|
2006
|
|
|
Hizkuntza klasikoen eta euskararen irakasle izateaz gainera hainbat pastoralen egile ere badugun Junes Casenave Harigilek XX. mende hasierako Zuberoara garamatza Harkaitz urdina narrazioaren bitartez. Garai
|
haietan
jaiotzen ikusi zuen lurraldean bizi zen giroa agertzeaz bat, I. Mundu Gerrak bertako gaztediarentzat ekarri zuen sarraskia azaleratzen du egileak, etxalde bateko primuaren bizitza kontatzen duen istorio honetan. Zahartu eta hainbeste maitatu izan dituen lurrak auzokoari uztera derrigortuta dagoen unean ezagutuko du irakurleak Pette, Bazterretxea aurreko harri zabalean eserita azken aldiz, iragandako urte guztiak oroimenean dituela:
|
|
|
Izan ere, inguru haietako biztanle gehienek ez zuten oso garbi nor nongoa zen, are gutxiago lau inperio handi (Errusiakoa, Austriakoa, Prusiakoa eta Otomandarra) atzaparrak luzatu eta han hemen zer harrapatuko ari zirenean Europako erdi eta ipar ekialdeko lurralde haietan. Isaac Bashevis Singerrek XX. mendean oraindik inperio haien (edo
|
haietatik
jaiotako nazioen) kontzientziarik ez zuten biztanleak erakusten dizkigu bere kontakizun zenbaitetan: nola ulertu norbera poloniarra izan beharra alboko herriko lehengusua ukrainarra zela esaten ziotenean, biak judu zintzoak izanik?
|
|
2007
|
|
|
Gaurko, tribuak? postradizionalak dira, ez gara
|
haietan
jaiotzen, ez gara haietan bakarrik bizitzen. Identifikazioiturriak badira ere, alegiazko eta egiazko identifikazioak proposatzen dizkigute: berdin jo dezaket alegiatzat egia, zein egiatzat alegia.
|
|
2008
|
|
|
Guadabrezorako bidaiak itxuraldatu zuen, eta itxuraldaketak bere eragina izan zuen etxekoekiko harremanetan, baita alabekikoetan ere, jakina. Markesa andereak, izan ere, ongi gogora zezakeen bere iragan urruna, noiz eta jende guztiak esaten baitzion alabak aitaren berdinak zirela, bai
|
haiek
jaio zirenean eta bai haiek hazita gero ere; markesa anderea, baina, ez zen gutxietsia sentitzen; aitzitik: poztu egiten zen halakoetan; are gehiago:
|
|
|
Guadabrezorako bidaiak itxuraldatu zuen, eta itxuraldaketak bere eragina izan zuen etxekoekiko harremanetan, baita alabekikoetan ere, jakina. Markesa andereak, izan ere, ongi gogora zezakeen bere iragan urruna, noiz eta jende guztiak esaten baitzion alabak aitaren berdinak zirela, bai
|
haiek
jaio zirenean eta bai haiek hazita gero ere; markesa anderea, baina, ez zen gutxietsia sentitzen; aitzitik: poztu egiten zen halakoetan; are gehiago:
|
|
2009
|
|
|
Behin, Hardestyk telefono deia jaso zuen neba arreba edadetu batzuengandik. Haien gurasoek Boisetik alde egin zuten
|
haiek
jaio baino lehen, baina bazekiten bazutela arreba/ ahizpa bat Boisen jaioa eta lurperatua. Gurasoak beti penatu ziren haurra Boisen «bakarrik» utzi izanaz eta, beste nonbaitera bihurtu zirelarik, hilobia zaindu ezinaz.
|
|
|
Ondorioz, bi kasuetan artistek
|
haiek
jaio aurretik sortu eta famatuak izan ziren taldeak hobestu dituzte, Euskal Herrian ere askotan ikusten den artea eta garai bateko musika mugimenduen arteko lotura erakutsiz. Malenkonia sasi politiko erreibindikatzailea?
|
|
2010
|
|
|
Izugarria da datuak emateko dugun erraztasuna. Pertsona horiek ez dakite
|
haien
jaiotze datak edo telefono zenbakiak esatea nolako arduragabekeria izan daitekeen.
|
|
2011
|
|
|
Nahiz eta itsasoan bizi diren, ez dira arrainak; ugaztunak dira. Eta horrek esan nahi du
|
haien
jaiotze tasak oso baxuak direla. Espeziearen arabera ezberdina da tasa hori, baina, adibidez, hamar urtean behin izaten dute kume bat.
|
|
|
Kuxin bigunen azpian saiatu nintzen han ahaztuta egon zitekeen Marcen gutun, argazki edo albumaren bila. Egon behar zuen zerbait bikiei Marc ezagutzea ahalbidetu ziena,
|
haiek
jaio baino hainbat urte lehenago hila zen arren. Ez nuen ezer aurkitu.
|
|
2012
|
|
|
Ez dira depresioan eroriko?
|
Haiek
jaio zirenetik beste modu batera bizitzen ohitu dira eta zaila dute benetan. Onetik txarrera pasatzea oso zaila da.
|
|
|
2006an hasi ziren horretan. Orduan, Zumarragako ospitalera kontsultara joandako 630 emakume haurdunekin abiatu zuten datu bilketa, eta
|
haietatik
jaiotako haurrekin jarraitzen dute. Haurraren eta haren ingurumeneko datuak erregistratzen dituzte, eta Espainiako beste hainbat taldetan jasotakoekin
|
|
|
2006an hasi ziren horretan. Orduan, Zumarragako ospitalera kontsultara joandako 630 emakume haurdunekin abiatu zuten datu bilketa, eta
|
haietatik
jaiotako haurrekin jarraitzen dute. Haurraren eta haren ingurumeneko datuak erregistratzen dituzte, eta Espainiako beste hainbat taldetan jasotakoekin alderatu.
|
|
|
Ezer jan gabe, hainbat astetan errundako arrautzak zainduko ditu, handik larbak jaio arte. Gero,
|
haiek
jaiotakoan, listuz elikatuko ditu inurri langile bilakatu arte.
|
|
|
Erantzukizuna ere bai. Usadioek izugarrizko indarra dute
|
haietan
jaiotzen garelako, baina ez dute beste funtsik bizipen psikologikoaz beste. Usadio zaharrenak eta unibertsalenak ere jendearen onarpena behar du irauteko.
|
|
2013
|
|
|
Inguruko beste baserriak bezala, Bordaxar baserria ere betidanik izan zen bertsozaleen eta bertsolarien topagunea, lau pareta
|
haien artean
jaio ziren Joxe Bixente, Juan Kruz eta Joxe Zapirain, hirurak bertsolaritzaren historiaren osagaiak. Etxeko sukaldean ez ziren falta hiruren bertsoak, ez eta semeren baten erantzunak ere.
|
|
|
Gure haurrak ez dira horren ezaguera bakoak, dagoeneko ez dute maila horretarainoko zaintzarik behar, koskortuak ditugu. Eta, gainera,
|
haiek
jaio baino dezente lehenagotiko ohitura da. Aspaldi honetan areagotu egin zaidala esango nuke, eta zure errua delakoan nago.
|
|
2015
|
|
|
maitasun librean bizi zirenez, emakumeak gizon guztienak ziren eta honek izugarri zabaltzen zituen gaixotasunak. Ondorioz, emakumeak gaixo zeudenez,
|
haiengandik
jaiotako umeak «ergelak edo tontoak» izango ziren. Egoera horretan, alde errepublikarreko gizonak emakumea erabat menperatu eta degradatu egin zuela azpimarratu zuten artikuluetan.
|
|
|
«Feral izeneko felidoak, sozializatu ez direnak, eskubidea dute hiri bizikidetza askea izateko: beren osasunaren jarraipena,
|
haien
jaiotze tasa kontrolatzea eta pertsona sentibera eta trebatuek zaintzea», gehitu du Katera Plataformak. Irudia:
|
|
|
Primordiala, hots, aurrekoa eta nagusia, ez da jendea, egituratutako harreman moduak baizik:
|
haietan
jaiotzen gara, haietakoak eta haienak gara, haiek egin gaituzte, haiek gara. Eta jakina, harremanak barik, uste badugu egituraketa horiek berezko entitate esentziadunak direla, edota harremanetatik kanpoko indar eta sendotasun bat dutela, orduan jendeak entitate horien halabeharrezko agertze une iragankorrak dira.
|
|
2016
|
|
|
Docek jende mota hura ezagutzen zuen;
|
haien artean
jaioa zen eta hagitz ongi ezagutzen zituen pertsona haiek. Bizimodua bizirik irautean zuten zentratua.
|
|
2018
|
|
|
Zaila da pribilegioak ulertzea
|
haiekin
jaio bazara.
|
|
2020
|
|
|
Hainbeste" oso", hainbeste" beti". Askotan izanen zen Sagittarius bat, benetako Sagittarius eredugarri bat; batzuetan, ordea, Aquarius peto gisa jokatuko zuen, edo Capricornus, Taurus edo Libra, edozein direnak zeinu
|
haien pean
jaiotakoei egozten zaizkien izaerak, jokaerak, bitxikeriak, bateraezintasunak. Ni neu izan naiteke egunero Sagittarius bat, minutu batzuez sikiera, gero eta minutu gutxiagoz segur aski.
|
|
|
Baina argi geratu zitzaion bere bisitak eta haienek ez zutela erro bera, arrazoi bera. Ez preso “sozial” edo “politiko” baten laguna izateak suposatzen duen desberdintasunagatik bakarrik, baizik eta pentsatu zuelako bere presentzia zuriaren salbuespenak
|
haien
jaiotzetiko kondena ikusarazten zuela. Lagunarekin egoteko 1.600 kilometro egin beharrak herri zapalkuntzaren ardatz bat ematen bazion ere, ezinezkoa zitzaion hangoak, gertuagotik joan arren, bera baino pribilegiatuago ikustea.
|
|
2021
|
|
|
Itsasotik bueltan, ugaltzera datozenean,
|
haiek
jaiotako ibaira bueltatuko dira izokinak
|
|
|
Benetan dakusat ez naizela duina, merezi dudala tokatu zaidan tokia. Baina haien garaian,
|
haien artean
jaio izan banintz, agian, haien pare egotea lortuko nuen.
|
|
|
Gero, sendagileak kaskagorria hartu eta berbertatik aztertu zuen. Bere bi seme zaharrenen antz handia zuen,
|
haiek
jaio ziren egunekoak bezalakoxea zen, eta bazekien beraren antza hartuz haziko zela.
|
|
2022
|
|
|
|
haietan
jaio ginenok, gure
|
|
|
Herentzia Hortzekin jaiotzen diren haurren %15 inguruk jaiotzean izan zituzten ahaideak dituzte, odontopediatrian espezializatutako zenbait aldizkariren arabera. Normalean, anai arrebak edo gurasoetako bat
|
haiekin
jaio ziren. Ingurumen kutsadura Era berean, ingurumen faktore batzuek, hala nola kutsadurak, haurdunaldian amari eragiteko eta haurtxoan hortzen bat garaiz agertzeko aukera eztabaidatu da.
|
|
|
Likartsukek umeen argazkia eta
|
haien
jaiotze agiria ere helarazi dizkie Galarragari, eurei zerbait gertatuz gero, soraluzetarrak umeen kargu egin daitezen. “Bihotza apurtuta daukat”, esan du Galarragak.
|
|
2023
|
|
|
Irensketa errepikaria edo kronikoa, pertsona batek janaria, likidoak, listua edo urdaileko azidoak biriketara botaz. Arnas sistemarako toxikoak diren substantziak arnastea, hala nola gasak, tabako kea… Sortzetikoak; hau da, pertsona
|
haiekin
jaiotzen da. Zer faktorek handitzen dute bronkiektasiak garatzeko arriskua?
|
|
|
Haurrekiko eta beste animalia batzuekiko harremana Bere izaera politari esker, Espainiako ur txakurra poz pozik egongo da haurrekin jolas une handiak partekatzeko prest baino. Etxeko beste animalia batzuekin eta
|
haien
jaiotzekoekin ere adiskidantzazko jarrera hori izango du. Nobleak izan arren, komeni da haien arteko harremanak gainbegiratzea eta kumetatik gizarteratzea.
|
|
|
Eta pixka bat aurrerago: «Harro eta xaloki pentsatzen nuen liburuak idaztea, idazle izatea, lurrik gabeko nekazarien, beharginen eta merkatari txikien(...), beren modalek, azentuek eta beren ezjakintasunek gutxietsitako jendearen(...) amaieraren amaieran, nahikoa izango zela
|
haien
jaiotzako bidegabekeria ordaintzeko». Baina noski, ez zen nahikoa izan...
|
|
|
Hemendik hartu, bestearekin nahasi. Errepikatuaren errepikatuz,
|
haiekin
jaio zela sinesteko moduan bereganatzen zituen.
|
|
|
Karrera osorako 78 orritako plana diseinatu nuen
|
haiek
jaio aurretik.
|