|
2005
|
|
|
Europako Batasunaren 1992ko Itunean jasotako zuhurtzia eta kautela printzipioak ere ez zaizkio testu konstituzionalari erantsi. Gauzak horrela,
|
gure
antolamendu juridikoan operatiboa ez den eskubide bat gauzatu ahal izateko ahalegin itzel eta nekezak eskatzen dituzten lege zirrikituetara jo dugu. Europar esparruan Koloniako Kontseilua izan zen, 1999an, ingurumenerako eskubidea Europako Batasunaren Oinarrizko Eskubideen Kartan sartzeari bultzada ematea erabaki zuena.
|
|
2006
|
|
|
Eraldaketaren sakontasuna xedapen gehigarrietan, iragankorretan, indargabetzailean eta legeari amaiera ematen dioten azken xedapenetan ikus daiteke inongorik ondoenean. Arauketa berriak
|
gure
antolamendu juridikoaren sektore anitz ukitu ditu eta arau ugariren gain izan du eragina; eraldaketaren ondorioz, arauok batzuetan aldatuta geratu dira, eta, beste batzuetan, indargabetuta. Horretara, indarreko zuzenbidea eta lege honek ezarritako eraldaketa bateratu nahi izan dira, eta, aldi berean, legeak konkurtsoa bakarrik arautu du.
|
|
|
Horrela jorratu da Espainiako konkurtso zuzenbidean luzaroan itxaron dugun noraezeko eraldaketa osoa. Izan ere,
|
gure
antolamendu juridikoa modernizatzeko zereginean, hori berori zen gauzatzeke geratzen zen atazarik garrantzitsuena, duda izpirik gabe.
|
|
|
Horrela jorratu da Espainiako konkurtso zuzenbidean luzaroan itxaron dugun noraezeko eraldaketa osoa. Izan ere,
|
gure
antolamendu juridikoa modernizatzeko zereginean, hori berori zen gauzatzeke geratzen zen atazarik garrantzitsuena, duda izpirik gabe.
|
|
|
Kontuzko zeregin horren emaitza lege testu bat izan da, aurreko zuzenbidearen hutsegiteak zuzentzeko asmoz sortu dena; testu horretan zenbait irtenbide proposatzen dira, konkurtso sistema berria
|
gure
antolamenduan emeki emeki sartu ahal izateko. Lege honen amaieran jasotako xedapen gehigarrietan, iragankorretan, indargabetzailean eta azken xedapenetan ageri da kezka hori.
|
|
2007
|
|
|
Sindikatuei eta enpresaburuen elkarteei emandako ordezkaritza eginkizunak gauzatzeko eta LANEko ordezkaritza ereduari jarraituz, legegileak «ordezkaritza handiena» kontzeptua sartu du
|
gure
antolamendu juridikoan. Sindikatuei erreparatuz, horietako batzuei emandako ordezkaritza handienaren izaera dela bide, kokapen juridiko berezia dute, bai erakundeetan parte hartzeko zein sindikatu jardunerako.
|
|
|
Printzipio hori eskumen printzipioarekin batera aztertu behar da beti. Azken hori Konstituzioko artikulu horretan beren beregi aipatzen ez den arren,
|
gure
antolamendu juridikoan ezin da lehenengo printzipiotik bereizi. Hierarkia printzipioaren arabera, goi lerruneko arauak lehentasuna du behe lerruneko arauaren aurrean, baina eskumen printzipioaren arabera, gure antolamenduko arau juridiko bakoitzak indar loteslea soil soilik proiektatu dezake Konstituzioak emandako esparru materialean, inoiz ez harago.
|
|
|
Azken hori Konstituzioko artikulu horretan beren beregi aipatzen ez den arren, gure antolamendu juridikoan ezin da lehenengo printzipiotik bereizi. Hierarkia printzipioaren arabera, goi lerruneko arauak lehentasuna du behe lerruneko arauaren aurrean, baina eskumen printzipioaren arabera,
|
gure
antolamenduko arau juridiko bakoitzak indar loteslea soil soilik proiektatu dezake Konstituzioak emandako esparru materialean, inoiz ez harago.
|
|
|
Hierarkia printzipioari dagokionez,
|
gure
antolamendu juridikoa piramide juridikoaren eredura antolatuta dago, eta arau juridiko bakoitzaren balioa arau horrek piramidean duen lekuak emango du. Espainiako estatuan, estatu zentralari dagokion eskumen esparruan, arau piramidea modu honetan antolatuta dago, goitik behera begiratuz gero:
|
|
|
Baina, normalean, «legezkotasun printzipioari» buruz hitz egitean, legeari buruz ari gara esangura hertsian, hau da, Parlamentuak emandako arauari buruz. Esangura horretan, Konstituzioaren ondoren, legea da
|
gure
antolamendu juridikoan lerrunik handiena duen araua, eta gainerako arau guztiak horren mendekoak dira eta Estatuko botereek bete egin behar dute. Modu horretan, legegilea Konstituzioaren mende egongo da eta ezin du legearen aurka egin edo legea errespetatzeari utzi (izan ere, hala egiten badu, legegileak emandako legea konstituzioaren aurkakoa izango da eta, beraz, deuseztatu egingo da).
|
|
|
«Ezin dakioke inori egite edo ez egiteen ondorioz kondena edo zehapenik ezar, baldin eta, egite edo ez egite horiek gertatzeko unean, halakoak delitu, falta edo arau hauste administratiboak ez badira, une horretan indarrean dagoen legeriaren arabera». Horregatik esaten da
|
gure
antolamenduan jaso egin direla legezkotasun penalaren printzipioa (azaroaren 2ko 89/ 1993 eta otsailaren 23ko 25/ 1984 KAE) eta legezkotasun printzipioa administrazio zehapenen kasuan (ekainaren 8ko 18/ 1981, ekainaren 11ko 93/ 1992, martxoaren 17ko 52/ 2003 KAE). Legezkotasun printzipioari estu estutik lotuta, tipikotasun printzipioa ere aipatu behar da.
|
|
|
Hasieran, Administrazioaren edo epaile eta auzitegien jardunak partikularrak zuzen zuzenean ukitzen ditu (askoz gutxiagotan botere legegilearen jardunak, horrekin ez baitituzte harremanak zuzenean). Izatez,
|
gure
antolamendu juridikoak partikularrei ez die ematen legeak aurkaratzeko baimenik, Herri Administrazioek eta epaile eta auzitegiek Legearen inguruan egiten dituzten aplikazio egintzak baino.
|
|
|
Parlamentuan bestelako jardunak ere sendotu dira, besteak beste, Diputatuen Kongresuan urtero nazioaren egoerari buruzko eztabaida egitea, edo Senatuan autonomia erkidegoen egoerari buruzko eztabaida egitea, eta, agian, gaur egungo Gobernuak abiatutako jarduna, hots, «lehendakarien hitzaldi» izenekoa, Senatuan Gobernu Zentraleko eta autonomia erkidegoetako lehendakariak biltzen dituena; horien guztien kasuan, konstituzio konbentzioei buruz hitz egin dezakegu. Baina, berriro diot, jardun horiek aldatu edo bete gabe utz daitezke (adibidez, ganbera bakarra desegin daiteke eta ez biak batera, edo Gobernuko lehendakariak erabaki dezake urte jakin batean ez duela nazioaren egoerari buruzko eztabaidarik egingo, etab.). Modu horretan, erraz uler daiteke konstituzio ohitura eta, konbentzioek
|
gure
antolamendu juridikoan duten irismen mugatua.
|
|
|
Horrenbestez, aurreko guztia ikusita, ez dago zalantzarik Konstituzio Auzitegiko jurisprudentzia ez dela zuzenbideko iturria bakarrik,
|
gure
antolamendu juridikoaren zuzenbideko iturri garrantzitsua baino. A. GARCÍA MARTÍNEZek esan duenez, Konstituzio Auzitegia egoteak botere banaketaren ohiko printzipioa aldatzen duen bezala, Auzitegi horrek zuzenbidea sortzeko duen eginkizunak iturrien ohiko sistema aldatzen du.
|
|
|
EKren 12 artikuluan adin nagusitasuna aipatu da, Espainian hamazortzi urte betetzean erdiesten dena. Adin nagusitasun hori eskubideak egikaritzeko, hau da, jarduteko gaitasun osoa eskuratzeko baldintzetako bat da, baina
|
gure
antolamendu juridikoan, salbuespen moduan, eskubide batzuk adin horren aurretik egikaritu daitezke (adingabe bat hamazortzi urte bete aurretik ezkondu daiteke edo testamentua egin baldintza jakin batzuetan, hezkuntza zentroetan organoak hautatzen parte har dezake, etab.); era berean, adin horren aurretik erantzukizun juridikoak eskatu ahal zaizkio (izatez, delitu egintzengatik erantzukizunak eska...
|
|
|
Konstituzio eskubideak interpretatzean, kontuan hartu beharreko lehen irizpidea askatasunari mesede egiten dion interpretazio printzipioa da; hau da, eskubideen eragingarritasunari eta horien egikaritzari mesederik handiena egiten dion interpretazioa hautatu behar da (pro libertate printzipioa). Horrenbestez, erabateko eragingarritasuna murriztu edo horri aurka egiten dioten interpretazioak eskubideen lesioak dira, eta
|
gure
antolamenduan ez dira onartzeko modukoak, Konstituzioa Auzitegiak behin eta berriro adierazi duen moduan (KAE hauek: maiatzaren 6ko 34/ 1983, uztailaren 21eko 64/ 1983 eta 65/ 1983, abenduaren 26ko 126/ 1984, abenduaren 26ko 126/ 1984, urtarrilaren 18ko 4/ 1985, ekainaren 3ko 73/ 1986, urtarrilaren 21eko 2/ 1987, ekainaren 8ko 112/ 1988, otsailaren 15eko 24/ 1990, otsailaren 14ko 32/ 1991, etab.).
|
|
|
Horrek garrantzi handia du Espainiako antolamendu juridikoan, Europako Erkidegoak zuzeneko eragina eta nagusitasuna dituelako, Europako Erkidegoetako Justizia Auzitegiak behin eta berriro ezarritakoaren arabera. Hain zuzen ere, auzitegi horren jurisprudentziak garrantzi handia du
|
gure
antolamendu juridikoan.
|
|
|
|
Gure
antolamendu juridikoan hiru kategoria arau-emaile bereiz daitezke: Konstituzioa, piramide juridikoaren gailurrean dagoena; lege lerruneko arauak (arauak Gorte Nagusiek edo autonomia erkidegoetako Parlamentuek onesten dituzte, edo organo horiek estu estutik kontrolatzen dituzte), kapitulu honetan ikasiko ditugunak; eta erregelamenduak (Estatuko eta autonomia erkidegoetako organo betearazleek, toki erakundeek, etab. ematen dituzte), aurrerago ikusiko ditugunak.
|
|
|
Konstituzioaren mende daude zuzenean, antolamendu juridikoaren gainerako arauak bezala.
|
Gure
antolamendu juridikoan Estatuko legeak (Gorte Nagusiek egindakoak) eta autonomia erkidegoetako legeak (autonomia erkidegoetako Parlamentuek egiten dituzte Konstituzioaren arabera izan eta Autonomia Estatutuetan bereganatu dituzten eskumenak direla bide) daude. Legeen ezaugarri nagusia da parlamentu organo batek bakarrik egindako arauak direla eta Konstituzio Auzitegiak soilik kontrolatu ditzakeela.
|
|
2011
|
|
|
|
Gure
antolamendu juridikoan, guraso ahalaren baitan dago seme alabak bide naturaletik zaintzea; hau da, haiekin bizitzea dakar, bai eta haiek zaintzea, babestea eta haiei laguntzea ere.
|
|
|
|
Gure
antolamenduan, bide hauetatik lor daiteke emantzipazioa:
|
|
2012
|
|
|
...den suposizioetariko bat, esaten delarik debekatuta daudela «emakumeak iraintzen edo diskriminatzen dituzten iragarkiak; alde batetik, haien gorputza eta gorputz zatiak zehazki eta zuzenean objektutzat erabiltzen dituzten iragarkiak, saldu nahi den produktuarekin loturarik gabe; eta, bestetik, emakumeei buruzko irudiak joera estereotipatuekin lotzen dituzten iragarkiak; izan ere, iragarki horiek
|
gure
antolamenduaren oinarriak kaltetu ditzakete eta genero indarkeriaren aurkako babes osorako neurriei buruzko Lege Organikoan aipatzen den genero indarkeria susta baitezakete». Horiek horrela, artikulu horretan, legearen aurkako publizitate mota jakin bat aipatzen da:
|
|
|
Bertan, emakumeei buruzko irudiak aipatzen dira; joera estereotipatuekin lotuta daudenak, hain zuzen. Joera horiek
|
gure
antolamenduaren oinarriak kaltetu ditzaketela esaten da, «genero indarkeriaren aurkako babes osorako neurriei buruzko Lege Organikoan aipatzen den genero indarkeria susta dezaketelako». Publizitateak genero indarkeria eragingo du, baldin eta publizitatean emakumeak haiei dagozkien jarduerak egitera behartuta dauden pertsona gisa agertzen badira.
|
|
2016
|
|
|
Hala ere, bide propioa egitea oso zaila da.
|
Gure
antolamenduak handik eta hemendik hartu ditu ideiak eta hau eta bestea kopiatu izan du, baina ibilbidean lagun eta kideen premia sumatzen dugu. Egunerokotasunean erabakiak hartzeko beharra dago, eta kapitalaren logiketatik ateratzea ez da erraza.
|
|
2018
|
|
|
Izatez ez zen gutakoa; baina geu ere hain primitiboak ginen oraindik, non ez baikinen gauza guztion ahalegin bateratu batez hura hiltzeko edo gure artetik kanpora egozteko.
|
Gure
antolamendu soziala zen bezain oiesa izanik ere, Begi Gori zakarregia zen hartan bizitzeko. Bere jokaera antisozialen bidez, taldea desegiteko joera izaten zuen beti.
|
|
2023
|
|
|
Merkantziaren gaineko gogoeta bertze aldi baterako utzirik,
|
gure
antolamendu sozial eta ekonomikorako hain beharrezkoa den energia jarioaz bi gogoeta egitea beharrezkoa da:
|
|
|
Alde batetik,
|
gure
antolamendu ekonomikoaren ezaugarria da bizitzeko beharrezkoak diren gauza guztiekin negozioa egiten duela, eta irabazien nahiak mugiarazten duela. Horretarako, produzitzeko eta zerbitzuak sortzeko oinarrizko baliabideak esku pribatuetan daude eta, herritarren beharrekin negozioa egiten da, herritarren kontura.
|
|
|
Bertze aldetik,
|
gure
antolamendu sozial eta ekonomikoan nagusi diren energiaren formak ez dira berriztagarriak. Kopuru mugatuan daude, bereziki erregai fosilak, petrolioa eta gasa bezala.
|
|
|
Horrek erran nahi du eskura dugun energia mugatua dela. Baina
|
gure
antolamendu sozial eta ekonomikoa gelditu gabeko hazkundean oinarritzen da.
|
|
|
Oraindik eusten diogu funtzionamendu horri hainbat komunitatetan. Kurt oso argia da, eta beti dauzka ideiak buruan bueltaka,
|
gure arteko
antolamendua ahalik eta horizontalena izan dadin. Oso kontuan hartzen ditugu haren iradokizunak, baina azken hitza geuk daukagu, komunitateko kide guztiok.
|
|
|
Lan honen helburu nagusia toki erakundeen finantza jardueraren gainean toki erakundeez gaineko lurralde erakundeek (Estatuak, autonomia erkidegoek eta lurralde historikoek) egiten duten kontrola aztertzea da. Kontrol horrek esamolde berezia du
|
gure
antolamendu juridikoan: finantza zaintza.
|
|
|
Ildo horretatik, finantza zaintza Administrazioen arteko harremanen esparruan ere kokatu behar da. Baina, esangura horretan, PAREJO ALFONSOri jarraituz, arazoa topatzen dugu
|
gure
antolamendu juridikoan Administrazioen arteko harremanen benetako teoria orokorrik ez dagoelako2 Beraz, toki erakundeen gaineko finantza zaintza ere Administrazioen arteko harremanetan barneraturik egongo da.
|
|
|
alde batetik, lurralde deszentralizazioa; eta bestetik, deszentralizazio funtzionala19 EKak eta TAEHk lurralde deszentralizazioa hartzen dute oinarri bezala, izaera naturaleko lurralde eremuetan ematen dena.
|
Gure
antolamendu juridikoan horiek dira autonomia erkidegoak eta toki erakundeak, EKaren 137 artikuluak aldarrikatutako autonomian adierazten denez.
|
|
|
Printzipio hori guztiz europearra da. Are gehiago, printzipio honi dagokion guztia, EK eta gero zehaztu eta egokitu da
|
gure
antolamendu juridikoan, baina TAEHn bertan zehaztu da. Horrez gain, Europar Batasuneko Maastrichteko Hitzarmenean, 1992an, Europar Batasunaren sorrerarako printzipio nagusienetariko bat bezala jaso zen.
|
|
|
Aurretik adierazi dugun moduan,
|
gure
antolamendu juridikoan toki erakundeek euren baliabideak lortzeko bideak EKren 142 artikuluan adierazten dira. Artikulu horren arabera, toki administrazioek baliabideak lortuko dituzte berezko tributuen bitartez eta Estatuaren eta autonomia erkidegoen tributuetako parte hartzean.
|
|
|
Toki autonomiaren eta kontrolaren arteko bateragarritasunari buruz luze hitz egin dugu eta
|
gure
antolamendu juridikoan bateragarriak direla ere ondorioztatu dugu. Zer da kontrola gure gaian?
|