|
2004
|
|
|
Horregatik dio Diaz Nocik" copyright" aren kulturan" copyleft" kontzeptua asmatzeko beharra sentitu dutela. " Hau da,
|
haien
obra enpresaren agintepetik atera, askatu edo, eta haiekin nahi dutena" egiteko. Guk tradizio anglosaxoitik datorkigun kontzeptua onartu dugu," kontuan izan gabe gure tradizio juridikoa oso ezberdina dela", dio EHUko irakasleak.
|
|
|
Gure kulturaren berri gutxi izaten dute. Gure musika, literatura, artea, bertsolaritza, antzerkia... kanpoan ezagutarazteko ahaleginak egin izan dira, baina badirudi azkenaldian kultur eragileak zabaltze horretan indarra jartzen ari direla, zirkuitu tradizionalagoetatik (diasporako euskal asteak, nazioarteko azokak...) kanpo. Horren adibide dira euskal idazleak geroz eta gehiago doazela nazioarteko literatura jardunaldietara,
|
haien
obra hizkuntza gehiagotara itzultzen dela, musika taldeek emanaldi gehiago eskaintzen dituztela atzerrian »uzten dietenean», antzerki taldeen birak urrutirago iristen direla... Beharrezko urratsa da eta ez litzateke saio makala gure zilborretik besteren bihotz begietara jauzi egingo bagenu.
|
|
|
Erdarazko zinemak (eta telebistak) ez dute euskal idazleen beharrik izan. Euskal zinemagintzari nahitaezkoak zaizkio, berriz, euskal idazleak,
|
haien
obrak eta inguruko eztabaidak. Egungo euskal literaturak, esate baterako, lagundu egingo liguke konturatzen pasatuak direla (suertez) Campionen garai zaharrak.
|
|
2005
|
|
|
Irakaskuntzan 17 urte egin nituen. Eta, gero, Donostiara bizitzera etorri ginenean, senarrak lana hemen aurkitu baitzuen, bikoizketan hasi nintzen, ez nekielako zein antzerki taldetan sartu
|
haien
obrak ezagutu bai, baina ez nintzen ausartzen haiengana hurbiltzen neure burua eskaintzeko. Eta orduan ireki zen Antzerti Eskola.
|
|
2008
|
|
|
Eta Azkueren zirkulu ideologiko kontserbadoreko jendea izan bazen euskaraz idazteari ekin ziona (beste esparru ideologiko batzuetakoak saiatu ere egin ez zirenean), logikoki haien pentsaerari eta gaitasunei zegokien emaitza lortu zuten. Testuinguru horretan baloratu behar da
|
haien
obra.
|
|
|
1 Ikusi dudanagatik esango nuke arte garaikidera arteko aro edo aldiak ondo beteta daudela, garaikidearen aurreko beste garai
|
haietako
obra bikainak dituela museoak. Balio handiko bilduma du.
|
|
|
Iaz egon ziren ikusgai obra guztiak Bilboko museoan, Bakoitza bere gogara izeneko erakusketan. Honako gai hauei buruzko hausnarketa ageri da
|
haien
obretan: kultur nortasuna, generoen arteko orekarik eza, artearen boterea eta gatazka politikoak.
|
|
2009
|
|
|
Bestalde, Poesiarekin Topaketak ekimenean, Antonio Garmoneda, Carlos Aurtenetxe, Francisco Javier Irazoki eta Antonio Colinas poema egileek
|
haien
obra eta Oteizarena hartuko dituzte hizpide.
|
|
|
ehun urte baino gehiago daramate hilik, eta haien egile eskubideak hainbeste, iraungi dira. Horrek esan nahi du jabari publikora iragana eta edonork eskura dezakeena
|
haien
obrak doan, haiekin merkaturatu edo beste batzuekin partekatu erabiltzaileak. Hala ere, itzulpenak eta argitalpenak eskubideak izan ditzakete, baina ez testua.
|
|
|
Horretaz gain, ikastaldiaz baliatuko da Philippe Fenelon konpositorea egonaldi artistiko baten egiteko. Eta, bide batez, ikasleek
|
haien
obrak ikasiko dituzte.
|
|
|
partitura berrikusi nuen, eta oso ongi idatzita zegoen. Kontzertu emanaldi
|
haietako
obrarik onena izan zela esan genezake.
|
|
2010
|
|
|
eta
|
haiekin
obrak egiten hasi nintzen.
|
|
|
Aurtengo sarituak Artean ospe handiko izan ditugun Chillida eta Peña Gantxegi izan dira. Eduardo Chillida Juantegi eskultorea eta Luis Pedro Peña Gantxegi arkitektoa gizon ospetsu izan zitzaizkigun bizi ziren bitartean eta gero ere bai,
|
haien
obrek gurekin baitiraute beren materialitate gogorrean eta beraien espiritualitate bigunean.
|
|
|
Gipuzkoarrak izanez gain, Chillida donostiarra eta Peña oñatiarra, artista
|
haien
obrak toki askotatik barreiatu ziren eta leku horien artean Gasteiz ere izan zuten gune bikote gisa hirigintzan adosten zituzten eraikuntzak burutzeko.
|
|
|
Literatura= Liburua= Kultura idatzia. Orwellek eta Huxleyk ere Liburuaren Kultura horixe zuten gogoan
|
haien
obrak idazterakoan eta Liburuaren Kultura horren gainbehera zuten kezka nagusi.
|
|
|
Askori zor die egindakoa, ez lirateke bestela bere esku artegak leku hain urrunetara helduko. Liburua
|
haien
obra delako sinatzen du gustura."
|
|
2011
|
|
|
–Orduan ez da euskal zinemaz, ezta euskal zinemagileez, baizik Euskal Herriko zinemagileez??, dio mesfidati. Eta nik zera erantzun diot, eztabaidak eztabaida, etorkizuneko euskal zinemagintza balizko bati bidea ireki dioten zinemagile hainbat, edo
|
haien
obrak, biltzen dituela lan honek, zuzendari bakoitzak pentsamolde eta filosofia desberdinak izan arren. Antxonen kezkak ez nau harritu, kontuan hartzen badugu bera dela euskal zinemak izan behar lukeenari buruz gehien teorizatu duen zuzendaria.
|
|
2012
|
|
|
Munduko poetek Bilboko Euskalduna jauregian atzo jositako etengabeko errezitaldian euskaraz entzundako bertso apurrenetakoa izan zen. Seneka, Wilde, Baudelaire, Bilintx, Woolf eta beste hainbat sortzaileren bizitza eta heriotza tragikoak gogoan izan zituen Felipe Juaristik Historia olerkian;
|
haien
obrek denboraren lehia irabazi zuten, hitzek iraun egiten dutelako. Eta, hain justu, hitza izan zen atzo protagonista:
|
|
|
Bizkarrez zegoena ezagutu egin zuen.
|
Haien ondoko
obra bat behatzera joan zen Andreas, disimuluan. Berehala hurbildu zitzaion hanburgotarra.
|
|
|
Espainian, inoizko garapenik handiena izan zuen pinturak barrokoaren garaian, bai artista kopuruari begira bai
|
haien
obren kalitate tekniko bikainari begira, eta Velázquez izan zen garai hartako artistarik gailena. Gai erlijiosoak izan ziren nagusi; pintura profanoa, erretratuetan izan ezik, gortean baino ez zen landu, eta Velázquezek soilik jorratu zuen, Europako beste pintore batzuen gisan, gai sorta zabalagoa, asko bidaiatu eta askeago jarduteko parada izan baitzuen.
|
|
2013
|
|
|
Lafittek eman zerrendarekin erkatuz, zenbait pertsona identifikatu ahal izan dira. Behin izen abizenak eta herria ukan ondoan,
|
haien
obraz eta biziaz gehiago jakitea posible zen, Gure Herria aldizkarian edo Eskualduna astekarian berean haiei buruzko aipamenen bila joanez. Batzuk apaizak zirela jakinik, Baionako apezpikutegira ere joan gara, apaizen erregistroen kontsultatzera.
|
|
2014
|
|
|
Agustin Ibarrola, Zaloa Ipiña, Gonzalo Sicre, Mariemi Otaola, Asunción Goikoetxea, Elena Ciorda, Gema Intxausti, Ixone Sadaba, Mabi Revuelta, Txuspo Poyo eta Mario Gaztelu bezalako artistak galerietan izango dira,
|
haien
obrak ikustera bertaratutako ikusleei zuzenean erantzuteko. Zalantza izpirik gabe, irakasle onenen eskutik kulturara gerturatzeko aukera paregabea da.
|
|
|
Ez zituzten maitatuko satanen teoriak pastoraletan, ez jakin nahi ere asto lasterrak egiten zirenez eta zer alde ona zuten. Jende horiek gazterik hil dira eta ez overdose baten ondotik, heldu da ez dela sobera ontsa ikusia hemen gaindi
|
haien
obra aipatzea arraileriaz. Garai horren zauriak ez dira oraino hetsiak, Baltasar delako bat okupatu da hauen konpontzeaz eta oraingo politikaren perbertsioaz badugu horrekin lagin errankorra.
|
|
2015
|
|
|
Idazle handiak beti izango dira handi, ez beren famaren indarrez, ezpada beren lanaren merituz:
|
haien
obretan geure kezken oihartzuna eta, batzuetan, galderen erantzuna aurkitzen baitugu noiznahiko eta nonahiko irakurleok.
|
|
|
Gazteria jabe dadin
|
haien
obrez et (a) elez
|
|
|
2 Ahaztu baino lehen: inola ere ez bedi saia berorren agurgarritasuna Nicolao etor dadin, moja
|
haietan
obra oso txarra egin dezakeelako, harik eta andre alargun hura sartu arte, ama prioreak idazten baitit deabrua eragotzi nahian ari dela eta Nicolao horretan oso interesatua dagoela; emakumeak gogo handia duela, baina beste batzuek eskrupuluak jartzen dizkiotela; ikusten du berorrek zein garrantzitsua den haientzat, harekin etxea ordaindu ahal izango dutelako.
|
|
|
Artikuluan, Urmenetak zioen margotzen zuela" pausatzeko, eta ideien gehixeago harrotzeko, arrangurak ken, eta hor dago araiz herriaren nagusitasunaren arrazoia, beste deusen aitzinetik". Igandeko Blocka erakusketako margo gutiz gehienak saldu ziren, eta lortu ziren 300 000 pezetak Santa Luzia ijitoen bizilekura bideratu zituen, ordu
|
haietan
obretan.
|
|
2016
|
|
|
Hala, herritarrei idazle horiek eta
|
haien
obra gogorarazteko ahalegina egingo dute herrian. Josemari Carrereren Ipuin berriak saioak emango die hasiera jardunaldiei, gaur.
|
|
|
Azken hori ez da, ordea, ohikoena: idazle trebeenak
|
haien
obra aparatu kritiko ahalik eta estilizatuenaz inguratzen ikasi dutenak dira. Eta kritiko zoriontsuenak, aldiz, idazlearekin pribilegiozko harremana ezarri eta beste kritikoak baino informazio gehiago atera ahal izango diotenak, haien lanak osatzeko erabili dituzten lehengaiak lortzen dituztenak, adibidez, eleberria idazteko prozesuan erabili dituzten eskemak, aipu eta erreferentzia askoren edo guztien jatorria, etab.?:
|
|
|
5.1 Egile horietako eta
|
haien
obretako, edo euskal literaturako beste egile eta obretako, zenbat aipatuko zituen Martínez de Lezeak Argentinan emandako hitzaldi eta elkarrizketetan, zuzenean edo zeharka?
|
|
|
Ez, ez naiz Wilderen extremismo horretara iritsiko, baina uste dut badaudela arrazoiak mesfidatzeko, pittin bat sikiera, egiaren aldarria horren ozenki egiten duten idazleez eta, are gehiago,
|
haien
obrez. Egiamania hori, ezbairik gabe, kulturaren alor askotara zabaldu da, baina literaturan gutxienez bi manifestazio kezkagarri lituzke.
|
|
|
Itzulpengintzak ez zuen indarrik. Horrek beste idazle askorentzat balio izan du, idazle asko itzalean gelditu dira,
|
haien
obrak irakurri dituztenak kopuru gutxitan ziren, haien obra ez da hedatu. Eremu txikiko literaturek ez dute bultzatzaile indartsurik, nonbait bere baitan duten bizitasun horri esker aitzina doaz publiko zabalago baten hunkitzeko hertsapen handiekin.
|
|
|
Itzulpengintzak ez zuen indarrik. Horrek beste idazle askorentzat balio izan du, idazle asko itzalean gelditu dira, haien obrak irakurri dituztenak kopuru gutxitan ziren,
|
haien
obra ez da hedatu. Eremu txikiko literaturek ez dute bultzatzaile indartsurik, nonbait bere baitan duten bizitasun horri esker aitzina doaz publiko zabalago baten hunkitzeko hertsapen handiekin.
|
|
|
Irizpidea aski zalantzazkoa da, nahi bada (jaio zireneko mendea), bereizketa bat egiteko, idazleak eta
|
haien
obrak jarraitutasunean etortzen direlako, baina onar dezagun aipatu ditudan lau idazle horiek direla, nolabait esan, nobela beltzaren bigarren idazleen uholdearen erakusgarri gorenak.{ 6}
|
|
2018
|
|
|
Sekula ez nuen jakin nondik ateratzen zituen, ez non ezagutu zituen, ez eta zergatik gonbidatzen zituen ere. Sekula ez dut haien berri izan, ez eta
|
haien
obrarik irakurri edo aipamenik entzun ere. Gutxi irauten zuten otordu haiek.
|
|
|
Ez didazu
|
haien
obrarik bidali pakete horietan.
|
|
2019
|
|
|
Montherlantek onartzen du emakumearekin samurtzea, baldin eta hark modua ematen badio bere gizon potentzia neurtzeko; Lawrence himno suhar bat eskaintzen dio haren alde bere buruari uko egiten dion emakumeari; Claudelek emakume zerbitzaria goresten du, mirabea, gizonari men eginez Jainkoari men egiten dion emakume sakrifikatua; Bretonek gizadiaren salbazioa espero du emakumearengandik, hura gai delako maitasunik erabatekoena agertzeko semeari, maitaleari; Stendhalenean ere, emakumezko pertsonaiak hunkigarriagoak dira gizonezkoak baino, bortizkeria grinatsuago batez atxikitzen zaizkiolako pasioari; laguntza ematen diote gizonari bere destinoa bete dezan, Prouhèzek Rodrigue salbatzen laguntzen duen gisan; Stendhalen eleberrietan, maiz salbatzen dute maitalea galbidetik, espetxetik edo heriotzatik. Montherlantek eta Lawrencek emakumeen abnegazioa exijitzen dute, betebehartzat baitaukate; Claudelek, Bretonek, Stendhalek, berriz, ez direnez hain harroputzak, miretsi egiten dute abnegazioa, eskuzabaltasunez aukeratzen den zerbait bezala; desiratzen dute baina merezi dutela uste izan gabe, eta, hala ere,
|
haien
obra guztiek erakusten dute, salbu Lamiel harrigarriak, altruismoa espero dutela emakumeengandik:
|
|
|
Ez dute auzitan jartzen giza kondizioa, apenas hasiak baitira hura osoki bereganatzeko modua egiten. Horregatik falta zaizkie oihartzun metafisikoak eta umore beltza
|
haien
obrei, oro har; ez dute parentesi artean jartzen mundua, ez diote galderarik egiten, ez dituzte salatzen haren kontraesanak, baizik eta serio hartzen dute. Kontua da gizon gehienek muga horiek berak dituztela;, apartaren?
|
|
|
Baina artistek ez lukete horrela saldu behar
|
haien
obra.
|
|
2020
|
|
|
Irrintzi Ibarrolak azaldu bezala, azken arte mota hori saiatzen zen bi dimentsioko eremuetan hiru dimentsioko irudiak ekoizten. Hala, plano ezberdinak ziren
|
haien
obren osagaiak, garrantzi eta xehetasun ezberdinak zituztenak: lehenengoa gailentzen zen, eta gainontzekoen garrantziak behera egiten zuen ikuslearengandik urruntzen ziren heinean.
|
|
|
Zenbat emazteren laudorioez ez genuke gertaldirik, banaka behar bagenitu
|
haien
obra onez, haien arima handitasunaz, haien jakintza nasaiaz, haien amodio azkarraz zer erran ez litzateke.
|
|
|
Idazle gehienen idazteko motiboa kezka edo ardura komunitarioa da. Eta
|
haien
obra, balirako originaltasun, autoritate eta propietateak irazita, komunala da ezinbestean.
|
|
|
Hasierako ustekabearen ondoren, arte adituek entusiasmo handirik ez zutela erakutsi esaten zidan Sandra Cianik, eta jabe berriek peritu bat kontratatu zutela biltegi hartan agertu zena aztertzen hasteko. Material ugari aurkitu omen zuen perituak, besteak beste, zenbait margolariren obra ezezagun batzuk, ez munta handikoak, egileen obra ezaguna gailentzen ez zutenak edo ezer berririk ez zekartenak, pintore
|
haien
obran espezialista zirenen zirkulu txikitik kanpo inoren interesa pizteko gai ez zirenak. Obra haiekin batera, ordea, ba omen zeuden ordura arte ezezaguna zen pintore baten lanak ere, Vicenzo Vicenzirenak, ikusi zituzten lehenek harrigarritzat jo zituztenak.
|
|
|
Eta azkenean, egunez egun joan ziren sortzen testu zatiak, eta
|
haiekin
obrak behar zuen dramaturgia. Prozesuan ikusi nuen zerk balio ahal zion proposatzen nionetik, eta berak, zer erreklamatzen zigun.
|
|
2021
|
|
|
Hala, ondoriozta dezakegun kontu bakarra hauxe da: literaturatik hurbil (ipuinean zehar idazleez eta
|
haien
obraz egiten diren aipamenak oinarritzat hartuta) eta idazketatik hurbil dagoen pertsonaia dela Parisa abiatutako" itzultzailea". Garaiko egoerarekin lot daiteke hori beste behin ere, eta batez ere aurreko etapetako itzultzaileen estatus eta onarpen profesional ezarekin.
|
|
|
Ikerketa franko egin dü Züberoako historiaz, orokorkiago Baskoniakoaz, eta haiez izkiribatü frantsesez. Eüskal literatüraz arrenküratü da, idazle famatü elibat eta
|
haien
obrak aipatüz, haatik frantsesez: Bernat Etchepare (1), Leizarraga (2), Oihenart (3) eta Tartas (4).
|
|
|
Ez nago batere ados" klasikoak bai ala ez" eztabaidarekin, bitartekariok izan genukeen eztabaida, aldiz," klasikoak nola landu" izan litzateke. Orain arte, batez ere Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzan eta Batxilergoan, garrantzitsu diren idazleak eta
|
haien
obrak ikuspegi historizista batetik landu dira, ikasi beharreko zerrenda bat izango balitz bezala. Baina irakurle gazte askok ez dute obra horiek interpretatzeko gaitasun literario nahikorik, ez baitute aurreko ikasturtetan garatu.
|
|
|
" Harrigarria bada ere, gazteek ez dituzte euskal idazle esanguratsuenak ezagutzen, gutxiago
|
haien
obra nagusiak. Irakasleek eurek ere sarri ez dute interesik ezta formazio nahikorik arlo honetan.
|
|
|
Helburu horretan, ikas prozesuetan sortzaileen esku hartzeak asko lagun dezakeela uste dute LIR1 ek eta IEE1 ek. Lehenik eta behin, herri gisa kultura komunitatea ezagutzeko eta horretara hurbiltzeko parada izateko; bigarrenik, kanonikoak diren edo ikasleengandik hurbilagokoak izan daitezkeen sortzaileak eurak eta
|
haien
obra bertatik bertara ezagutzeko, kultura transmisioari eutsi nahi bazaio; eta, azkenik, nerabeak biharko sortzaileak izango badira, eta, hortaz, kultura komunitate horren parte ere bai, sormen prozesuak egiazki nola gertatzen diren ezagutzeko eta ulertzeko. IEE1 ek eta HIR1 ek diotenez, ikastetxeetan bertsolaritzarekin ez bezala, ezin zaie euskaraeta literaturairakasle guztiei sortzaile ere izateko exijitu, baina bai, ostera, lankidetza didaktiko hori estutzeko urratsak eman, Idazleak ikastetxeetan edo Musikariak ikastetxeetan moduko programez harago.
|
|
|
Literatura beste era batera ekoitzi zein ez, literaturaeta kultura erreferenteen eta kanonaren lanketa adostasun zabala sortzen duen ideia da, eta, GE3k zioenaren bidetik, kanona bai ez eztabaida gainditutzat eman litzateke, eta aurrera begirako eztabaidagaiak eta ikergaiak kanona nola eta noiz landu, nola eta noiz irakatsi izan lukete. Horrez gain, gaur egungo erreferenteak edota gazteentzat erreferentziazkoak diren sortzaileak eta
|
haien
obrak ere lanketa horretara txertatzea garrantzizkotzat jotzen da, eta bi aspektu nabarmentzen dira: 1Erreferente berriak gehitzea beharrezkoa dela, baina kalitate irizpide batzuk bermatuz; 2Sortzaile berriek euskal kultura tradizioan kokatzea, aurrekoek egindakoari begiratuta.
|
|
|
Beste bietan hasieratik egon gara. Ez da guk gidoi bat idatzi eta
|
haiek
obra egin, baizik hasieratik elkarrekin egon, zein izango den gaia erabaki, irakurri eta komentatu, lanketa bat egin, inprobisazioak ikusi, eraikuntzan parte hartu. Gauza kolektibo bat da.
|
|
|
Rotterdamen bizi dira orain. Zabalaren hitzetan,
|
haien
obrak airean dauden galderei erantzuten die: «Edonork egin litzake galdera horiek, baina, arrazoia edozein dela ere, ez zaie kasurik egiten».
|
|
|
Edozein idazlek eskertuko ditu zabaltzen dizkion ateak, eta horregatik behar du euskal literaturak. Begira idazle klasikoak, pentsa nolakoak diren
|
haien
obrak: On Kixote emakumez beteta dago, Galdosen literatura emakumeei egindako omenaldi kolosala da.
|
|
|
Batek daki. Saiatuko naiz
|
haien
obrak ahalik eta modu txukunenean islatzen eta, zentzu horretan, tresna bat izango naiz, erreminta bat. Kasik notario artisau baten gisako zerbait.
|
|
|
Zein da klasiko literarioen, idazle miretsienen eta
|
haien
obra enblematikoen jatorriaren mapa. Ez gintuzke harritu behar jakiteak" klasiko" hitza bera aberastasunaren eta jabetzaren hiztegitik datorrela.
|
|
|
Bigarren errekonozimendua literaturaren kritikariek sortutakoa obraren prestigioarekin lotua da. Horregatik idazle batzuk nahiago dute
|
haien
obraren atzean egon, idazlearen ikusezintasuna (Blanchot, Salinger, Pynchon) gailen zeinurakin lotua baita. Hiru elementu haiek garratzitsuak dira:
|
|
|
Liburutik kanpo den literaturaren historia Pierre Marc de Biasi eta Anne Herschberg Pierrot ikerlarien ikerketa genetikoekin lotzen ahal da. Ikertzaile
|
haientzat
obra emaitza edota ekoizpen bururatua baino gehiago prozesu bezala ulertzen da. Ikuspegi honen desbideratzea (obratik bere sortzera eta inprimitua den obratik ziriborrora) artearen hurbiltze garaikideekin lotua da non keinu artistikoa objektu egina gainditzen duela.
|
|
2022
|
|
|
Eta argi horiek itzali zaizkigu, eskas handia egiten daukutela. Baina
|
haien
obrek aitzina diraute.
|
|
2023
|
|
|
Margarita Nafarroakoa erregina, Louise Labé poeta21, eta Catherine Des Ro ches poitoutar areto ospetsu bateko animatzailea... XVI. mendeko antzerki harrigarrira garamatzate
|
haien
obrek, garai hartan itxuragabetasun eta mutazio betean zirenak. Frantzisko I.aren arreba tradizionalki hain maskulinoa zen eremu hartara oldartu zen lehenik; Erreformaren ideiekiko sentibera, kontzientzia askatasunaren aldekoa, pieza originalak bezain ausartak egin zituen.
|
|
|
" Jainkoak nahiko ahal du erran zuen Dagoucinek emazteok ene alde egitea ni haien fabore mintzatuko naizen hainbat! Eta, zuei erakusteagatik ezen dama bertutetsuak ohoratzera entseatu naizela,
|
haien
obra onak gogora ekarriz, halako istorio bat kontatuko dizuet. Eta ez nuke ukatu nahi, ene andereok, Iruñeko zaldunaren eta Grenobleko presidentearen pazientzia handia izan denik, baina mendekua ere ez da ttipiagoa izan.
|