|
2003
|
|
|
Izan ere, Hiribarrenek, Iztuetak bezala, euskaldunen inguruko ohiko diskurtso historikoa errepikatzan zuen: duela 6 mila urte gizona munduan sortu zela, ondoren uholde unibertsala
|
gertatu
zela, gero Babelgo dorrea eta hizkuntzen nahasketa, hortik euskaldunak Iberiara joan zirela, euskaldunak odol garbikoak zirela, kantabriar borroken kontuak, kartagotar, erromatar, godo eta arabiarrei aurre egitea, Nafarroako erreinuaren sorrera eta gorabeherak91, euskal herrialde bakoitzaren bilakaera historikoa, Frantses Iraultza, Napoleon, Gerra karlistak, uneko gertaerak, dena ikuspegi tradizi... Ez dugu puntuotan gehiago sakonduko nahiz auziak lan espezifiko bat lukeen.
|
|
|
91 Gorago, 80 oharrean, aipatu dugu nola Iztuetaren Kondairan Nafarroako erreinua arrotz gisa ageri zen, are gipuzkoarren etsai gisa. Ez da gauza bera
|
gertatzen
Hiribarren-ekin: honentzat nafar erregeak sorrera bertatik Euskal Herri osoko errege ziren (adib.
|
|
|
Ez zen beste horrenbeste
|
gertatzen
erdarazko historia lanen irakurleekin. Haiengan pentsatuz Hiribarrenek prosaz idatzi zuen frantsesezko Histoire de l. Empire (nahiz argitaratu gabe geratu).
|
|
|
Zergatik? Hegoaldean eta gaztelaniaz, lan apologistek erabilpen praktiko zuzena zuten bitartean (foru herrialdeen eta bertako biztanleen estatus berezia legitimatzea), pentsa daiteke Ipar Euskal Herrian ez zela beste horrenbeste
|
gertatzen
(hango euskaldun guztiak ez ziren Frantzian nobletzat hartzen, eta hala izan balitz ziurrenik frantsesez idatziko zituzketen beren apologiak). Jakina, gerta zitekeen, kanporako?
|
|
|
Hegoaldean eta gaztelaniaz, lan apologistek erabilpen praktiko zuzena zuten bitartean (foru herrialdeen eta bertako biztanleen estatus berezia legitimatzea), pentsa daiteke Ipar Euskal Herrian ez zela beste horrenbeste gertatzen (hango euskaldun guztiak ez ziren Frantzian nobletzat hartzen, eta hala izan balitz ziurrenik frantsesez idatziko zituzketen beren apologiak). Jakina,
|
gerta
zitekeen, kanporako, ez ezik, euskaldun beraientzat ere, barne kontsumorako narratiba historiko propio bat izateko idaztea.
|
|
|
Hori bihur zitekeen bere produkzioaren gune sozial babeslea. Berak egindako beste obra batzuetarako ere, halanola euskara latin frantses gaztelania hiztegi baterako eta latina euskaratik ikasteko metodo baterako, Lapurdiko Biltzarrera jo zuen, baina kasu guztietan arrakastarik gabe.35 (Aurreko mendean, Nafarroa Behereko Estatu Orokorretan eta Gipuzkoako Batzar Nagusietan, euskarazko beste liburu batzuk argitaratzeko gisa bereko laguntza ukapenak
|
gertatu
ziren) 36 Beñat Oiharzabalen ikerketak erakusten duenez, XVII. mendearen erdialdetik aurrera, frantsesa kultur hizkuntza gisa gero eta gehiago sartu zen Iparraldeko klase ertainen artean (Hegoaldean gaztelaniaren hegemonia bere hartan mantentzen zelarik) 37 Hortaz, euskal erakunde publikoek, Iparraldekoek zein Hegoaldekoek, eliteen esku egonik, ez zuten euskaraz idatzitako kultur produkzioa sust... Eta, hola, euskarazko historiografia, eta oro har euskara idatzi oro, produkzio gune sozial laiko gabe geratu zen Antzinako Erregimenean.
|
|
|
Euskal historia kontuak ere agertu ohi zituen. Adibidez, argitaratu gabeko Bigerren libüria n, garaiko euskal gizartearen berriak, eta zuberotar historiaren ikuskera herrikoia ematen zuen54 Behinolako erlijio gerrak ere azaltzen zituen, bereziki Zuberoan XVI. mendean Erreforma eta Kontraerreformaren inguruan
|
gertaturiko
borrokak kontatuz, ikuspegi herritar eta katolikotik beti ere.55 Nolanahi ere, Zuberoako historiara mugatu barik, Egiategik Oihenart, Larramendi, Bela eta Sanadonen historia lanak ezagutzen zituen. Dirudienez Belaren agindupean soldadu ere izana zen.
|
|
|
Zelangura delarik, egungo euskaldun historialariontzat, historiografia? zahar horren berri izatea interesgarria
|
gerta
dakiguke, eta ez ikergai gisa bakarrik, baita maila praktikoagoan ere: tradiziotxo bat eskura izateak, apala izanik ere, erreferentzia bat eskaintzen digu iraganaren gainean euskaraz nola idatzi erabakitzen laguntzeko.
|
|
|
litzateke. Hau da, iraganeko gertaeren berriak idatziz jartzea, normalean historialariek egin ohi dutena (metodologia kritikozientifikoa erabiliz). 2 Beraz, batetik, benetako historia (izatez
|
gertatu
dena), eta bestetik historiografia (gertaera horien gaineko diskurtso idatzia) bereiziko genituzke. Zentzu honetan euskarazko historiografia egon badagoela baiezta dezakegu, zenbait historialarik (gutxi asko) beren liburuak eta artikuluak euskaraz argitaratzen baitituzte.
|
|
|
Hala ere, XVIII.ean liburuen zabalpena ematen da Ilustrazioaren inguruan, eta horiekin batera sukaldaritzako liburuek tokia izango dute, baina ez da ahaztu behar hau gizartearen goi mailetan izango zela, batez ere; herri arruntak ez zuen dirurik izango liburu bat erosteko (irakurtzen zekienean ere). Informazioa sakabanatua dago, esan bezala; horren inguruan Gorrotxategik diosku, moja konbentuetara zihoanean informazio bila, talde txiki baten eginkizunak, eta, beraz, jakituria sekretua zirela (pertsona gutxi hauek galtzean, haiekin desagertuz beren ezagutzak); gauza bera
|
gertatzen
da benediktinoen likoreekin?
|
|
|
XVI. mendean txokolategileak, gutxi batzuk elkartuak zeuden, eta ezkogile nahiz gozogileekin nahastuta zeuden, kontuan hartu behar baitugu, erabiltzen zituzten lehengai eta materialak nahiko berdinak zirela. Txokolatearen kontsumoa orkortu zenean beharrezkoa
|
gertatu
zitzaien txokolategileen lanbidea sortzea eta geroago gremio edo kofradian elkartzea.
|
|
|
txokolatea agertzea arraroa zen. Nahiz eta gogorregia
|
gertatu
askotan, bakarrik jaten zen. Arazo honi aurre egiteko konponbide batzuk aurkitu zituzten:
|
|
|
Prestaketari zegokionez gordinik (hasieran dena), egosita eta erreta izango ziren jana prestatzeko sistema erabiliak. Lehen janari errea, baso erreketa natural batek sortuko zuen (tximistaz edo) eta sutean hildako animalia janez
|
gertatuko
zen. Zeramika ezagutu aurrez, egosketa lortuko zen, harri beroak sartuz urez betetako egur edo larruzko ontzietan (zeramikaz egosketa tenperatura altuagoak lortzen ziren ondoren, jakina).
|
|
|
XVIII. mendean, bigarren erdian, hain zuzen ere, demografia hazkundea
|
gertatu
zen bertan ere, hilkortasuna jaitsi zelako. Horretarako arrazoiak ez daude batere argi (Fernandez de Pinedo, 1984), elikaduraren erregulartzeari eta izurriteen gutxitzeari lotua dela dirudi Penintsulan ere.
|
|
|
XVIII. mendean azukre erremolatxaren balioa topatu zen, baina XIX. mendera arte bere erabilpen masiboa ez zen
|
gertatu
, Euskal Herrian landua izatera ere heldu zelarik! 10 1744an Andreas Margraff ek() artikulu bat idatzi zuen erremolatxatik azukrea ateratzea posiblea zela adieraziz. Haren ideiak, Benjamin Delessert frantses kimikariak onartu eta garatu zituen.
|
|
|
Europan azukre erremolatxako industriak hazkundea jasan orduko, Mendebaldeko Indietan beherakada eman zela, eta, haren ondorioz, esklaboen askapena
|
gertatu
zela ere, esan izan da. Erremolatxaren erabilerarekin, azukrea gizarte maila guztietara iritsiko zela jakin badakigu.
|
|
|
Hau argi ikusten da, aipamen eskasak eta ez zehatzegiak egiten baitira testuetan (oso sakabanatuak normalean, informazio puntuala dagoelako); eta, askotan, daudenak antropologia edo etnografian oinarritzean, batzuetan zaila da muga kronologikoak zehaztea, eta zein garairi buruz ari zaizkizun hitz egiten jakitea (edo zein garairi dagokion informazio hori jakitea). Dena den, XIX. mendetik gehitu egiten da daukagun informazioa, eta, gainera, gaur egun irauten duten gozotegi famatua askoren sorrerarekin batera
|
gertatu
zen hori: Sosoaga (1868), Goya (1886), Hueto e hijos (±1808), Alberdi (1875)?
|
|
|
XVIII. mendea, orokorrean, XVII. mendean aipatu ohi den krisi klasikoaren gainditzea
|
gertatu
zen mendea izan zen. Badirudi, jaiokuntza tasa altuak mantendu egin zirela, hilkortasuna jaitsi egin zela (baita haur hilkortasuna ere, altua izaten jarraituagatik), eta bizi itxaropena luzatu, populazioaren hazkundea gertatuz.
|
|
|
XVIII. mendea, orokorrean, XVII. mendean aipatu ohi den krisi klasikoaren gainditzea gertatu zen mendea izan zen. Badirudi, jaiokuntza tasa altuak mantendu egin zirela, hilkortasuna jaitsi egin zela (baita haur hilkortasuna ere, altua izaten jarraituagatik), eta bizi itxaropena luzatu, populazioaren hazkundea
|
gertatuz
. Gerren gutxitzeak eta sendakuntzaren garapenak, oso gutxiri eragingo zionak, halere?
|
|
|
Ingalaterran lehenengo eta gero Frantziara iritsi zen fenomenoa?; landare hauek (alfalfa, hirusta?) lurrari laguntzen zioten, errekuperatzeko behar zuen nitrogenoa eransten baitzioten; animalientzako elikagaia ere baziren, lanindarra eta ongarri ahalmena handituz. Gainera, lur gehiago lantzen hasi ziren (drenaiak Herbeheretan, lugorrien gutxitzeak), golde berriak agertu ziren (Jethro Tull Ingalaterran, Brabante goldea Herbeheretan); intelektualek nekazaritzari buruzko interesa garatu zuten (frisiokratak, ekonomi elkarteetako partaideak); nekazari munduan artisautzaren sarrera eta garapena
|
gertatu
zen lagungarri gisa (hirietako gremioetatik ihesi3); eta, azkenik, baina ez horregatik garrantzi gutxiago zuen fenomenoa, emigrazioa zen: Ameriketara nahiz hirietara.
|
|
|
Iraultzak ate berriak irekitzen zituen jendearen bihotzetan, eta egoera hobe bateranzko begiradan kokatzen. Era berean, artistengan aldaketa bat
|
gertatuko
zen. Hasiera batean norberak bere bidea eta estilo artistikoa bilatzen zuen, besteen gaineko lehentasuna eskuratu nahian.
|
|
|
Arte honek bizi izan zuen prozesua aztertuz aldaketak
|
gertatu
zirela ikus daiteke. Hasieran iraultza artistikoa, iraultza politikoarekin parekatuko zen.
|
|
|
Artisten belaunaldi berriek errealismorako joera erakusten zuten, eta euren lanek dokumental itxura bereganatuko zuten,
|
gertatutakoaren
kronikak izango balira bezala. Halaber sinbolo eta irudi alegorikoen bidezko lanak egiten zituzten, ideologia jakin bat azaleratu nahian.
|
|
|
Bihurgune nagusia, baina, 1929an
|
gertatu
zen, gobernuak benetan parte hartzea erabaki eta kulturaren gaineko boterea Stalin-en eskuetara igarotzean. Ez zuen bide artistiko bat derrigorrez ezarri, baina berak bisitatutako erakusketetan edo artista konkretuen inguruko adierazpenetan, argi geratu zen zeintzuk ziren erregimenak babesten zituen estiloak.
|
|
|
Errealismo sozialistaren estiloa logikoa litzateke beraz ikuspuntu honetatik. Etorkizun sozialista oso hurbil ikusten zuten eta aurrikuspena erreala izan ez arren, ez zen utopikoa ezta guztiz irreala ere,
|
gertatu
behar zela ziur baitzeuden.
|
|
|
Errusian 1917 urtean
|
gertatutako
Iraultza sozialistak aldaketa ugari ekarri zituen. Aldaketa hauek ez ziren arlo politiko, ekonomiko eta ideologikora soilik mugatu.
|
|
|
XIX. mende bukaera eta XX. mendeko lehenengo hamarkadetan aurreko guztiarekiko haustura
|
gertatu
zen arte mailan. Herriak jasaten zituen aldaketek eraginda, arteak ere, mundua eraldatzeko nahi horretan, dinamismo handiko papera beteko zuen.
|
|
2004
|
|
|
Frankismoarekin sortzen den «familia idealean» senarrak betetzen zuen «ogi irabazlearen» rola, eta emazteak «etxearen zaindari eta kudeatzailearena». Baina, Pilar Pérez Fuentes ek10dioen moduan, familia eredu hau, genero sistema hau, kontraesan sakon baten gainean eraiki zen, eta idealaren eta errealitatean
|
gertatzen
zenaren artean distantzia handia zegoen. Senarren nahia emazteak etxean izatea bazen ere, nahi honek soldata baxuen errealitatearekin egin zuen tupust.
|
|
|
Ekonomiari dagokionez, industria sektoreak nekazaritza baztertu zuen. Gizarteari dagokionez, garai berrian berrikuntza ugari
|
gertatu
ziren, hauen artean populazio berriaren etorrera. Honek Hernaniren giza geografian aldaketak ekarri zituen.
|
|
|
Lehenengoan, nekazaritzaren garrantzia galtzea izenburupean, industrializazioaren aurreneko epealdia aztertuko dut. Bigarren zatian jada industria pizten deneko urteetan zentratuko naiz, herrian
|
gertatutako
hainbat aldaketari so eginez. Azkeneko atalean, garai honi emakumeek egindako hainbat ekarpen aztertuko ditut artxibo eta erroldetan agertzen ez direnak.
|
|
|
Izan ere, Euskal Herriko industrializazio prozesuak, baserriko produkzio eta estrukturan ondorio nabariak izan zituen. Baserri buruaski batetik, baserri intentsibo espezializatu baterako bilakaera
|
gertatu
zen (Sainz, 1995). Industrializazioak hiri paisaia aldatzeaz gain, nekazal gunea ere moldatu zuen.
|
|
|
Hurrengo taula honetan ondo antzematen da. Euskal Herriko garapen hau Hernaniko herrian ere
|
gertatu
zela.
|
|
|
Hernanik jasan zuen II. industrializazioak 40ko hamarkadan izan bazuen ere abiapuntua, gerra ostearen eraginek moteldu egin zuten garapena, eta 50 hamarkadetaraino itxaron behar da industrializazio prozesu honen unerik aipagarrienak bizitzeko. 50 hamarkadan espainiar estatuko sistema ekonomikoa kapitalismo internazionalarekin uztartu zen, eta makro mailan
|
gertatutako
aldaketa honek mikro mailan (eskualdeetan, herrietan) eragin handia izan zuen. Denbora tarte horretan Hernanik aldaketa ugari jasan zituen.
|
|
|
Baina era berean hau esaten zuen: agian
|
gertatu
zaidan gauzarik garrantzitsuena izan zen, moldatu ninduen, gidatu ninduen, erakutsi egin zidan, lagundu ninduen eta desorekatu ninduen; edo beste hau: nire bizitza aldatu zuen eta gazte nintzela erakutsi zidan errealitate latz honek egin dezakeena, pertsona on eta inozenteak jasan dezakeena.
|
|
|
Bigarren Mundu Gerrarekin Lange k berriro ere gizartearen aldaketak eta mugimendua jaso zituen. Pearl Harbour
|
gertatu
eta hiru hilabete geroago Roosevelt-ek amerikar japoniarrak Hegoaldean kontzentrazio esparruetan sartzeko agindua eman zuen eta hortik gutxira U.S. War Recolation Agencyk (1942) (AEBko Gerrako Berkokatze Agentzia) Lange kontratatu zuen auzo japoniarrak, esparruko harrera zentroak eta instalazioak erretratatzeko. Alde batetik ausardia eta dignitatea eta bestetik atxiloketen duintasun eza biltzen zituen bere argazkietan.
|
|
|
AEBek asko esportatzen zuten baina bertako arantzelen ondorioz erosten zuten lurraldeek maileguak behar zituzten erosketa aurrera eramateko. Orduan AEBk kredituak murrizten bazituen (1928an
|
gertatu
zen bezala) esportazioek sufritu egiten zuten.
|
|
|
latza urteetan). Adibideak sartzen hasita, eta lurralde oreka ez galtzeko, Nafarroan garaian
|
gertatu
zen matxinadaren bat ere aipa zitekeen (eta asko izan ziren). Egia da, egitarau ofizial batean dena ezin zehaztu daitekeela, eta agian komeni ere ez dela hainbeste zehaztasun sartzea.
|
|
|
Kontua ez dugu konponduko ikuspegi propioa soilik zazpi probintzietara mugatzearekin. Gura zein gura ez, Iparraldeko eta Hegoaldeko dinamikak, hondoz hondotik, Frantzian eta Espainian
|
gertatzen
denari lotuta egon dira. Horregatik, gure epeketak taiutzean, estatu bien dinamikak present eduki ditugu.
|
|
|
Egia da, bai, gauza bera
|
gertatzen
dela Estatuak zehazten dituen espainiar historien dekretuetan, non balio unibertsal edo akademikoen inguruko azalpenak diren nagusi, subjektu historikoa zergatik eta zein irizpideren arabera hautatu den argitu gabe. Halaber normalean ez da zehazten espainiar historiak, espainiar edukidun zeintzuk balio bultzatu nahi dituen.
|
|
|
Eta zentzu horretan euskal subjektu historikoa lehenik zehatzago definitzeko saioa eskertuko nion (nik I.1 atalean proposatu dudan erako zerbaiten bere bertsioa), eta behin hori egindakoan planteatuko nuke Europakoa gehitzea. Bestela euskal subjektuaren definizio inplizituekin jokatzen da, abiapuntu gisa hobeto zehaztea komeni direnak, nahiz gero praktikaren orduan ez izan ezinbestekoa haiek orpoz orpo segitzea (azken finean euskal historian, adibidez 1598an, zer
|
gertatu
zen kontatzeko ez da nahitanahiezkoa justu justu jakitea zeintzuk diren zure subjektuaren muga argiro zedarrituak, ziurrenik Euskal Herritik Parisko gertakarietara jauzi egin baituzu, eta handik Poloniara eta ondoren Nafarroa Beherera, etab. Baina horrek ez du kentzen abiapuntuan behintzat subjektua ondo definituta edukitzeko komenientzia).
|
|
|
erregeen historiak, probintzia bakoitzaren historiak, udalen historiak, Elizaren historiak... bakoitza bere boterea eta eskubideak indartu guran. Historia apologetiko horien arriskua, etxe kontsumorako eraikitzen ditugun gure memoria partikularrena bezala, gorazarre akritikoan geratzearena da, edo are mitologian bukatzea (euskal historiografia tubalista zaharrean
|
gertatu
zen bezala). Horregatik, puntu honetan, historiografia modernoan apurka apurka garatuz joan diren metodo kritikoen berri eman litzateke, iturrien errespetua azalduz, positibismoak horixe defendatzen zuela, eta horrek guztiak Euskal Herrian izan duen bilakaera gainetik agertuz, ez hainbeste euskal historialarien izenak irakatsiz, baizik historia nola landuz joan den azalduz.
|
|
|
Zer
|
gertatzen
da, hortaz, historiarekin. Hasteko esan behar da iraganak, berez, ez duela inolako baliorik transmititzen.
|
|
|
Eta hemen ostera ere gogorarazi behar da Espainiaren historia egundik eraiki dela, ez dela ezer berezkoa, baizik konbentzio bat. Eta horixe bera
|
gertatzen
da euskal historiarekin.
|
|
|
Ze zentzutan hori? Izan liteke modu esentzialista batean, hots, ulertzera emanez zazpi probintzien lurraldetasuna betidaniko marko territorial bat dela(, berezkoa?,, naturala?), eta halaber euskara betidanik egon dela hor, etab. Hori
|
gertatuko
litzateke kontziente ez bagina edota argi aitortuko ez bagenu geuk definitu ditugula Euskal Herri, euskara eta euskaldun subjektuak abiapuntuan, eta horren ordez, inplizituki agertuko bagenitu iraganak berez emanak balira legetxe.
|
|
|
Hola Euskal Herria egundik definitzen dugula esatean erantsi litzateke zazpi probintziak ez direla betidanikoak, mugak aldakorrak izan dituztela historian zehar, eta posible zela beste muga batzuk izatea egun. Halaber argitu behar da zazpi probintzia horiek ez dutela bloke konpaktu bat osatzen baizik beren arteko harremanak aldakorrak eta asimetrikoak izan direla. Adibidez, Arabak, Bizkaiak eta Gipuzkoak beren azken mendeotako ibilbide historikoan beste euskal herrialdeekin baino lotura juridiko politiko handiagoa izan dute, eta antzekoa
|
gertatzen
da Lapurdia Nafarroa Behere eta Zuberoaren artean, Nafarroa Garaia bakanago ageri delarik. Dena den kontuz ibili behar da zazpi probintzien inguruko bloke zurrun irudia saihestu guran ez igarotzeko. Baskongada/ Nafarroa/ Iparralde?
|
|
|
Euskal historiarekin bezala, espainiar, frantses edo beste edozein herrialderen historiarekin hau bera egingo balitz, hots, subjektu historikoaren zergatia eta nondikoa aurretiaz definitu eta konbentzionala dela argituko balitz, orduan seguru aski historiaren kriptobalio nazionalizatzaileen inguruko hainbat mesfidantza eta beldur uxatu lirateke. Eta hola, argiago ikusiko litzateke jada gaur egun ere de facto
|
gertatzen
dena ikasgai hauekin: identitate faktorea (euskal, espainiar edo frantses historia izatea) ez dela inondik ere ikasleek ikasgai hauekin gehien xurgatzen dutena.
|
|
|
Honelako konbentzioak normalak eta beharrezkoak dira hizkuntza guztietan2 Baina jakin egin behar da konbentzioak direla. Gauza bertsua
|
gertatzen
da historiarekin.
|
|
|
1936ko otsaileko hauteskundeetan alderdi guztiak etxez etxe boto bila ibili ziren propaganda asko eginaz. Istilu ugari
|
gertatu
zen, zeren guztiek lortu nahi zuten hauteskundeak irabaztea eta botoengatik lehia bizia zegoen. Alderdietako militanteak jendea eurei bozkatzeko beldurtzen eta mehatxatzen aritu ziren.
|
|
|
Donostian gertatua Madril eta Bartzelonan errepikatu zen, herriak eta indar polizialek militar altxatuak garaitu baitzituzten. Eskuindar hiri eta herrietan berriz aurkakoa
|
gertatu
zen.
|
|
|
Gutxi gora behera, beraz, deitutako bortz gaztetatik batek ihes egiten zuen Baztanen. Iheslari kopuru handienak 1937 eta 1938ko kintetan
|
gertatu
ziren, kintaren herenak ihes egin baitzuen12.
|
|
|
Hura aski ez nonbait, eta Arrezibita tenienteak Borbondarren bandera paratzeko agindu zien, balkoitik ohiko hitzak erraten zituen bitartean. Antzeko zerbait
|
gertatu
zen Erratzun ere, herritar gehienak nazionalistak zirelako edo. Herriko plazan, oholtza gainera igotzera behartu zuten bertako maisu nazionalista Manuel Mugertza, bertan Viva España eta. Arriba España oihukatzera behartuz.
|
|
|
Andres Beltzunegi erretoreak ere lagundu zion. Gauez erreketeak eta falangistak agertu ohi zirenez, eta fusilatuak izan zitezkeen 22 baztandarren zerrenda egina zegoela jakitean, alkatea eta auzoko batzuk kaleak zaintzen egoten ziren orduko saca, k ez
|
gertatzeko
. Horretarako herritarrei ohartarazten zitzaien etxeko aterik inori ez irekitzeko.Hala eta guztiz ere, Baztanen ere odola isuri zen.
|
|
|
Horretarako herritarrei ohartarazten zitzaien etxeko aterik inori ez irekitzeko.Hala eta guztiz ere, Baztanen ere odola isuri zen. Altxamendua
|
gertatu
eta sei egunetara (VII) gorpu bat agertu zen Irurita eta Berroeta artean dagoen bide bazterrean17 Erratzun, Ceferino Aznar Sancho, 18 urteko Ablitaseko mutila, buruan tiro bat jota agertu zen18 Oronoz Mugairen Francisco Mula Castro hil zuten, Diputazioko zeladorea19 Herri honetan bertan, Miguel Catalanek bere buruaz beste egin zuen oso egoera arraroan20 Arizkunen bizi zen Angel Mikelarena Aiorta,... Aipatu hilketez gain, heriotza gehiago ere izan ziren, Berroetako Maria Francisca Iturralde Olaetxea, 23 urteko neska hil baitzuten22.Baztandar gehiago hil zituzten baino gure eskualdetik kanpo.
|
|
|
musikan, folklorean, euskaran.... Altxamendua
|
gertatzean
, zentroa euskaltzaletasunetik garbitzea lehen mailako helburua bihurtu zen espainiar nazionalistentzat.Zapalkuntza Elizak berak gauzatu zuen bere hierarkia erabiliz. Horrela 1938ko Sagrado Corazon egunean, Lekarozko zuzendari berriak,. Quien no esta con Franco, no esta con Cristo?
|
|
|
Errepublikarrekin lan batailoiak osatu zituzten eta Frantziarekiko muga fortifikatzera bidali zituzten. Baina hau ez zen Espainian soilik
|
gertatu
, Frantziak espainiar errepublikar errefuxiatuekin gauza bera egin baitzuen. Horrela sortu ziren Groups de Travailleurs Étrangers (GTE) Alemaniaren garaipena eta gero, Service de Travail Obligatoire (STO), deitzera pasa zena.
|
|
|
Frantzian II. Mundu Gerra piztean eta alemaniarren inbasioa
|
gertatzean
, espainiar errefuxiatu errepublikarrek mendietara eta klandestinitatera joan behar izan zuten. Alemaniarrek, espainiar errefuxiatuak eskulan gisa erabili zituzten.
|
|
|
Konbate gogorrenak lehenengo hirukian
|
gertatu
ziren, Nabaskoze eta Bidankoze herrietan. Infiltrazioak izatean, soldadu gehiago ekarri zituzten Gipuzkoatik mendiak makiz garbitzeko.
|
|
|
Azkeneko inbasioa, urriaren 30ean
|
gertatu
zen. Berrehun gerrillari Bentartea, Hazpegi, Urepele eta Berdaitzeko lepoetatik barna Ultzama haranean sartu ziren41 Soldaduekin topo egin zutenean taldea banandu egin zen, eta talde txiki bakoitza ahal zuen moduan itzuli zen:
|
|
|
urteen bitartean infiltrazio txikiak
|
gertatu
ziren. Infiltrazio hauek Pirinio guztian gertatu ziren, talde hauek barneko makiekin elkartu nahi baitzuten.
|
|
|
urteen bitartean infiltrazio txikiak gertatu ziren. Infiltrazio hauek Pirinio guztian
|
gertatu
ziren, talde hauek barneko makiekin elkartu nahi baitzuten. Baztanen makien azkeneko ekintzak 1946ko otsailean izan ziren:
|
|
|
Bestalde makien mugetatik sartzeko saiakerek eta ekintzek, eskualdea gehiago militarizatu zuten. Gerraosteko goseak eta horniketa faltak eraginda, mugan kontrabandoaren ugaltze ikaragarria
|
gertatu
zen.
|
|
|
Nafarroako konkista(), prozesu konplexua izan zen gora-behera handiekin. Gerra ekintza garrantzitsuak
|
gertatu
ziren Frantzia eta Espainiaren artean eta Nafarroa gerra honen erdian zegoen, baina guda zelaietan espainiarrak garaile atera ziren. Nafarrek ia dena galdua ikusi zutenez, Noaingo batailaren ondoren, nafar talde bat 1522an Amaiurko gazteluan sartu zen eta borrokan jarraitu zuen, gaztelua setiatu eta garaitu zituzten arte.
|
|
|
Baztan XIX. mendeko karlistadetan karlisten feudoa izan zen eta II gerra karlistan ere Baztan izan zen borrokan jarraitu zuen azken lurraldeetarikoa. Atxurian gerrako azken bataila
|
gertatu
zen. Karlistek ez zuten alderdi egituratu baten antolakuntzarik, populista, historikoa eta familia aberatsetan sustrai onekoa bazen ere.
|
|
|
Interklasista, herritarra eta indartsu ezarri zelarik. Altxamendua
|
gertatu
zenean, adibidez, Baztango alkatea nazionalista zen, nazionalistak indartzen ari ziren erakusle.
|
|
|
Espainiak beste herrien aurrean no beligerante gisa definitu zuen bere burua. Ardatzaren garaipena
|
gertatuz gero
Francok, Alemaniaren mesedea eskuratzeko, argudia zezakeen gerran Dibisio Urdina (hasiera batean falangistez osatua eta gero errepublikar presoz) Sobietar komunisten kontra borrokatzera bidali zuela, nahiz eta zuzenean borrokatu ez. Baina Alemaniak gerra galtzeko arriskuaren aurrean, Francok, aliatuen garaipena ikusita, hauen inbasio bat jasan zezakeelakoan, muga fortifikatzeari ere ekin zion.Gerra Zibila hasi zenetik, Baztanen unitate militar ezberdinak egon ziren kanpatuak.
|
|
|
Baztango Udala, Akten Liburutik(). urteen bitartean, guardia zibileko buruzagien (Don José Mourillo Lopez Teniente Coronel de Infantería y primer Jefe de la Comandancia de la Guardia Civil de Fronteras) eta udaletxearen artean liskar ugari
|
gertatu
zen, alde batetik guardien kopurua handitzean, kuarteletan ez ziren sartzen eta gainera kuartelak zaharkituak zeuden. Guardia zibileko buruzagiek kuartel berriak eraiki nahi zituzten baina udaletxeak horretarako dirurik ez zuen.
|
|
|
Historiagileak eszeptikoa izan behar du, eta eszeptiko jarrita, zer
|
gertatuko
litzateke iragana ikuspuntu eurozentristatik baino beste perspektiba batetik interpretatuko balitz. Neokolonialismoaren eta planing aren aro honetan planak beste nonbaitetik etorriko balira?
|
|
|
Ikuspegi horrekin bat dator Fritz Stern, eta halaxe azaltzen du El mundo alemán de Einstein liburuan. Zergatik
|
gertatu
zen Holokaustoa. Zerk eraman zituen alemaniarrak halako jarrera totalitario eta xenofoboa hartzera?
|
|
|
Einsteinek, Alemania hartzen ari zen itxurarekin nazkaturik, erbestera jo zuen.
|
Gertatzen
ari zenaren errudun Alemaniako gizartearen serbilismoa egin zuen Einstenek, azken batean alemanen epelkeriak Hitler bezalako pertsona doilorrei boterearen ateak ireki zizkien.
|
|
|
Bertan, Israelen jatorriari buruzko hainbat dokumentu aztertzeko aukera izan zuen. Benetan
|
gertaturikoa
jakin zuenean, negar egin zuen. Israelera bueltan, publikoki Palestinako herriari elkartasuna adierazi, eta gatazka konpontzeko elkarrizketa biderik egokiena zela adierazi zuen.
|
|
|
Hau da, hainbeste sufrimendu pairatu ostean, Weizmann ek adierazi bezala juduek euren estatua sortzeko eskubidea zutela azaltzen du Stern ek. Liburuan agertzen diren datuak ikusita, pentsa daiteke Nazio Batuen Erakundeak sionismoari lehenago erantzun izan balio Holokaustoa ez zela zertan
|
gertatu
behar. Alabaina, Bigarren Mundu Gerra amaitu arte itxaron zuten Palestina bitan banatzeko, eta lurralde hain desiratua sortzeko.
|
|
|
Alabaina, Bigarren Mundu Gerra amaitu arte itxaron zuten Palestina bitan banatzeko, eta lurralde hain desiratua sortzeko. Stern ek aipatu egiten du lurralde arabiarrek ez zutela ondo hartu banaketaren kontua, lehen kolonoak iritsi zirenean erasoak
|
gertatu
zirela, baina ez du gaian gehiegi sakontzen. Aitzitik, harro sentitzen da juduek unibertsitate propioa jasotzea lortu zutelako, zeinetan irakasgaiak hebraieraz ematen hasiko ziren.
|
|
|
Azken batean, haiekin negoziatzen jarri izan balira, segur aski ez zuten Israel eratzerik lortuko. Datu horiek arras baliagarriak dira gaur egun Palestina eta Israel artean
|
gertatzen
ari dena ulertzeko. Zenbait komunikabidek igortzen duten informazioa ikusita, badirudi palestinarrak direla kolonoak, eta, zentzu horretan, israeldarrak eroapen handia erakusten ari dira aurrekoen gehiegikerien aurrean.
|
|
|
Ez dute kritikarik ametitzen, haiek baino jazarpen handiagorik ez duelako inork pairatu. Kritiken aurrean israeldarrek hartzen duten jarrera itxiaren adibide da Jose Saramagori
|
gertaturikoa
. Duela hilabete batzuk zenbait idazlek eta intelektualek Israelera egin zuten bisitan, Portugalgo Nobel saridunak gogor salatu zuen Ariel Sharonen jarrera.
|
|
2005
|
|
|
60 hamarkadatik Espainiak ezagututako aldaketa sozial eta ekonomikoek eragina izan zuten aldizkarien mezuengan. Emakumeak etxetik pixka bat ateratzeko beharrari buruz hitz egiten zen komunikabideetan; emakumeak kalera irten behar zirela etxetik kanpo
|
gertatzen
zena ezagutzeko, haizea hartzeko, etab. esaten zen. Aldizkari berri batzuk sortu ziren, hala nola, Ama, Telva, etab. eta aldizkari gehienetan, atal berriak sortu ziren:
|
|
|
Erakunde horrek izaera doktrinatzailea eta hezitzailea zuen, emakumeen sozializazioa lortzea zelarik helburua. Berrantolaketa
|
gertatu
zenean, 13 adarretan banatu zen SFren lana: 1 Formakuntza; 2 Pertsonala; 3 Gazteria; 4 Kultura; 5 Heziketa Fisikoa; 6 Dibulgazioa eta. Asistencia Sanitario Social?; 7. Hermandad de la Ciudad y el Campo?; 8 Gizarte Zerbitzua; 9 Prentsa eta propaganda; 10 Administrazioa; 11 Aholkularitza Juridikoa; 12 Kanpo Zerbitzua; 13 SEU (emakumeen adarra).
|
|
|
Edonola, SFn ez ziren
|
gertatu
gazteen erakundeetan eta Erakunde sindikalean gertatu ziren arazoak. Seguruenik, SF izan zen bigarren frankismoan ekintza gehien antolatu zituen Alderdiko taldea.
|
|
|
Edonola, SFn ez ziren gertatu gazteen erakundeetan eta Erakunde sindikalean
|
gertatu
ziren arazoak. Seguruenik, SF izan zen bigarren frankismoan ekintza gehien antolatu zituen Alderdiko taldea.
|
|
|
Frankismoaren kontra lan egin zuten emakumeei buruz eta oposizioko taldeetan egon ziren emakumeei buruz, beraz, zertxobait esango dugu. Atal honetan, lau epealdi ezberdin banatu ditugu, Francoren erregimenarekin
|
gertatu
zen bezala, oposizioan ere aldaketak gertatuz joan zirelako.
|
|
|
Frankismoaren kontra lan egin zuten emakumeei buruz eta oposizioko taldeetan egon ziren emakumeei buruz, beraz, zertxobait esango dugu. Atal honetan, lau epealdi ezberdin banatu ditugu, Francoren erregimenarekin gertatu zen bezala, oposizioan ere aldaketak
|
gertatuz
joan zirelako.
|
|
|
Gizarteko sektore ezberdinetako pertsonak elkartu zituzten manifestazio eta greba ugari egon ziren; Euskal Herrian eta Katalunian, indar polizialekin enfrentamendu oso bortitzak
|
gertatu
ziren. ETAko militanteak ziren euskaldun batzuen kontrako Burgoseko epaiketa hasi zenean, adibidez, Espainia osotik zabaldu ziren protestak.
|
|
|
Emakumeen begi bistakoa izan zen, batez ere ikasle eta langileen kasuan. Errepresioak jarraitu egin zuen, frankismoaren kontra borrokatzen zuten pertsona askoren atxiloketak
|
gertatu
zirelarik:
|
|
|
50 hamarkadatik aurrera, emakumearen inguruko jarreran aldaketa xume batzuk nabaritzen hasi ziren eta 60 hamarkadatik pixkanaka aldaketa handiak
|
gertatu
ziren, emakumearen egoera hobetuz. Emakumearen gaia eztabaida handia sortu zuen kontua izan zen, liburuetan, prentsan eta konferentzia publikoetan leku aipagarria bete zuelarik.
|
|
|
Errealitate hiper arautu eta mugatua sortu zen. Baina, Bigarren Frankismoan aldaketak
|
gertatu
ziren. Espainiar gizartea aldatuz joan zen, eta ondorioz, erregimenaren diskurtsoa emakumeari buruz aldatu behar izan zen.
|
|
|
Zinemaren kasuan, zentsura egon arren, lehen pelikula amerikarren etorrerarekin, moralitatea errespetatzen ez zuen lekua bihurtu zen. Beraz, bertan
|
gertatzen
zena kontrolatu behar zen. Erregimenaren begietara, dantza modernoak ere arriskutsuak ziren.
|
|
|
Zeltiberiarra herri zelta bat zen, indoeuroparra alegia, harremanak zituena iberiar munduarekin baina fusiorik gabe, eta Botorrita ko testuen irakurketak eta tesera edo abegikortasun itunetako laupabost hitzek nabarmen uzten dute hori. Beste gauza bat da Contrebia hirian
|
gertatutakoa
. Badirudi bertan bi herrien asimilizazioa baketsua izan zela, eta zeltei beraien hizkuntza errespetatu zitzaiela, baina Contrebia hiri iberiarra bihurtu zen, eta iberiarrak hiriko nagusi izanik arlo juridikoa beraien esku egongo zen (eta Brontzeen egileak beraiek dira).
|
|
|
Hirugarren, Alonso-ren planteamendu historikoak sinpleegiak dira. Esate baterako kartagotarrak Iberiar Penintsulara etortzean etxeak eraikitzeko orduan zera
|
gertatu
omen zitzaien:
|
|
|
bi hizkuntzen arteko kontaktuaren ondorioz, iberierak, euskararen itxuradun mintzaira horren hainbat elementu linguistiko onartuko zituela. Beraz, Oroz entzat euskara eta iberiera bi hizkuntza ezberdin dira, baina penintsularen hegoaldean hitz egiten zen euskararen ahaideak iberieran substratua utziko zuen, gaskoieran
|
gertatu
zen moduan.
|
|
|
Baina Zamanillo k bien arteko antzekotasunak ezartzeko daukan modu bakarra lexiko semantikoa da, zeren (bere argudioak jarraitzen ari gara) euskara eta grezierak ez baitzuten izan kontaktu zuzenik. Zamanillo k antzekotasun lexiko semantikoak aurkitu baino, zenbait kointzidentzia eta asmakizunen konbinazioa baino ez du egiten (beste horrenbeste
|
gertatzen
da iberiera eta grezierarekin) 42.
|
|
|
1 XXgarren mendearen erdialdeaz geroztik W. von Humboldt-ek() proposatutako teoriari Caro Baroja-k vascoiberismo delako izena jarri zion, gerora erabat arrakastatsua
|
gertatu
den izendapena. Euskoiberismoa, Tubalismoaren jarraitzailea izan zen arlo askotan eta aldi berean berritzailea beste horrenbestetan.
|
|
|
1 Tubalismoan, euskokantabrismoa, euskoiberismoa eta bestelako teorietan
|
gertatzen
den gisara, euskarak, funtzio gehitu batzuk zituen, ohiko funtzio komunikatibo eta sinbolikoaz gain. Hori da J. Juaristik, R.
|
|
|
1) Egileek euskararik ez dute ezagutzen, eta salbuespen batzuekin, hala nola, H. Schuchardt, R. Lafon, C. C. Uhlenbeck, eta A. Tovar, euskara guztiz arrotza
|
gertatzen
zaie. Beraz hauen lan tresnak bi dira:
|
|
|
Gertaera hau azaltzeko bi arrazoi posible egon litezke: alde batetik,
|
gerta
liteke benetan elkar ez ezagutzea, gaiaren inguruko bibliografia ezagutzen ez duten heinean, edota bestalde, iberiera deszifratzearen ospea elkarbanatzeko prest ez egotea. Autoreak ospe pertsonalaren bilatzen dutela dirudi, bakoitzak bere burua iberieraren lehen deszifratzailetzat hartzen baitu102 Euskoiberista bakoitzak goi helburua lortzeko bere giltza propioa du, ideia bat, toponimia, inskripzio elebidunen bat, eta abar, hau da, sekula ez ikerketa akademiko bat.
|
|
|
Soziala zen, liberala zen, laizista zen, orduan kasi inimajinable ziren gauzak; ikaragarri progresista, beraz, garai hartako Euskal Herrirako inimajinable zen gauza bat.
|
Gertatu
dena da, ANVk ez zuen eduki denborarik desarroiloa edukitzeko, segituan gerra etorri zitzaiolako. Eta orduan, gelditu zen, ba hori, proiektu bezala.
|
|
|
Orduan, dauka memoria puskatu bat, gerrak puskatu duelako, gauza askotan bezala. PNVn ere hori
|
gertatu
zen baina gutxiago: Monzon PNVkoa zen baino HBn bukatzen du.
|
|
|
–Gallastegi, eske Gallastegi da hor buru interesantea. Pixka bat harrigarria da momentu horretan, ze
|
gertatzen
da Aranaren inguruko mugimenduan Meabe eta hauek konturatzen dira, Aranaren kritiko bihurtzen dira. Meabe PSOEra pasatzen da.
|
|
|
Eta horregatik joaten da edo marxismora edo Miranderengana ze bilatzen du beste moral bat. Orduan
|
gertatzen
da, biolentziaren argumentuak: moral barri baten bila.
|
|
|
–Ez ez, ez da beharrezkorik denok gara berdinak orain?, baina klaro errealista izanda gauza bat ez da ahaztu behar. Zer
|
gertatzen
da, egunkari handien jabeak lehengo familia berak dira, juezen familiak lehengo berak dira, militarrak lehengo familia berak dira, politikoak lehengo familia bera dira. Klaro, orduan kanbiatu dena zer da?
|
|
|
Demokrazia bat azkenan da sistema bat baina da kultura bat ere bai, eta beraz joan egiten da ikasten, praktikatzen eta transformatzen baita ere gizarte guztia transformatu ahala. Eta beraz, juez bihurtzen direnean beren arbasoak sekula juez izan ez direnak, ze orain zer
|
gertatzen
da: juez bati galdetzen diozu bere aita izan da juez edo, baina baita ere sistemako gizon bat da.
|
|
|
–Bai, askotan
|
gertatzen
da, gu bion artean dago diferentzia bat puntu bati buruz eta orduan hasten gara eztabaidatzen eta eztabaidatzen eta momentu batean paralizatu egiten dugu gure posturak ze ni identifikatzen naiz puntu honekin eta ahaztu egiten dut nik beste puntu asko neukala baita ere. Orduan, hori askotan gertatzen da, abertzaleen beren arteko borroketan; esaten duzu, baina HB PNVtik sortu da orduan gauza bat, en común?
|