dutenez omega eta antioxidatzaile ugariz osaturiko dietak hantura arindu egiten du.
|
|
|
|
Hainbat
azterlanek frogatua duten bezala, arrisku koronarioa era esponentzialean areagotzen da guztirako kolesterola 200 mg/ dl-tik gora, are gehiago LDL edo kolesterol kaltegarria goian dabilenean.
|
|
|
Gainera, ezagutzen da haren aukera beste gaixotasun eta nahaste batzuk tratatzeko edo prebenitzeko gaitasuna, estrogenoek esku hartzen dute, hala nola osteoporosia, gaixotasun kardiobaskularrek edo menopausiarekin zerikusia duten sintomak.
|
Hainbat
azterlanetan lortutako datuek egiaztatu dute Japonian, esaterako, soja kontsumoa oso hedatua (20 eta 50 miligramo fitoestrogeno artean hartzen da) egunean), bularreko minbizia izateko arriskua boskoiztu egiten da mendebaldeko Europako herrialdeetan baino gutxiagotan, hala nola Espainian, substantzia horien kontsumoa eguneko miligramoa da. Fitoestrogenoak dituzten beste elikagai batzuk badaude besteak beste, lekaleak.
|
|
2006
|
|
|
Izan ere, azken bi hamarkadetan izandako aurrerapenak gorabehera, airearen kutsadura oraindik ere kezkagarria da Espainian eta Europan. Oraindik ere kutsadura atmosferikoaren arazoak daude, eta hori,
|
hainbat
azterlanen arabera, arriskutsua da giza osasunerako eta ingurumenerako. Europako Batzordeak Atmosferaren Kutsadurari buruzko Estrategia onartu zuen 2005eko irailean, eta 2020rako helburu handiak ezarri zituen.
|
|
2007
|
|
|
|
Hainbat
azterlanek frogatua dute dagoeneko badirela sexu bietako markak dituzten arrainak: horietan, adibidez, barrabil ehunak eta obarioak atzeman daitezke.
|
|
|
Hala ere, faktore hori ezetsi egiten dute mozioaren alde dauden sektoreek, garrantzi ekonomiko txikia duelako. Herritarren ekimenak, hala nola www.luces24horas.com aspalditik ari dira neurri horren alde borrokatzen, eta gaiari buruzko
|
hainbat
azterlanetan oinarritzen dira. Real Automóvil Club de España-ren (RACE) 2003ko ekaineko ‘La seguridad del transporte en España’ txostenak dioenez, “istripu kopurua murrizteko onura handienak ibilgailu berri seguruagoak sartzeak eta eguneko argiak erabiltzeak ekarriko lituzke”.
|
|
|
Azken hori gertatzen da haurdunaldian, elikadura jokabidearen alterazioak dituzten emakumeengan edo kirola egiten dutenengan. Kirol amenorrea agertzea
|
Hainbat
azterlanek kirol amenorrea elikadurarekin lotzen dute desordenatua eta osteoporosia izateko arrisku handiagoa. Klinikan kirolariaren triada deitzen zaio.
|
|
|
Hain zuzen ere, gamma oryzanolen edukia da gaur egungo ikerketen ardatza, kolesterola murrizteko propietateak dituen fitosterola baita, eta horrek murriztu egiten du, beraz, arrisku kardiobaskularra. Animaliei eta gizakiei buruzko
|
hainbat
azterlanen emaitzak kontuan hartuta (lehen ikerketak Japoniatik datoz, olio hori oso ezaguna baita), onura horrek hainbat ondorio ditu, hala nola kolesterolaren xurgapena murriztea, kolesterola behazun azidoetara aldatzea eta gorozkiek behazun azidoak gehiago kanporatzea. Badirudi efektu hipokolesterolemiatzailea ez dela fitosterolen ekintzaren ondorio bakarrik, azido ferulikoaren eta, neurri txikiagoan, bitaminaren eragin antioxidatzaile ahaltsuaren ondorio ere badela.
|
|
2008
|
|
|
|
Hainbat
azterlanaren arabera, buruko arazoak dituzten pazienteek beste guztiek baino kontsulta portzentaia askoz handiagoa dute.
|
|
|
|
Hainbat
azterlanetan egiaztatu denez, esnearen eta mukositatea ugaltzearen arteko loturan etsi etsian sinesten duten pertsonek arnasketa sintoma gehiago nozitzen dituzte.
|
|
|
Tratamenduaren oinarria da kontrolpean izatea glizemia, kolesterola eta arteria tentsioa. Pentoxifilinaren eragin onuragarria, erabilienetako bat, zalantzan jarri da
|
hainbat
azterlanetan. Autore batzuek onura bat erregistratu dute tratamenduaren hasieran bakarrik.
|
|
|
Proteinen asetze efektua Dietako proteinak karbohidratoak eta gantzak baino asetzaileagoak dira, eta hori
|
hainbat
azterlanetan egiaztatu da. Era berean, zenbait ikerketaren arabera, dieta hiperproteikoak pisua gehiago galtzearekin (batez ere, gorputzeko gantza gehiago galtzearekin), energia gutxiago kontsumitzearekin eta asetasun sentsazioarekin lotzen dira.
|
|
2010
|
|
|
Munduko 40 herrialde baino gehiagok erabiltzen dituzte arrezife artifizial horiek duela hamarkada batzuetatik hona Arrezife artifizialek arraste sare suntsitzaileek beren lana egitea galarazten dute, eta era guztietako animaliak, landareak eta izaki bizidunak (algak, koralak edo ostrak) finka daitezke leku horretan. Bestalde, hainbat arrainek beren zokoak aprobetxatzen dituzte etxea finkatzeko.’
|
Hainbat
azterlanek frogatu dute arrezife artifizialek mesede egiten diotela urte gutxi batzuen buruan kaltetutako eremua berreskuratzeari eta artisau arrantza jasangarriari. Oceana erakundearen arabera, ikerketa batzuek inguruko hondoetan aurkitutako fauna bolumena baino 35 aldiz handiagoa izan da.
|
|
|
Lehentasun eta ikerketetatik hasi eta zapore eta elikagai zehatzetaraino, horien balio elikagarriraino, komenigarritasun gutxi asko osasungarria edo kostua. Elikagaien prezioak haiek hautatzean duen eragina
|
hainbat
azterlanetan islatu da. Horiek administrazio publikoei indarra eman diete kanpoko faktore hori osasun publikoko tresna gisa erabil dezaten gizentasun tasa handiak geldiarazteko, azukre eta koipe gehiegi kontsumitzearekin lotzen dutelako.
|
|
2011
|
|
|
Tresna horren joera edo muga garrantzitsu bat da.
|
Hainbat
azterlanetan nabarmendu da, eta horren berri eman da “PLoSOne” web orrian, Zientziaren Liburutegi Publikoa (Public Library of Science), argitaratu berri den artikulu batean. Gorputzeko gantz indizea gaur egun Gorputzeko Gantzaren Indizeak (NMF) pertsona guztiak obesitate mailaren arabera sailkatzeko sailkapen zehatzagoa egiteko aukera ematen du.
|
|
|
Analisiak iradokitzen du depresioak eta gaixotasun kardiobaskularrak antzeko eragina dutela dietan, eta antzeko mekanismoak parteka ditzaketela jatorrian. Hipotesi hori, gainera, trans gantzek eta gantz aseek gaixotasun kardiobaskularraren arriskuan duten eragin kaltegarria adierazten duten
|
hainbat
azterlanetan agertzen da.
|
|
|
Proiektua aurkeztean, Ekuadorreko medikuek IKTak praktika klinikoan erabiltzeari buruz egindako esplorazio inkesta baten emaitzak ere jakinarazi ziren. “Azken urteotan zabaldu diren
|
hainbat
azterlanek erakusten dute gaur egungo osasun sistemak jasanezinak izango direla etorkizun hurbilean, eta horientzako irteera urrutiko medikuntzan dagoela. Horietako bat IBM Institute for Business Val ek egin zuen 2006an, eta 2015erako jarri zuen etorkizun hori.
|
|
|
Horiek dira, beraz, aurre egin behar zaien faktoreak. Horretarako, Europako
|
hainbat
azterlanetan lortutako emaitzen arabera, arreta berezia jarri behar da haurrek beren dietan A eta bitaminetan eta azido folikoan aberatsak diren elikagaiak sar ditzaten. Zein dira elikagai horiek?
|
|
2012
|
|
|
Beraz, beharrezkoak dira?
|
Hainbat
azterlanen arabera, gehienek onarpena beren itxuraren eta, beraz, kolorearen araberakoa da. Kontsumitzailea ikusmenetik gidatzen da maiz.
|
|
|
Gainera, Gurutze Gorriak 2010ean egindako inkesta baten arabera, espainiarren %52k ez du eguzkitik behar bezala babesten.
|
Hainbat
azterlanen arabera, emakumeen %76 eguzkitan egoten da ordurik arriskutsuenetan: 00etatik 16:00etara bitartean, %48k dio orbanak dituela iraganean babes eskasaren ondorioz, eta %42k onartzen du 15 urte bete aurretik erredurak izan dituela. Hori dela eta, Gurutze Gorriak, Vichy laborategiek eta Botikarien Elkargo Ofizialen Kontseilu Nagusiak (CGCOF) X. kanpaina aurkeztu dute.
|
|
|
Erosketak egiteko motibaziorik gabe, monotonia handiagoa lortzen da erosten diren elikagaietan. Bestalde,
|
hainbat
azterlanen bidez egiaztatu ahal izan denez, bakar menuaren ezaugarri nagusia da lagun batek baino askoz gutxiago jaten duela, bai kantitateari, bai kalitateari dagokionez, bai aniztasunari dagokionez. Janaria prestatzeko trebetasuna, erosotasuna eta ordutegi falta dira, besteak beste.
|
|
|
Europan egindako beste lan batzuek ere frogatu dute etxetik kanpo prestatutako elikagaiak jatea eta azkar jatea dieta pobre batekin eta koipe gehiago hartzea guztira eta koipe aseak. Hori dela eta, sukaldeko trebetasunak hobetzeko politikak eraginkorrak izan daitezke jateko modu osasungarria sustatzeko.
|
Hainbat
azterlanetan egiaztatu da: sukaldeko trebetasunek elikaduraren aniztasuna errazten dute Baina hori ez da nahikoa.
|
|
2013
|
|
|
Zuhaitzek zarata xurgatzen eta blokeatzen dute, eta, ondorioz, hirietako poluzio akustikoa murrizten dute. Zuhaitzek, airearen kalitatea hobetzeaz gain, hirietako poluzioa murrizten dute Nazio Batuen Ingurumen Programak (NBIP)
|
hainbat
azterlan aipatzen ditu, eta, horien arabera, zuhaitzekiko hurbiltasunak haurren asmaren kasuak eta alergiak murriztu ditzake. Adituek ere eragin psikologiko positiboak ekartzen dituzte gogora, hiri ingurune grisak leundu eta izaera natural atseginagoa ematen baitute.
|
|
|
somos pacientes Gaur, maiatzak 12, Fibromialgiaren Nazioarteko Eguna ospatzearekin, 1994az geroztik Munduko Osasun Erakundeak (OME) onartutako gaixotasun honek kaltetutakoen beharrez ohartarazi nahi da. Biztanleria orokorraren %2 eta %4 bitartean bizi da, eta ehuneko handi bat,
|
hainbat
azterlanen arabera, 1.900.000 espainiarrek osatzen dute; horietatik, %85 emakumeak dira, eta horietako asko gazteak eta lan adinean daude. Fibromialgia koadroa edo sindromea da, sintoma eta zeinu ugari baititu.
|
|
|
Dirudienez, bai, nahiz eta denek aldaera positiboak eta negatiboak eskaintzen dituzten. Artikulu honek
|
hainbat
azterlanen ondorioak azpimarratzen ditu. Azterlan horien arabera, udan jaiotzea onuragarria da, hezur sendoagoak eta alergia gutxiago sortzen dituelako, baina baita ikusmen urritasunak izateko arriskuak ere.
|
|
2015
|
|
|
Espainian, Ospitalez Kanpoko Pediatriako eta Lehen Mailako Atentzioko Espainiako Elkartea (SEPAPAP) osasun zentroetako gaixoei eta profesionalei eragin hori modu egokian erabiltzeko beharrezkoak diren ezagutzak eta trebetasunak zabaltzeari gehitzen zaio. Gure herrialdean, arnas patologia hori,
|
hainbat
azterlanen arabera, 6 eta 7 urte bitarteko haurren %11ri eragiten die, nerabeen %9ri, eta helduen %5ri. Haurren gaixotasun kronikorik ohikoena da, eta, hain zuzen ere, herritarren talde horretan, gaitz horrek eragin handia du eskola errendimenduan, gizarte harremanetan eta osasunean.
|
|
2016
|
|
|
Bikiak izateko aukera gehien ematen duten faktoreak 90 haurdunalditik bat, berez, bikiak dira, baina emakume guztiek ez dute hori bizitzeko aukera bera.
|
Hainbat
azterlanek zenbait arrisku faktore identifikatu dituzte. Hona hemen:
|
|
|
2 Energia berriztagarrien erabilera areagotzea Azken urteotan, energia berriztagarriak balaztatu egin dira gure herrialdean. Hainbat arau neurri onartzeak (adibidez, primen etendurak edo energia kontsumorako zailtasunak) orain dela urte batzuk lortutako mundu aitzindaritza galdu dute, nazioarteko
|
hainbat
azterlanen arabera. Erregai fosilen ordez energia berriztagarriak erabiltzen dira pixkanaka, berotegi efektua eragiten duten gasak (BEG) emititzen ez dituztenak.
|
|
|
Irudia: s suaphoto Osasunerako kalte handienak zein diren NBIPko adituek
|
hainbat
azterlanetan oinarritzen dira giza osasunean eragin handiena eragiten duten ingurumen kalteak aipatzeko eta horien ondorioak heriotzen kopuruan kuantifikatzeko: Airearen kutsadura.
|
|
|
Azken hamarkadetan izan duen eragina areagotu egin da, eta, gaur egun, 2010ean, 3,1 milioi heriotza eragin zituen, «The Global Burden of Dissease Study» arabera. Gaixotasun kardiobaskularrarekin duen harremana agerian geratu da
|
hainbat
azterlanetan, eta poluziotik babesteko neurriak eskatzen dituzte arlo horretako adituek. «Kutsadura Atmosferikoa arnasketa gaixotasunekin eta biriketako minbiziarekin lotuta dago, baina ez ahaztu airean dauden mikropartikulek, batez ere PM2, 5ek, eragin handia duela gure bihotz hodietako osasunean» azaldu du Angel Sánchez Recalde doktoreak, hau da, Angel Sánchez Recalde doktoreak (Espainiako Kardiologia Elkarteko Bihotz hodietako Kardiopatia Iskemikoaren Ataleko kide).
|
|
|
Mugikortasun ekologikoagoa duten hiriek bizi itxaropena handitzen dute
|
hainbat
azterlanen arabera
|
|
2017
|
|
|
Naturan abandonatutako zabor kantitatea gero eta handiagoa da, eta adituek uste dute 2050ean ozeanoetako arrainak baino plastiko gehiago egongo dela. Naturan hondakinak botatzeak (littering) inpaktu larriak eragiten ditu ingurumenean eta ekonomian,
|
hainbat
azterlanen antzera. Eta herritarren ekintza ezinbestekoa da hori saihesteko.
|
|
|
Littering aren eragina itsas ekosistemetan, hau da, planeta osoan substantzia toxikoak metatzea eta zabaltzea; espezie inbaditzaileak garraiatzea, eta ekosistemak aldatzea. Itsas ekosistemen degradazioa, batez ere kostaldekoa, nabarmen bizkortu da azken hiru mendeetan,
|
hainbat
azterlanen arabera, eta kasurik okerrenean hildako eremuak sortzen dira, eta horietan ezinezkoa da itsas bizitza. Zientzialariek planeta osoan aurkitutako 400 gune aurkitu dituzte.
|
|
2019
|
|
|
zaretskaya Lo falta funtsezko arrazoia da.
|
Hainbat
azterlan gutxi lo egiteak edo gaizki lo egiteak gizentzeko joera dutela adierazten dute: alde batetik, loan askatzen diren hormonek gosea kontrolatzen dutelako; eta, bestetik, lo egiten dugun bitartean ez dugulako jaten.
|
|
2020
|
|
|
Nik ez nuke esango nagusia, baina argi dago informazioa oinarrizko tresna dela edo, bestela esanda, gaixotasunak sustatu eta prebenitzeko ezinbesteko baldintza.
|
Hainbat
azterlanetan ikusi denez, koloreetan oinarritutako aurreko etiketatze sistema horiek aplikatzeak aukera osasungarriak errazten ditu. Obesitatea, diabetea, hipertentsioa edo minbizia bezalako gaixotasunei aurrea hartzeko, produktu freskoetan eta ahalik eta gutxien prozesatutakoetan oinarritutako elikadura eredua erabili behar da, baina, dietan elikagai prozesatuak sartzen badira, tresna horiek osasungarrienak identifikatzeko aukera ematen dute.
|
|
|
Ohikoenak magnesioa, kaltzioa eta potasioa dira, baina gatz mota batzuetan burdinaren, aluminioaren edo silizioaren aztarnak ere aurki ditzakegu, besteak beste. Mundu osoko gatz jangarriak aztertzen dituzten
|
hainbat
azterlanetan ikusi denez, haien magnesio, potasio, kaltzio eta aluminio edukia erabakigarria izan zen itsas jatorria edo meategi jatorria ezagutzeko. Gainera, gatzak, gatz uretatik datorrenez, metal astunen hondakinak ere izan ditzake.
|
|
2021
|
|
|
Bibliografia ugari dago, azken hamarkadetan dieta mediterraneoa zergatik utzi den oso azkar azaltzen saiatzen dena. Gako batzuk bat datoz
|
hainbat
azterlanetan: produktu gehienak prozesatu eta ultrprozesatzen diren azalera handiak zabaltzea, hurbileko dendetan erosketa galduz; kontsumo eta aisia ohiturak aldatzea, non erosketa azkarra lehenesten baita lan jardunaldi bizien ondorioz; publizitatea, elikadura prozesatua “erraza, modernoa, irisgarria eta osasuntsua” dela adierazten baitu… Faktore asko daude.
|
|
|
Horregatik, gure gomendioa beti izango da fruta eta barazkien kontsumo aberatsa. Hain zuzen, Onkologia Medikoko Espainiako Elkartearen (SEOM) ‘Minbiziaren diagnosi eta prebentzio goiztiarrerako eskuliburua’ k argi uzten du “behaketei eta etorkizuneko azterketei buruzko
|
hainbat
azterlanek ez dutela frogatu C, E edo bitaminekin elikatzeak minbizia edo horren ondoriozko heriotza arriskua murrizten duenik”. Minbiziaren kontrako landareen erabilera Interneten bilatzen badugu, erraza da minbizia prebenitzen edo sendatzen laguntzen duten landareei buruzko informazioa aurkitzea.
|
|
|
Espezialista askok B taldeko bitaminatan eta aberatsa den dieta egitea gomendatzen dute, buru azala egonkortzeko oso baliagarria dela ziurtatzen baitute.
|
Hainbat
azterlanek aditzera ematen dutenez, zahia eta ile galera zink faltarekin lotutako baldintzak dira. Beste batzuek adierazten dute omega 3 motako gantz azido esentzialak oso erabilgarriak direla ilea eta zahia lehortu ez daitezen.
|
|
|
Gero eta ohikoagoa da erosketak Internet bidez egitea.
|
Hainbat
azterlanek berretsi dute merkataritza digitala handitzen ari dela, eta horrek elikadura produktuak barne hartzen ditu, horien online salmenta nabarmen bultzatu baitzen 2020an. Gaur egun, kontsumitzaileen% 30ek baino gehiagok erabiltzen du bide hori, Elikagaien Merkataritza Elektronikoaren Eboluziorako Asedas Behatokiak dioenez.
|
|
2022
|
|
|
Argizariak funtzio bat betetzen du Entzunbideak edozein mikroorganismo bisitari kanporatzeko zelula batzuk ditu. Argizaria ere defentsa mekanismo bat da, germenen kontrako funtzioa bermatzen duten
|
hainbat
azterlanek adierazten dutenez. Gainera, gehiegizko zerumenaren zati bat murtxikatzea bezalako prozesuen bidez ezabatzen da.
|
|
|
Azken bosturtekoan, ahuntzak protagonismoa hartu du maskota gisa.
|
Hainbat
azterlanen arabera, animalia lagunkoiak, adimentsuak eta enpatikoak dira: nahiko ondo interpretatzen dituzte pertsonen keinuak, eta haiekin elkarreragiten dute. Zenbait etologok ere azpimarratzen dute, zenbait egoeratan, zakurren antzeko izaera eta trebetasunak dituzte, eraikitzen baitute lotura emozional sendoak gizakiekin, batez ere haurrekin.
|
|
2023
|
|
|
Harreman pertsonalek eragin positiboa dute gure osasun mental eta fisikoan.
|
Hainbat
azterlanetan ageri denez, harreman pertsonal onak dituztenek depresio gutxiago izaten dute eta autoestimu handiagoa. Beste onura bat sistema immunologikoa indartzen laguntzea da, zenbait gaixotasunen eragina murriztuz eta bizi itxaropena luzatuz.
|