|
2013
|
|
|
Bi hitzetan, pertsonaia eta bere garaia gurutzatzen duen liburua, diskurtso historiko kritiko koherente bat sortuz. Garrantzitsua da, beraz, protagonistaren bizitza interesgarria izatea eta munta handikoa
|
gertatzea
herrialde jakin baten historia argitu nahi denean. Baldintza guztiak betetzen ditu liburu honek.
|
|
|
Areago, lurralde horietako batek, Nafarroak zehazki, erresuma gradua dute eta, beraz, haren jabea Frantziako edo Espainiako erregeren pare bihurtzen dute nominalki. Gainera, 1512an haren inbasioa, okupazioa eta zatiketa
|
gertatzen
den unetik oraindik itxi gabe zegoen arazo diplomatiko handia zen: Karlos V.a enperadoreak edo haren seme Filipe II.a Espainiakoak ez dute formalki onartzen Nafarroan beraiez besteko errege erreginarik dagoenik, baina negoziazio etengabeak izango dituzte mende osoan zehar bai Joanaren aitarekin (Henrike II.a Nafarroakoa) eta senarrekin (Antonio I.a Nafarroakoa) eta Joana berberarekin ere nafar auziari nolabaiteko konponketa bat emateko (tartean goian aipatu dugun ezkontza proposamena).
|
|
|
Iraultza sekulakoa bizitzen, eta gozatzen? ari naiz ordutik ordura, eta iraultza teknologikoa guztiz mesedegarria
|
gertatzen
ari zaio euskarari. Mitxelena harrituko litzateke.
|
|
|
Euskara baturik ez izateak nabarmen zailtzen zuen euskaraz idaztea. Azkueren Promptuarium de la Lengua VascaHamasei seme Euskalerriko, Gorrotoa Lege, Itxasoa laño dagoerreferente garrantzitsua
|
gertatu
zitzaidan, bai eta Itun Berriko testuak ere, Kuliska Sortako irakurgaiekin batera(?).
|
|
|
Berriki hor eman digu Xabier Amurizakbere lana gaiak bizirik eta erantzun beharrean jarraitzen duela gogora ekarriz. Egia da, beharra detektatzea errazagoa
|
gertatzen
dela kasu bakoitzean erantzun egokia ematea baino, baina lehen urrats hori gabe nekez egingo da bigarrena.
|
|
|
Garai hartakoak dira Euskal historian zehar eta Euskera 3, 4 eta5 ikastoletan euskara ikasteko testuak, zentsuraren artazikadak jasandakoak. A. Berriatua eta Anaitasuna aldizkaria erreferente garrantzitsuak
|
gertatu
ziren niretzat testugintza hartan, hizkuntza nazionalaren kontzientzia hartzeko. Gainera, Bizkaiko ikastoletan euskararen irakaskuntza mailakatzeko lanean aritu nintzen eta sortu berria zen Eusko Kontseilu Nagusiko langile bezala ere bai A, B eta eredu sonatuak Arantzazun diseinatzen parte hartu nuelarik beste lankide batzuekin batera, Xahoren Voyage en Navarre pendant l, insurrection des basques obraren modukoren batzuk gaztelaniara ere itzuliz.
|
|
|
Hor
|
gertatu
deutsuet
|
|
|
Eraikuntza, garapena, ugalketa, identitatea, gizarte posizio bat, rol soziala? Orain arte, amatasun hegemonikoetan ardatz horien omisio sistematikoa
|
gertatu
ohi da, amatasun aldizkakoetan, ordea, balio berriak sortzen ari dira, eta agerian geratzen dira Arantxa Urretabizkaiaren literatur lanetan.
|
|
|
Txuri, alargun geratu da laurogei urteen atarian; beste nobela batzuetan, halako egoera
|
gertatzen
denean, pertsonaia atzera begira jartzen da, eta behin eta berriro memoriaren inguruan bueltaka ibili ohi da, errota bailitzan. Urretabizkaiak, ordea, beste ibilbide bat eraiki dio Txuriri.
|
|
|
Gorrik inskribatzen du liburu honen esanahi semantikoa, edota zahartzaroaren ikuspegi esanguratsua; Txurik, berriz, sintaktikoa, lehen esan dugun moduan, bera baita ahotsa, bera espazioa eta denbora, eta Handik suspensea jartzen dio, hasieratik bukaerara hutsune bat baita, irakurleak betetzen jakin behar duena. Beraz, irakurketan zehar literatur pertsonaia horren nondik norakoa osatzen joango da irakurlea, eta bukatutakoan ere ez du batere argi izango nor den Handi eta zer
|
gertatu
zen hiru nesken artean; izan ere, hiruren arteko triangelu harremanean erpin bat hutsik geratzen da, irakurleak nahierara osatzeko. Triangeluak itxiak badira ere, Urretabizkaiak ireki egin du, eta halaxe bukatu da eleberria, bukaera ireki batekin, eta, horretarako, literatur pertsonaiaz baliatu da.
|
|
|
Hori izango litzateke, beraz, pertsonaia femenino honen karakterizazioa, betiere maskulinitatetik eskaintzen diren ezaugarriak iraulita. Pertsonaia femenino honetan hibridazio bat
|
gertatzen
da; izan ere, amatasunak zipriztintzen du pertsonaia honen izate militarra. Hibridazio horrek, erpin borobiltze horrek oso sinesgarri bilakatzen du protagonista femenino honen irakurketa semantikoa nahiz pragmatikoa.
|
|
|
Amek euren boterea gutxitzekoasmoz, hizkuntza estrategia berezi bat abian jartzen dutela dio Murarok. Estrategia horretan ume amen arteko harremanean hurbilpena eta berdintasuna
|
gertatzen
da. Jarrera horrekin, kultura toleranteagoa eta negoziatzaileagoa azaltzen dute amek, kontuan edukiz eurek dutela boterea eta jakintza.
|
|
|
hegemonikoki gizonezkoena den armen mundua eta emakumezkoena den amatasuna uztartzen. Esan behar da eleberri bakarra dugula gai horrekin etorri zaiguna euskal literaturara, horregatik da hain berritzailea eta transgresorea Koaderno gorriaobrako ama, hau da, aipaturiko literatur pertsonaia transgresore hauek jendartean egun
|
gertatzen
ari denaren lekukotasuna dira; izan ere, amak gizonezkoen munduan sartzen ari dira, neurri apal batean bada ere, eta gizonezkoak, berriz, amatasunaren munduan murgiltzen ari dira, neurri apalagoan bada ere. Ama helduak, bakarrak, ezkontzaren erakundetik at dauden amak dira eta, halaber, ohiko rol eta ereduetatik urrunduz posizio bat definitzen ari dira.
|
|
|
Egile beraren hiru eleberri eta ipuin bat aztertu ditugu. Eta esan genezake genero harremanak aldatzen eta birdefinitzen ari direla; izan ere, aldaketa horiek, jendartean ez ezik, literaturan, diskurtsoetan ere
|
gertatzen
ari dira. Ama bakarrak, helduak, lan munduan nahiz politikan dihardutenak aurkitu ditugu literatur testuetan, harreman berriak sorrarazi dituzten literatur pertsonaiak.
|
|
|
Maiztasunaren ikuspuntutik, behin baino
|
gertatu
ez den eta behin baino kontatzen ez den jazoera honekin kontrastatu egiten du Araibar, konkistatzaile, aren jarduerak. Bata bestearen ondotik datoz, konkistak?:
|
|
|
Bilbon, behin edo behin Donostian... agertzen da Araibar konkistatzailea. Aldaketa, konkistaz konkista ibiltzea behin betiko alboratzea, udatiarrak erakartzen dituen leku batean
|
gertatzen
da: Atxagan, hain justu.
|
|
|
Barne prozesu baten emaitza gabe, maitemintzearen ekintzaren produktu dela. Bizi izandako esperientziaren fruitu baino gehiago, bizitzako une jakin batean
|
gertatutakoaren
ondorio litzateke: ez da pertsonaia bilakatuz joan dela, baizik eta sentimendu berri bat erne zaiola.
|
|
|
Diskurtso markatzaileen hiztegi horri begira egindako hastapeneko ezaugarritze batean (Garcia Azkoaga, 2013), birformulatzaile urruntzaileen artean kokatzen dira dena den, dena dela, edonola ere, edozelan ere. Ezaugarritze hori osatzeko, ordea, ezinbestekoa da birformulatzaile horien erabilera eta balioak banan banan eta sakonago aztertzea; horretarako testuetara jo behar da, haiek ematen baitute hizkuntzaren ekoizpen enpirikoetan
|
gertatzen
denaren testigantza. Hori da, hain zuzen, lan honen helburua, testuetan, oro har, markatzaile horiek nola erabiltzen diren eta hartzen dituzten balioak aztertzea; horregatik, lan hau, nolabait, aurrekoa osatzera dator eta, hala, ekarpen xume bat egitera euskarazko diskurtso markatzaileen analisiari.
|
|
|
Antolatzaile hauek aztertzerakoan arazo bat baino gehiago aurkitzen ahal dugu, hala unitateen mugaketan, nola sailkapenean zein izendapenean? Birformulazioa, enuntziatuen artean
|
gertatzen
den elkarreragintzazko funtzio mota bat litzateke: esatariak, lehen formulazio baten ordez bigarren bat jartzen du, enuntziazio ikuspegiaren aldaketa bat bideratuz (E.
|
|
|
Lan honetara adibide gutxi batzuk besterik ez dira ekarri, baina asko eta era guztietakoak dira corpusak eskaintzen dituenak. Ikusteko geratzen da zer
|
gertatzen
den gainontzeko birformulatzaile urruntzaileekin(?) eta beti diren ordezkagarriak edo balio jakin batzuekin soilik.
|
|
|
bihurtzen da biformulazioaren helburu: horixe
|
gertatzen
da, esate baterako, hobeto esanda, hobeki esanda eta antzerako birformulatzaile zuzentzaileak edota labur esanda moduko birformulatzaileak erabiltzen direnean (ikus Garcés, 2008: 78).
|
|
|
Autore batzuek (Rossari 1990, 1997) birformulatzailearen jokaera semantiko pragmatikoan oinarritzen dute birformulazio parafrastiko eta ez parafrastikoen arteko bereizkuntza. Hurbilketa horren arabera, baldin birformulatzaileak identitatezko erlazioa ezartzen badu (birformulatzaile esplikatiboekin
|
gertatzen
denez), parafrastikoa izango da birformulazioa. Aldiz, birformulatzaileak nolabaiteko distantzia markatzen badu, birformulazio ez parafrastiko baten aurrean egongo gara, eta hurrenez hurren distantzia gero eta handiagoa ezartzen duten birformulatzaile sail hauek bereizten dituzte:
|
|
|
Birformulazio parafrastikoa, funtsean, hierarkia bereko bi diskurtso atalen artean ezartzen den baliokidetza diskurtsiboan oinarritzen da: batzuetan (2) enuntziatuen arteko kidetasun edo baliokidetasun semantikoan oinarritzen da (halakoetan, birformulatzaileak lagungarri dira, baina ez ezinbestekoak); beste batzuetan (3), berriz, testuinguru diskurtsibo jakin batean eta baliokide gisa aurkezten diren enuntziatuen artean
|
gertatzen
da identitatea edo parafrasia (halakoetan ezinbestekoa da birformulatzaileen agerpena, inferentzia prozesu baten ondorioz ezartzen baita enuntziatuen arteko identitatea).
|
|
|
Inferentziazko prozesua
|
gertatzen
denean ondorio edo dedukzio bati bide egiteko erabiltzen da birformulatzaile esplikatiboa: ondorio subjektiboa, emaitza, dedukzioa?
|
|
|
(37) Horiez gain, zera galdatzen zaio, alegia, eragiketan parte hartu eta independente izaten jarraitzen duten enpresen lehiazko jarreran inolako koordinaziorik ez
|
gertatzea
[ZCP Ak, Lehia babesten duen Zuzenbidea. Join Venture.
|
|
|
(56) Horrekin esan nahi dugu egoera batean arau bi edo gehiago batera
|
gertatzea
. Horretarako hierarkia printzipioa kontuan hartu beharreko erregela bihurtzen da, baina Lan Zuzenbidean ez da erregela bakarra.
|
|
|
Horretarako hierarkia printzipioa kontuan hartu beharreko erregela bihurtzen da, baina Lan Zuzenbidean ez da erregela bakarra. Beste era batera esateko, hierarkia batez ere subordinazioa eskatzen duten arauen arteko harremanetan aplikagarria izaten da eta hori ez da beti
|
gertatzen
lan arauekin [ZCP Ak, Lan Zuzenbidearen iturriak, K. Gorostiaga. ELERIA (2000)]
|
|
|
Eusebio Erkiaga ezin da aditu Lekeitio kontuan hartu barik. Inguruko parajeak ere aipatzen ditu, eta edozein kasutan kresal usaina dario liburuari orokorrean, gainerako idazlanetan
|
gertatzen
den moduan.
|
|
|
aukera eta beharkizuna, sintaxiaren malgutasuna eta eduki semantikoaren zurruntasuna, konbentzioa eta komunikagarritasuna, estilistikaren dinamikotasuna eta eboluziozko izatea. Itzulpen teoria gaia aztertzeko ontsu
|
gertatzen
dela adierazi gura du egileak.Hitz gakoak: sintaxia, estilistika, itzulpengintza, komunikazioa, Aitagurea
|
|
|
Unean uneko hizkuntz sistemak (ezaugarri multzo bizi eta aldakorra den aldetik) premiatzen duena; alegia, sistemaz at dagoen guztia debeku duena, berbeta sistema konbentziozko horri ez dagokiolako, ezinbestean modu jakin batean, eta horretan soilik? adierazi beharrekoa, hiztuna edo idazlearen guraria gorabehera, komunikazio eraginkorra
|
gertatuko
bada (jakina, arau horiek ez betetzeak ez du zertan komunikazioa galarazi, komunikazioaren bi alderdiek araua hausten duten elementuak ulertzen badituzte, baina osagai horiek hizkuntza horretakoak ez direlako kontzientzia izango dute). Gainerako guztia, aukera?
|
|
|
komunikazio eraginkorra edo arrakastatsua. Hiztunen artean komunikagarritasun eta arrakasta maila ezberdinak
|
gertatzen
dira, ezinbestean (irudika dezakegu 0tik 10era bitarteko lerro baten antzera, non bi muturren artean arrakasta maila ia infinituak gerta daitezkeen. 10ekoa erabateko ulermena litzateke, eta komunikazio egoera oso estandarizatu eta konkretuei lotuta egon ohi da.
|
|
|
komunikazio eraginkorra edo arrakastatsua. Hiztunen artean komunikagarritasun eta arrakasta maila ezberdinak gertatzen dira, ezinbestean (irudika dezakegu 0tik 10era bitarteko lerro baten antzera, non bi muturren artean arrakasta maila ia infinituak
|
gerta
daitezkeen. 10ekoa erabateko ulermena litzateke, eta komunikazio egoera oso estandarizatu eta konkretuei lotuta egon ohi da.
|
|
|
Beste honenbeste esan dezakegu esaldi kate batean, nahiz eta? adieraztean
|
gertatzen
denaren inguruan: indar maila berekoa da, nahiz eta?
|
|
|
bikotea aztergai hartuz gero, bizidunei dagokien tasuna duen bikotea markatua genuke komunikazio sistema arruntean (jabetasuna bizidunei dagokielako). Beste hainbeste
|
gertatzen
da SOA antolamenduarekin ohituta dagoen hartzaileak SAO hurrenkeran datorren esaldi bat entzun edo irakurtzean (baita alderantziz ere): seinale berezi bat jasoko du, eta sistema arruntzat duenaren arabera interpretatu edo horretara, itzuli?
|
|
|
aurkaritzako lokailua esaldian bigarren kokalekuan topatzen ohituta dagoen hiztunak markatutzat joko du. Edo elementu errazago batekin
|
gertatzen
dena: –bi?
|
|
|
Premisa moduan onartzen badugu idatzia ahozkoaren edo pentsamenduaren, itzulpena? dela, igarri igarria da itzulpengintzan ezagun diren teknikak eta estrategiak oso lagungarri
|
gertatuko
direla azterlanak sakondu eta estrategi proposamenak egiteko sasoian.
|
|
|
Aipatu unibertsal horiek euskarari ere ez zaizkio arrotz, eta linguistikak onartzen duenaren arabera, hiru motatakoak izan daitezke: substantiboak (kategoria mailakoak), formalak (hizkuntz arauekin erlazionatuak, alde edo moldez, gure alorrekoak) eta inplikaziozkoak (hizkuntzaren ezaugarrien artean
|
gertatzen
direnak).
|
|
|
Guztiarekin ere, solasturien arteko harremana (edo idazlearen eta hartzaileen artekoa) dialektikoa da, negoziazioan oinarritua eta beharkizunaren eta aukeraren arteko orekan fundatua, besteak beste. Ondorioz, arauen (beharkizunen) inguruko debatea desdramatizatu eta beste alor batera eraman beharrean gaude; auzia, azken buruan, unean uneko komunikazio helbururako egokien
|
gertatzen
den berba antolaera aukeratzean datzalako. Eta horretan lagungarri gerta daitezke oso Hitz ordena.
|
|
|
Ondorioz, arauen (beharkizunen) inguruko debatea desdramatizatu eta beste alor batera eraman beharrean gaude; auzia, azken buruan, unean uneko komunikazio helbururako egokien gertatzen den berba antolaera aukeratzean datzalako. Eta horretan lagungarri
|
gerta
daitezke oso Hitz ordena. Erabilera estrategikoa liburuanebakitzen hasitako bideak, baita literatura egiteko orduan ere.
|
|
|
Argiroago azaltzeko, har dezagun adibidetzat Justo Mokoroaren lanetik eskuratutako lagin bat, kontzeptu beraren inguruko esaldiek osatua (eguraldiak euri itxura izatea). Esamoldeak dira, jakina, eta esateko moldeagatik beragatik antolamenduagatik bezain interesgarri
|
gertatzen
dira. Zertan esanik ez, esamolde horiek ez dira trukagarriak eta baliokideak, bestelakorik gabe, baina bidaide egokiak izan ditzakegu komunikazioaren eta ordenaren arteko harremana sakontzeko orduan:
|
|
|
Itzulpenak argitaratzen direnean, zenbaitetan, jatorrizko hitzaurreak gorde egiten dira; beste batzuetan, jatorrizko hori gordetzeaz gainera, beste hitzaurre bat ere gehitzen zaie (bata hitzaurre gisa gera daiteke, eta bestea hitzatze gisa). Garrantzitsua da, beraz, itzulpena, transferentzia,
|
gertatzen
denean hitzaurreekin zer gertatzen den aztertzea: ezabatu egiten dira?, aldatu?, gorde?, nola gordetzen dira?, testu berriak sortzen dira?
|
|
|
Itzulpenak argitaratzen direnean, zenbaitetan, jatorrizko hitzaurreak gorde egiten dira; beste batzuetan, jatorrizko hori gordetzeaz gainera, beste hitzaurre bat ere gehitzen zaie (bata hitzaurre gisa gera daiteke, eta bestea hitzatze gisa). Garrantzitsua da, beraz, itzulpena, transferentzia, gertatzen denean hitzaurreekin zer
|
gertatzen
den aztertzea: ezabatu egiten dira?, aldatu?, gorde?, nola gordetzen dira?, testu berriak sortzen dira?
|
|
|
Beraz, zenbaitetan jakingarri
|
gerta
dakizkioke irakurle arruntari itzulpenaren barruko gogoetok, eta baita pizgarri ere liburua erosteko.
|
|
|
Ondoko ezaugarriei erreparatu diegu: hitzaurrerik baden edo ez; bat baino gehiago daudenean zein diren; hitzaurregileak nor diren; hitzaurreei copyrighta esleitzen zaien; hitzaurreen forma, luzera, izenburua eta edukia; berrargitalpenetan zer
|
gertatzen
den; eta autore beraren obretan nola jokatzen duten hitzaurregileek.
|
|
|
Lehenengo pertsonan egindako adierazpena da; hala, pentsatzekoa da itzultzailea bera dela hitzaurregilea. Gauza bera
|
gertatzen
da, besteak beste, Jon Muñozek itzulitako Choderlos de Laclosen Harreman arriskutsuak (LU, 58 zk.) obraren hitzaurrean:
|
|
|
Nolabait, kokatu egiten da testua. Hala ere, hitzaurreen luzerarekin
|
gertatu
bezalaxe, askotarikoa da gaien sakontasuna, eta gaiak jorratzeko moduak oso irregularrak dira.
|
|
|
Egilea eta obra kokatzeko bide izateaz gainera, esker ematerako tartea izaten da hitzaurrea zenbaitetan. 22 kasutan
|
gertatzen
da hala.
|
|
|
LU bildumako hitzaurreak itzultzaileak idazten dituenez gero, pentsatzekoa da itzulpenari buruzko oharrak jasotzen direla sarri. Ez da, baina, halakorik
|
gertatzen
. 152 liburuetako 33tan baino ez dira itzulpenari buruzko argibideak ematen.Batez ere hizkuntza hautuei lotutako aipamenak izaten dira (hiztegia, puntuazioa, erregistroen trataera...).
|
|
|
Itzulpenaren zailtasunaz(, ez zait erraza
|
gertatu
itzulpen aproposa topatzea?) eta izenburuaren itzulpenaz.
|
|
|
Bestalde, azpimarratzeko ezaugarria begitantzen zaigu itzulpenari buruzko kontuak hitzaurreen bukaera aldera jasotzea beti. Kasu oso bakanetan baino ez da bestela
|
gertatzen
.
|
|
|
Puntu horretara iritsita, interesgarria izan daiteke aztertzea zein izan ote daitekeen Arrutiren poesiak izan zezakeen eragina ondorengo poesiagintzan, eta batez ere Xabier Lizardiren obran. Eztabaida interesgarria
|
gerta
daiteke zalantzarik gabe. Ez gara eztabaida horretan luzatuko.
|
|
|
–egite... ez dakit, ez nuke esango?; pentsamendu figura bat baliatzen du hor poetak, litote bat zehazki: ezezkoaren bidez leundu egiten du itxuraz esapidea, baina egiazki kontrakoa
|
gertatzen
da, adiera indartzea alegia. Narratzailearen segurtasun falta, errealitatea deskribatzeko zailtasuna, eta horren aurrean isiltasuna hautatzea aipagarria da; izan ere, pausa hori, esaldia ez bukatzea bera, nahikoa da anbiguitatea sortzeko.
|
|
|
Orixeri berari ere ez zitzaion laket sentiberatasun gehiegizkoa. Hain zuzen ere, Pizkundean klasikozale modernozale eztabaida
|
gertatzen
ari zen garaian, Orixek Lauaxetaren Bide Barrijak dela eta honakoa idazten du 1931ko. Bide barrijak, artikuluan:
|
|
|
Alegia, hil beharraren zama sentitzen du eta ez luke hil nahi, baina fededuna da eta heriotzaren ondoko betiko bizitzan sinesten du; horregatik, eta bizitza arantzaz jositako bide gogorra delako(. Badakit bera, alegia lurreko bizitza? dala atsegiñak ematen zurra?), hil beharra onartzea errazagoa
|
gertatzen
zaio. Ahapaldi honetan ikus daiteke nola eusten dion Arrutik autokonplazentziari:
|
|
|
Ziurrenik ez da zehatza, beti?
|
gertatzen
denik esatea, ezta poesia lirikorik sortu ez dela esatea ere, baina, zalantzarik gabe, I. Aldekoak egoki zantzutzen du ni poetikoaren eta komunitatearenaren arteko kinka. Indar joko horretan, Arrutiren ibilbidea testuinguru kulturalaren eraginpean moldatu eta komunitatearen subjektu kolektiborantz (eta beronen estilorantz) jo zuen obra poetiko baten lekukoa da.
|
|
|
Era berean, ezin dugu euskal literatura ulertu Katalina Erausoren biografia edota Lope de Agirrek Felipe II.ari bidalitako eskutitzak kontuan hartu gabe. Orobat, euskal Ilustrazioak Caracasen eta oro har Venezuelan
|
gertatzen
diren independentzia prozesuetan duen eragin ezkor baina funtsezkoa aztertu behar da, eta euskal literaturaren izaera atlantikoaren ondorio gisa azaldu.
|
|
|
horietakoa izan liteke Mikoletarena, laster mintzagai izango dudana, eta haren antzera beste asko eskuizkribu eta orri solteetan geldiro geldiro agertu direnak XX. mendean zehar ikertzaileek artxiboetan egindako lanari esker. Beste batzuekin alderantziz
|
gertatzen
da: badakigu haien berri baina ez ditugu aurkitu.
|
|
|
Oraingoan baina, katebegi galduak ez ezik, ostendurikorik ere ote dagoen ekarri nahi nuke eztabaidara, ikusezin
|
gertatzen
zaigun ertzik, alegia itsuturik ote gauden euskal literaturaren gertaera zenbait azaltzeko nahiz eta azalpena gure begi aurrean egon litekeen, ba ote dagoen itsutasun egoera horretara lotzen gaituen ikuspegi epistemologikorik edota, alderantziz, gure ezagutza hobe lezakeenik.
|
|
|
Hortaz, Larramendi bera ere ez da guztiz gai izan formazio poetiko inperialaren eraginpetik bere burua askatzeko. Edo behar bada zuzenagoa litzateke esatea ezina duela diskurtso inperialak ezarritako subalterno egoeratik guztiz askatzea, beste lanetan
|
gertatu
bezala: –Subordinazioa berea egin ez balu euskara gaztelania latina egingo zukeen hiztegia.
|
|
|
Larramendiren jarrera heroikoa ez zitzaion ordea dohainik atera euskal literaturari. Andoaingo jesuitaren aukerak eraginkorrak
|
gertatu
ziren epe luzera, berak ezarritako lehentasunek badirudi zeharo baldintzatu zutela ondorengo euskal literaturaren garapena. Jesuiten hezkuntza sistemak, Ratio Studiorum delakoak, Larramendiren habitus a (Bourdieuren berbaz esatearren) garatu ez ezik, bere lehentasun literarioak ere bideratu zituen.
|
|
|
...salistak erlatibizatzeko modua izanik eta inperioaren ikuspegi hegemoniko interesatua luzatu nahi ez bada, ustezko burdin aroa ez da nahi eta nahi ez literatura gabeziaren aldia izango poetarik gabeko aldia, inoren urrezko aroaren alteritatea baizik, bere burua urrezko aroan irudikatzeko gaitasuna duenak behar duen beste itxuraz isila baina funtsean isilarazia, subalterno posizioa betetzen duenari
|
gertatu
ohi zaionez. Agian aldi hori interpretatzeko era honek hobeto azalduko luke zergatik XVI XVIII. mende arteko aldia katebegi galduen edota ostenduen aroa den.
|
|
|
Literaturatik landa gelditzen den periodizatzea da, halaber, irizpide politikoetan oinarritzen dena. Historian
|
gertatutako
jazoerarik garrantzizkoenak zatiketa ardatz eraikiz, jazoera horien arabera sailkatzen du. Mendeka edo hamarkadaka moldatutako banaketa bezala, literaturaren barrutitik at du periodizatzeko heldulekua.
|
|
|
Aro historiko batean mundu ikuskera desberdinak azaleratzen dira aldi berean. Nonahi eta noiznahi
|
gertatzen
da. XX. mendeko euskal literaturatik ateratako adibide franko aipa daiteke.
|
|
|
Peru Abarkak indar neoklasiko bati erantzuten dio.
|
Gertatzen
dena zera da, aire erromantikoko osagai batzuk ere bereganatzen dituela: Peru,. Basarteko?
|
|
|
Idazlan berean aldi desberdinetako arrastoak sumatzeaz landa,
|
gerta
daiteke, baita ere, aldi horietako baten pentsamendutik jalgitako testu zatia aldi horrek landutako estetika moduarekin bat ez etortzea. Berriro Etxepareren Linguae Vasconum Primitiaen erreparatuz, nabaria da hitzaurrea eta azken bi koplak ikuskera errenazentista batetik ernetakoak direla; corpus hori, ordea, ez dago eraikita Errenazimentuak oso bereak zituen zenbait ezaugarritatik.
|
|
|
Horregatik, gure artean, antologia aipatuenen hitzaurreak literaturaren historiaren atal nagusi bilakatu izan dira, eta genero bateko poetikaren bilakaeraren azalpen saio goiztiarrak izan dira sarritan, literaturaren historia orokorragoen muin bilakatu aurretik. Hala
|
gertatu
da, esaterako, eta bi adibide soilik aipatzearren, Iñaki Aldekoaren Una antologia de la poesia vascaren hitzaurrea edota Maria Goyri Mintegiak (Euskal baladak, 1983) euskal baladei buruz burutu zuen hitzaurre eta azterketa, generoari buruzko ikaskuntzetan oinarrizko azalpen historiografiko bilakatu direla.
|
|
|
eta berritzaileak, gizartean suertaturiko aldakuntzen haritik. Hala
|
gertatu
da, esaterako, maitasuna gaitzat duten antologien artean. Antzinakoenetako bat aipatzearren, Santi Onaindiaren Euskarazko 100 maitasun olerkirik hoberenak/ Las cien mejores poesías de amor de la lengua vasca (1975) izeneko lana har genezake abiapuntutzat.
|
|
|
Ezagun den moduan, asmo berri horiek egoera soziopolitikoaren aldakuntzen pausoan
|
gertatu
ziren. Frankismoaren diktaduraren urte gogorrenek egindako garbikuntza epearen ondoren(), aldi bakegilebati ekin zion.
|
|
|
Apur batez hitzez beste eginez, uste dut argigarri
|
gerta
daitekeen azalpenak lagundu diezagukeela erlazionatzen Onaindiak ikusten zuen paisaia eta gaur egungo idazleek trantsizio garaiaz adierazten dutena. Izan ere, euskal literaturaren instituzionalizatze prozesuak eta sistema literarioaren sendotzeak ekarritako abantailak gorabehera, 2009an Bernardo Atxagak Neuchatel eko Grand Seminair en adierazitakoak oroitarazten digu, borroka berean jardun behar izaten duela subalternitatetikatera nahi duenak:
|
|
|
Trantsizioaren ondoko poesian, neoabangoardiareneragina amaitutakoan(), poetika ezberdinak garatuko dira aldi berean, aurreko belaunaldietan
|
gertatu
bezala poetika" apurtzaile" nagusi batek besteak ordezkatu gabe. Aldi hori deskribatzerakoan, baldintza berrietan narratibaren garapenak ezagututako abantailak jasotzen dituzte kritikoek.
|
|
|
/ Nahiz ez duen zehazki justifikatzen, badirudi harentzat 1850.urtea muga kulturala dela eta euskal kulturaren baitakoa. Euskalgintzan
|
gertatu
aldaketa bat hartzen du mugarritzat: euskara eta euskal kultura, objektu zientifiko, estetiko eta literario?
|
|
|
J.B. Orpustanek aldiz, Iparraldeko ikuspegitik aurkezten du garai bereko euskal sorkuntza. Frantziako historian
|
gertatu
haustura handiak kontuan hartzen ditu: 1789ko Iraultza; Napoleon Lehenaren Inperioa/ 1815; 1848ko Iraultza; Napoleon Hirugarrenaren garaia edo. Bigarren Inperioa?
|
|
|
Desoreka horrek iturri jakin bat badu. Gaurko euskal literaturaren historiagileek kontuan hartzen dituzte azken urteetan literaturaren eremuan
|
gertatu
diren aldaketa nagusiak, agertu diren obra eta idazle berriak. Erran nahi baita sarrarazten dituztela beren historietan gaurko sorkuntza eta idazle garaikideak; praktikan, beren liburua bukatzen duen garaiaren produkzioraino doaz.
|
|
|
Maria Soledad Rodríguezek (2009), Löwyren adierak bere eginaz, dio eleberri beltzak aukera ezin hobea eskaini diola emakume idazleari generoak ezartzen dituen rolak auzitan jarri eta egun aurkezten ari diren identitate femenino berrien aldaketak proposatzeko (Rodríguez, 2009). Rodríguezek testu horretan Alicia Giménez Bartlett nobelagilearen Petra Delicado detektibea aztertzen du, eta erakusten du rolen iraulketa nola
|
gerta
daitekeen.
|
|
|
Amaia Ezpeldoi. Bost eleberri hauen artean hemezortzi urte
|
gertatu
dira, urte horietan Queer teoriek ez ezik, euskal literaturak ere garapena bizi izan du. Urte horietan Euskal Herriko egoera politikoan hainbat kontu gertatu da eta horiek ere jasotzen joan da Itxaro Borda eleberri hauetan.
|
|
|
Bost eleberri hauen artean hemezortzi urte gertatu dira, urte horietan Queer teoriek ez ezik, euskal literaturak ere garapena bizi izan du. Urte horietan Euskal Herriko egoera politikoan hainbat kontu
|
gertatu
da eta horiek ere jasotzen joan da Itxaro Borda eleberri hauetan. Hamarkada hauetan literatur pertsonaiaren garapenean aldatzen doana bere genero identitatea da, izan ere, lehen eleberrietan bisexual gisa aurkezten da eta azkeneko bi eleberrietan lesbiana bezala.
|
|
|
Shelleyk (2002, 351) aipatzen du emakume detektibeek polizien zeregina auzitan jar lezaketela, eta indarkeria salatu. Ezpeldoik Baionako jaietan
|
gertatzen
diren bortxaketak salatu ditu (Jalgi hadi plazara eta Boga Boga) edota erreferentzia egiten dio estatuaren biolentziari: –Biolentzia beti, estadoaren eta honen segitzale sütsüen azken elkibidea zen?
|
|
|
Periferiatik erdigunera egindako ibilbide horretan Núñez Beteluk (2002) eta Retolazak (2010) analogiak egin dituzte sexu eta nazio identitateen artean. Horrela, bi kritikariek aipatu dute Joseba Gabilondoren (2006) teoria indartuz, Amaia Ezpeldoiren nortasunaren garatze eta onarpena
|
gertatzen
dela eleberrietan zehar. Lehen eleberrietan Ezpeldoi arrotz sentitzen da jaioterrian, arrotz bere gorputzean.
|
|
|
1936ko omenaldirako Carlos Solano pintoreak Eusebio Mariaren koadro bat marraztu zuen, eta udaletxean jarri zuten; izan ere, aitaren koadroaren eta seme euskaltzainburuaren presentzian ospatu ziren jaiak. Koadroa Resurreccion Mariaren jabetzakoa zen, baina Udalak eskatu zion udaletxean gelditu zedila (1936/07/15). Egun koadro horren arrastorik ez dugu, ez dakigu non egon litekeen, ez zer
|
gertatu
den, Lekeitioko udaletxean ez baitago.
|
|
|
Bat datoz errima nagusietan ere, baita zortzikoan estrofa askotan errima bera izatean (zortziko txiki arrunta balitz bezala) edo antzekoa behintzat, bertso lerroak binaka errimatuz: hala
|
gertatzen
da. Carlistenac, bertsoetan estrofa herenetan baino gehiagotan; Gabon kantetan ere frankotan, ikus GK 1830, (II), XIII, XV, XVI. Errimaren luze laburrari dagokionez, Gabon kantetan errima laburrak ugariak dira, luzeak urriak, baina asonantzia bokalikoak ere badira noizean behin.
|
|
|
Ez da harritzekoa: latina eta filosofia ikasi zituen Bilboko frantziskotarren komentuan, harik eta karlisten altxamendua
|
gertatu
arte.Beraz, seguru asko ondo ezagutuko zituen bitarteko Gabon kantak behintzat, hain zuzen Bizenta Mogelenak, izenik gabe agertuak, eta beharbada Bizenta bera ere ezagutuko zuen.
|
|
2014
|
|
|
Perpaus osagarri bat ((e) la) birformulatzen denean, badirudi ezinbestean erabili behar dela menderagailu berbera ((e) la) birformulazioan. Halakoetan ez dago jakiterik birformulatzailearen eraginarengatik
|
gertatzen
den menderakuntza ala aurreko perpausa (birformulakizuna) ere menderatua delako.
|
|
|
deritzo prozesu horri (50). Edo beste hiztun edo solaskide batek eraginda
|
gerta
daiteke birformulazioa: B solaskideak A solaskidearen adierazpena birformulatzen du, eta orduan, heterobirformulazioaz?
|
|
|
Nik, berriz, sartu zen tartean Jonathan, goxo goxo?, ez dut uste zuk esan bezala
|
gertatu
denik kontua. Zuk ez duzu ezertxoren erantzukizunik.
|
|
|
Alegia... Batzuetan, gauzak hala
|
gertatzen
ditun. Eta, gertatzen direnean, datozen bezala hartu behar ditun.
|
|
|
Batzuetan, gauzak hala gertatzen ditun. Eta,
|
gertatzen
direnean, datozen bezala hartu behar ditun. Eta kito!
|
|
|
Eta kito! Ez dun besterik
|
gertatzen
. [Goenkale, 1295 atala, Mamu eta damu Sek.:
|
|
|
Hala ere, jakina denez, nekez aurkitzen da hizkuntza batean erabateko sinonimiarik edota erabateko baliokidetasunik. Eta, hain zuzen ere, horixe
|
gertatzen
da aztergai ditugun lau birformulatzaileen kasuan, beste parametro xeheago batzuk kontuan hartzen baditugu.
|
|
|
Harrigarria bada ere, Azkueren hiztegian ez da ematen alegia birformulatzailearen berri. Gauza bera
|
gertatzen
da Pierre Lhanderen hiztegian.
|
|
|
Egia esan, gutxi gorabeherakoak dira alegia eta hots birformulatzaileen maiztasunari buruz eman ditugun datuak. Izan ere, gure corpusean ez dago modu automatikoan jakiterik alegia guztien artetik zein diren birformulatzaile eta zein izen; eta orobat
|
gertatzen
da hots hitzarekin. Gure datuak hurbilpen bat baino ez dira:
|
|
|
Gauza bera
|
gertatzen
da a saber birformulatzailearekin: alegia, topiko bera iruzkintzeko espezializatuta dago.
|
|
|
1980ko hamarraldiaz aritu garenean herri mugimenduen eta erakunde ofizialen arteko tirabirez jardun dugu, eta aipatu dugu zelan hamarraldi amaieran euskara elkarteen jardunak polarizazio hura gainditzen eta zubiak eraikitzen lagundu zuen. Garai hartan Arrasaten
|
gertaturiko
fenomeno bat aipatuko dugu segidan, erakusten duelako zertzuk emaitza izan ditzakeen gizarte zibilaren nerbioaren eta erakundeen ahalaren uztardurak. Deiane Arrietak jasoa du (2005) zertan zen euskarazko prentsaren kontsumoa Arrasaten Arrasate Press sortu baino lehen:
|
|
|
Horrek balio izan du euskal hizkuntzaren garapena indartzeko, kalterik egin gabe gaztelania jakiteari edo frantsesa jakiteari, zein bere erreferentziako estatu lurraldeetan. Begien bistan eduki behar da ezen, espainiar eta frantziar estatuetan aktiboki edo pasiboki ezarririko hizkuntz politiken ondorioz, gaur egun (errateko) Hegoaldeko herritar guziek badakitela gaztelaniaz mintzatzen, eta Iparraldeko jende guziak badakiela frantsesez; ez da, ordea, hala
|
gertatzen
euskararen kasuan, biztanleen gutiengo batek besterik ez baitaki hizkuntza hori.
|
|
|
d) 2011/ 2012 ikasturtean A eta G ereduek batera hartuta (eta barrenean sarturik eredu horien bariante edo aldaera ingeles indartuak) matrikulazio guziaren %76 hartzen zuten; 2012/ 2013 ikasturtean, berriz, A eta G eredu soilek %69 hartzen dute (ingeles indarturiko ereduek orotara %7 baino gehiago biltzen dute). Nolanahi ere, A eta G ereduek gehiengo handia dute, EAEan
|
gertatzen
den egoeratik oso desberdina baita;
|
|
|
Hurrengo urteetan joera nolakoa izanen den antzemateko erakusle bat izan daiteke aztertzea Haur Hezkuntzan zer matrikulazio
|
gertatzen
den eredu bakoitzean, eta hori Lehen Hezkuntzako egoerarekin konparatzea.n ikus daitezke datu horiek 6 taula. Aipatzekoa da eredu eleaniztunek nola egiten duten goiti, eta, bestalde, B eta ereduek matrikulazio guziaren laurdena baino gehixeago hartzen dutela.
|
|
|
EAEn ereduen ezarpena eta garapena
|
gertatzeko
faktore erabakigarria gurasoen eta tutoreen nahia izan da, halako moldez non inguru soziolinguistikoaren faktorea (prozesuaren hasieran hori ere kontuan hartzen baitzen) praktikan bigarren maila batean geratu den. Izan ere, B eta ereduak oso inguru soziolinguistiko desberdinetan aplikatzen dira, eta familia hizkuntza desberdinetako ikasleak hartzen dituzte.
|
|
|
1) zenbat eta ikasmaila txikiagoa, orduan eta joera handiagoa ereduan matrikulatzeko; ereduan urtetik urtera matrikulazioaren portzentaje handiagoa
|
gertatzen
da, ikasmaila guzietan (HH, LH eta DBH);
|
|
|
Saio horren ebaluazioan honako ondorio hauek bildu dira: 1) ingelesaren ezagutzan askoz ere hazkuntzahandiagoa izan da HMHko taldeetan, kontroltaldeetan baino; 2) oso korrelazio indartsua
|
gertatu
da ingeles orduen eta ingelesezko gaitasunaren hazkundearen artean; 3) korrelazio hori indartsuagoa izan da euskararen kasuan LHn, eta txikiagoa DBHn; 4) korrelazio hori gaztelaniaren kasuan zalantzazkoa izan da, edo ez da existitzen.
|
|
|
Hogeita hamar urte geroago bada eskarmentu franko sistema elebidun bat nola ezarri hezkuntzaren eremuan. Beste alde batetik, bilakaera
|
gertatu
da eta gaur egun jendarteak baditu ezaugarri batzuk diferenteak, aldaketa dakartenak orobat ikasgeletan ageri den hizkuntz panoraman, eta funtsean eztabaida behar dutenak, errealitate berriarentzako irtenbide egokiak aurkitzeko.
|
|
|
Jendarteak eskatzen duen aldaketa hau
|
gertatzen
da, bestalde, gaur egungo sistema elebidunaren emaitzak jasotzen ari garen denbora berean. Ereduen sistema honen ebaluaziorako ikerketek adierazten dute A eredua oraingo formulazioan garbiro ezindua dagoela legeak ezartzen duen konpetentzia euskaraz erdiesteko, eta beraz iduri du eredu horren ezaugarriak aldatu egin direla baldin eta haren legezko helburuak bete nahi badira.
|