|
2008
|
|
|
Oteizaren iritziz, arteak eginkizun konkretu bat zuen garai bakoitzean, mitoak berritzea, eta funtzio hori betetzen zuenean, arte horrek zentzu guztia galtzen zuen, eta berak proposaturiko imajinek idolo, fetitxe edo merkatuaren produktu bihurtzeko arriskua zeukaten. Hori
|
gerta
ez zedin, garai bakoitzeko artistek artearen helburuak lortu ondoren arte hori bertan behera utzi lukete, garai berri bati, arte berri bati eta artista berri batzuei lekua uzteko.
|
|
|
Baina noski, hori jakiteko lehenik artista izan behar da, eta artearen hizkuntza plastikoa nola garatzen eta amaitzen den ulertu behar da. Hau
|
gertatzen
denean, artea zer den azaltzen has daiteke, edo dioen bezala, Quousque tandem?! idazten has daiteke.
|
|
|
Esan dugunez, liburua osotasun bat bezala ikustea zail
|
gertatzen
zaigu, gaiaren hariak ihes egiten baitigu hainbatetan. Horren erruduna liburuaren konposizio bera da:
|
|
|
Oteizari buruz eginiko irakurketa hauek ezin dira ukatu, interpretazioen historiaren parte baitira, eta Quousque tandem?! argitaratu zenetik hurrengo urteetan euskal gizartean eta kulturan zer
|
gertatu
zen ongi islatzen dute. Oteiza euskal kulturaren epizentroan kokatu zen, ekintza politiko eta kulturalak gauzatzeko orduan jarraitu beharreko gidari baten modura, eta bere presentzia hutsak, bere zalapartak, polemikak eta haserreak, bere lanaren ikerketa oztopatu izan dute urte askotan.
|
|
|
Hori ordea, Quousque tandem?! eta, oro har, Oteizaren lan osoa ikuspuntu batetik begiratzea litzateke, batez ere 1963 urtetik aurrera
|
gertatu
zena kontuan hartuko lukeen ikuspuntu batetik. Baina, Oteizaren Makla eskulturen forma ikuslearen ikuspuntua mugitzearekin batera aldatzen bada, Quousque tandem?!
|
|
|
Baina, Oteizaren Makla eskulturen forma ikuslearen ikuspuntua mugitzearekin batera aldatzen bada, Quousque tandem?! obraren kasuan ere horrela
|
gertatzen
da, esan baitugu liburu eskultura bat dela.
|
|
|
Oteizaren ibilbidean, gertakaririk harrigarriena eta azalpen zailenekoa 50eko hamarkadaren amaieran
|
gertatu
zen, 1959an, Quousque tandem?! argitaratu baino 4 urte lehenago, 1957ko Sao Pauloko IV Bienalean eskultore atzerritar hoberenaren saria irabazi ostean12 Arte merkatuaren ateak zabaltzen hasi zitzaizkion momentu berean, Oteizak eskulturak egiteari utzi zion, esku artean eskulturarik gabe geratu zela esanez.
|
|
|
Adibide hauek ikusita, beharrezkoa dugu gogoeta egitea Uruguaiko herritarrekiko dagoen diferentziaren norainokotasunaz. Izan ere, gure kasu honetan honelako aurreikuspena sartzeko aukera egon bazen ere, ez zen horrela
|
gertatu
, eta horren arrazoiak eta ondorioak interpretazioa egiteko orduan hartu behar dira kontuan.
|
|
|
hitza gerora edozein atzerritarrekin konparatuta betebehar berdintsuak eskatzearekin bat ez litzatekeela etorriko. Horrelako interpretazio batek ez baitu argitzen benetan hitz horren esanahia zertan datzan eta, gainera, interpretazio horretaz baliatuta administrazioari erreza
|
gertatu
zaio, urtarrilak 11ko Atzerritarren eskubide eta askatasunei buruzko 4/ 2000 Lege Organikoaren (aurrerantzean 4/ 2000 LO) 40 artikuluan jasotzen diren supostu berezietan11 Uruguaiko biztanleak barneratuz, 38 artikuluan jasotzen den nazioaren enplegu egoerari egiten zaion erreferentzia12 ez aplikatzea eta, ondorioz, tratu diferentziaren irizpide hori betetzea. Horrek termino konkretu horretatik eratorritako interpretazioari aurre egiteko aukera emango balio ere, eta, aldi berean, tratu berdintasunaren erreferentziarekin bete, 4/ 2000 Lege Organikoaren 32 artikuluak bestelako puntu batera garamatza, zeren bertan erresidentzia iraunkorra honako modu honetan definitzen baita:
|
|
|
Beraz, tratatu bi hauetan termino berdintsuak ez erabiltzeak ez dakar automatikoki inolako bateraezintasunik, are gehiago, ikusi dugun bezala
|
gerta
liteke interpretazio lanaren bitartez posible egitea bi testuen aplikazio bateratua. Horrek sententziak dakarren beste arazora garamatza.
|
|
|
Diputatuen Kongresua, D zk., 2007/09/20koa, 1073 or., Ekimena) barne ordenamenduko arlo politikoan izan diren zenbait ekimenek aditzera ematen dutenez. Ildo horretatik, garbi utzi behar da gatazka hau nazioarteko arau baten aplikazioan datzan heinean, nekez topatu ahal izango duela konponbiderik barne ordenamenduek aldebakarreko jarrerak hartuz, berdin duelarik auzitegien eremuan, legegilearen eremuan edota gobernuaren eremuan
|
gertatzen
diren. Gainera, aurrekoan desadostasunaren kanporatze ezak nazioarteko gatazkaren kalifikazio horri momentuz eustea eragotzi baldin badu ere, Uruguaiko Ordezkarien Kamerak onartutako azken ekimen horri begiratuz gero, badirudi nazioarteko gatazkatik gero eta gertuago gaudela.
|
|
|
Lerro hauetatik, beraz, berriz ere, aldeen arteko akordioari egin behar zaio dei, bereziki, 1992ko Tratatu Orokorreko lehenengo artikuluan aurreikusitako Goi Mailako Komisioari erreferentzia berezia eginez, hori baita bide azkarrena eta zuzenena behin betiko nazioartean gatazka honi amaiera emateko, aldeek berek talka egiten duten tratatuetariko batean jasotako bidea dela ez ahaztuz. Hori
|
gertatzen
ez den bitartean, espainiar auzitegiek hartutako bideak Uruguaiko biztanleei erresidentzia eta lana eragotziko dizkie egitatezko modu batean, baina Uruguaiko gobernuak hartzen duen jarreraren zain mantendu da betiere Espainiako Administrazioa, nazioarteko ordenamenduan benetako gatazka baten sorrera suposatu dezakeelako eta, ondorioz, bere kontrako ekimenak hartzea gerta litekeelako. Beraz, Espainiako Auzitegi Gorenak Administrazioa lagunduz zauri honi benda jarri badio ere, zauriak itxi gabe jarraitzen du, eta oraingoan ondorioak nazioarteko ordenamendu mailan kokatzen dira.
|
|
|
Lerro hauetatik, beraz, berriz ere, aldeen arteko akordioari egin behar zaio dei, bereziki, 1992ko Tratatu Orokorreko lehenengo artikuluan aurreikusitako Goi Mailako Komisioari erreferentzia berezia eginez, hori baita bide azkarrena eta zuzenena behin betiko nazioartean gatazka honi amaiera emateko, aldeek berek talka egiten duten tratatuetariko batean jasotako bidea dela ez ahaztuz. Hori gertatzen ez den bitartean, espainiar auzitegiek hartutako bideak Uruguaiko biztanleei erresidentzia eta lana eragotziko dizkie egitatezko modu batean, baina Uruguaiko gobernuak hartzen duen jarreraren zain mantendu da betiere Espainiako Administrazioa, nazioarteko ordenamenduan benetako gatazka baten sorrera suposatu dezakeelako eta, ondorioz, bere kontrako ekimenak hartzea
|
gerta
litekeelako. Beraz, Espainiako Auzitegi Gorenak Administrazioa lagunduz zauri honi benda jarri badio ere, zauriak itxi gabe jarraitzen du, eta oraingoan ondorioak nazioarteko ordenamendu mailan kokatzen dira.
|
|
|
Egitateetan aipatu moduan, arlo politikoan aurrera eraman diren ekimenek aditzera ematen dutenez, benetako ardurarik ezin da ondorioztatu bertatik. Harritzekoa bada ere, ekimen legegile hauek kopuru handiago batean izan dira Espainiako Kongresuan, non modu errepikatu batean gobernuaren atentziora gai hau ekarri den16 Uruguaiko barne ordenamenduan, berriz, jarrera pasibo honek biztanleen aldetik kritikak sortu baditu ere, ekimen nabarmenik ez da
|
gertatu
eta horren adierazle garbia dugu 1992ko Tratatu Orokorrak jasotzen duen Goi Mailako Komisioaren bileran Auzitegi Gorenaren sententziaren zain geratzeko hartutako erabakia. Jarrera hori ulergarri egingo lukeen arrazoi bakarra Uruguaiko herritarren aldeko sententzia jasoz gero Espainiako Administrazioa lotuta geratuko litzatekeelako ideiatik etor daiteke, baina ez dirudi hori izan denik Uruguaiko Gobernua horretara mugitu duen arrazoia.
|
|
|
Ikuspegi horretatik, eta kontuan hartuta tratatua aldeen borondatearen isla izan behar delako presuntzioa, berez bi estatuak emaitza berera iritsi lirateke. Esku artean dugun kasuan horrelakorik
|
gertatzen
ez dela ikusita, nazioarteko gatazka baten aurrean egon gaitezkeela pentsa daiteke; izan ere, nazioarteko jurisprudentziak aspalditik garbi utzi duen moduan, hura:
|
|
|
Bi hizkuntza horietan asmo komunikatiboak adieraztean hutsegiteak aurkitu ditugun arren, oso kasu gutxitan zapuzten da erabat testuaren komunikazio gaitasuna. Besterik
|
gertatzen
da, aurreratu dugun legez, ingelesezko ariketetan. Hizkuntza horretako probetan oso modu apalean adierazi dute asmo komunikatiboa.
|
|
|
Ekintza gaitasunari dagokionez, beste gaitasunetan oztopoak larriak direnean ez da komunikatzea lortzen. Hortaz, besteetan
|
gertatzen
diren akats larriek baldintzatzen dute ekintza gaitasuna. Oro har, euskaraz nahiz gaztelaniaz nahikoa gaitasun erakutsi dute gehienek; ez, ordea, ingelesez.
|
|
|
Faktore kulturalen artean, kultura ezberdinen arteko aldeen kontzientzia lagungarria
|
gertatu
zaie ikasle guztiei deskribapenak idazterakoan, adibidez.
|
|
|
Idatzizkoan, aldiz, batuaren aldeko apustua egin dute. Aipagarria da, ordea, askotan gipuzkeraren ezaugarriekin
|
gertatzen
den nahasketa. Hitanoa ikasle bakar batek erabili du, IDAZ 3 ariketan, hots, bere lagun minari zuzenduriko eskutitzean.
|
|
|
Alegia, ingelesez egindako hiru ariketetan, MINTZA 3, MINTZA 4 eta IDAZ 4 deiturikoetan, 5 urterekin hasitakoek okerrago adierazi dituzte ariketen asmo komunikatiboak: MINTZA 3an talde honetako askok uko egiten diote argazkian agertzen diren pertsonen kokalekua deskribatzeari, adibidez; MINTZA 4an, etengabeko laguntza eskeek eta zuzentasun arazoek ekintza gaitasunaren ikuspegitik onargarriak ez diren testuak sorrarazten dituzte; IDAZ 4 ariketan ere gauza bera
|
gertatzen
da. Aldea, beraz, kontuan hartzeko modukoa da.
|
|
|
Ingelesaren aldagaiaren gainean bi alderdi ditugu aipagai: batetik, 8 urterekin hasitakoak hobeak
|
gertatu
direla IDAZ 4 testuan egokitasun estilistikoari dagokionez. Bestetik, 5 urterekin hasitakoek gaztelaniazko IDAZ 2 probetan, hartzaileari formalki zuzentzeko agertu duten ezintasun handiagoa.
|
|
|
1Hren garrantzia ikusi dugunean aipatu dugu hizkuntza bakoitzeko eduki batzuk berariaz landu behar direla lehen hizkuntza ezberdina dutenekin. ereduko ikasleen ezaugarri linguistikoak, bada, ikasgelan aintzat hartu behar dira zuzentasun irizpideak lantzen ditugunean hizkuntza gaitasunean, ez dakigun
|
gerta
bi helburu ezberdin dituzten ikasleak batera eskolaratzeak dituen duda gabeko abantailek itzal egitea ikusi ditugun desabantailei.
|
|
|
Aditz denboraren oinarria mantentzeko arazoak izan dituzte askok, gaztelaniaz euskaraz baino gehiago. Ingelesean akats hau asko
|
gertatzen
da, present simple eta past simple nahasian ematen baitituzte ikasle askok.
|
|
|
Azaldutako guztiari, hizkuntza gaitasuna gaindituz ekiteko erronkari heldu diogu. Izan ere, gaitasun komunikatiboaren azterketak gero eta oihartzun handiagoa duen arren pedagogiaren aldetik, ez da gauza bera
|
gertatzen
jarraipen lan eta balorazioarekin. Horregatik, gure lanaren ekarpen nagusia aztergaiaren lanketa bera da, hots, gaitasun komunikatiboaren azterketa.
|
|
|
2 Giza zientzietan kontzeptu askoren azalpen eta erabileran oinarrizko borroka semantiko ideologikoa
|
gertatzea
oso arrunta da. Hala gertatzen da parte hartzearen familia bereko hurrengo hitzekin:
|
|
|
2 Giza zientzietan kontzeptu askoren azalpen eta erabileran oinarrizko borroka semantiko ideologikoa gertatzea oso arrunta da. Hala
|
gertatzen
da parte hartzearen familia bereko hurrengo hitzekin: kapital soziala, gizarte zibila, gobernantza, deszentralizazioa, enpoderamendua...
|
|
|
Argi dago, beraz, garapen jasangarriari dagozkion erabakiak ez direla hautu tekniko hutsak, zeren karga normatiboa duten indibiduo eta komunitateen lehentasunen gaineko balio aukerak baitira, eta beraien arteko kostu, onura eta arriskuen banaketa suposatzen baitute (Meadowcroft, 2003); ondorioz, erabaki horietan parte hartzeak justizia elementuak ere baditu. Zentzu horretan, garapen jasangarriak epe luzeko adostasuna eta konpromisoak bilatzen ditu, baina
|
gerta
daiteke hori beti posible ez izatea, eta, beraz, parte hartzea izatea desberdintasunak, kontraesanak eta antagonismoak adierazteko bidea, eta, aldi berean, horiexek kudeatzeko modua (ibid.), epe motzeko akordioak epe luzeko helburuekin konbinatuz.
|
|
|
Maila ordezkatzailean, instituzioek, beren ekimenen eraginkortasuna ez ezik, behin sostengu publikoa kenduta, programa konkretu baten iraunkortasuna ere bilatzen dute, eta parte hartzaileek programa horien atal gehienetan eragitea eta horien burutze prozesuen gainbegiraketa bilatzen dute. Azkenik, maila eraldatzailean enpoderamendua bilatzen da bi aldetatik, bien arteko lan sinergia bat
|
gertatzen
delarik.
|
|
|
Bestetik, boterearen natura gatazkazalearen edo kontsentsuzalearen inguruko hausnarketatik abiatuta, enpoderamendu hori nola garatu behar den ulertzeko ideia garrantzitsuak atera ditzakegu. Alde batetik, gizarte batean dagoen boterearen batura aldakorra dela suposatzen badugu, eta uste badugu berau haz daitekeela baldin gizarteak bere osotasunean helburu komunei jarraitzen badie, orduan, aurretiaz baztertuta dauden pertsonen enpoderamendua gizartearen ordena sozial horren baitan
|
gerta
daiteke boteretsuenen boterean inongo kalterik edo murriztapenik suposatu barik (Mayo eta Graig, 1995). Baina beste alde batetik, boterea zero batura terminoan planteatzen badugu, batzuen enpoderamendua gatazkatsu bihurtzen da, horrek beste batzuen botere galera suposatzen baitu.
|
|
|
Gainera, garapenaz ari garenean, ez dago estrategia bakarra parte hartzeari dagokionez, baizik eta askotariko espazioak denbora berean irekita, beraien arteko erlazio dinamiko bat dutelarik (Gaventa, 2004). Hala, espazioak etengabe irekitzen eta ixten ari dira, legitimotasun, erresistentzia, disidentzia, integrazio eta eraldaketa borroken bitartez; izan ere, espazio batzuetan boteretsuak direnek beste espazio batzuetan posizio bera ez izatea
|
gerta
daitekeelako.
|
|
|
Lehenik, giza talde baztertuen parte hartze eraldatzailea premiazkoa dela onartu behar da, beraiek izan behar dute prozesu horren hastapenen helburu nagusia, izaera holistikoa nolabait ahaztu barik.
|
Gerta
daiteke, ordea, giza talde horien parte hartzea bermatzeko aurretiazko pausoak eman behar izatea, hezkuntza eta gaitasun nahikoak lortzeari dagokionez, bestela, espazio parte hartzailean botere harremanak errepikatuko lirateke eta.
|
|
|
Orain artean aipatu diren eztabaida ildo ia guztiek parte hartze eredu trinko batera jotzen dute, eta hala ere funtsezkoa da gogoratzea ezen perspektiba eraldatzaileak parte hartze bera tresna gisa onartzen duela, eta orobat espazio desberdinetan estrategia ezberdinak zilegi direla onartzen duela, eta horrexegatik komeni da aztertzea parte hartzeak orokortu daitekeen mekanismo moduan duen bideragarritasuna. Gizarte konplexu batek oinarrizko behar material asko ditu, eta
|
gerta
liteke horiexek gehiengoaren parte hartze barneratzaile baten bitartez modurik eraginkorrenean ez betetzea. Zentzu horretan, Meadowcroft ek (2003) baieztatzen du parte hartze intentsiboena, zabalena, edo ugariena ez dela nahitaez parte hartzerik hoberena, eta zalantzan jartzen ditu horrelako ebaluazio batek ezkutatzen dituen dimentsio bakarreko balizkoak.
|
|
|
Argi dago euskal izenen hedapena euskararen normalizazioarekin batera doala. Argitzeke dugu, ostera, zer
|
gertatzen
den abizenekin, zein den abizenak era normalduan ofizialtzeko eta erabiltzeko arduragabekeriaren arrazoia. Paradoxikoak dira, ortografia aldetik gutxienik, baina arruntak Argine Aguirre edo Arantza Ocaranza moduko izen abizenak.
|
|
|
9 da Andra Marien toponimoak emakumezkotzat jo direla tradizioz edo ohituraz; izenek beraiek ez baitute ezer emakumezko edo gizonezkoenak izateko, fedeak ere ez du halakorik agintzen. Bestalde, sailkapen horrek Herrian
|
gertatu
den iraultza onomastikoaren kausetako bat ahazten du: sekularizazioa, hain zuzen.
|
|
|
Gauza bera
|
gertatzen
da pertsonen izen propioen kasuan. Norbanakoak izena behar du bat eta bera izateko:
|
|
|
Horrela, pertsona izenek pertsonaren norberatasuna eta banakotasuna sustatzen dute. Erakunde politiko eta administratiboek erregistroa findu dute nahasmendurik
|
gerta
ez dadin: bakoitza nor den argi ageri dadin.
|
|
|
guziena baita, izaera bakotxari haren ustez zor litzaiokena. Hipermnesikoa, orroitzen da egiazki nehoiz
|
gertatu
ez denaz. Dena ikusia du, dena bizitua, dena ezagutua, bereziki eta baitezpada izan behar ez zitekeena.
|
|
|
Edozein berrikuntza arriskutsua bada ere, irratiak ezin dio uko egin teknologia berriek eragiten duten entretenimendu gune berrien ugalketari. Bestalde, edukien berezitzea hainbat arrazoirengatik
|
gertatuko
da: digitalizazio prozesuak edukiak ugarituko dituelako; edukien kontsumoak pertsonalizatzeko joera gailenduko delako, eta, azkenik, soinuari beste elementu batzuk gaineratuko zaizkiolako, datuak eta irudiak, alegia?.
|
|
|
Erlazio elkarrekintza: irrati hertziarrean
|
gertatzen
ez zen bezala, Interneteko irratiak entzuleen arteko harremanak suspertzen ditu. Foro, blog eta Chat en erabilerak komunitate itxura ematen dio irratiari eta nahiz eta komunitate sentimendu hori hedabidearen ezaugarri klasikoetako bat izan, gaurko eta atzoko irratiaren arteko ezberdintasuna, zentzu horretan, erkidego horren bistaratzean datza.
|
|
|
Gure protagonistaren hurrengo agerpena 1892ko urtarrilaren hasieran
|
gertatu
zen26 Izatez, berria Achille Fouquier alkatearen heriotza izan zen, baina, haren hiletak direla-eta kronika luzea dakar astekari xuriak, eta ahukuaren handia zehazten. Hilobian, Albert Goienetxek egin zion azken agurra zenduari frantsesez, besteak beste hainbat argibide biografiko emanez, eta berriro ere azpimarratuz Donibane Lohizunen euskaldundu zela:
|
|
|
Haritxelharrek dioenez, XIX. mendeko azken hamarkada oso berezia izan zen Donibane Lohizunen, sekulako gatazkak
|
gertatu
baitziren xurien eta gorrien artean. Albert Goienetxe xurien buruetarikoa zen.
|
|
|
Zer esanik ez, Donibaneko euskal jaiek hartu zuten 1894ko abuztuaren 31ko Eskualdunaren azala eta zati handi bat49 Dirudienez, arrakasta handiz
|
gertatu
ziren, eta milaka bisitari eduki zituen herriak50 Nolanahi, kronika osotik puntu bakar bat aukeratu dugu hona aldatzeko, alegia, pastoralari dagokiona:
|
|
|
Alegia, aurreko bertsoan irakurri bezala. Dena dela, ezin izan dut zehatz mehatz argitu zer
|
gertatu
zen.
|
|
|
Ikasketa/ Heziketa nola
|
gertatzen
den
|
|
|
4 Aktibo ukiezin guztien artean, lidergo faktorea bereziki garrantzitsua da, bai enpresaz kanpoko ingurumarian
|
gertatutako
aldaketei aurre egiteko (ingurune eta antolakuntza aldaketak), baita enpresak berak dauzkan baliabide ekonomiko edo aktibo erreal guztiak arrakastaz kudeatu edo lideratzeko ere (batik bat aktibo intelektualak eta aktibo emozionalak).
|
|
|
Egungo garai bizi dinamikootan, interesgarria
|
gerta
liteke antzematea etorkizunean enpresetan lidergoaren zein funtziok izango duten garrantzi hazkorra eta zeintzuk ahulduko diren. Gero eta garrantzitsuagoak izango direnen multzoan nabarmen ageri zaigu aktibo ukiezinen maneiu edo erabilera, zeinaren baitan bi kontzeptu berezi bereziki azpimarra daitezkeen:
|
|
|
Badu zati bat ikusi egiten dena, fruituak, eta badu beste zati bat ezkutuan dena, sustraiak. Fruituez soilik arduratuz gero,
|
gerta
liteke zuhaitza hiltzea. Zuhaitzak hazten eta fruituak ematen jarrai dezan, ezinbestekoa da sustraiak osasuntsu eta ondo elikatuta izatea.
|
|
|
Oso modu laburrean jaso ditudan hiru adibide horiek badituzte, nolabait, enpresa kudeaketa moden aztarnak. Jakina, ebidentziak kontu handiz interpretatu behar dira, distortsioak
|
gertatzen
baitira, ezinbestean.
|
|
|
Edonola dela ere, kudeaketarako teknikak eta tresnak sustatzen dituzten agente batzuek diote kalitateak bereak egin duela eta filosofia berri bat loratuko dela, sigla berri batzuk, teknika eta tresna hutsezin berriak, funtsean. Kalitate kudeaketaren alorrak berezko dituen tresna eta ereduekin ere antzeko zerbait
|
gertatu
da: ISO 9000 arauak kritikatu eta baztertu egin zituzten erabateko kalitate kudeaketaren nagusitasunaren alde egiten zutenek, aurrena, eta bikaintasunaren nagusitasuna defendatzen zutenek, gero.
|
|
|
Egia esan, kontzeptu horrek hainbesteko eragina izan duenez jarduera sektore batzuetan, kudeaketa edo zuzendaritza terminoekin nahastu dute. Hori
|
gertatu
da, adibidez, alor sozio-sanitarioan: zentroen zuzendaritza eta kudeaketa berritu eta profesionalizatu dira, neurri handi batean, kalitatea kudeatzeko sistemak eta ereduak ezarri ahala (Heras et al., 2008b).
|
|
|
190). Legutioko erasoaldian, agerian geratu denez, ez zen horrelakorik
|
gertatu
, baina azken erasoa gertatzen zen une berean, Gabon aurretik, Eibarreko frontean, Amuategui batailoi sozialistak prentsa trukaketa hitzartu zuen armada frankistarekin52.
|
|
|
190). Legutioko erasoaldian, agerian geratu denez, ez zen horrelakorik gertatu, baina azken erasoa
|
gertatzen
zen une berean, Gabon aurretik, Eibarreko frontean, Amuategui batailoi sozialistak prentsa trukaketa hitzartu zuen armada frankistarekin52.
|
|
|
Legutioko erasoaldiak eragin nabarmena izan zuen bertan parte hartu zutenen artean, militarrak izan, edota inguruko herrietako zibilak izan. Espainiako beste fronte batzuetan
|
gertatu
ziren enfrentamentuekin konparatzen dugunean, gatazka mugatua izan zela konturatzen gara, soldadu kopuruari, iraupenari, bajari edota erabilitako armamentuari erreparatzen badiegu (San Millán, 1965: 15).
|
|
|
1979an kaleratzen hasi zen Historia general de la guerra civil en Euskadi entziklopediak ez dio atal bat ere eskaintzen; Carmelo Garitaonaindiak eta José Luis de la Granja k (1987) zuzendutako La Guerra Civil en el País Vasco. 50 años después liburuan gauza bera
|
gertatzen
da. Iñaki Egañaren() 1936 Guerra Civil en Euskalerria izeneko lanean toki gehiago du.
|
|
|
Ezaguna denez, gerraren lehenengo egunak nahaste handikoak izan ziren; Gasteiz, Iruñea eta Donostiako militarrak uztailaren erdialdera matxinatu ziren, baina ez zen gauza bera
|
gertatu
Bilbon. Bizkaiko hiriburuan militarren gehiengoak bat egin zuen Errepublikaren defentsarekin.
|
|
|
Jakakortaxarena bera atxilotu eta Gasteizera eraman zuten eta ia ia fusilatu zuten (Iakakortaxarena, 1990). Inguruko biztanleek arazo bat baino gehiago izan zituzten familia eta ganaduak frontearen bi aldeetan banatuta zituztelako5 Are pasarte larriagoa
|
gertatu
zen Elosuan: urriaren 20an, herriko semea zen anarkista bat bertaratu, hamazazpi lagun kamioi batera igoarazi eta Ollerieta inguruan fusilatu zituen hurrengo goizean (Flores, 2002:
|
|
|
Azken kasu horretan, frankistek Murua galdu zuten eta Gopegin babestu ziren. Legutio inguruan egun osoz borroka gogorrak
|
gertatu
ziren, gudarien batailoi batzuek etengabe eta alde guztietatik presionatu zuten, eta, nazionalen iritziz munizio pila bat alperrik galdu zen15 Albertia mendi gainetik hegoaldera zeuden tontor txikia eta Antelarrako pinudia16 hartu zituzten, herria menperatuta geratu zen. Mendebaldetik, erasotzaileek, Betxina hartu ondoren, Legutioko aurreneko etxeetara heldu ziren eta herria inguratu.
|
|
|
errepresioa eta gerraren garapen militarra. Ez dut gehiegi aipatu errepresioaren kontua, gaiari buruzko lan batzuk argitaraturik baitaude; asko argitaratu dira 2006an eta oso garrantzitsuak izango dira 1936tik aurrera
|
gertatu
zena ulertzeko.
|
|
|
Arlo militarrari dagokionez, fenomeno berri bat
|
gertatu
da. Frankismo osteko lan akademiko gehienek alde batera uzten zuten kontu hau, eta jorratu zutenek historialari militarrek egindako liburuak hartu zituzten erreferentziatzat.
|
|
|
Ahaleginaren porrotak eta berorren neurri eta arrazoiek gerraren ibilbidean eragin nabarmenak izateaz gain, ilundu egin zuten egun haietako gertakizunen kontakizuna eta oroitzapena. Horren erakusgarri oroigarriekin
|
gertatu
dena: Matxitxako aurrean Nabarra itsasontziaren urperatzea ia ia garaipen moduan ospatzen jarraitzen badute Bermeoko abertzaleek, eta arrantzale haien aldeko oroigarria urtero gurtzen dute Gaztelugatxe inguruan; baina inor gutxi hurbiltzen da, Euzko Abertzale Ekintzako kideez gain, Albertiako maldetara, eta inork ez ditu dagoeneko zaintzen alde batak zein besteak altxatutako oroigarriak.
|
|
|
Azken urteetan eraikuntza berri dezente egin da, eta batez ere, hiri lurraren hedakuntza garrantzitsua
|
gertatu
da EAEn; bai babes ofizialeko merkatura bideratzeko egin diren etxebizitza berrien kopurua dela-eta, baita merkatu librerako egin diren etxebizitza berrien eraginez ere. Horretan eragin dute nola babestutako etxebizitzak sustatzeko politikek, hala lurzoruaren liberalizazio neurriek.
|
|
|
Baina gainera, lurzoru marroi hauek eskainitako azalerak hiritarren etxebizitza beharrak asetzeko ez erabiltzeaz gain, benetan gauzatu diren proiektuek, eta, oro har, hiri politika berriek, gentrifikazio prozesuak jarri dituzte martxan (Vicario eta Manuel, 2003). Gentrifikazio prozesuak zona deprimituetan
|
gertatutako
errehabilitazio errresidentzialaren eskutik etortzen dira baina ez errehabilitazioaren ondorio isolatu moduan, baizik eta hiriaren berregituratze prozesu zabalago baten ondorio gisa. Hiriko dimentsio espazial, ekonomiko eta sozialak nahasten dira beraz hemen.
|
|
|
Horren guztiaren inplikazioetako bat da gentrifikazio prozesuak bizi dituzten auzoetan
|
gertatutako
giza taldeen mugimendua. Hau da, auzo deprimituan bizi ziren klase baxuak eta gizarte egoera ahuleko taldeak bertatik desplazatuak izango dira, eta horien ordez klase altuagoko jendearen trasbasea egingo da.
|
|
|
Hau da, batetik, jende asko hirigunetik auzo periferikoetara mugitzeak sorturiko fenomenoa gauzatuko da, bertatik eratorritako behar berri eta ondorioak sortuz. Eta bestetik, auzoan bertan existitzen zen oreka eraldatuko da eta, besteak beste, auzoaren biziberritzeak sortuko duen balio handitzea etorriko da, lehenago beste auzoetan
|
gertau
den bezalatsu.
|
|
|
Hain zuzen ere, etxebizitzen eraikuntza edota hirien hazkundea
|
gerta
dadin lurzorua behar da, baina behar horri era desberdinetan erantzun dakioke. Hala, hiri garapen eredu desberdinak existitu dira, eta garaian garaiko lehentasunen arabera, lurraren erabilerari buruzko ideia desberdinak egon dira.
|
|
|
Artikulu honetan Etxebarriko eta Bolibarko hizkeretan
|
gertatzen
ari den hizkuntza bariazioa neurtu nahi da. EUDIA ikerketa taldeak esku artean duen Euskal atlas sozio geolinguistikoa3 da beronen sorleku eta arrazoia4 EHHA deritzon proiektua5 du aitzindari.
|
|
|
Lan honen bidez, Etxebarriko eta Bolibarko gaurko euskara parez pare jarri eta euren arteko aldea ateratzeko saiakera da eta, bide batez, herri bakoitzean belaunaldi batetik bestera zer nolako bariazio linguistikoa
|
gertatu
den aztertzekoa.
|
|
|
Guztira 202 galdera egin ziren eta ikerketa saio honetan datu guztiak erabiliko dira, arloka (lexikoa, izen morfologia, aditz morfologia eta sintaxia) bereizita. Horrela, bariazioa zein norabidetan eta zein arlotan
|
gertatzen
den gehiago zehaztu ahal izango da. Ondoren, datuak orokorrean aztertuko dira, herri bietako egoerak karenka jarriaz.
|
|
|
Ikerketa honek ikuspuntu sinkronikoan du bere ekarria, euskalki guztiek (batuaren eraginez) izandako berdintze joera neurtu nahi delako. Azterketak hizkera zenbaitetan
|
gertatzen
ari den bilakaera zehaztea du helburu. Eta aldi berean euskara batuaren eragina zein motatakoa eta norainokoa den zehaztea.
|
|
|
Kulturizazioa indartze fenomeno bati deritzo7 Hizkuntza estandarraren ñabardurak eguneroko jardunean islatzen direnean, kulturizazioa
|
gertatu
dela esan daiteke. Deskulturizazioa, aldiz, kontrako fenomenoa genuke, hau da, ahultze fenomenoak sortutakoa eta kulturaedo bizimodu aldaketak eragindakoa:
|
|
|
Kontzeptuen sinplifikazioa da helduengandik gazteengana
|
gertatu
den eboluzioa: termino zehatzetariko asko zentzu orokorragoa duen hitza hartzera pasatu dira.
|
|
|
Joera horren sortzailetzat Ondarroako hizkera jarriko genuke. Hala ere, esan beharra dago hizkera askotan ari dela
|
gertatzen
honako fenomeno hori (Lekeitio, Ondarroa, Azpeitia, besteak beste). Baina bada helduaren hizkeran salbuespen bat:
|
|
|
–Edun? aditz laguntzailea aditz nagusiari eranstean maiz aldaketa fonologikoak
|
gertatzen
dira. Helduak forma osoago bat mantentzen du eta jatorrian dagoen forma ez da hainbeste aldatzen:
|
|
|
Kontzeptuen sinplifikazioa da
|
gertatzen
ari den beste aldaketa bat: termino zehatzetarako zentzu orokorragoa duen hitza hartzera pasatu dira.
|
|
|
Harrigarria bada ere, Bolibarren
|
gertatzen
denaren kontrako fenomenoa gertatzen da Etxebarriko hiztunen arteko hizkera bariazioan; hau da, Etxebarriko gazteak Bolibarko helduak darabiltzan formak ematen ditu. Badirudi adina ez dela beti faktore pisutsua izaten, kasu hau horren froga garbia baita.
|
|
|
Harrigarria bada ere, Bolibarren gertatzen denaren kontrako fenomenoa
|
gertatzen
da Etxebarriko hiztunen arteko hizkera bariazioan; hau da, Etxebarriko gazteak Bolibarko helduak darabiltzan formak ematen ditu. Badirudi adina ez dela beti faktore pisutsua izaten, kasu hau horren froga garbia baita.
|
|
|
Sintaxiak bariazio larriagoa jasan du, erantzun desberdinak gehiago baitira(% 55), erantzun berdinak(% 45) baino. Emaitza guztien% 75 erantzun berdinak izan dira eta% 25 erantzun ezberdinak, beraz, laurden bateko bariazioa
|
gertatu
da Bolibarko belaunaldi batean.
|
|
|
Esan bezala, diagrama hauetan datuak ehunekoetan eskaintzen dira, argiago ikusteko parametro bakoitzean zein desberdintasun maila dagoen helduen eta gazteen hizkeren artean. Esan behar da herri hauetan
|
gertatu
den bariazioa oso txikia izan dela. Esate baterako, herri bakoitzeko belaunaldi ezberdinetan bariazio bera gertatu da:
|
|
|
Esan behar da herri hauetan gertatu den bariazioa oso txikia izan dela. Esate baterako, herri bakoitzeko belaunaldi ezberdinetan bariazio bera
|
gertatu
da: % 25eko bariazio linguistikoa jasan dute Etxebarrik eta Bolibarrek belaunaldi batean.
|
|
|
Belaunaldi bereko baina herri ezberdinetako helduen zein gazteen artean ez da nabaria
|
gertatutako
aldaketa, hots, helduen% 17ko bariazioa eta gazteen artean% 18koa baitago. Gorago esan bezala, Bolibarren eta Etxebarrin, bietan, belaunaldi bien artean gertatutako bariazioa berdina da.
|
|
|
Belaunaldi bereko baina herri ezberdinetako helduen zein gazteen artean ez da nabaria gertatutako aldaketa, hots, helduen% 17ko bariazioa eta gazteen artean% 18koa baitago. Gorago esan bezala, Bolibarren eta Etxebarrin, bietan, belaunaldi bien artean
|
gertatutako
bariazioa berdina da. Beraz, esan daiteke erabat parekatuta dagoela herriotako hizkuntza bariazioa, bi herriak erritmo berean ari dira aldatzen.
|
|
|
Hizkera bietan
|
gertatu
den bariazioa, beste hizkera batzuekin erkatzen badugu, ez da hain asaldagarria, baina bai zuhur ibiltzeko modukoa. Etxebarrin bi belaunaldietan gertatzen ari den bariazioa honela ikus daiteke parametro bakoitzean:
|
|
|
Hizkera bietan gertatu den bariazioa, beste hizkera batzuekin erkatzen badugu, ez da hain asaldagarria, baina bai zuhur ibiltzeko modukoa. Etxebarrin bi belaunaldietan
|
gertatzen
ari den bariazioa honela ikus daiteke parametro bakoitzean: % 7,5 lexikoan,% 20 sintaxian,% 23 aditz morfologian eta% 30 izen morfologian.
|
|
|
% 7,5 lexikoan,% 20 sintaxian,% 23 aditz morfologian eta% 30 izen morfologian. Bolibarren ere bariazio bera
|
gertatu
den arren, arlokako ehunekoak honako hauek dira: % 7,5eko bariazioa lexikoan,% 18 aditz morfologian,% 30 izen morfologian eta% 45 sintaxian.
|
|
|
Herri ezberdinetan belaunaldi bakoitzeko bariazioa aztertuz gero, antzeko bariazioa
|
gertatu
da helduen(% 17) zein gazteen(% 18) artean. Helduen belaunaldian% 3 lexikoan,% 13 aditz morfologian,% 18 izen morfologian eta% 35 sintaxian.
|
|
|
–Hitz eratorrietan
|
gertatzen
den alternantzia: sikete/ sikute.
|
|
|
Etxebarriko eta Bolibarko hizkeretan
|
gertatzen
ari den hizkuntza aldaketa ikertzen da artikulu honetan. Horretaz gain, hizkera bakoitzean belaunaldi biren artean zenbaterainoko bariazioa jasan den neurtuko da:
|
|
|
Sarritan
|
gertatzen
da jatorrizko herrialdeak bizi duen krisiaren ondorioz, batbatean emakumearen egoera familiarra estutu egiten dela, eta emakumeak egoera estu horrek bultzatuta hartzen du emigratzeko erabakia.
|
|
|
Gaur egun, immigrazioaren feminizazioa
|
gertatzen
ari da, non emakumeak beren herrialdetik ateratzen diren lana bilatzeko helburuarekin, gizonak egiten duen bezala (Gregorio, 1997, 1998; Izquierdo, 2000). Hala ere, bigarren mailako arrazoiak aztertzean, prestakuntza hobetzea eta egonkortasun afektiboa lortzea agertzen dira; gizonen artean, berriz, askatasuna eta dirua (Izquierdo, 2000).
|
|
|
Ikerlan batean, non emakume dominikarren eta marokoarren egoera konparatzen den (Gregorio eta Ramírez, 2000), ikus daitekeenez, bai jatorrizko bai jomuga den herrialdean duten estatusak eragina du emigrazioarekin
|
gertatzen
diren aldaketen pertzepzioetan eta familiarekin dituzten eskakizunetan.
|
|
|
Immigrazioa
|
gertatzen
denean, bi taldeko emakumeak etxeak mantentzeaz arduratzen dira jatorrizko gizartean, baina gauzak aldatzen dira jomuga den herrialdera ailegatzen direnean. Latinoamerikan, emakumearen rola ezinbestekoa da eta leku-aldaketarekin garrantzi hori mantendu edota areagotzen da.
|
|
|
Latinoamerikan, emakumearen rola ezinbestekoa da eta leku-aldaketarekin garrantzi hori mantendu edota areagotzen da. Marokon, berriz, familiaren ardura gizonari dagokio, eta emakumeen immigrazioa
|
gertatzen
denean, ez da eskuz aldatzen. Hala ere, horrek ez du esan nahi emakumeek garrantzirik ez dutenik eta etxearen mantentze lanaz kezkatzen ez direnik.
|
|
|
Pertsonen ibilbideak eta egoerak aztertu eta analizatzeko garaian, batetik, emigratu aurreko egoera laborala, familiarra eta sozioekonomikoa hartu behar dira kontuan, eta bestetik, Europan
|
gertatzen
ari diren aldaketak. Beraz, migrazio prozesuetan eta ongizatean eragiten duten faktoreak asko dira.
|
|
|
Emaitza hauek, hau da sintoma somatikoak, antsietatezkoak eta depresiboak, beste ikerketa batzuetan aurkitu dira (Achotegui, 2002; Elgorriaga et al., 2007; Tizón et al., 1992). Azalpen asko eman dira adierazteko nola eta zergatik
|
gertatzen
diren, horietatik ezagunenak hurrengoak dira: gizarte berriak sortzen duen estresa (Smith eta Bond, 1993; Valiente et al., 1996), herrialdetik irtetean azaldutako dolu prozesuak (Atxotegi, 2002; 2004), eta, egoera psikosoziala edota rolen aldaketa eta gainkarga (Samarasinghe eta Arvindsson, 2001).
|
|
|
Beste aldetik batetik, Latinoamerikako emakumeak familiaburuak dira, bai jatorrizko bai jomuga den gizartean. Emakume horien rolak ez dira sobera aldatzen, baina lan produktiboan eta erreproduktiboan rolen gainkarga
|
gertatzen
da. Aipagarriak dira, beraz, familia egituraren barruan betetzen duten rolarekin lotutako alderdiak.
|
|
|
Ekialdeko Europakoen taldean, harreman sozialek, adibidez, beste etorkinekin kontaktua izateak edota senitartekoak hurbil edukitzeak, lotura dute agertzen den sintomatologiarekin. Beste talde batzuetan
|
gertatzen
den bezala, egoera berdinetik pasatzen ari den jendearekin harremana edukitzean, bakardadea, tristura eta antzeko sentimenduak kutsa daitezke. Horregatik, nahiz eta kontaktuak babesa ematen duen, batzuetan sintomatologiarekin ager daiteke.
|
|
|
Emakumeen jatorriari erreparatuz gero eta genero erlazioak kontuan hartuta, biztanleria immigrantearen arteko desberdintasun egoerak
|
gertatzen
direla ikusi dugu, hala ere, ezin da esan ezaugarri kulturalak jokabide jakinaren eragiletzat hartu direla. Dena den, pentsatzen dugu migrazio prozesu batetik igarotzen ari diren jatorri desberdineko emakume batzuen errealitatera hurbiltzea, euren historiak nahiz bizitzak ezagutuz eta batik bat eruren errealitateak eta bertan aurkitzen dituzten errealitateak, lagungarria izan dela, alde batetik homogeneotasunaren irudia desegiteko; beste alde batetik, beren ongizate maila adierazteko eta ulertzeko, eta azkenik, etorkizunari begira jarduteko proposamenak diseinatzeko.
|
|
2009
|
|
|
Testuak eta hiztegiak erkatuz, esan dezakegu diferentzia handirik ez dagoela baliabideak hautatzean terminoak sortzeko; alde nabarmena markarik gabeen artean
|
gertatzen
da, testuetan% 24,66 dira, eta hiztegietan% 17,87.
|
|
|
Aztertutako testu guztiak, Neurriztia izan ezik, 1936 urteko matxinada baino lehen idatzi ziren. Matxinada horrek bizitzaren arlo guztiak eten zituen; beraz, ezin dugu esan zer
|
gertatuko
zatekeen proposamen harekin, arrakasta izango zukeen edo ez. Izan ere, euskara baturako ez ziren hitz berri haiek hartu:
|
|
|
Esanahizko neologismoak, ordea, 42 aditzetan(% 18,34) aurkitu ditugu, guztiak zabalkuntza semantikoaren bidez sortuak. Adibidez, (ondorioa, emaitza) atera, (angelu bat) bete, (zenbaki bat) tolestu, erdibitu= «bi zati berdinetan zatitu» eta neurtu= «zatitzaile izan» kasuetan aditzen espezializazioa
|
gertatu
da eta esanahia matematikako gaietara zabaldu da.
|