|
2000
|
|
|
– Oroituko ez dot ba! –esan zuen Lauaxetak, irriz, berak aspaldi idatzitako ipuina ezagutzen nuelako sentitzen zuen poza agerian zuela– Gorbeiapean egoan
|
ha
be, Zeanuri legez. –Konplizitate keinu bihurtu zuen irria–:
|
|
2002
|
|
|
Kaitik hurrean ibilten ziran aita semeak, biak pozik
|
hatan
be.
|
|
|
Itzela
|
hatan
be, ikarea hazurretaraino sartzekoa.
|
|
|
Nire arerioa zan, ugazabaren aurka baino setatsuago neure kontra egiten, Bezeria kentzen ahalegin egin eban, aldi batean. Baina
|
ha
be, joan zan; edo eroan eben. Dana dala, ez zan hona sartu, inoiz hortxe ateaurrean, zeu zagozan lekuan kurika ibili arren.
|
|
|
– Santurtziko moiletan Ramon Sota zanaren andra zaharra ikusi neban, Lady Sota, ilobek inguraturik. Lehen gerra handia amaitu ostean, sir izendatu eben
|
ha
be. Andreari besterrira joan beste aukerearik ez jakon geratzen.
|
|
2003
|
|
|
|
Ha
be ezta etorten. Len sarri etorten zan.
|
|
|
Barri Ona zabaltzen hasi zara, Jauna, Galileatik hasita,
|
hatan
be.
|
|
|
Ganera, azken urteotan Euskara batua nagusitu da gure artean, eta eskabide barri honi erantzun nahi izan jako, Elizen arteko Biblia (1994) argitaratzean. Itzulpen barriaren arrakasta handia ikusirik, hurrrengo urtean, Itun Berria be argitaratu deuskue, hiru hizkuntzetan
|
hatan
be (grekoz, latinez eta euskeraz), Biblia barriaren itzulpen ekumenikoaz baliatuz. Holan, bai Bizkaiko kristinauak, bai beste euskaldun kristau edo giristino guztiak badoguz orain Biblia osoa geure hizkuntzan irakurteko erea eta poza.
|
|
|
Baina oraintsu aurkitu dot neure liburuen artean, galdutzat neukan aspaldiko idaztitxu apal bat: Lagunarteko mezea orienteko kristiñauen eraz dauka izena, eta, izenburuak berak dinoskunez, euskeraz eginda dago, Bizkaiko euskeraz
|
hatan
be. Ez dino inon zein urtetan argitaratua izan zan (bai, horraitino, nok eta noiz emon eban argitaratzeko eleiz baimena:
|
|
|
orduarena. Goizean ezin, eta bazkalosteko ordurik txarrenetan izaten nebazan neure eskolarik gehientsuenak, eta udan
|
hatan
be. Irakaslea errukarri, ikasleak ez gitxiago.
|
|
|
Iparraldean bertan be bai.
|
Hara
be hainbat bialdu izan doguz.
|
|
|
Hizkuntza bere egitura gordinean ikastea hori be zan baina ez zan nahikoa. Aditz paradigmak, deklinabidea, joskera, idazkera eta enpaidukoak beharrezkoak ziran izatez, baina bazan alderdi bat, gizakiaren barne gogoari joakona
|
hatan
be, gramatikeaz haruntzago egoana. Literatura zan hiztunon hartuemona, adierazkortasuna, irudi mundua, egoera bakotxari egokon berbabidea erraztoen erakutsi eikeana.
|
|
2005
|
|
|
Bakardade isil iraunkor honetan, nornahi bihurtzen don fiolosofo. Baitte Allikeneko astokillo misteriotsu
|
ha
be!
|
|
2008
|
|
|
Hurrengo bertso honetan, kartaz jasotako notizia bat aitatzen dau; Oletan izandako bertso ekitaldi bat,
|
hatan
be. Markina aldeko Altza izeneko bertsolari batez dihardu:
|
|
2009
|
|
|
Egun on, azeritxu! Zeu zara,
|
hatan
be. Oraintxe egon naiatzu, ba, zeure beharrik!
|
|
|
Ardaoak jotako bat irudian; baina ardaoak barik, zaldi lapurreteak jota joian gizajoa. Hamar mila pezetaren balioko zaldia ostu,
|
hatan
be! Beste holakorik!...
|
|
|
Erramoneri zoratu,
|
hatan
be! inoen harrituta auzokoak.
|
|
|
Artean batasun bidea abiatua zan eta grafia arau barrietara ekandurik etozan, liburuaren 9 orrialdean zehazten ebezan erizpideakaz. Bitoriano Gandiaga aitatu dogun ezkero, esan daigun beronek be, Felix Bilbaok 1959an argitaratu eta hiru urtera plazaratu ebala Elorri poesia liburua, 1962an
|
hatan
be. Baina Bitorianok Ipuin barreka horregaz, edizino gaurkotzaile izateaz lehenago, azpi lokarri estuagoren bat be badau.
|
|
|
ipuinari darion edo ateraten deutsan irakatsia edo onbide mezua hor agiri dau. Eta horrexetan dabe ipuinok,
|
hatan
be, alegien antza, gaiaz ganera.
|
|
|
Asmakizuna? Zein,
|
hatan
be?
|
|
|
Tabernatik urtenda, asto ganean etxera bidea hartzeko egoala, deitu eutsan gizon batek. Zertako,
|
hatan
be. A, bai!
|
|
|
|
Hatan
be, errazoia daukak.
|
|
|
Bertoldin,
|
hatan
be! Ez dozue, irakurleok, Bertoldinen entzuterik?
|
|
|
Ugaraxoak,
|
hatan
be, tontolapikoak. Isildu hadi, Bertoldin, isildu hadi.
|
|
|
Anton Manton eta Kardantxilo,
|
hatan
be. Isilik egon hadi; ezagun joadaz biok.
|
|
|
Txotxopin,
|
hatan
be! Zuek ez dozue eukiko oraindino bere entzuterik, beharbada.
|
|
|
Nirean jan gura dok,
|
hatan
be, erantzun eutsan Don Teodorok.
|
|
|
Ixidro arrapaladan sartu zan estartan gora, zaldia Praiskuren eskuetan ixten ebala. Esku onetan ipini eban,
|
hatan
be! Zer egin ebala uste dozue Errufinok Ixidro aldendu zanean?
|
|
|
Ni jan,
|
hatan
be. Hazurra besterik ez jaukaat eta!...
|
|
|
Patxi Errotak,
|
hatan
be! Ardao edale galdu bat besterik ez dan horrek?
|
|
|
Sorrerea zelakoa izan zan Aita Luis Villasantek azalduta daukagu liburuaren lehenengoko edizinoaren hitzaurrean, 1959 urtekoan,
|
hatan
be.
|
|
2011
|
|
|
Udagoienean erein eta udara arte egoten zan garia soloan. Orduan etozan behar gogorrenak,
|
hatan
be: garia eskuz ebagiten zan eta ebagi ahala txola txikiak egiten ziran.
|
|
|
Hamarretakoa edo hamaiketakoa soloan beharrean ebilzanak hartzen eben, baina ez zan gauza handia izaten
|
ha
be: sardina zaharren bat, txorizo musturren bat edo antzekoak.
|
|
|
Etxe erreen ermandadeak ez ziran aurrekoak beste, baina baegozan
|
hatarikoak
be. Etxeren bat erre orduan, herriko nahi inguruko herrietako etxeetatik ibilten ziran ermandadekoak, etxe hori konpondu edo barria egiteko behar zan dirua eskatzen.
|
|
|
Erromeria hasi aurretik, tabernetatik errondea egiten eben, martxea joaz batera, jentea apurka apurka batu eiten. Orduko denporan,
|
hatan
be, erromerietan egiten ziran bikoterik gehienak: mutilek neskatilei dantzea eskatuta egiten zan lehenengo hartu emona, nahi eta kalabazak be sarri emon hitarte horretan.
|
|
|
Ermitakaz batera, badira toki izen ba tzuk be, erlijino edo eleizeagazko loturea iradokitzen dabenak: Elexazar eta Birjinaristi,
|
hatan
be.
|
|
|
Lehenagoan, ermitarik ospetsuena Bareziko Ama Birjina Edurretakoarena izan da. San Bartolomen eta San Kristobalen be badagoz ermitak, auzoei izena emoten deutsien santuenak,
|
hatan
be. San Bartolomekoaren ondoan txokoa daukie eginda.
|
|
|
Artourunaz eta ur epel gaziaz eginiko orea batu batu egiten zan, halako bola biribila bihurtu arte; zenbat talo egingo ziran, hainbesteko bolea. Ondoren taloa egiteko behar zan zatia hartzen zan eskuetan,
|
ha
be biribildu, talaparan ipini eta esku zabalduagaz leunkiro joten zan, harik eta zapal zapal eta lodieran mehe bihurtu eta taloaren itxura biribila emon arte. Gero talaburdinan urun apur bat eralgi taloa inkau ez zeiten, apurtu barik kontuz kontuz ipini ganean, talaburdinea trebera ganean ipini behekosuan, eta hantxe buelta bat edo bi eragin, alde bietatik ondo erre arte.
|
|
|
Angula asko batzen izan da Busturian XX. mende akabuko hamarkadetara arte. Lekuko batzuek dinoe, gaztetan enpague eta guzti emoten eutsela, angulak jateak, euren etxeetan egunean egunean hartzen ebezalako,
|
hatan
be. Angulak gauez hartzen ziran, eta lekurik onenak aurrez hartuta egoten ziran.
|
|
|
Sukarrietara, lekukoen aurrekoek San Mikoli esaten eutsien herriko San Andresen ermitara, eroaten ebezan umeak antxina;
|
hatan
be, berbetan hasteko arazoak eukiezan umeei asko laguntzen ei eutsen santuak.
|
|
|
Sakonune bat daukan arroka bat da, Atxaren gailur inguruan dago eta harrian bertan ahuntzen kaderie lakuek diran oinatzak dagoz. Azterren edo oinatz horreek Matxalen Busturikorenak ei dira,
|
hak
be ahuntzaren oinak ei eukazan eta; hau da, sorgintzat joten da, Mari Anbotokoren endakoa balitz lez.
|
|
|
Aurreko horman jarri zan Kristoa askok miresten dabe orain, ikusten dabenean. Lander Gallastegiren asmakizuna izan zan
|
ha
be. Berak zirriborratu edo diseinau eta beste batek landu eban.
|
|
|
Zertan hasi orain, izaten genduzan jolasaldi eta jai guztiak azaltzen? Jaialdi bat geunkan nahiko berezia, Inozente egunean
|
hatan
be. Txikienen artean, egun baterako" aita santua" aukeratzen zan eta sekulako jaia atontzen.
|
|
|
Azkenean, esaten neutsana autorturik, biok barrezka amaitu genduan gure autua. Losinkeriaz diru apur bat aterata gero bere auto ederrean sartzen ikusi neban
|
ha
be ez zan makala! Eta zenbat holako!
|
|
|
Hasikerako izenburuau nahasgarria izan leiteke apur bat jantzia dan irakurlearentzako, ze harek euki ez dauko zerikusirik Bakioko hazur maminezkoakaz, herriko harrizkoakaz baino. Herriko harrizko ondare apalagoari daragoiogu berton, bigarren mailakotzat hartuten izan dan ondareari,
|
hatan
be.
|
|
2012
|
|
|
Honetan guztionetan, faxistetan 8 hildako eta 39 zauritu suertau ziran. Euskal gudariak eta milizianoak Iatarantza atzera eginkeran, euren lerroak eusteko egindako ahaleginaren ondorioa,
|
hatan
be.
|
|
|
Bakion etxe guztiak oso osorik egozan. Tiro hotsak birritan baino ez ziran entzun ordurate, eta eurok aurreko astean,
|
hatan
be. Donostiatik ines egindako batzuk Bakion euki eben gordelekua, komentu baten, euki be.
|
|
|
Herria, zoriak zer ekarriko, bakar bakarrik lotu zan, argi-indarrik ez eukala. Gerogarrenean Bakion sartu ziran erreketeak poztasunez eta gedarka hartu ebezan,. Arriba España, ka,
|
hatan
be. Bakion Espainiaren aldeko sentimentu sakona igarten zan, Bermeon igarri ebenaren aurkakoaren aldean.
|
|
|
Bakion etxe guztiak oso osorik egozan. Tiro hotsak birritan baino ez ziran entzun, eta eurok aurreko astean,
|
hatan
be. Miliziano batek fusila hartu eta txankan tiro egin eutson.
|
|
|
Beroneek ohiko bizitzea egiten izan eben, mezea emon eta bestelango eleizkizunak egiten izan ebezan ezelango eragozpen barik. Jesuiten udako egonlekua itsasoari begira, etxunduta antzean, eginda egoan, Basigoko hareatzan,
|
hatan
be. 1936 irailetik aurrera Gipuzkoatik etorritako errefuxiatuentzako aterpetxe eran bihurtu eben.
|
|
2013
|
|
|
Aratusteak be, oinarrian, neguteko ohitura errituen ziklo beraren partc dira, denporan atzerago ospatu izan arren; kristau liturgia egutegian, Garizumearen aurre aurretxuan,
|
hatan
be.
|
|
|
(1) En algunas zonas de Bizkaia, solo el tercer dia se llama asi [Karnabal martitzena,
|
hatan
be].
|
|
|
Ohikoak ez ziran mobimentuak egin, berbaz zein jokabidean neurri baterainoko indarra erabili, ohiz kanpo jokatu, gauzen ordena itzulitara jarri... hori da garai honen ezaugarririk berezkoena. Ostean datozan Hausterre eta Garizumeak eskatzen dabezan derrigorrezko zorroztasun, gogortasun, mehetasun, seriotasun eta tristeziaren kontrakoa,
|
hatan
be.
|
|
|
Bizkaiaren sortaldean (Durangaldea, Lea aldea) eta Eibarren bertan be, Eguen Zuri izena esan izan jako gehiago karnabal egun honi. Inguru horreexetan,
|
hatan
be, gorde izan da biziroen, Eguen Zuri egunez neskato mutikoak, mozorrotuta sarritan, etxerik etxe kantetan ibilteko ohiturea. Lekutik lekura badira aldeak ospatze moduetan, baina funtsa berbera da.
|
|
|
Bizkaiko partean, Durangaldeko herrietan, edo hobeto esanda, Oiz inguruko herrietan, eskola umeen ospatze eguna izan da batez be. Eskola umeek, mutikoek
|
hatan
be, egun horretan etxerik etxe, auzorik auzo edo bidez bide urteten eben aldran, koplak kantetan eta borondatea eskatzen; saria emoteko borondatea eukienei, jakina. Urtean zehar, negualdian, egiten izan diran beste eskeen ibilte eta eskeEskola umeak eske errondan.
|
|
2015
|
|
|
Txikitxoagoa baina beste eleiza bat be egoan, Santa Ana. Jesuitak be kolegioa eta eleizea eukien; kategoria gehiagokoak zirean eta
|
hara
be joaten zan jentea; euren bezeruak. Horrezaz ganera guk bageunkan San Fauston beste kapilatxo bat eskola baten; hara be joaten gintzazan mezea emoten domeketan.
|
|
|
Jesuitak be kolegioa eta eleizea eukien; kategoria gehiagokoak zirean eta hara be joaten zan jentea; euren bezeruak. Horrezaz ganera guk bageunkan San Fauston beste kapilatxo bat eskola baten;
|
hara
be joaten gintzazan mezea emoten domeketan. Baegozan monjak be euren zazpi konbentuetan eta bakotxak bere kapilaua.
|
|
|
Baegoan beste errejimentu bat be, artilleriakoa, 25.a; Gasteizko orduko hegazkin zelaiaren ondoan egoan, Elorriagarantza.
|
Hara
be beste urte baten joan gintzazan. Han topau neban soldaduen kapeilau don Anbrosio Etxebarria, gero Barbastroko obispo izan zana.
|
|
2017
|
|
|
Elizondoko Trinketa ostatuko familiagaz amistade handia egin neban, berezki aititagaz. Nire aitaren antzera
|
ha
be Ameriketan egona zan eta berbaldi luzeak eukiten genduzan horren gainean. Etxeko alabeagaz be ondo konpontzen nintzan eta inoiz zinera be joan ginan alkarregaz.
|
|
|
Behin, Haziendako inspektore bat agertu ei jakon dendan kontu eske eta
|
ha
be konbentzidu ei eban hango irabaziekin justu justuan bizi tzeko lain ateraten ebala esanez.
|
|
2021
|
|
|
Gure Meza Liburu honen argitalpen lanetan,
|
hatan
be, inprimatze lanetan sartuak ginala, Frantziako Gotzainek" Gure Aita" ko esaldi hori frantsesez aldatzea erabagi eben(). Lehenagoko" et ne nous soumets pas a la tentation" aldatuz," et ne nous laisse pas entrer en tentation" jarri eben.
|
|
|
Une egokia iruditu jakun geuk be euskerazko esaldia aldatzeko.
|
Hatan
be, egun hareetan, Frantzisko Aita Santuak itzulpen hori hobetsi eban, horretara itzuli litzakela esanez. Gaztelaniazko itzulpena be horren antzera dago:
|
|
2022
|
|
|
Oholtzatik bajatu eta Attola topau najuan,
|
ha
be bertsuetan jarduten zana. Esan najotsan:
|
|
2023
|
|
|
Jeneralean andrazkoak joaten ziran azokara. Han irabazten ebena, gitxi izanagaitik be, familiaren sostengurako behar beharrezkoa zan eta, etxeko ekonomia urriarentzat lagungarria
|
hatan
be. Bidezkoa da esatea makina bat behar egitea tokau jakela andrazkoei, isil isilean, halantxe zala ta.
|
|
|
Etxeko abereen elikadureari jagokonez, aldaketa azpimarragarriak jaso dira urteen joanean. Ustiategi modernoetan, pentsuak ordetu ditu abereei tradizinoz emoten izan jakezan jatekoak, urrunetik ekarten dan pentsuak
|
hatan
be. Areago, instalazino intentsibo horreetan, euren bizileku izan diran landa eta kortetatik urrun be urrun, animaliek galdu egin dabe orain arteko askatasuna.
|
|
|
Horrez gainera bularretako gaixotasunen bat daukien andrazkoen babeslea be badogu santa Mañe, bularretikoena. Gaur egun, hamaiketako ona egoten da doanarentzat, ajoarriero eran egindako makailaoa,
|
hatan
be, ardaoagaz. Gainera, ermitearen inguruan, atxurra zeinek urrunago bota eta antzeko herri jokoak egiten dira; eta gura dauen guztiak parte hartzen dau, gazte zein heldu, andra zein gizon.
|
|
|
–Herriko bat, Indautxun. Neskamea,
|
ha
be.
|