|
2008
|
|
|
Nafarroako Euskara Elkargoak antolatutako lore joko horietan, lau probintzietako ordezkariak ez ezik, Iparraldekoak ere azaldu ziren. Eta hola, nafar elkartearen Revista Euskara buletinean(), ordura arte Hegoaldeko elkartasun vasco navarroa nabarmentzen bazuten, 1879tik «la gran familia euskara de uno y otro lado del Pirinineo» modukoak aipatzen hasi ziren87 Lore joko hauen inguruan, bada, Iparraldeko eta Hegoaldeko euskaldunak mugitzen zirelarik, lehiaketa
|
haietako
bertsoetan mugaz bestaldeko euskaldunekiko elkartasun aipamenak gero eta maizago aurki daitezke. Adibidez Felipe Arrese Beitia bizkaitarrak, Mauleko 1880ko euskal festetan zera zioen:
|
|
2012
|
|
|
Bertso eskolak abian jarri zirenetik 30 urte baino gehiago ere bai, eta eskola
|
haietan
bertsotan trebatu zirenetan asko baino gehiago guraso adinean dira egun. Horietarik da Oihane Perea (Gasteiz, 1977) Arabako bertsolari txapelduna 2007 eta 2009an. Gurasoak euskaldun berriak, etxean jaso du euskara, etxean ari da orain bera euskara transmititzen, eta hizkuntzarekin batera, bertsoa, helduen eta gazteen bertso irakasle da Lautadako bertso eskolan.
|
|
|
Famili bidezko euskararen eta bertsozaletasunaren transmisioa bultzatu nahiak elkartu gintuen guraso batzuk duela urte batzuk.
|
Haiek
bertsoaren misterioak argitu nahi zituzten, euskara ere landu nahi zuten, eta hori guztia seme alabekin batera egin nahi zuten. Niretzat ere primerako aukera zen ama naizen aldetik, gure semeak etxetik eta kaletik edan zezan euskara eta bertsoarekiko maitasuna, beste gauza askoren artean.
|
|
|
Enpresa nire izenean zegoen, eta ufa, ez ziren garai ederrak. Harrigarria bada ere, une estu
|
haietan
bertsotara joatean soilik ahanzten nuen loa kentzen zidan enpresaren zama. Freskagarria zitzaidan nire munduan sartu eta gainontzekoa ahanztea, eta nire mundua, bertsoa izan nonbait.
|
|
|
Poesiagintzan onartu beharra dago gainerako bizidun guztiak baino hobeak direla; haien konparazioen doitasuna eta xehetasuna, baita haien deskribapenen zehaztasuna ere benetan imitagaitzak dira. Ugari dira bi hauetakoak
|
haien
bertsoetan, eta edukiez, adiskidetasun eta onginahiari buruzko argibide bikainak edo lasterketa eta beste ariketa fisikoetan garaile gertatutakoen gorespenak izaten dira gehienetan. Beraien eraikinak, oso trauskil eta xumeak izan arren, ez dira desegokiak, baizik eta ongi pentsatuak hotz-beroaren eragozpen guztietatik babesteko.
|
|
|
Bertsolariekin ere, askotan: nik harria jaso eta
|
haiek
bertsotan egin. Batez ere Lasarterekin eta Uztapiderekin ibili nintzen.
|
|
2013
|
|
|
" Gauza da, emazteak irakurri alean, gure Juan Kruz" i pasadizu
|
haiek
bertsotan jartzeko gogoa sartu zitzaiola. Eta esan da egin, gabero sutondoan irakurtzen zana, berak gero, oiean loak artu baino len, dana bertso biribilletan puntu luzeko bertsotan jartzen zuan, eta bigaramonean, lanera joan baino len, dana emazteari buruz kantatzen zion, eta emazteak dana paperean jartzen zuan (Zavalaren lanetik hartua 1975:
|
|
2014
|
|
|
Hau nabarmena da:
|
haien
bertsoak txalotuak dira, saioetan parte hartzeko gonbidatzen dituzte, jarraitzaileak dituzte. Bertsolaritzarenbestelako eremuetan ere presente daude:
|
|
2015
|
|
|
Arratsaldean berriz, taldeen arteko harremanak indartzeko, herrian barrena pista jolasean aritu ziren ikasleak. Lesakako hainbat bertsolari identifikatu eta
|
haien
bertso bana kantatuz eman zitzaion amaiera aurtengo Nafarroako Bertso Eskolen Egunari.
|
|
2017
|
|
|
Hamaika bertsozaleri entzun izan diogu orain hamarkada batzuk bertsolariak herrira agertzen zirenean aparteko gertakaria izaten zela. Haien gaitasunak nireak halako hamar izan zitezkeela zalantzan jartzeko ezelako asmorik barik, kontaketak aditu ditut
|
haien
bertsoetako hitz bakoitzak hartzen zuen pisuaz, gizon haien (orduan gizonak ziren) jardun harekiko zegoen miresmenaz. Gaurko bertsolaria, ezer izatekotan, trebea da, baina ez bere presentziak, ez bere hitzak (nonahi presente egon daitekeelako,), ez du karga hori, ez behinik behin distantzia laburrean ematen denean.
|
|
2018
|
|
|
Tomas Alcainek Txirritarengana jo zuen, eta gertaera
|
haiei buruzko
bertsoak jarraraziz itzuli zion alkateari Guardia Zibilen aurrean bera salatu izana. Bertso sorta honek epaitegira eramango zuen Alcaine Txirritarekin batera; eta dinamitak baino zigor handiagoa ekarriko zion bertsozko" irainak" epaileengandik.
|
|
2019
|
|
|
Hasieran, unibertso bat zegoen haien eta nire artean kantatzeko unean. Gaur egun oraindik badago kalitatezko edo gaitasunezko aldea, baina eskertzen dut haiekin praktikatzeko eta
|
haiengandik
bertsotan ikasteko dudan aukera. Aitortu behar dut batzuetan oso ezberdinak garela pentsatu ohi dudala, baina egon dira eta beti egoten dira prest ni hobetzeko haien harri koskorra jartzeko.
|
|
|
Jon Azpillagak kantatu zuen bertso hau Lopategiren omenaldian. Ez zen, ez, alferrik izan
|
haiek
bertsoaren bidez egin zuten lana, emaitza apartak izan ditu kulturaren eta transmisioaren alorrean, baita politikarenean ere, beste gisa batez esan ez zitezkeenak esan eta kontzientzien ernarazle izan baitziren.
|
|
|
Asteasun azaldu diren XVIII. mendeko emakume bertsolarien testigantzak, Joxepa Antoni Aranberri, Matea Joxepa Zubeldia? 1452ko Bizkaiko foru zaharretan debekatu egiten zitzaien kantatzea, gero isiltasun handi bat dago, ez dago
|
haien
bertsorik gordeta, apenas dakigun ezer izan zirenei buruz?
|
|
|
Huraxe izan da deigarriena.
|
Haien
bertsoen eta kantuen doinura dantzan aritu direla. Besotik helduta, Fest Noizaren jatorria bertsogintzara uztartuz eta folklorea sortuz.
|
|
2020
|
|
|
Hainbat grabatzaile ibili zen urte
|
haietan
bertsoaren inguruan. Ibarrako Beltza esaten zioten bat, uste dut taxista zela Ibarran, hark bilduma bat zeukan.
|
|
|
Aspaldi batean dengbêjek bidaiatu egiten zuten
|
haien
bertsoak jauntxoen etxeetan abestu eta horrela haien ogibidetik bizi ahal izateko. Baina azken hamarkadetan dengbêjek bestelako lanak egin behar izan dituzte haien familien beharrak asetzeko.
|
|
|
Atzetik joan dira Aramendi, Iraeta eta beste hirukotea. Normalean, nahiago izaten dute jolastuz ikasi, irakasleak oin bat eman eta
|
haiek
bertsoa josita, adibidez. Joan den astean, kasurako, «asko» gustatu zitzaien ariketa bat egin zutela kontatu du Aratz Eskibelek:
|
|
|
|
Haiek
bertso batzuk kantatu dituzte. Guk igeri egitea gustukoa dugu.
|
|
2021
|
|
|
Horren irudiak bai berreskuratu dira, eta mahai luze baten bueltan txaloka daukaten jende mordoxka baten aurrean ikus daitezke kantuan bi bertsolariak. Filma soinuduna da, euskara lehen aldiz ikus entzunezko batean jasotzen duen filma, baina irudiak eta soinua ez datoz bat, eta Irabolaren eta Haltzuetaren irudiak ikusten ditugun bitartean entzuten direnak ez dira
|
haien
bertsoak. Izatez, ez dago erabat ziurtatzerik bertsotan, eta ez kantuan, ari direnik, ingurukoen txaloek bertsotan ari direla iradokitzen duten arren.
|
|
|
Jakin mina pizten didate inoiz irakurriko ez ditugun
|
haien
bertsoek, greziera emakume ahotsarekin hasi baitzen, niretzat bederen —nire institutuko irakaslearen ahotsa— Oroitzen naiz hasieran haren eskolek ez zidatela zirrara handirik eragiten —zenbat denbora kostatzen zaigun jabetzea nork aldatuko digun bizitza! — Orduan, edonor miresteko asmorik ez nuen nerabe bat nintzen. Irakasle karismatikoak espero nituen, beren buruaz seguru zeudenak, film batzuetan ikusiak nituenak bezalakoak:
|
|
|
Homerok eta Euripidesek irabazi zuten lehiaketa, hau da, greziarren ametsak zizelkatzen zituzten idazleek. Haurtzaroan, denek
|
haien
bertsoak kopiatuz ikasten zuten irakurtzen eta idazten, eta horrek azaltzen du hainbeste papiro aurkitu izana. Haurrak ez ziren irakurtzen hasten ohiko esaldi erraz errazekin," amak maite nau" eta halakoekin.
|
|
2022
|
|
|
Nire denboran lehenengo aldiz orduan entzun nien neurri hartako bertsolari batzuei. Nik neurez txikitandik ekarri nuen bertso zaletasuna; eta egun hartan bi bertsolari sonatuenak aurrez aurre ikusi eta
|
haien
bertsoak entzunez egotea, gaur Aita Santua ikustea baino handiagoa zen askozaz ere.
|
|
2023
|
|
|
Hala ere, ez da Zabalburun, protestaren aurrealdean jarri duten eszenatokira igo den bakarra. Bertan izan dira, besteak beste, Maialen Lujanbio eta Amets Arzallus ere, eta autonomia kale osoan entzun dira
|
haien
bertsoak.
|