|
2007
|
|
|
Koralen ugalketa beti ilargi beteko gauetan
|
gertatzen
dela atzemana zuten zientzialariek. Baina ez zegoen argi zerk lotzen zituen ilargia eta itsas animalia horien ugalketa.
|
|
|
Koralen ugalketa beti ilargi beteko gauetan
|
gertatzen
dela atzemana zuten zientzialariek. Baina ez zegoen argi zerk lotzen zituen ilargia eta itsas animalia horien ugalketa.
|
|
|
|
Gertatutakoa
ikusi zutenean, zientzialariek pentsatu zuten espazio ontziak bildu zuen informazio guztia galdu zela, baina aztertzen hasi eta ikusi zuten informazioa egon bazegoela; ez zela galdu, alegia. Hori bai, hasieran espero zuten baino askoz denbora gehiago behar izan dute informazio hori espazio ontziaren pusketetatik ateratzeko:
|
|
|
Horren harira, supernoben faktoria horiek ikertzen dihardugu. Horietan
|
gertatzen
den energia igorpena zerk eragiten duen ezagutu nahi dugu. Alegia, zulo beltzak igortzen duen erradiazioaren ondorioa den edota etengabeko izarren sorkuntzak sortzen duen zerbait den jakin nahi dugu.
|
|
|
Antxon Alberdi fisikariaren esanean, Esne bideak abantaila bat eta desabantaila bat ditu edozein ikerketa egiteko orduan. Desabantaila nagusia da gu geu hor gaudela, eta, beste zientzia alorretan maiz
|
gertatzen
den bezala, barrutik ikertzeak zenbait zailtasun izan ditzakeela; izan ere, ez dugu zuzenean haren egitura osoa behatzen. Bestalde, galaxiarik hurbilena da guretzat, eta ondorioz, gehien ezagutzen duguna da.
|
|
|
Aldaketa horiek noiz
|
gertatu
behar duten zorrotz kontrolatzen dute fruituen industrian dabiltzanek. Saltokietan banatu aurretik, biltegietan gordeta edukitzen dituzte fruituak denbora tarte jakin batez.
|
|
|
Saltokietan banatu aurretik, biltegietan gordeta edukitzen dituzte fruituak denbora tarte jakin batez. Gordeta dauden bitartean, ez zaie komeni fruituak ontzea, eta horrelakorik ez
|
gertatzeko
neurriak hartzen dituzte. Batetik, fruituek arnastea mugatzen dute:
|
|
|
fruituak argizariz edo bestelako filmez estaltzen dituzte, edota arnasteko beharrezkoa duten oxigenoaren kontzentrazioa mugatzen dute; bestetik, tenperatura erregulatzen dute: tenperatura txikia baldin bada, erreakzioak abiadura txikiagoan
|
gertatzen
dira fruituan; horren ondorioz, aipatutako aldaketak mantsoago gertatzen dira; eta, azkenik, etilenoaren eragina eragozten dute. Horretarako, bi aukera daude:
|
|
|
fruituak argizariz edo bestelako filmez estaltzen dituzte, edota arnasteko beharrezkoa duten oxigenoaren kontzentrazioa mugatzen dute; bestetik, tenperatura erregulatzen dute: tenperatura txikia baldin bada, erreakzioak abiadura txikiagoan gertatzen dira fruituan; horren ondorioz, aipatutako aldaketak mantsoago
|
gertatzen
dira; eta, azkenik, etilenoaren eragina eragozten dute. Horretarako, bi aukera daude:
|
|
|
1 MCPa etilenoaren hartzaile berekin lotzen da, eta zenbait ordu edo egun ematen ditu hartzailearekin lotuta. Noski, 1 MCParekin dagoen bitartean, hartzailea da etilenoarekin elkarreraginean jarri, eta ez da
|
gertatuko
ontze erreakziorik.
|
|
|
modu artifizialean sortutako etilenoaren eraginpean jartzen dituzte fruituak, eta tenperatura handitzen dute. Kondizio berrietan, fruituaren erreakzioen abiadura aldatzen da, eta ontzearekin lotuta dauden aldaketak
|
gertatzen
dira.
|
|
|
EHUko Genetika, Antropologia Fisikoa eta Animalien Fisiologia sailean, aldaketa horiek guztiak neurtzen eta ikertzen dituzte: bareak zenbat hazten diren, gorputz atal bakoitzarekin zer
|
gertatzen
den, eta existitzen ez den egitura hori (emearen ugaltze aparatua) nola sortzen den, besteak beste. Azken finean, bareen hazkunde dinamika zein den ikertzen dute.
|
|
|
Aldagai bakoitzaren garrantzia eta eragin mota (positiboa edo negatiboa) koefizienteek eta zeinuek adierazten dute. Horrekin guztiarekin, kuantitatiboki aurreikus daiteke bareen hazkuntza nola
|
gertatuko
den.
|
|
|
Britainia Handiko Cardiff Unibertsitateko ikertzaileek zelulen bizitzaren eta telomeroaren luzeraren arteko erlazioa aztertu dute, eta zelulak osasuntsu izateko telomeroak gutxienez zenbat base pare izan behar dituen argitzea lortu dute. Hain zuzen, sei base pare 12,8 aldiz errepikatuta izatea da muga; telomeroak hori baino gutxiago baditu, akatsak
|
gertatzen
dira zelulak banatzean. Akats horien ondorioz, zelulak hil egiten dira, edo minbizia sor dezaketen mutazioak agertzen dira.
|
|
|
Txertoak eragindako poliomielitis agerraldi larriena izan dute Nigeriaren ipar ekialdean. Inguru hartan bertan, duela urte gutxi batzuk, txertoaren segurtasunaz zituzten zalantzek txertaketa kanpaina eragotzi zuten, eta orain agerraldia
|
gertatu
izana kolpe latza da gaitza munduan desagerrarazteko kanpainarentzat.
|
|
|
hipertermia eragiteko erabil daitezke. Hipertermia partikula magnetikoak tumorean metatzean oinarritzen da; frekuentzia altuko kanpoko eremu magnetiko bat aplikatuz, partikula horiek berotuko lirateke, eta, horren ondorioz, partikula horiek dauden ehuna berotu egingo litzateke, eta zelula kantzerizelula kantzerigenoen heriotza termikoa
|
gertatuko
litzateke.
|
|
|
Memoria azkarrak, izenak dioen bezalaxe, oso azkar lan egiten du, eta, energiarik ez dagoenean argia joaten denean, esaterako, desagertu egiten da. Ez al zaizu sekula
|
gertatu
bat batean argia joan eta pentsatzea nik hau ez dut gorde. Memoria gogorrak gordetzen du dena.
|
|
|
Eta, hain juxtu, dortsalean sortzen da mugimendu hori. Dortsalaren ardatzean, erupzio bolkanikoak
|
gertatzen
dira, eta laba kolada izugarriak isurtzen dira. Gehienetan kolada basaltikoak izaten dira, eta lurrazal berria eratzen dute.
|
|
|
Gehienetan kolada basaltikoak izaten dira, eta lurrazal berria eratzen dute. Erupzio gehiago
|
gertatu
ahala, lurrazalaren eremu sortu berriak ardatzetik aldendu egiten dira.
|
|
|
Dortsalean
|
gertatzen
diren erupzioetan laba gutxi isurtzen bada, burko itxurako egiturak sortzen dira (ezkerreko argazkia). Laba asko isurtzen bada, berriz, aintziren moduko egiturak eratzen dira (eskuinekoan).
|
|
|
Hala ere, oraindik galdera asko daude erantzuteko itsas hondoko jarduera bolkanikoaren gainean. Adibidez, orain arte inork ez du aurrez aurre ikusi erupzio bat
|
gertatzen
ari den unean. Aitzitik, badira hogeita hamalau urte hedapen ozeanikoaren arrasto garbiak deskubritu zituztela.
|
|
|
Famous en hurrengo esplorazio ezaguna Cyamex izan zen, 1978an. Ordurako, geologoak liluratuta zeuden dortsalean
|
gertatzen
diren erupzioek sortzen dituzten egiturekin. Magma basaltikoa 1.200 ºC an ateratzen da, eta itsas ura, berriz, 2 ºC an dago.
|
|
|
Jaistean, arroken mineralak disolbatzen ditu. Lurrazalaren azpian, berriz, magma ganberen goialdean, tenperatura altuko erreakzioak
|
gertatzen
dira. Ondoren, jariakin hidrotermalak tximinietatik ateratzen dira, fumarola beltz gisa tximinien emaria segundoko metro kubiko batekoa baino handiagokoa izan daiteke.
|
|
|
Zelulen hazkuntza hori Nafarroako Unibertsitate Klinikako GMP (Good Manufacturing Practice) laborategian egiten dute. Bestelako hazkuntza ikerketetan ez bezala, zelula horien hazkuntzan gaixoaren beraren seruma erabiltzen dute, eta, horrenbestez, aurkako erreakzioak
|
gertatzeko
arriskua murrizten da (oro har, animalia jatorriko seruma erabiltzen dute bestelako ikerketetan). Hala, Juan José Gavira Nafarroako Unibertsitate Klinikako kardiologoaren esanean, infekzio, alergia nahiz erreakzio immunologiko posibleak saihesten dira, ez baitituzte proteina arrotzak txertatzen.
|
|
|
Garrantzi handia duela jakin badakigu, baina, ez denez begi bistakoa, inor gutxi ohartzen da horretaz. Horixe bera
|
gertatzen
zaio gure protagonistari, matematikan asko erabiltzen den zenbakiari: leku askotan agertzen da, oso garrantzitsua da, baina gehienek ez diote erreparatzen, ez baita agerikoa.
|
|
|
Baina bi ikertzaileek gakoa errekonbinazioan egon zitekeela pentsatu zuten. Zelulak banatzean, kromosoma pare bakoitzean informazio genetikoaren trukea
|
gertatzen
da; hau da, errekonbinatu egiten dira. Capecchik eta Smithiesek susmatu zuten errekonbinazioa gene jakin batzuk aldatzeko erabil zitekeela, eta hori lortzeko ikertu zuten.
|
|
|
Capecchik frogatu zuen DNA arrotzaren eta kromosomen artean errekonbinazioa
|
gerta
zitekeela ugaztun zeluletan; besteak beste, erakutsi zuen gene akasdunak konpon zitezkeela kanpotik sartutako DNAren bidez. Smithies, berriz, mutatutako geneak konpontzen saiatu zen hasieran. Saiakera haietan, ikusi zuen gene guztietan eragin daitezkeela aldaketak errekonbinazioa erabilita.
|
|
|
Magnetorresistentzia erraldoian oinarritutako sistema batek disko gogorren aldaketa magnetiko txikiak erresistentzia elektrikoaren aldaketa, alegia, sistema digitaletan erabiltzen diren 1 eta 0 balio, bilakatzen ditu. Fenomeno hori material magnetiko finetan
|
gertatzen
da, atomo gutxi batzuetako lodiera baino ez duten materialetan.
|
|
|
Solido batek parte hartzen badu erreakzio kimiko batean, solidoaren kanpoaldean izango da, gainazalean. Batzuetan, solidoak berak erreakzionatzen du eta, beste batzuetan, erreakzionatu behar duten molekulak elkartzen ditu, haien arteko erreakzioa
|
gerta
dadin; Kasu horretan, solidoari katalizatzaile deitzen diogu. Nolanahi ere, erreakzio asko gertatzen dira solidoaren gainazalean.
|
|
|
Batzuetan, solidoak berak erreakzionatzen du eta, beste batzuetan, erreakzionatu behar duten molekulak elkartzen ditu, haien arteko erreakzioa gerta dadin; Kasu horretan, solidoari katalizatzaile deitzen diogu. Nolanahi ere, erreakzio asko
|
gertatzen
dira solidoaren gainazalean. Burdina puska bat, adibidez, kanpoaldetik hasten da herdoiltzen, gainazaleko burdina atomoek bakarrik baitute aukera airearen oxigenoarekin kontaktuan egoteko.
|
|
|
Burdina puska bat, adibidez, kanpoaldetik hasten da herdoiltzen, gainazaleko burdina atomoek bakarrik baitute aukera airearen oxigenoarekin kontaktuan egoteko. Solidoa hautsa bada ere, erreakzioa hauts aleen gainazalean
|
gertatuko
da.
|
|
|
Ertlek deskribatu zuen prozesu hori urratsez urrats nola
|
gertatzen
den: nitrogenoa burdinari nola adsorbatzen zaion, hidrogenoa nola adsorbatzen zaion eta nola erreakzionatzen duten adsorbatutako atomoek.
|
|
|
Hala ere, Ertlen lanaren garrantzia ez da Haber Bosch erreakziora mugatzen. Hark erabilitako metodologiak molekulen modelizazio teorikoa, teknika espektroskopiko aurreratuak eta laborategiko prozedura asko konbinatzen zituen gainazalean
|
gertatzen
zena agerian uzteko. Teknika horien bitartez, solidoen beste prozesu asko ikertu ahal izan dira, adibidez, erdieroaleen industrian (elektronikaren industria), erregaien erreketaren optimizazioan (automobilgintzan) eta abar luze batean.
|
|
|
Ez da erraza hori zehazki zergatik
|
gertatzen
den jakitea; benetan jendeak zientziaren fruituak atsegin ez dituelako, edo zientzia eta teknologia komunitateak bere lanak gizarteratzeko behar adina ahalegin egiten ez duelako.
|
|
|
Urtzen ari den izotzaren ondorioz, sistemari ur geza kantitate handi bat gehituko balitzaio (eskuinean), itsasoko ura ez litzateke Ipar Atlantikoan hondoratuko. Horrenbestez, baliteke ozeanoaren iparralderako bero garraioa gelditzea; horren ondorioz, Europa gaineko haizeak askoz hotzagoak izango lirateke, berotze globala
|
gertatu arren
(gezi urdin handia).
|
|
|
Klimaren azken aldaketa bortitza azkeneko izotz aroaren amaieran
|
gertatu
zen, duela 12.000 urte inguru (garai hartan, gizakia Ameriketan finkatzen hasi zen eta, beste hainbat lekutan, nekazaritzari ekin zion). Ipar Ameriketan urtzen ari ziren izotz plakek ur geza kantitate handi bat askatu zuten bat batean Ipar Atlantikora.
|
|
|
Goranzko aire masen erdiguneak ekialderantz higitzen dira, gehiago ahultzen dute gainazaleko haizea, eta ur beroari hondoratzeko aukera ematen diote. Atzeraelikadura positiboa
|
gertatzen
da. Ondorioa:
|
|
|
Hain zuzen ere, gizakiak eragindako klima aldaketaren froga garbiak bilatzeko gune egokia da azal azpiko ozeanoa. Izan ere, klima sisteman aldaketaren bat
|
gertatzeak
, adibidez, berotegi efektuko gasek eragindakoa, oreka berria aurkitzera behartzen du klima sistema osoa: Lurra beroago dagoenez, bero gehiago isurtzen du espaziora, konpentsatzeko.
|
|
|
Sistema horretan, Kuiper-en gerrikoko ehun mila gorputz ere jarri dituzte. Eta denborarekin eredu bakoitzean zer
|
gertatzen
zen ikusi dute (birtualki, hamar milioi urte igaroarazi dituzte eredu bakoitzean). Bada, simulazio horien arabera, Kuiper-en gerrikoko objektu batek Lurra jotzeko arriskua% 30 handiagoa da Jupiter egonda, gabe baino.
|
|
|
Hala, legeak obulu ematea baimentzen du, ernalkuntzarako, eta orain baita ikerketarako ere, eta emaileak ordain ekonomiko bat jasotzen du ondoezengatik eta gastuengatik. Eta hori oso arriskutsua da,
|
gerta
baitaiteke, leku batzuetan gertatzen den bezala, behar ekonomikoa duten emakumeek obuluak ematea, ez helburu altruistekin, baizik eta diruagatik.
|
|
|
Hala, legeak obulu ematea baimentzen du, ernalkuntzarako, eta orain baita ikerketarako ere, eta emaileak ordain ekonomiko bat jasotzen du ondoezengatik eta gastuengatik. Eta hori oso arriskutsua da, gerta baitaiteke, leku batzuetan
|
gertatzen
den bezala, behar ekonomikoa duten emakumeek obuluak ematea, ez helburu altruistekin, baizik eta diruagatik.
|
|
|
Berez, komunikabideek badute zelula amen ikerketekiko interesa. Beste kontu bat da informazio hori gizarteari helarazten asmatzen duten, askotan
|
gertatzen
baita izenburu deigarri bategatik alde batera uzten dela informazio oso baliotsua. Horregatik, hain justu, niri asko gustatzen zait Elhuyar.
|
|
|
Interesatutako sektore batzuek gaia arma politiko gisa erabiltzeko arriskua ere badago. Nire ustez, auzia bere onera ekartzeko unea da; bestela, gainezka egin eta gizartearentzat onuragarriak izan daitezkeen ikerketak bertan behera uzteko arriskua egon daiteke, hainbat herrialdetan
|
gertatu
den bezala.
|
|
|
Ez da nahikoa hasierako bultzadarekin, eutsi egin behar zaio, eta, egia esateko, Europako beste herrialdeetan zientzian inbertitzen dutenetik oso urruti gaude oraindik. Eta ez da diru publikoa bakarrik; beste herrialdeetan, fundazio pribatuek, farmazia konpainiek... ikerketa babesten dute, eta hori hemen ia ez da
|
gertatzen
.
|
|
|
meteorito batek satelitearen kontra talka egin izan balu, presioa jaitsi egingo zen, eta sortutako tenperatura aldaketak salatu egingo zuen hura. Ez zen talkarik
|
gertatu
, ordea. Bestetik, goi atmosfera ikertzeko ez ezik, instalatutako ekipoen eta klimatizazio sistemaren portaera ikusteko ere balio izan zuek Sputnik ek.
|
|
|
Berrikuntzak ez dira lantaldean bakarrik
|
gertatuko
, programaren estetikan eta edukietan ere bada nobedaderik. Denboraldi batzuetan ETBko platoetatik kanpo ibili ondoren, aurten Miramongo estudioetara itzuliko da programa.
|
|
|
90eko hamarkadan, sarea byte gutxiko mezu elektronikoak bidaltzeko baino ez zen erabiltzen; 90eko erdialdean, irudi anizdun web guneak eta MP3 formatuko musika sortzearekin batera, megabytetako datuak maneiatzen hasi ginen. Baina benetako iraultza 2003tik landa
|
gertatu
zen: gaur egun, jendeak kolpe batez gigabytetako datuak telekargatzen ditu, adibidez, YouTube edo MyMotion web guneetatik.
|
|
|
Elektroi aske bat likido arrunt batean jarriz gero, likidoak presio handia eragingo luke elektroiak eratutako hutsunearen gainean, eta burbuila deuseztatuko luke. Horrelakorik ez
|
gertatzeko
, likido berezi batean jarri zuten elektroia, helio likidoan, likido horrek oso presio txikia eragiten baitu. Ondorioz, elektroiaren inguruko burbuila askoz nabarmenagoa bihurtu zen.
|
|
|
Eta, ozono geruzaren zuloaren kasuan
|
gertatu
zena oinarri hartuta, bide onean goazela uste duzu?
|
|
|
Aurten, ordea, aldaketa garrantzitsu bat
|
gertatu
da; zientzialarien ebidentziak pilatu egin dira, eta baita ekonomia ikerketak ere. Horiek guztiek adierazten dute konponbideak badaudela eta horiek hartzea posible dela, eta hartzea askoz eraginkorragoa izango dela; izan ere, neurri horiek hartzea merkeagoa da kalteak konpontzeko ordaindu duguna ordaintzea baino.
|
|
|
Hain zuzen, txostenetan diote% 90eko probabilitatea dagoela jasaten ari garen aldaketak gizakiak eragindakoak izateko. Hala ere, zientzialari batzuek gelditzen den% 10ari eusten diote esateko
|
gertatzen
ari dena aldaketa naturalen ondorio dela. Zer iritzi duzu horretaz?
|
|
|
Arabako aztarnategiak Behe Kretazeoko Aptiar garaikoak dira, duela 114 milioi urte ingurukoak; munduan dauden Behe Kretazeoko aztarnategirik oparoenak dira. Garai nahasia izan zen hura, Jurasikoaren bukaeran eta Kretazeoan zehar aldaketa sakonak
|
gertatu
baitziren landare komunitateetan. Aldaketarik nabarmenena, seguru asko, loredun landareen agerpena izan zen.
|
|
|
Denboraren poderioz, erretxina oxidatuz joaten da, eta osagai organikoen polimerizazioz anbara sortzen da. Baina hori
|
gertatzeko
milioika urte behar dira. Aurkitu izan den anbar gehiena Tertziario eta Kuaternario garaikoa da, hau da, 66 milioi urtetik honakoa; baina bada zaharragorik ere.
|
|
|
Bi adibide: Frank Herbert en Dune liburuaren istorioa ia urik ez duen planeta batean
|
gertatzen
da, eta John Brunner-en Stand on Zanzibar liburuak gainpopulazioaren arazoa aurkezten du. Ekologia fikzio hutsa dira.
|
|
|
Proteina hori metilfenol aktibatzen du, eta azken hori gizakion izerdiaren usainaren erantzuleetako bat da. Gainera, ziztada gehienak izerdi gehien sortzen den gorputz ataletan
|
gertatzen
dira.
|
|
|
Jarraian, eltxoen ziztada horietan, alergia erreakzioetan
|
gertatu
ohi den prozesu kimikoaren antzeko zerbait gertatzen da. Sistema immunologikoak histaminak askatzen ditu ziztadaren inguruan, eta horiek dira azkuraren erantzule.
|
|
|
Jarraian, eltxoen ziztada horietan, alergia erreakzioetan gertatu ohi den prozesu kimikoaren antzeko zerbait
|
gertatzen
da. Sistema immunologikoak histaminak askatzen ditu ziztadaren inguruan, eta horiek dira azkuraren erantzule.
|
|
|
Fusarium circinatum onddoa esporen bitartez ugaltzen da. Hala ere, espora horiek ugalketa sexualaz nahiz asexualaz sor ditzake, hau da, bi aleen arteko truke genetikoa
|
gertatuta
edo gertatu gabe. Ugalketa sexuala erabiltzen duen formari, egoera teleomorfoari, beste izen bat ematen diote biologoek, Gibberella circinata, baina onddo espezie bera da.
|
|
|
Fusarium circinatum onddoa esporen bitartez ugaltzen da. Hala ere, espora horiek ugalketa sexualaz nahiz asexualaz sor ditzake, hau da, bi aleen arteko truke genetikoa gertatuta edo
|
gertatu gabe
. Ugalketa sexuala erabiltzen duen formari, egoera teleomorfoari, beste izen bat ematen diote biologoek, Gibberella circinata, baina onddo espezie bera da.
|
|
|
Bestetik, mendian ere
|
gertatzen
da onddoaren transmisioa. Askotan, onddoaren esporak haizeak barreiatzen ditu zuhaitz batetik bestera.
|
|
|
Tumore zelula gelditu eta ezarri den organoko zelulek tumore zelulak bidaltzen dizkien substantziak hartzen dituzte, eta, kasu askotan, organo hartzailearen zelulek jasotzen dituzten seinaleek horien portaera aldarazten dute. Kasu askotan, hantura prozesu bat
|
gertatzen
da, eta, inguru horretan, zitosina, kimiozina, H 2 O 2 eta beste substantzia batzuk agertzen dira. Orduan, giro berezi bat sortzen da organo hartzailean.
|
|
|
Edonola ere, mikroingurune tumoralaz hitz egiten denean, hantura prozesua aipatzen da gehienbat. Prozesu horretan, edozein hantura prozesutan
|
gertatzen
diren pausoak gertatzen dira, eta tumore zelularen inguruan zabaltzen diren substantziak hanturan sortzen direnen oso antzekoak dira. Hain zuzen ere, substantzia horiek onuragarriak dira tumore zelulentzat, eta, haiei esker, tumore zelulen hazkuntza areagotu egiten da, eta baita zain berrien sorkuntza ere.
|
|
|
Edonola ere, mikroingurune tumoralaz hitz egiten denean, hantura prozesua aipatzen da gehienbat. Prozesu horretan, edozein hantura prozesutan gertatzen diren pausoak
|
gertatzen
dira, eta tumore zelularen inguruan zabaltzen diren substantziak hanturan sortzen direnen oso antzekoak dira. Hain zuzen ere, substantzia horiek onuragarriak dira tumore zelulentzat, eta, haiei esker, tumore zelulen hazkuntza areagotu egiten da, eta baita zain berrien sorkuntza ere.
|
|
|
Baina gauzak ez dira hain errazak. Zer
|
gertatuko
litzateke hilekoa izan duen emakume bati molekula hori emango bagenio. Arazoak izango lituzke, hilekoa izan ondoren beharrezkoa baitu zain berriak sortzea.
|
|
|
Metastasiarekin ere gauza bera
|
gertatzen
da. Metastasia sortu duten zelulek zailtasun askori egin diote aurre.
|
|
|
Sarritan, ingelesezko hitz edo esapide baten informazioa nahi denean, gaztelaniazko edo frantsesezko hiztegietara jo izan da. Mentalitate eta ohitura aldaketa bat beharrezkoa da ingelesetik euskarara (eta alderantziz) bide zuzenetik joateko aukeraz jabetzeko; baina, hori
|
gerta
dadin, euskara ingeles hiztegiak behar dira.
|
|
|
Eguzkian, tarteka, plasma erupzioak
|
gertatzen
dira, alegia, elektrikoki kargatutako gasak ateratzen dira. Erupzio horiek Lurrerantz orientatuta ateratzen badira, Lurraren eremu magnetikoak iristen
|
|
|
Eguzkian, tarteka, plasma erupzioak
|
gertatzen
dira, alegia, elektrikoki kargatutako gasak ateratzen dira. Erupzio horiek Lurrerantz orientatuta ateratzen badira, Lurraren eremu magnetikoak iristen den energia jasotzen du.
|
|
|
Hemendik 5.000 milioi urtera, Eguzkia erraldoi gorri bat bilakatuko da, eta, prozesu horretan, tamaina handitu eta Lurra irentsiko du. Hala ere, ikerketa baten arabera, hori
|
gertatu
baino lehen ere izango dira gertakizun larriak: Esne Bideak eta Andromeda galaxiak talka egingo dute, eta litekeena da horrekin batera Eguzkiaren jabetza aldatzea.
|
|
|
galaxien arteko talka hemendik 2.000 milioi urtera izango da, Eguzkiak Lurra irentsi baino lehenago. Zer
|
gertatuko
da gizakiarekin orduan?
|
|
|
RNAtik abiatuta, minbizi horren diagnosirako markatzaile batzuk garatu ditu del Amok. Izan ere, tumore zeluletan
|
gertatzen
den RNA sintesia eta ondorioz, proteinena ez da zelula normaletan gertatzen denaren berdina. Hau da, tumore zeluletan normalean egon behar ez luketen RNA zatiak daude.
|
|
|
RNAtik abiatuta, minbizi horren diagnosirako markatzaile batzuk garatu ditu del Amok. Izan ere, tumore zeluletan gertatzen den RNA sintesia eta ondorioz, proteinena ez da zelula normaletan
|
gertatzen
denaren berdina. Hau da, tumore zeluletan normalean egon behar ez luketen RNA zatiak daude.
|
|
|
CHAS (Collaborative Haptic Assembly Simulator) muntaketarako ukimen simulagailua, hain zuzen ere. Simulagailu horri esker, toki desberdinetan dauden bi diseinugilek aldi berean elkarrekin lan egin dezakete, eta, esate baterako, diseinugile batek bestea eusten ari den pieza munta dezake; biek sentituko dituzte piezen pisua, muntatzerakoan
|
gertatzen
diren talkak eta abar.
|
|
|
Krisalida fasean
|
gertatzen
da miraria: arrastaka zebilen beldar baldarra tximeleta hegaldun dotore bihurtzen da.
|
|
|
Krisalidaren barruan, ezkutuan, erabateko aldaketa
|
gertatzen
da. Beldarraren barne organoak desegin egiten dira berriak osatzeko; izan ere, digestio aparatuak, adibidez, elikagai berrietara egokitu behar du, hasi ahotik eta uzkiraino.
|
|
|
espezie partenogenetikoak dira. Adibidez, Psychidae familiako tximeleta batzuekin
|
gertatzen
da hori, Alemania inguruan. Espezie bereko Euskal Herriko tximeletak ez dira partenogenetikoak, emeak arrekin ugaltzen dira; nolabait, Alemaniatik hona gerturatzen doazen heinean arrak ere agertzen dira, eta, hortaz, leku batzuetan biak daude:
|
|
|
Arrak biziago. Irudi hauetan, dimorfismo sexuala ikus dezakegu tximeleten artean sarritan
|
gertatzen
da. Arren koloreak deigarriagoak izan ohi dira (predatzaileen aurrean lehentasuna izateko).
|
|
|
Tximeleten estalketa, normalean, bakoitza alde batera begira dagoela
|
gertatzen
da, simetria dotore bat osatuz. Eguneko tximelekin gertatzen da hori.
|
|
|
Tximeleten estalketa, normalean, bakoitza alde batera begira dagoela gertatzen da, simetria dotore bat osatuz. Eguneko tximelekin
|
gertatzen
da hori. Baina gaueko espezieak, oro har gautarrak diren eta kolore arreak izaten dituzten horiek, aurrez aurre ere topa ditzakegu batzuetan.
|
|
|
Arraren eta emearen arteko erakarpena
|
gertatzeko
, hortaz, feromonetan dago giltza. Beste animalia askoren jarreran ere agintzen dute, baina tximeletek leku berezia dute feromonen ikerketaren historian; izan ere, isolatu zuten lehenengo feromona tximeleta batena izan zen, zetaren beldarraren tximeleta emearena (Bombyx mori), hain zuzen ere.
|
|
|
Hori arazo bat da aurkitu nahi dugun hitza berdin esaten bada beste hizkuntza batzuetan. Horixe
|
gertatzen
da, hain justu, zenbait hitz teknikorekin adibidez, anorexia, sulfuroso eta byte, hitz labur batzuekin katu eta esne, esate baterako eta izen bereziekin Fiji eta Newton, besteak beste. Hain zuzen, hitz teknikoen bilaketak oso ohikoak eta erabilgarriak dira euskarazko corpusetan, terminologia ez baitago behar bezain normalizatuta euskaran.
|
|
|
Ez da horrela
|
gertatu
, ordea. Izan ere, animalia transgenikoetan sortutako gaiak seguruak direla bermatu behar dute, eta, horretarako, izugarrizko proba piloa gainditu behar dute.
|
|
|
Izan ere, hilotz horretan bertan daude haien harrapariak ere. Horregatik,
|
gerta
liteke krimen bat aztertzera joan, eta intsektu larbarik ez aurkitzea, intsektuek dagoeneko hilotzetik alde egin dutelako. Dena den, ingurune horretan beste zenbait intsektu izango dira, eta horiek ere arrastoak eman ditzakete.
|
|
|
Grafiko horiek hobetzeko, tenperatura batekin baino gehiagorekin egiten dituzte probak. Izan ere, ez da gauza bera hilotzaren deskonposizioa neguan edo udan
|
gertatzea
.
|
|
|
Benetan datu interesgarria da hori. Izan ere,
|
gerta
liteke krimena leku batean gertatu eta, ondoren, hilotza beste norabait eraman izana.
|
|
|
Benetan datu interesgarria da hori. Izan ere, gerta liteke krimena leku batean
|
gertatu
eta, ondoren, hilotza beste norabait eraman izana.
|
|
|
Misterioa ikertzeko, eredu informatiko berri bat sortu du Camberrako Australiar Unibertsitate Nazionalak. Eredu horretan, plaken tektonikako milioika urteko mugimenduak ikus daitezke; plaken gogortasunaren eta dentsitatearen datuak sartu, grabitateak eragin diezaion utzi eta zer
|
gertatzen
den ikusi dute. Hiru dimentsiokoa da sortu duten eredua.
|
|
|
NASAko astronomoek inoiz detektatutako supernobarik distiratsuena hauteman dute, X izpiko Chandra teleskopioaren eta lurreko teleskopio optikoen bidez. Supernobak SN2006gy izena du, eta Lurretik 240 milioi argi urtera dagoen galaxia batean, NGC 1260 galaxian,
|
gertatu
da.
|
|
|
Orain arteko teorien arabera, izar horrek zulo beltza sortuko zukeen hiltzean. Ez da hala
|
gertatu
, ordea: supernobak materia ugari askatu du espazioan.
|
|
|
Baina ikerketa astronomikoan ez dago tradizio handirik; oro har, astronomia jarduera amateurra da. Armenian gauza bera
|
gertatzen
da?
|
|
|
Eta okerrena da gehiena metil merkurio eran dutela. Metil merkurioa erraz zabaltzen da bizidunen ehunetan, eta, ondorioz, bioakumulazioa eta biomagnifikazioa
|
gertatzen
dira, hau da, arrainaren bizian metatzen joaten da, eta, katea trofikoan gora egin ahala, merkurio kantitatea ere handiagoa da. Horregatik, merkurio gehien duten arrainak luze bizi eta kate trofikoaren azken muturrean direnak dira, hala nola, marrazo batzuk, atuna...
|
|
|
Laborategian ere aldaketa hori
|
gertatzen
ari da; kontua da beti ez dela posible hori egitea. Esate baterako, irakaskuntzan merkuriozko termometroa erabiltzen da oraindik, gainerako sistemak askoz garestiagoak direlako.
|
|
|
Ez zen erraza konturatzea ondoren zer
|
gertatuko
zen. Paperak daukan zelulosak eta azido nitrikoak merkurioarekin erreakzionatzen dute, eta merkurio fulminatoa ematen dute, detonatzaile gisa erabiltzen den substantzia leherkor bat.
|
|
|
Beraz, arrazoi piloa dago merkurioa laborategian ez erabiltzeko. Gehienetan ez da ezer
|
gertatzen
, baina arriskua hor dago.
|
|
|
Han pistoiak konprimitzen ditu, eta, orduan, bujian txinparta bat sorrarazten da, eta nahastea erre egiten da. Alabaina, erregaian dauden hidrokarburoen arabera,
|
gerta
daiteke txinpartaren beharrik gabe hastea erretzen, konpresio soilagatik. Bakarrik su hartzeak, ordea, kalte egiten dio motorrari, eta eraginkortasuna gutxitzen du.
|
|
|
Bakarrik su hartzeak, ordea, kalte egiten dio motorrari, eta eraginkortasuna gutxitzen du. Hori
|
gertatzen
zitzaien oktano gutxiko gasolinei.
|
|
|
Atmosferan, uretan eta bereziki lurzoruan egiten diren analisiek garbi erakusten dute erlazio zuzena dagoela gasolinari gehitutako berun kantitatearen eta ingurumenean topatutakoaren artean, eta, neurriak hartu ahala, ingurumenean hautemandako berun kantitatea txikitzen joan da. Nolanahi ere, hori garatutako herrialdeetan
|
gertatu
da batez ere, beste herrialde batzuetan oraindik erabiltzen dira berundun gasolinak.
|
|
|
Bestalde, gasolina ez da ingurumenean dagoen berun guztiaren jatorria, erabilera asko baititu. Horietako batzuk desagertzen ari dira, gasolinarekin
|
gertatu
zen bezala, arriskutsuak direla frogatu dutelako. Esaterako, asko erabili zen pigmentuak edo ur hoditeria egiteko; baina orain leku askotan debekatuta dago, horietatik erraz igarotzen baita pertsonetara eta ingurumenera.
|
|
|
Arrantza tresnetan erabiltzen den beruna ere ordezka daiteke, eta merkatuan badaude zinkezko, burdinazko edo eztainuzko berunak. Arraste sareetan erabiltzen dena ere burdinazkoa izan daiteke, eta beruna duten soken ordezkoak ere probatzen ari dira. Hori bai, munizioarekin
|
gertatzen
den bezala, ordezkoak garestiagoak dira.
|
|
|
Nonbait, Erroman alderantzizkoa
|
gertatu
zen. Berun gehiegi hartzen zuten, eta asko intoxikatu egin ziren.
|