|
2017
|
|
|
Oro har, feniletilaminek neuronen neurotransmisoreen askapena bultzatzen dute haien lekua ordezkatuz (9). Substantzia hauek kontsumitu ondoren, gehiegizko askapenaren ondorio gisa serotoninaren eta dopaminaren gabezia
|
gertatzen
da. Gabezia horrek 24 ordu inguru iraungo du eta kontsumitzaileak 2 egun ditu aurreko egoera normalera bueltatu arte.
|
|
|
MIA jasaten duten gizonezkoek eta emakumezkoek jasotzen duten arreta antzekoa den jakiteko, aztertu ditugu BIHOTZEZ sarean 2012ko urriaren 1etik 2013ko apirilaren 30era eta 2014ko urriaren 1etik 2015eko apirilaren 30era modu prospektiboan jasotako datuak. Bi epe horiek hartzea erabaki da, BIHOTZEZ sareko koordinazio batzordeak ikuskatu baititu datu horiek, garai horietan EAEn
|
gertatu
diren IA guztiak jaso direla ziurtatuz eta datuen fidagarritasuna bermatuz.? –
|
|
|
artatzen den IA kopurua handitzea. Igoera hori tratamendurik jasotzen ez duten gaixoen portzentajea jaitsi egiten delako
|
gertatzen
da, LAIKaren mesedetan (16).? –
|
|
|
Infekzioaren ezaugarriei dagokienez, gure inguruan kasu gehienak haurdunaldiaren lehengo hiruhilekoan
|
gertatu
dira. Literaturak dioenez, listeriosi kasu gehienak 1/ 2a, 1/ 2b eta 4b anduiek eragindakoak izan dira.
|
|
|
Urte horretan, haurdun eta jaioberriak arrisku taldeen% 50 izan ziren (9 kasu). Haurdunaren infekzioa detektatzea zaila izan liteke, sintoma inespezifikoak eragiten ditu-eta (digestio aparatuarekin lotutako sintomak eta sukarra), baina umekiarengan ondorio kaltegarriak izan ditzake (abortu septikoa, goiztiartasuna). Lan honetan aztertutako kasu gehienetan haurdunak sukarrarekin agertu ziren eta kasu gehienetan erditze goiztiarra
|
gertatu
zen. Kasuen banaketa eta ezaugarriak ezberdinak izan dira urte batetik bestera.
|
|
|
latinoen artean ingelesa hobeto menperatzen zutenek maila okerragoa zutenek baino atxikidura eskasagoa zeukatela. Txinatar amerikarrekin kontrakoa
|
gertatzen
zen, ingeles maila hobea atxikidura hobearekin lotuta zegoen. Hala ere, hizkuntzak independenteki zuen eragina ondorioztatzea zaila da; izan ere, gaixo gehienak euren aukerazko hizkuntzan artatu baitziren, eta ikertzaile horiek deskribatu zutenaren arabera, kulturak hizkuntzak baino eragin handiagoa izan lezake.
|
|
|
Atzeranzko kolangiopankreatografia endoskopikoa geroz eta gutxiago erabiltzen den baliabidea da. Haren indikazioak pankreatitis biliarrean bakarrik
|
gertatzen
dira, kalkulu batek koledokoaren estasia edo/ eta kolangitisa eragiten baditu (27).
|
|
|
– Pankreatitisa behazuneko kalkuluek eragindakoa denean, pazienteari kolezistektomia bat egin zaio, behin hantura pasa eta gero, pankreatitisaren agerraldi berririk
|
gerta
ez dadin (28).
|
|
|
Gainera, lehen aipatutako ikerketa norvegiarraren arabera, ADHNaren kasu kopurua hainbat urtetan zehar egonkor mantendu den bitartean, erretzaileen kopurua murrizten ari da. Benetan tabakoak ADHNaren garapenean eragina izango balu, bien prebalentziak proportzionalak lirateke eta ez alderantziz proportzionalak errealitatean
|
gertatzen
den moduan (9).? –
|
|
|
Ikerketa horien bide berdinetatik jarraituz, errebisio batean nikotinak garapen neurologikoan dituen efektuak azaltzen dira. Lan horrek dio nikotinaren efektua azetilkolinaren hartzaile nikotinikoetan
|
gertatzen
dela (8). Azetilkolinaren hartzaile horrek duen neurotransmisorea endogenoa da; azetilkolina hartzailearekin lotzean lortzen den aktibitatea garrantzi handikoa da burmuinaren heldutasuna lortzeko, fetu garaitik hasita, jaioberritan bai eta nerabezaroan ere.
|
|
2018
|
|
|
Nahiz eta estres kronikoaren eta depresioaren arteko lotura frogatzen duen ebidentzi kliniko zabala egon, oraindik ezezaguna da depresiodun gaixoetan ikusi diren kortisol maila altuek gaitza eragiten duten ala gaitzaren ondoriozko produktuak diren. Hori dela-eta, garrantzitsua da HPA ardatzaren hiperaktibitate eta/ edo kortisol maila altuek depresioa eragin dezaketen jakitea, eta hala izatekotan, zer mekanismoren bidez
|
gertatzen
den. Horren harira, azken urteetan glukokortikoideen kontzentrazio altuek gaixo deprimituen sistema immunean eragin ditzaketen asalduretara begira daude zientzialariak.
|
|
|
Zitokinak pisu molekular baxuko proteinak dira, estimulu baten aurrean modu iragankorrean ekoitzi eta jariatzen direnak, hortaz, zelulen komunikazioaren bitartekariak dira. Zitokinek inguruan
|
gertatzen
denaren berri ematen diete zelulei, berauek erantzun egokia sortzeko. Prozesu askotan parte hartzen dute, hantura erantzunaz eta berezko eta hartutako erantzun immuneaz gain (18).
|
|
|
Depresioan immunoaktibazioa
|
gertatzen
dela aurkitzeak zitokinak aztertzera garamatza. Horrela, zitokinen kontzentrazioa igotzeak gaixotasunaren agerpenean eragina izan dezakeela proposatu da, depresioaren modulatzaile bezala jokatuz.
|
|
|
3.irudia. Teoria neuroinflamatorioaren arabera NSZ mailan
|
gertatuko
liratekeen prozesuen laburpena. Miller A, Maletic V eta Raison C. Inflammation and Its Discontents:
|
|
|
Astrozitoak nerbio sistemako zelula glial nagusi eta ugarienak dira. Funtzio nagusia neuronen ongizatea mantentzea da, nutrienteen garraioa burutuz, mikroingurunea kontrolatuz, eta kalteren bat
|
gertatuz gero
, neuronen birsorkuntzan, hau da, neurogenesian, parte hartzen dute.
|
|
|
Esan bezala, azido kinolinikoak hartzaile glutamatergikoen aktibazioan eragindako igoera eta glutamatoa bera eszitotoxikotasunaren eragileak dira. Glutamatoa NMDA hartzaile estrasinaptikoei etengabe lotzean, horien hiperaktibazioa
|
gertatzenda
eta horren ondorioz gertatzen den heriotza neuronalari eszitotoxikotasuna deritzo.
|
|
|
Esan bezala, azido kinolinikoak hartzaile glutamatergikoen aktibazioan eragindako igoera eta glutamatoa bera eszitotoxikotasunaren eragileak dira. Glutamatoa NMDA hartzaile estrasinaptikoei etengabe lotzean, horien hiperaktibazioa gertatzenda eta horren ondorioz
|
gertatzen
den heriotza neuronalari eszitotoxikotasuna deritzo.
|
|
|
Depresioan hartzaile glutamatergikoen aktibazioaren igoera
|
gertatzen
dela proposatu da. Hori frogatzen duten hainbat ikerketa burutu dira.
|
|
|
Depresioaren teoria neuroinflamatorioaren arabera esan bezala, berezko erantzun immunearen zitokinak periferiatik iristen diren momentutik aurrera NSZan hantura prozesua piztu eta etengabe indartzen joango litzateke, hainbat mekanismo eta kalteren bitartez (3.irudia): glutamatoaren erregulazioan
|
gertatutako
asaldurak, azido kinolinikoaren bidezko NMDA hartzaileen aktibazioa, neurotransmisio glutamatergikoaren gainaktibazioa, kalteak oligodendrozitoetan. Oligodendrozitoak neuronak inguratzen dituzten mielina sareak ekoizten dituzten zelula glialak dira eta NSZan gertatzen den hantura jauziarekiko bereziki sentikorrak dira. TNF, bezalako zitokina proinflamatorioen gehiegizko eraginak zelula horiengan efektu toxiko zuzena duela ikusi da, neuronak eta zelulak apoptosira eta desmielinizaziora bideratuz (20).
|
|
|
Depresioaren teoria neuroinflamatorioaren arabera esan bezala, berezko erantzun immunearen zitokinak periferiatik iristen diren momentutik aurrera NSZan hantura prozesua piztu eta etengabe indartzen joango litzateke, hainbat mekanismo eta kalteren bitartez (3.irudia): glutamatoaren erregulazioan gertatutako asaldurak, azido kinolinikoaren bidezko NMDA hartzaileen aktibazioa, neurotransmisio glutamatergikoaren gainaktibazioa, kalteak oligodendrozitoetan. Oligodendrozitoak neuronak inguratzen dituzten mielina sareak ekoizten dituzten zelula glialak dira eta NSZan
|
gertatzen
den hantura jauziarekiko bereziki sentikorrak dira. TNF, bezalako zitokina proinflamatorioen gehiegizko eraginak zelula horiengan efektu toxiko zuzena duela ikusi da, neuronak eta zelulak apoptosira eta desmielinizaziora bideratuz (20).
|
|
|
50eko hamarkadan antituberkuloso gisa garatu zen iproniazida farmakoak aktibitate antidepresiboa zuela aurkitzeak ireki zion hipotesiari bidea. Teoria honek depresio endogenoaren etiopatogenia nerbio sistema zentralean
|
gertatzen
den aktibitate monoaminergikoaren (noradrenergikoa edota serotonergikoa) gutxitzearekin erlazionatzen du. Bi neurotransmisoreen sinapsietan, bai maila presinaptikoan bai maila postsinaptikoan, gertatzen diren hainbat mekanismoren asalduren ondorioz, tarte sinaptikoan erabilgarri dagoen noradrenalina edo/ eta serotonina kantitatea murriztua egongo litzateke (1 irudia); horrela, bi sistemen funtzioa kaltetuz eta horiekin erlazionatutako garuneko beste zati batzuetan ere eragina izanez, hala nola hipokanpoan (oroimenarekin erlazionatua), garunaren aurreko kortexean (PFC) (egoera animikoarekin erlazionatua), hipotalamoan (gosearen eta oroimenaren erregulatzailea) eta amigdalan (beldurraren eta antsietatearen prozesuekin erlazionatua).
|
|
|
Teoria honek depresio endogenoaren etiopatogenia nerbio sistema zentralean gertatzen den aktibitate monoaminergikoaren (noradrenergikoa edota serotonergikoa) gutxitzearekin erlazionatzen du. Bi neurotransmisoreen sinapsietan, bai maila presinaptikoan bai maila postsinaptikoan,
|
gertatzen
diren hainbat mekanismoren asalduren ondorioz, tarte sinaptikoan erabilgarri dagoen noradrenalina edo/ eta serotonina kantitatea murriztua egongo litzateke (1 irudia); horrela, bi sistemen funtzioa kaltetuz eta horiekin erlazionatutako garuneko beste zati batzuetan ere eragina izanez, hala nola hipokanpoan (oroimenarekin erlazionatua), garunaren aurreko kortexean (PFC) (egoera animikoarekin erlaz...
|
|
|
Ondorioz, tarte sinaptikoan noradrenalina gutxiago egongo litzatekeela pentsa dezakegu (errebisio gisa begiratu 4 erreferentzia). Berdina
|
gertatuko
litzateke serotoninaren A1 autohartzaile inhibitzailearekin (5 HT1A), hau da, depresioan horren kopurua ere handituta dagoela ikusi denez, serotoninaren askapena gutxituko litzateke eta tarte sinaptikoan neurotransmisore gutxiago egongo lirateke. Gainera, antidepresiboekin hartzaile monoaminergiko inhibitzaileen desentsibilizazioa gertatzen dela frogatu da, beraz, aurkikuntza horrek hartzaile horien zenbatekoaren igoeraren teoria indartuko luke (6).
|
|
|
Berdina gertatuko litzateke serotoninaren A1 autohartzaile inhibitzailearekin (5 HT1A), hau da, depresioan horren kopurua ere handituta dagoela ikusi denez, serotoninaren askapena gutxituko litzateke eta tarte sinaptikoan neurotransmisore gutxiago egongo lirateke. Gainera, antidepresiboekin hartzaile monoaminergiko inhibitzaileen desentsibilizazioa
|
gertatzen
dela frogatu da, beraz, aurkikuntza horrek hartzaile horien zenbatekoaren igoeraren teoria indartuko luke (6).
|
|
|
Teoria monoaminergikoa urte askotan zehar depresioaren teoria nagusia izan den arren, gaitzaren etiopatogenia soilik neurotransmisioan ematen diren alterazioen ondorioz
|
gertatzen
dela pentsatzea sinpleegia dela onartu dute adituek. Denboran zehar egin diren aurkikuntza berriei esker (adibidez, depresioak jotako gaixo askoren garun zatietako aldaketa morfofuntzionalak), egun gaixotasuna era zabalago batean aztertzen da, hipotesi gehiago proposatzeari bidea emanez.
|
|
|
Faktore horiek garuneko zelulek askatzen dituzte, eta neuronen eta glia zelulen (neuronen euskarri funtzioa duten eta informazioaren prozesamenduan laguntzen duten NSZko zelulak) garapena, biziraupena eta plastikotasuna erregulatzen dituzten egitura proteikoak dira. Hipotesi honen proposamen nagusiak dio depresioan faktore neurotrofikoen mailak gutxitu egiten direla eta, ondorioz, garunaren zenbait atalen endekapena
|
gertatzen
dela, alterazio morfofuntzionalak eraginez (errebisio gisa begiratu 4 erreferentzia). Adibidez, depresioan hipokanpoaren bolumenaren murrizketa, PFCaren gune batzuen bolumenaren murrizketa, amigdalaren bolumenean aldaketak, etab. ikusi dira, gune horiek bide linbiko kortiko talamikoaren osagai direlarik, prozesamendu emozional eta kognitiboarenerantzuleak izanik.
|
|
|
Bestalde, funtzio immunearen eta neuralaren arteko erlazioaren inguruan azken urteetan egin diren aurkikuntzek depresioaren etiopatogenia ikasteko bide berri bat zabaldu dute, neuroinflamazioaren teoria planteatzearekin batera (8). Hipotesi horrek gaitzaren ikuspegi sistemikoago bat lantzen du, baina garunean
|
gertatzen
diren eta depresioa garatzeko beharrezkoak izango liratekeen mekanismo neuroimmuneei garrantzi nagusia emanez. Hasteko, ardatz hipotalamiko hipofisiario adrenalaren (HPA) hiperaktibazioak ardatz neuroendokrino honen osagaien jariapena areagotuta egotea eragingo luke, zirkulaziora gehiegizko kortisol glukokortikoidea askatuz (2 irudia).
|
|
|
Horretaz gain, kortisolaren bidezko feedback negatibo murriztua legoke, ardatzaren hiperaktibazioa indartuz. Feedback mekanismoen disfuntzioa hartzaile glukokortikoideen desentsibilizazio posible batengatik
|
gertatuko
litzateke, haien funtzioa galtzea eragingo lukeena, adibidez, neurotransmisio monoaminergikoa kaltetuz. Bestalde, kortisolak sistema immunea inhibitzeko eragiten duen feedback negatiboa ere hondatuta legoke, zitokinak bezalako hantura faktoreen jariapena igoz.
|
|
|
Azken 40 urteetan egin diren ikerketen arabera, depresioaren ezaugarri sendoenetariko bi HPA ardatzaren feedback negatiboaren erregulazioaren desoreka eta kortisolaren hiperjariapena dira (10). Feedback horren bidez
|
gertatzen
den glukokortikoideen bidezko ardatzaren inhibizioa gutxitua dagoela proposatu da, beraz, HPA ardatza hiperaktibatua legoke (11).
|
|
|
Depresioan hanturaren eta funtzio neuralaren arteko elkarrekintza dagoela frogatzen duten entsegu prekliniko eta klinikoetako emaitzak gero eta pisu handiagoa hartzen ari dira, teoria neuroinflamatorioa indartuz. Horrek proposatzen du depresioan sistema ezberdinetan asaldurak
|
gertatuko
liratekeela: ardatz hipotalamiko hipofisiario adrenalaren (HPA) hiperaktibazioa (igotako glukokortikoide mailak eraginez) bai eta sistema immunearen hiperaktibazioa ere, periferiako eta nerbio sistema zentraleko (NSZ) hanturaren markatzaileen, hau da, zitokina proinflamatorioen mailak handituz.
|
|
|
Horien artean neurotransmisoreen metabolismoa, funtzio neuroendokrinoa eta plastikotasun edo moldatze neurala daude. Hain zuzen ere, garuneko hanturaren aktibazioak depresioan
|
gertatzen
diren asaldura fisiopatologikoen antzeko moldaketak eragiten ditu, faktore neurotrofikoen gutxipena, eszitotoxikotasuna eta horren ondorio den estres oxidatiboa, adibidez. Areagotutako zitokinen kalte kronikoak iraupen luzeko aldaketak dakartza garunaren anatomian eta funtzionamenduan, eta kalteok umorean, kognizioan edo portaeran eragin zuzena izango dute.
|
|
|
Izan ere, gaixotasun inflamatorioak dituzten pazienteetan lortutako emaitzen arabera, zitokina proinflamatorioak inhibitzeak gaixoek pairatzen dituzten sintoma depresiboak hobetzen eta pazientearen ohiko tratamendu antidepresiboaren erantzuna hobetzen lagundu dezake. Beraz, garunean
|
gertatzen
den hantura eta sistema immunea itu dituzten tratamenduak garatzea aukera bat izan daiteke hantura duten depresiodun pazienteen sintomatologia hobetzeko.
|
|
|
Anatomiaren eremura etorrita, esaterako, Terminologia Anatomica latinezko nomenklaturaren araberako terminoak eta terminologia tradizionalaren araberakoak daude gure inguruko hizkuntzetan. Euskarara ere ekartzen dira horiek, baina, gainera, askotan
|
gertatzen
da euskarazko betiko hitzak egotea kontzeptu horietarako. Oro har, maila bereko onarpena eman zaie termino guztiei.
|
|
|
Halakoetan, maila berean onartu dira guztiak. Horixe
|
gertatu
da, esaterako, hemen:
|
|
|
Erdarazko adjektibo erreferentzial baten kasuan,
|
gertatu
da oso ohikoa dela forma bera erabiltzea adjektibo gisa nahiz izen gisa. Adjektibo erreferentzial hori maileguan hartuz gero, beste horrenbeste gertatzen da euskaraz ere, baina, euskarazko erabidera jo nahi bada, hitz elkarketa da izen gisa erabiltzekoa, eta izen lagunaren bidezko erabidea, berriz, adjektibo gisa erabiltzekoa.
|
|
|
Erdarazko adjektibo erreferentzial baten kasuan, gertatu da oso ohikoa dela forma bera erabiltzea adjektibo gisa nahiz izen gisa. Adjektibo erreferentzial hori maileguan hartuz gero, beste horrenbeste
|
gertatzen
da euskaraz ere, baina, euskarazko erabidera jo nahi bada, hitz elkarketa da izen gisa erabiltzekoa, eta izen lagunaren bidezko erabidea, berriz, adjektibo gisa erabiltzekoa. Hori adierazteko, sarrera bana egin zaie hiztegian:
|
|
|
Iktus mota nagusiak 1 irudian jaso dira. Ikuspuntu klinikoan oinarrituta eta garunean
|
gertatzen
den lesioaren jatorriaren arabera, iktusa iskemikoa(% 80) edo hemorragikoa(% 15) izan daiteke (5):
|
|
|
1.2 Garuneko infartua: 24 orduz baino gehiago zirkulazioaren etena
|
gertatzen
denean, ondorioz nekrosia gertatzen da. Mota desberdinak daude:
|
|
|
1.2 Garuneko infartua: 24 orduz baino gehiago zirkulazioaren etena gertatzen denean, ondorioz nekrosia
|
gertatzen
da. Mota desberdinak daude:
|
|
|
2 Hemorragikoa: odol hodi baten hausturaren ondorioz
|
gertatzen
den odolaren jarioa da, intrazerebrala, subaraknoideoa edo subdural epidurala izan daiteke.
|
|
|
Osasunaren Mundu Erakundearen (OME) esanetan, traumatismoen ondorioz urtero 4 milioi hildako baino gehiago eta dozenaka milioi zauritu
|
gertatzen
dira. Izan ere, Global Burden of Disease Study (1)
|
|
|
Garraiobideetan
|
gertatutako
istripuek traumatismoen ondoriozko heriotzen% 29 eragiten dituzte. 2016 urtean 1,4 milioi pertsona hil ziren trafiko istripuetan, hau da, egunero ia 4.000 gizabanako inguru hil ziren errepideetan (1) (2).
|
|
|
horien artean daude, besteak beste, errepideen hobekuntza eta ibilgailuen aurrerabideak segurtasunaren aldetik, lege berrien garapena eta populazioa kontzientziatzeko mezuak komunikabideetan, eta atentziorako sare integratua osatzea. Eta horiei esker, azken urteotan beheranzko joera bat ikusi izan dugu, bai
|
gertatutako
istripu larrietan, baita hildako zein larriki zauritutakoetan ere. 2002 urtean, aldiz, 5.747 istripu gertatu ziren Gipuzkoako errepideetan, 65 hildakorekin; aldiz, 2016 urtean 3.529 istripu izan ziren, eta 14 hildako bakarrik (7).
|
|
|
Eta horiei esker, azken urteotan beheranzko joera bat ikusi izan dugu, bai gertatutako istripu larrietan, baita hildako zein larriki zauritutakoetan ere. 2002 urtean, aldiz, 5.747 istripu
|
gertatu
ziren Gipuzkoako errepideetan, 65 hildakorekin; aldiz, 2016 urtean 3.529 istripu izan ziren, eta 14 hildako bakarrik (7). Bestetik, milurteko berriaren hasieran gaixo traumatiko larrien% 70 inguru trafiko istripuen ondoriozkoak izaten ziren eta, gaur egun,% 50ean kokatzen da haien kopurua(% 40 artean finkatu da portzentaje hori azken bosturtekoan).
|
|
|
Aldiz, ustekabeko erorketak garrantzia geroz eta handiagoa hartzen ari dira. Alde batetik, haien maiztasuna igotzen ari da eta, bestetik, pertsona adinduen artean
|
gertatzen
dira bereziki, hilkortasuna handia izanik talde horretan. Izan ere, 70 urtetik aurrera, hauxe da traumatismoen ondoriozko heriotza arrazoi nagusia mundu mailan (1).
|
|
|
Izan ere, 70 urtetik aurrera, hauxe da traumatismoen ondoriozko heriotza arrazoi nagusia mundu mailan (1). Gipuzkoan, azken urteotan joera hori finkatuz joan da, eta 2016 urtean traumatismo larrien% 30 erorketen ondorioz
|
gertatu
ziren, proportzio hori handiagoa izanik nagusien artean. Halaber, ustekabeko erorketen ondorioz zauritutakoen batez besteko adina handiagoa da, gainontzekoekin alderatuz.
|
|
|
1983 urtean argitaratutako lanean, Trunkey eta bere laguntzaileek heriotzen banaketa trimodala deskribatu zuten (8) (9): heriotzen lehenengo multzo bat aurreneko minutuetan
|
gertatzen
da, aire bideak, sistema zirkulatorioa edota nerbio sistema zentrala larriki kaltetuak izatearen ondorioz; bigarren talde bat ordu batzuen epean gertatzen da, hauen artean hemorragiak nabarmenduz; eta hirugarren talde bat egun edo asteak igarota, disfuntzio multiorganikoaren ondorioz.
|
|
|
1983 urtean argitaratutako lanean, Trunkey eta bere laguntzaileek heriotzen banaketa trimodala deskribatu zuten (8) (9): heriotzen lehenengo multzo bat aurreneko minutuetan gertatzen da, aire bideak, sistema zirkulatorioa edota nerbio sistema zentrala larriki kaltetuak izatearen ondorioz; bigarren talde bat ordu batzuen epean
|
gertatzen
da, hauen artean hemorragiak nabarmenduz; eta hirugarren talde bat egun edo asteak igarota, disfuntzio multiorganikoaren ondorioz.
|
|
|
Albo ondorioak aurkeztea ohikoa da, kirurgiaren beharra duten horiek barne, eta 5 urteren buruan pazienteen herenari
|
gertatzen
zaio, gailuaren disfuntzioagatik edota eraginkortasunik ezagatik.
|
|
|
5 Noiz galtzen duzu gernua? (adieraz ezazu zuri
|
gertatzen
zaizun guztia) Inoiz ez duzu gernua galtzen__
|
|
|
Mallekin EGIa tratatzeko kirurgia burutu ostean, haren kokapena eta ibilbidea zehazki kontrola ditzakegu ekografiaren bitartez, baita ahalegina egitean denbora errealean zer
|
gertatzen
den ikusi ere. Emaitza txar edo onak balora ditzakegu (genua galtzen duen ala ez, hurrenez hurren) eta konplikazio edo inkontinentziaren berragerpenaren aurrean erabakiak hartzen lagun diezaguke.
|
|
|
Premiazko inkontinentzian, hau
|
gertatzen
da: gernu maskuriaren detrusore izeneko muskulua uzkurtu egiten da puxika beteta egon ez arren, normalki alderantziz gertatzen denean; hau da, maskuria beteta dagoenean gernu egiteko sentsazioa izaten dugu eta, komunera joatean, gernu egiteko momentuan uzkurtzen da muskulu detrusore hori.
|
|
|
Premiazko inkontinentzian, hau gertatzen da: gernu maskuriaren detrusore izeneko muskulua uzkurtu egiten da puxika beteta egon ez arren, normalki alderantziz
|
gertatzen
denean; hau da, maskuria beteta dagoenean gernu egiteko sentsazioa izaten dugu eta, komunera joatean, gernu egiteko momentuan uzkurtzen da muskulu detrusore hori.
|
|
2019
|
|
|
Datu falta da ikerkuntza klinikoan maiz
|
gertatzen
den arazo bat, askotan informazioa ez delako bere osotasunean jasotzen, zenbait aldagai ez direlako behar bezala jasotzen, edo pazienteek ikerketan parte hartzeari uzten diotelako. Mundu errealeko datuekin ere faltako balioak aurki daitezke (esate baterako, pazienteen analisiak egin eta grabatzen ez direnean, edo altuera edo neurria hartu baina zerbaitegatik behar bezala gordetzen ez direnean).
|
|
|
RCTek, RWDekin konparatuz, agertzeko epe luzea behar duten osasun gertaerak aztertzeko zailtasunak dituzte, batez ere, RCTak garestegi suertatzen direlako, gaixotasun arraroekin
|
gertatzen
den bezala; rakzioak eta gaixotasunen arteko bata bestearen eraginei buruzko datu baliagarriak eskaini ditzakete. medikuntza pertsonalizatua dela RCTak gero eta konplexuagoak eta, berez, aurrera ateratzeko zailagoak dira; RWDek eman ahal diote erantzuna teknologien eta farmakoen efektibitate eta segurtasunaren monitorizazioaren beharrari; RWDek, halaber, aldi berean ematen diren tratamenduen arte...
|
|
|
Arreta medikorako erabaki hartzea orientatzeko proba gero eta gehiago eskatzen dira, eta azkar doa gora eskari hori, arrazoi hauengatik: proba egokirik gabe emandako arretaren ondorio kaltegarriak, beharrezkoak ez diren arreta medikoaren esku hartzeen proportzioaren gaineko ikuspegi berriak, medikuen akatsak
|
gertatzen
direla onartzea eta arreta medikoaren kostu handiagatik jendartean zabaldu den kezka eta kontzientzia maila handiagoa. Osasunean eta arreta medikoan gastatutako diru kopuruen zati txiki bat soilik, hamarren bat baino gutxiago, agian, zuzentzen da arreta medikoan zerk funtzionantzen duen hobeto ikastera:
|
|
|
Pazienteen eta zaintzaileen eskura dauden diagnostiko eta tratamendu medikoak gero eta gehiago dira; alabaina, haien efektibitateari buruzko ezagutza, batik bat, efektibitate konparatiboari dagokiona, ez da hein berean handitzen. Horren atzean aldaketa tasa dago, hein batean, baina baita profesionalen lanbide trebakuntza ere, guztiz garatu gabea eta zatikatua izan ohi baita, eta horren ondorioz, lanean desberdintasunak, eraginkortasun eza eta bat ez etortzeak
|
gertatzen
dira.
|
|
|
Hiru ardatzetik aztertu dezakegu arazoa: ...rogramak edo gaixotasunen diagnostiko goiztarra egiteko programak; 2, asmatutako, gaixotasunen sustapen komertziala (disease mongering delakoa); eta, azkenik, 3 diagnosi probak gero eta zehaztasun handiagoarekin egiteak gaixotasunen diagnostikoa areagotzen du (eta bilatzen ez diren asaldurak edo gaixotasunak ustekabean detektatzen dira), eta ondorioz, gaixoaren cascade diagnostiko eta terapeutikoa
|
gertatzen
da.
|
|
|
Osasunaren eta gaixotasunaren arteko lotura arina kezkagarria izaten da eta gaixotasunaren definizioen mugak aldatzeak, gutxi bada ere, biztanleriaren zati handi bat gaixotzat etiketatzea dakar. Hori gaixotasun kronikoetan
|
gertatzen
da, hala nola, hipertentsioa, diabetesa edo hiperkolesterolemia.
|
|
|
Lehenengoak sufrimendua, mina, ondoeza eta gaixotasuna adierazten du. Etenaldi esperientziak dira, norbanakoaren egoera normalean, norberaren errendimenduan edo norberak beretzat duen rolean
|
gertatzen
direnak.
|
|
|
Sintoma eta zeinuen konbinazioa da, funtzio edo egitura baten nahastearekin lotutako fenomenoa, kausa zehatz baten ondoriozkoa. Kontzeptu konplexua da, izan ere, defnitzeko zaila, aldatuz doalako denbora joan ahala gizarte, kultura eta ekonomia arloetan
|
gertatutakoekin
.
|
|
|
Bere aldetk, 2013 Osasun Planak ere modu dinamikoagoan defnitzen du osasuna, kontuan harturik bizitza errealean
|
gertatzen
diren zailtasunak, ongizate fsiko, psikikoa eta soziala lortzeko bidean. Bertan esaten dugu:
|
|
|
T4 eta T3 ekoiztu ala ez, hipofisiak edo pituitariak kontrolatzen du, tiroidea estimulatzen duen hormonaren bitartez, alegia, TSHaren bitartez (ingelesez, Thyroid Stimulating Hormone), zeina, era berean, zirkulatzen ari diren T4 eta T3 kontzentrazioek erregulatzen duten (8). T4 libretik T3 asko eratorri bada organoetan, hipertiroidismoa
|
gerta
daiteke eta, aitzitik, ehunek T4 eskasia badute, hipotiroidismoa gerta daiteke.? –
|
|
|
T4 eta T3 ekoiztu ala ez, hipofisiak edo pituitariak kontrolatzen du, tiroidea estimulatzen duen hormonaren bitartez, alegia, TSHaren bitartez (ingelesez, Thyroid Stimulating Hormone), zeina, era berean, zirkulatzen ari diren T4 eta T3 kontzentrazioek erregulatzen duten (8). T4 libretik T3 asko eratorri bada organoetan, hipertiroidismoa gerta daiteke eta, aitzitik, ehunek T4 eskasia badute, hipotiroidismoa
|
gerta
daiteke.? –
|
|
|
Lan honen helburua da haurdunaldian
|
gertatutako
PM2.5 arekikoeta NO2 arekiko esposizioen eta jaioberriaren T4 hormona tiroideo totalaren eta TSHaren arteko asoziazioa aztertzea.? –
|
|
|
Tiroxina mailan aldaketak espero ditugula ikusi dugu, honakoak
|
gertatzean
: amaren lehen erditzea denean; tresnaz lagunduriko erditzea denean; haurdunaldiaren lehen hiruhilekoan iodoa osagarritzat hartzen ez duenean; urtaroan, neguan igo egiten baita; haurdunaldian, PM2.5 partikulen eraginpean egotea.
|
|
|
Esposizioaren eta efektuaren arteko erlazioa esanguratsua dela atera zaigu lan honetan, eta aldagai nahasle ugari kontuan hartu baditugu ere,
|
gerta
daiteke erlazio hori nahas dezakeen besteren bat egotea. Gurea baino lagin handiagoak sendotasuna emango lioke emaitzari.
|
|
|
Konplexu horiek geneen adierazpena kontrolatzen dute epigenetikoki, hau da, geneak adieraztea edo isilaraztea eragiten dute horretarako marka espezifikoak ezarriz edo kenduz dagokien geneei. Marka horiek zelula bat bereiztean zelula alabetara pasatzen direla ikusi da, nahiz eta ez dagoen oso argi nola
|
gertatzen
den. Hala ere, lncRNAek beste hainbat funtzio betetzen dituzte zelularen nukleo eta zitoplasman (2 irudia), besteak beste, DNAren toleste eta isolamenduaren erregulazioa, RNAren transkripzio, moztitsasketa, itzulpen eta egonkortasunaren erregulazioa, egitura azpinuklearren antolakuntza, proteinen lokalizazioa egitura zelular jakinetara eta mikroRNAen lotura hauen funtzioa kontrolatzeko.
|
|
|
Azken urteetan
|
gertatu
den genomen ikerketarako teknologien garapen ikaragarriak zientzialariek genoma, transkriptoma eta proteomaren inguruan zuten ikuspegia errotik aldatzea eragin du. DNAren eta RNAren sekuentziazio masiboei esker, ordura arte. DNA zabor?
|
|
|
Gaur egun erraza da DNA genomikoan zehar agertzen diren aldaketa biokimiko itzulgarri ezberdin hauek, epigenoma bezala ezagutzen duguna, bereiztea eta aztertzea. Antzekoa
|
gertatzen
da epiproteomarekin ere, hau da, zelula espezifikoen proteinen itzulpen ondorengo aldaketen analisiarekin. Bi alor nagusi horiek, epigenomikak eta epiproteomikak, eragin izugarria izan dute zelulen seinaleztapena, geneen erregulazioa eta minbiziaren biologia ulertzeko garaian.
|
|
|
Horrela, 2012 urtean, lehen aldiz epitranskriptoma hitza sortu zen, RNAren aldaketa biokimikoak izendatzen zituena. Alegia, epitranskriptomak RNA molekulen konposizio kimikoan
|
gertatzen
diren aldaketa biokimikoak aztertzen ditu, RNAren funtzioa edo egonkortasuna aldatzeko potentziala dutenak eta funtsezkoak izango direnak (4).? –
|
|
|
N6 metiladenosina, aldaketa epitranskriptomiko nagusi eta ugarienetako bat da (25) eta GAC sekuentzian, adenosinaren 6 nitrogenoan metil talde baten ezarpenean datza (m6A) (26) (5 irudia). Giza transkriptoen% 25ean baino gehiagotan 10.000 m6A aldaketa baino gehiago ikusi dira, eta ez hori bakarrik, aldaketa horiek 7.000 giza gene ezberdinetan
|
gertatzen
direla ikusi da. Zelulek aldaketa horren bidez, RNAren metabolismoa eta itzulpena azkartzen dute, aldaketa hori irakurtzeko gai den proteina espezifikoren bat dagoen bitartean, noski.
|
|
|
Adibide modura, RNA ez kodetzaile luzeek eta epitranskriptomak (m6A aldaketak) leuzemia mieloide akutuaren (acute myeloid leukemia, AML) garapenean izan dezaketen paper garrantzitsua berrikusiko dugu. Leuzemia mieloide akutua helduengan agertzen den jatorri mieloideko minbizi ohikoena da, bere ezaugarri nagusia hezur muinean eta odolean
|
gertatzen
den zelula leuzemiko heldugabeen pilaketa izanik. Horren prebalentzia dela-eta, minbizi hematologikoen alorrean gehien ikerturiko tumoreen artean dago eta, ondorioz, RNA ez kodetzaile eta epitranskiptomikaren alorrean aurrerapen esanguratsuak burutu dira azkenaldian AMLaren testuinguruan (6).
|
|
|
Izan ere, egiaztatuta dago adineko pertsonen% 97ren bizi kalitatea esanguratsuki okerrera joaten dela adinekoen etxeetan barneratu ondoren, hots, instituzionalizatu ostean (18). Gizakion zahartzea eta pixkanakako bost zentzumenetan bistaratutako narriadura zuzenki proportzionalak eta aldi berean
|
gertatzen
diren bi prozesu paralelo dira. Hala ere, dementzia dela kausa, pazienteen zentzumenek dituzten eraldaketak, argitzeke daude oraindik (11).
|
|
|
Garapenaren biologia deritzon zientziak zelulen hazkuntzaren kontrol genetikoa, desberdintzapena eta morfogenesia ikasten ditu, hau da, ehunak eta organoak garatzeko oinarrizko prozesuak. Tumorigenesia sortzen da desberdintzapen prozesuan onkogene eta gene tumore ezabatzaileetan
|
gertatzen
den nahasmenduaren ondorioz. Enbrioi garapenak eta tumorigenesiak?
|
|
|
Seinalizazio bideak molekulaz osatutako interakzio katedunak dira, zelulen artean edo zelula barnean
|
gertatzen
direnak, funtzio bat osatuz. Molekula ezberdinen aktibazioz edota inhibizioz komunikazioa da helburua, egoeraren arabera zelularen moldapen fisiologikoa, heriotza, proliferazioa edo desberdintzapena eraginez.
|
|
|
Molekula ezberdinen aktibazioz edota inhibizioz komunikazioa da helburua, egoeraren arabera zelularen moldapen fisiologikoa, heriotza, proliferazioa edo desberdintzapena eraginez. Organismo osasuntsu batean enbrioiaren garapena zein zelula ama helduen homeostasia gidatzen duten seinalizazio bide espezifiko eta konkretuak daude, baina bidea osatzen duten elementuetan mutazioak
|
gertatzen
badira, desorekatu egiten da, eta, ondorioz, minbiziaren sorrera ekar lezake.? –
|
|
|
Notch seinalizazio bidea zelulen artean modu juxtakrinoan
|
gertatzen
da, hots, seinalea hazten eta jasotzen duten zelulak kontaktuan jarri behar dira. Notch hartzaileak 300 kDeko mintzean zeharreko proteinak dira, zelula kanpoko zatiak EGF proteinen bezalako errepikapen aldakorrak dituztenak eta barneko zatiak NICD motako azpiunitatea dituztenak.?
|
|
|
pairatuko dute; aitzitik, hazkuntza faktorea mantentzen bada, hori ez da
|
gertatuko
(51). Era berean, orain dela gutxi iragarri denez, FGF2ak nestinaren adierazpenean eragina du, nerbio sistemako zelula ama proteina markatzaile bat, FGF2a zelula amen ezaugarriak mantentzeko beharrezkoa dela berretsiz (52).
|
|
|
Mikroorganismoen transmisioa ekidin behar dugu. Transmisioa pertsonen artean, animalien artean, edota animalien eta pertsonen artean edo ingurunearen eta pertsonaren artean
|
gerta
daiteke. Transmisioa ekiditeko, ezinbestekoak dira txertoak, eta osasun eta higiene neurriak (ospitale mailan jakina da eskuen higiene egoki batek duen garrantzia).
|
|
|
Batzuetan, gure kontsulta eta farmazietan presioa jasaten dugu pazienteen aldetik antibiotikoak preskribatzeko eta dispentsatzeko, eta ondorioz behar ez diren antibiotikoak ematen dizkiegu. Egoera hori
|
gertatzen
zaigunean gai izan behar dugu antibiotikoa eskatzen ari zaigunari azalpen egokiak emateko denbora hartu eta gure mezua sinetsarazteko.
|
|
|
Zalantzarik gabe, hogeigarren mendean heriotza tasa nabarmen murriztearen arrazoi nagusia izan da. Aurkikuntza horrek, alde batetik, gaixotasun infekziosoek zuzenki eragindako heriotzak gutxitu ditu, baina bestalde, antibiotikoei esker, posible izan dira medikuntzan
|
gertatu
diren beste aurrerakuntza nabarmen batzuk, esate baterako transplanteak, ebakuntza konplexuak edota minbiziaren aurkako tratamendu intentsiboagoak. Antibiotikorik gabe prozesu horietan guztietan infekzio larri baten ondorioz hiltzeko arriskua handiegia izango litzateke eta genuke arrisku hori hartu.
|
|
|
Inork ez du zalantzan jartzen, antibiotikoak desagertuko balira, heriotza tasak gorantz egingo lukeela nabarmen. Orain dela urte gutxi, ezin genezakeen horrelakorik imajinatu ere egin, baina tamalez, amesgaizto hau
|
gertatzen
ari da: antibiotikoak bukatzen ari dira.
|
|
|
Zergatik
|
gertatzen
ari da hau?
|
|
|
Fenomeno hau gizakiongan
|
gertatzen
ari da, baina baita animalietan ere. Ez dugu ahaztu behar inondik ere, antibiotikoen erabilera abeltzaintzan oso zabala dela.
|
|
|
Tratamendu bat jasotzeko edota osasun zerbitzuek artatua izateko emakumezkoen eta gizonezkoen arteko bereizkeria
|
gertatzen
denean agertzen da osasun zerbitzuetako genero isuria, betiere tratu ezberdintasun hori osasun egoerak edo sexu ezberdintasun fisiologikoek justifikatzen ez badute (2, 16). Depresioa (17), osteoporosia eta bularreko minbizia (18) bezalako gaixotasun feminizatuetan osasun profesionalen genero isuriak gaitza ez diagnostikatzea eragin eta gizonezkoak kaltetu baditzake ere, oro har, emakumezkoei eragiten dien fenomenoa da, eta honako egoeretan bistaratzen da:
|
|
|
Laburbilduz, osasun profesionalen genero isuriak pazienteen morbi mortalitatean eragina izan dezake, eta badirudi EAEn ere
|
gertatzen
den fenomenoa dela. Ekitatea helburu, genero isuria murrizteko askotariko estrategiak jar daitezke martxan, hala nola sexu ezberdintasun biologikoak errespetatzen dituzten gida kliniko estandarizatuak erabiltzea, osasun profesionalen genero kontzientzia eta aurreiritziak lantzea eta genero gaiak erizaintza eta medikuntzako ikasketetan jorratzea.
|
|
|
Dena den, neuromediatua edo erantzun bagala da kirolarekin erlazionatutako sinkopearen mekanismo fisiologikorik ohikoena, bihotzarekin loturarik ez duena. Ariketa bat batean etetean
|
gertatzen
da, tentsio arterial sistolikoaren erorketa bortitz baten ondorioz agertzen da, barorreflexu mindu baten, basodilatazioaren eta hanketako muskuluen bonba funtzioa galtzearen ondorio (25, 26). Deshidratazioak eta hipertermiak ere izan dezakete eragina; baita hipogluzemiak, erritmoa igo izanak, hipokapniak eta antidepresibo trizikliko edo H1eta H2histamina hartzaileen antagonisten erabilerak ere (27, 28).?
|
|
|
Kirolariei, hori
|
gerta
ez dadin, gomendatzen zaie ariketa bat batean ez etetea eta, lasterketan zehar, ondo hidratatzea eta odoleko glukosa mailak kontzentrazio egokietan mantentzea.? –
|
|
|
Goragalea.Korrikalarien% 6
|
gertatzen
da; gorakoak, berriz, korrikalarien% 2. Nahiz eta jarduera fisikoan gutxi aldatzen den urdaileko azidotasuna, gorakoak eragin ditzake urdailean azido biliarren areagotzeak (36). Sintomak, gehienetan, beren kabuz eta denbora gutxian hobetzen dira, eta oso gutxitan iristen dira asaldura elektrolitikoak eta deshidratazioa eragitera.?
|
|
|
Ultralasterketetan, oso garrantzitsua da ura eta nutrienteak ondo baliatzea. Izerditan, orduko 0,5 litroko likido galera
|
gertatzen
da; eta beti da gomendagarria galera horiek aho bidez orekatzea (43). Gehiegizko hidratazioak, ordea, ariketarekin erlazionaturiko hiponatremia ekar dezake; gehienetan asintomatikoa eta arina izaten da, baina kasu batzuetan haren ondorioak heriotzaren arrazoitzat jo izan dira.?
|
|
|
Azterketetan ikusi denez, hauek dira GGA
|
gertatzeko
arrisku faktoreak: deshidratazioa, bero kolpea, aurrez giltzurruneko arazoak izatea, lasterketan zehar antiinflamatorio ez esteroideoak [AIEE] hartzea, lehiakortasun maila altua eta entrenamendurik eza (49, 50).
|
|
|
Asmarekin erlaziorik ez duten arnasketa arazoak ere deskribatu dira, behartutako bizi edukiera (FVC) eta behartutako arnasbeherako bolumena (FEV) konprometitzen dituztenak. Horiek, gehienetan, arnasketa muskuluen akidurak eraginda
|
gertatzen
dira, baina inflamazioaren edo birika edemaren ondorioz ere gerta daitezke (54, 55). Azken hori kontuan hartu beharrekoa da altuera handietako lasterketetan.?
|
|
|
Asmarekin erlaziorik ez duten arnasketa arazoak ere deskribatu dira, behartutako bizi edukiera (FVC) eta behartutako arnasbeherako bolumena (FEV) konprometitzen dituztenak. Horiek, gehienetan, arnasketa muskuluen akidurak eraginda gertatzen dira, baina inflamazioaren edo birika edemaren ondorioz ere
|
gerta
daitezke (54, 55). Azken hori kontuan hartu beharrekoa da altuera handietako lasterketetan.?
|
|
|
Gehiegizko erabileraren ondorioz izandako lesioak dira, gehienetan arinak eta atsedenarekin hobetzen direnak. Ultramaratoietan,% 1 artean
|
gertatu
ohi dira (67). Diagnostiko ohikoena min femoropatelarra da(% 7), Akilesen tendoiaren tendinitisa(% 8) eta banda iliotibialaren sindromea(% 7). Gehien mindutako artikulazioak, berriz, belaunak, orkatilak eta aldaka dira.
|
|
|
Ohikoak dira azkazal azpiko hematomak ere: % 3 korrikalarietan
|
gertatzen
dira; mingarriak direnean, gomendagarria da azkazala zulatuz drainatzea, dela esterilizatutako orratz batekin, dela aurrez berotutako klip batekin (72).? –
|
|
|
Hasteko, korrikalarientzat; baina baita antolatzaileentzat eta osasun arreta osatzen duten lantaldeentzat ere. Izan ere, nahiz eta ondo prestatutako kirolariek parte hartu oro har, edozein ustekabeko
|
gerta
daiteke. Eritasun arinak dira ohikoenak.
|
|
|
Badira zenbait aldagai kirolarien artean
|
gertatzen
direnak eta ezohikoak direnak gizartean (5). Aldagai horiek, izan ere, kirolaren eraginez sortutako egokitzapen fisiologikoaren ondorio dira eta batzuetan gaizki ulertuak sor ditzakete, horiek interpretatzean.
|
|
|
Bat bateko heriotza. Adin ertaineko pertsonei
|
gertatu
ahal zaie, gertatu aurretik ezezaguna den kardiopatia batengatik. Honela definitzen da:
|
|
|
Bat bateko heriotza. Adin ertaineko pertsonei gertatu ahal zaie,
|
gertatu aurretik
ezezaguna den kardiopatia batengatik. Honela definitzen da:
|