|
2004
|
|
|
Beraz, bertso asmatzaileak izan ditu gerraren bidezko inbazioen berri: Konbentzioko gerran
|
gertaturikoa
agian edo gero Napoleonek eragindakoa agian, Bibliaren eta historiaren kontakizunean kokatzen du. Etsaiak, erbestetik datozenez gero, euskaldunak beti borrokan egon ohi dira eta sekuentzia historikoa deskribatzen du:
|
|
|
tu zituen, oztopo baino aberasgarria
|
gertatzen
zelako etorkizuneko gizarteetan.
|
|
|
Konturatu zen honezkero, gaztelania hizkuntza nagusia zela Bilbo eta Abandoko gizartean. Iraultza ekonomiko industriala
|
gertatzen
ari zen unean, euskara neskame eta populuaren hizkuntza arrunta, behe mailako klaseetako hizkuntza izanik, bigarren mailako tokian zegoen. Desagertzeko abia
|
|
|
Ondorioak, hala ere, osterantzeko
|
gertatu
ziren: bateko, sekulako bultzada euskararen erabileran; besteko, herriarengandik eta ordu arteko tradiziotik aldentzea.
|
|
|
Izan ere, euskararena despoJitizatu beharra dagoeJa esan eta esanka ari zaizkigu, ez deJa inor susmopean hartu behar arrazoi ideoJogikoengatik. Bai na susmagarri
|
gertatzen
da despoJitizazioaren defentsa hori, nondik eta, asko
|
|
|
ten eta transmitigarriak» diren, hots, genetikoki determinagarriak diren ezau garriak bame hartzen ditu. Euskal Herriaren kasuan, ezaguna denez, esparru zientifikoan deigarria
|
gertatzen
den datu serologikoa da nabarmentzen dena, Rh negatiboaren presentzia garaia, alegia. Odol mota hori aztertzean, ohartu ziren Rh negatiboaren maiztasunik garaienak europar jatorriko herrialdeetan ematen zirela,% 15eko portzentajearekin, eta horien artean garaiena, berriz, euskaldunengan aurkitzen zela% 30ekoarekin.
|
|
|
Eman ohi den azalpena da, aro neolitikoan Europan zehar eman ziren inbasio gune desberdinen uhi nek eta zehazki ekialdetik (Anatoliatik) abiatutako populazio mugimenduek ez zutela erabat harrapatu euskal lurraldea (274). Badirudi, beraz, adituen artean hedatuena den isolamendu erlatibo horri zor zaiola odol mota horren maizta sun tasa garaia, genetistentzat berezia
|
gertatzen
dena. Fenomeno hau egiazta tzeak, berez, ez du deus arrazakeriatik.
|
|
|
Prak tikan, ordea, demokratiko eta modemoak autoizendatzen diren estatu gehienek errentagarriak ez diren inmigrazio boltsak baztertzeko edota kanpora uxatze ko joera erakusten dute. Begiratu besterik ez dago Erdialdeko Europara eta au zo estatuetara zer
|
gertatzen
ari den ikusteko. Horregatik, gure inguruko poli tikari profesionalen eta intelektual organikoen diskurtsoak akademikotik baino askoz gehiago du hipokresia eta maltzurkeriatik, estatu botererik ez duen na zio batí inmigratuak bertakotzat hartzea eskatzen baitzaio, datozela Espainia tik edo nonahitik, inolako baldintzarik jarri gabe, hots, eskubide guztien jabe eginez, baina ez betebeharren erantzule.
|
|
|
Egin diezaiokegun omenaldirik onena, haren espíritu berritzailea berreskuratzea izango da, hark idatziak eta eginak bere tes tuinguruan kokatzen ahaleginduz. Izan ere, hitzak, esaldiak, fosildu egiten di ra ez badira espirituz janzten, eta hala
|
gertatu
ohi da letrez harago ikusteko miopía interesatua tartekatzen denean. Gauden eme!
|
|
|
Arestian esandakoaren harian, guztiz ulergarri
|
gertatzen
da Aranak bere biziko garantzia eman izana etimologiaren alorrari, idatzizko literaturatik ha rago finkatzen baitu bere abiapuntua, beti ere, hainbat kasutan ezin egiazta dai tekeen hitzen jatorri hipotetiko batean. Lehen premisa hori ontzat emanez gero, ondorioa logikaren emaitza hutsa da.
|
|
|
Politi karen aldetik begiratuta, biak dira fueristak, biak atzerrikoak, nahiz alderdi desberdinekoak diren (93). Irizpide soilki literarioaren arabera bakarrik des berdintzen dira, zeren Kanpionentzat, Elizondoko lehen Lore Jokoetan Arre se Beitia sari irabazlearekin
|
gertatu
bezala, poesía euskaldunak elkartzeko bi de eragingarria euskaldunen baitan kontzientzia politikoa sortzeko bide
|
|
|
gatik, ezinezkoa
|
gertatzen
da: a) bizkaitar askok ez dakitelako euskaraz, b) beste askok, jakinda, nahiago dutelako erdaraz irakurri, eta e) zailtasun mate rialak dauzkatelako (105). Hauek gainditu bezain! aster elebidun bilakatuko de la agintzen du.
|
|
|
Zailtasunak, antza, ez zituen gainditu, euskaraz seiren bat titu lu besterik ez baitziren agertu. Beste aldizkariekin ere antzeko zerbait
|
gertatzen
da, euskararen presentzia oso testimoniala deJa. Dena den, ondoko tauletan ze haztuta datozen datuei begiratzen badiegu, Aranari euskal idazle deitzeko adi na arrazoi badela iruditzen zaigu (106).
|
|
|
Baina arazoa are larriagoa agertzen da, or duan baino datu historiko gehiago eskura izanda, Aranaren aktak ez ezagutzea edota aintzakotzat ez hartzea eta, ondorioz, antzeko aurreiritziekin segitzea. Horrelako zerbait
|
gertatzen
zaiolakoan gaude Xabier Kintanari, honek ere
|
|
|
Zer
|
gertatu
zen. Dirudienez, Aranari Hondarribiako Batzarrean euskal or tografiaren batasunari buruzko zirkularra idatz zezala eskatu baitzitzaion, hark, zirkularra idatzi eta inprimitegira bidali zuela argitaratzeko, bukaeran batzor dekoen sinadurak jarriz.
|
|
|
an.
|
Gertatzen
dena da, Granja ri bezala beste askori ahaztu egiten zaiela pun tu honetaz Aranak ematen dituen argitasunak eta zehaztasunak irakurleari es kaintzea, gutxienik historiografiaren amorez zor zaion informazioa izan dezan:
|
|
|
Pasarte luze horrek gauzak asko argitzen ditu, historiografiaren aldetik bederen, gauzak nola
|
gertatu
ziren, gertakarien prozesua nola izan zen esaten baita. Eztabaida maila honetan, alde hatera utzita aranazaleek euskalaritzan izan zezaketen gaitasuna, jokabidearen gardentasunean datza arazoaren mui na.
|
|
|
era edo ara atzizkiari dagokionez, dio, Azkuek esanahi bat baino gehiago eman dizkiola, lau bederen bai; hori batetik, eta bes tetik, Aranaren defentsan euzk era hitz konposatua edo elkartua dela frogatze ko, baieztatuko du era hitzak, ele tik datorrenez gero, berez duela esanahia, ez baita bere esanahia ez duen hitz osatzailerik. Eta nola era hitza ele tik da torrela frogatu ezinik ez dagoen metatesi fenomenoaren bidez, zeinaren arabe ra euskaraz sarritan
|
gertatzen
baita l hizkia r bihurtzea, zuzena logikoa da, horri lege etimologikoa aplikatuz, era (ele) kasu honetan hizkuntza dela on dorioztatzea.
|
|
|
Aita Arriandiagaren kontraerantzunak berriz luma hartzera behartzen du Kanpion, eta zenbaki berean egiten du euskera formaren aldeko bigarren de fentsa, artikuluaren izenburua errepikatuz (169). Remen, aranismoak proposa tzen duen irizpide etimologikoa hizkuntzaren erabilera arruntean aplikaezina dela frogatzeko, beste kontzeptu bat sartzen du tartean, esanez hizkuntzen be rezko eboluzioan
|
gertatzen
diren hitzen aldaketak jatorrizkoak bezain legez koak direla eta, beraz, onartu beharrekoak. Jatorrizko formak lehenestearen printzipioak, logikaz, gaztelania, frantsesa, portuguesa, italiera, katalana, etab. utzi eta, latina berreskuratzea suposatuko luke, jokabide absurdoa litzatekee na (170).
|
|
|
Baina 1918an, lehen mundu gerraren ondotik sortzen den errepresio giroan, erakundeari beren egoitzak itxi zizkioten, berriro handik urte ter dira irekitzeko. Familia nazionalistaren barruan jadanik desadostasunak agertzen hasiak baziren ere Gasteizen 1917ko abenduan egindako Batzarre an, erabateko etena 1921eti k aurrera
|
gertatuko
da, beste arrazoien artean, gazte hauek Comunión ekoak baino jarrera abertzaleagoak eta sozialistago ak sostengatzen dituztelako, garbiki euskal independentzia aldarrikatuz eta atzerriko mugimendu antikolonialisten lerroan kokatuz. Primo de Rivera go bemu buruaren diktadurak EAJ Aberrikoen egoitzak 1923ko irailean itxiko ditu berriro eta harrezkero, Comunión Nacionalista koek Euzkadi egunkari elebiduna orain gaztelaniaz argitaratzen segituko duten bitartean euskaraz egitea debekatua zegoelako, hain zuzen, EAJ Aberrikoen kultur jarduerak zein politika ekintzak itzalera kondenatuak izango dira eta gidarietako ba tzuek erbesterako bidea hartti beharra izango dute.
|
|
|
Bera da, Euzkerea koen aburuz, bi argitalpen horietako lankideen artean
|
gertatzen
ari den zatiketaren errudun nagusia. Mingarria bada Errolegiri ateak ixtea Euzkerea n, ez du min gutxiago ematen «Euskaldun berri bat», «Nor bait», «Elexalde», «Euzkeldun barri zar bijok» eta, Euzkadi-tik at geratu iza nak.
|
|
|
Euzkerea tik lehen erantzuna «Nabarriztarra»k (223) eman zion Arrasate ko euskaltzainari. Euskararen gainbehera
|
gertatu
dela azken berrogei urte hai etan zenbait herritan. Egia da, baina ez, haren ustez, Altubek dioen bezala eus kal idazle garbizaleen erruz, beste arrazoi batzuk ere tartekatu izan direlako baizik, batik bat hauek:
|
|
|
Egia da, baina ez, haren ustez, Altubek dioen bezala eus kal idazle garbizaleen erruz, beste arrazoi batzuk ere tartekatu izan direlako baizik, batik bat hauek: bat, Errioxa, Araba eta Nafarroan, adibidez, euskal idazlerik ez zen garaian
|
gertatu
zen euskararen hondamendia; bi, hizkuntza, familian ez ezik, kalean eta eskolan ere erabiltzen baita, Nafarroan azken ho riek izan dira euskara baztertzeko bide nagusi; hiru, komunikabide idatziek ere beren eragina dute, eta hor Euzkadi eta El Día egunkariak, adibidez, gehien bat gaztelaniaz ari baitira, horiek ere «euzkera baztertu eta atzerazoteko bide rik zabalenak» gertatu dira; lau,...
|
|
|
Egia da, baina ez, haren ustez, Altubek dioen bezala eus kal idazle garbizaleen erruz, beste arrazoi batzuk ere tartekatu izan direlako baizik, batik bat hauek: ...zen garaian gertatu zen euskararen hondamendia; bi, hizkuntza, familian ez ezik, kalean eta eskolan ere erabiltzen baita, Nafarroan azken ho riek izan dira euskara baztertzeko bide nagusi; hiru, komunikabide idatziek ere beren eragina dute, eta hor Euzkadi eta El Día egunkariak, adibidez, gehien bat gaztelaniaz ari baitira, horiek ere «euzkera baztertu eta atzerazoteko bide rik zabalenak»
|
gertatu
dira; lau, herriari artez eragiteko, ahalik eta euskara gar
|
|
|
da euskararen hondamendia azken berrogei urte haietan
|
gertatu
zela esatea.
|
|
|
Kontua da, euskara garbia ala mordoiloa (motro/ lo) gorabehera, prosa landua erabiltzen denean, herriak ez duela uler tzen. Baina hau herri guztietako hizkuntzekin
|
gertatzen
den zerbait da.
|
|
|
Hauek guztiak Sabino Aranaren jarraitzaleak dira. Neologismoen kontuan zenbat eta gehiago aldendu euskara er deren kutsutik, orduan eta onuragarriagoa
|
gertatuko
da harentzat, asimilazioari aurre egiteko modurik eragingarriena desberdintasuna delakoan baitago.
|
|
|
Garbizalekeria errotik kondenatzen du, uste baitu euska raren bizitzarekin bukatzeko zepo bat besterik ez dela (240). Hala
|
gertatzen
da herriak fitsik ulertzen ez dituen hainbat hitz berrirekin. Eta horrelakoak ho rrenbeste ugaritu dira, euskararentzat egiazko arrisku bihurtu direla (241).
|
|
|
Gutxi irakurtzeak bere desabantaila handiak ditu, batez ere, ikerketa mailan, beste iturrriak ere ezagutu beharreko ak izaten baitira aurrera egin ahal izateko. Norbera bere kabuz ibiltzeak, in tuizio handikoa izanda ere, beti arriskutsua da, diskurtsoa arras arrazonatua izanda ere,
|
gerta
bailiteke desbideratua izatea.
|
|
|
Sabino ren ideologia politikoa aztertu da gehienbat, askotan, gaur egun «trasladuta» be re alderdirik okerrenak, orduan, Europan zehar korritzen zutenak parekatu gabe. Euskararekikoekin antzera
|
gertatu
da, baina, gai hau, nik baino hobeki, Agirre azkuenaga, Iztueta, Laka, Pellen eta Urrutiak, jorratuko dute.
|
|
|
«Cure aita...» esaten baizen eta berak Hegoaldeko hiru euskalkietara ere pasa tu zuen, Kontzilioaren ondoren
|
gertatzen
den legez. H zorionezkoaren aurka ez zuela argi ikusten da Sabinorengan, zeren eta bere lparraldeko Cure aita berri tuan, saindukiren ordez, donhoki erabiltzen baitu, zeruan ordez donhoki, boron dateren ordez nahia, barkharen ordez hazkhetsi, amenen ordez halaxe.
|