|
2000
|
|
|
Sarrionandiaren narrazioaren indarra deskripzioetan dago eta ez
|
gertatuko
denaren suspentsea edo estrategia narratibo korapilotsuen erabileran. Egoerak bere zertzelada adierazgarrienetan azaltzen ditu, eszenifikatu egiten ditu eta elkarrizketak ere labur laburrak izaten dira.
|
|
|
" Badirudi, beraz, orain arteko indeterminazio joera aldatu egin dela, lekutasunari dagokionez bederen. Aieru honek bat egingo luke, honela, Sarrionandiaren narrazio bildumetan narrazio fantasiatsu eta irrealetatik errealagoetarako garapena
|
gertatu
delako Kirmen Uriberen hipotesiarekin." (J.S. 46 or.)
|
|
|
Lehen bildumako narrazioak klasikoak dira beraren iduriz (iraganera eta fantasiara jotzen dute eta borobilak dira). Atabala eta Eurian ostera, narrazio gordinagoak agertzen zaizkigu eta absurduak indarra hartzen du; azkenik Ifarraldeko ordukoak errealistagoak dira eta bizitza zati bat jartzen digute begien aurrean, hor ezer
|
gertatzen
ez delarik (bukaerarik gabe bailiran, narrazioetako bukaera itxietatik urrun). (Joseba Sarrionandia.
|
|
|
Hitzen ondoeza (Txalaparta, Tafalla, 1997). Atal honetan aipatzen ari diren genero aldetik sailkagaitz
|
gertatzen
direnen artean berriena dugun hau hiztegi baten modura eratua dago eta tankera ezberdineko osagaiez taiutua. Hiztegi baten tankera du, baina ez da" hiztegia bakarrik, ipuin laburrak, saio tipi ugariz osatzen da" egileak berak dioenez," eta aforismoz, eta munduaren lau partetako ene auzokoen aipuek hornitzen dutela".
|
|
|
Jon Kortazarrek ere jasoa du Joseba Sarrionandiaren poetikan
|
gertaturiko
bilakaera honen berri. " Konpromezua eta kanpoko literatura" izeneko atalean (Laberintoaren oroimena, Baroja, Donostia, 1989 (97 or.) eta" Joven poesia vasca.
|
|
|
Militante bizitza eta poeta bizitza banatzeko eginkizuna planteatzen zuen elkarrizketa hartan. Geroxeago askoz poesia politikoagoa egin badu ere, ez zen horrela
|
gertatu
idazten hasi zenean. Bada poema politikorik, noski, bere Izuen gordelekuetan barrena liburuan, baina ez zen hau bere ardatza.
|
|
|
Laberintoaren oroimena n Jon Kortazarrek ere, liburuaren zentzu orokorrari atxikirik, euskal poesia berriaren giro honek zuen oinarrizko kontzeptu filosofikoaren adierazletzat ematen du liburu hau, izaeraren ezabaketarena, alegia: " Gaurdaino Pott taldearen poeta eta obrarik gorena Atxaga eta bere Etiopia izan badira, teorikoa Sarrionandia
|
gertatu
da bere Ni ez naiz hemengoa izen profetikoa daraman liburuaren bidez.() Kartzelako egunerokoaren moduan eginik dagoen liburu honetan halere espetxeaz gutxi eta literaturaz asko mintzatzen dena Sarrionandiak bere literaturari oinarria ematen dio, Atxagaren pentsamendua argituz bide batez, Wittgenstein-en erlatibismo kutsuaren ildotik.() Autorearentzat beraz, ez dago objetiboki eskura daitekeen err... Subjektibitateak eta erlatibitateak betetzen dute oro." (69 or.)
|
|
|
" Josebak bere ipuinetan aldi iraganetara labaintzeko joera dauka,() Baditu lehen aldian kokatutako ipuin horietan giro zahar preziosistak, mundu geldo fantastikoa (aspaldiko ipuinetako marfilezko objektuak, neska ederrak, petrikilo misteriotsuak, agure jakintsuak...)". Beraz, hona hemen zalantzarik gabe Sarrionandiaren ipuinen artean erakargarriena
|
gertatu
den ipuin mota.
|
|
|
Labayru, 1998) oraindainokoan Sarrionandiaren obra osoaren ikuspegirik zabalena eta ondo ehundua argitaratua du, haren ideia poetikoen azterketarako" harrera teoria" ri atxikitako metodologia erabiliz. Liburu honi dagokionez, bere ustez, bidaia liburuaren egituraren bizkarrezurra bada ere," poesia honen iturburuan dagoen deserrotzearen sentimenduaren ondorioa ere bada." (70 or.)" Poetak bilaketari ekiten dio, euskal literatura eta kultura lur agorrak eta panorama desolagarria"
|
gertatzen
omen zaizkiolako.
|
|
|
Gainera, mende honetan kokatzen diren gertakizunetan kronotopoak garrantzia berezia du. Garai honetako gertakizunetan batik bat bi espazio bereiz daitezke (Argentina eta Euskal Herria), eta hauetako bakoitzean
|
gertatzen
direnak garai batekin hertsiki uztarturik daude. Honela, Ameriketako pasarteak gutxi gorabehera 1925 urtean koka ditzakegu (urte honen aipua egiten baitu), eta Euskal Herrikoak, berriz, Francoren garaitik gaur egun arteko epean.
|
|
|
Honela, bi emakume hauek senideak direla ohartuko da, eta Axun iraganeko maitearen lekua betetzen joango da. Istorioa aurrera joan ahala,
|
gertatu
behar dena berehala igarri egiten da, izan ere, Udazkena eleberrian bezala, ez dago ezustekorik. Hala ere, eleberri honetan inguruneak pertsonaiengan Mintegiren eleberrian baino eragin handiagoa izango du; zenbait ikutu sozialek zipriztintzen baitute erlatua.
|
|
|
Gertakizunak sinesgarriak
|
gertatzeko
, denbora eta leku jakin eta ezagunetan kokatu ditu: hots, kronotopo determinatua erabili du.
|
|
|
Gogoeta hauen artean Helenarekin izandako harremanaren berri emateaz gain, bere aspaldiko lagun batekin
|
gertatu
zaiona kontatuko du: Mikeli, Madrilen atentatu batean parte hartu ondoren, etxean ostatu eman dio.
|
|
|
Kokapenari dagokionez, gogoetoi egiantzekotasuna erantsi asmoz, leku errealak hautatu ditu. Tramaren zatirik nagusiena Donostian
|
gertatzen
da, nahiz eta Madril ere maiz aipatzen den. Hala ere, leku hauen eginkizuna gogoeten norabidea gidatzea izan ohi da, batez ere bi funtzio hauen bidez; batetik, oroitzapenak gogora ekarriz; eta bestetik, paisaia eta egoera animikoaren arteko lotura eginez.
|
|
|
Luis Mari Mujikak honako iritzia du errepikapen hauei dagokienez: " Orri batzuetan idazkeraren joera errepikakor eta gogoetatsuak asperrera jotzen du, baina makur hori oso errealista edo akzioz oso betea ez den edozein narraziori
|
gerta
dakioke." (Egan 50) Haatik, errepikapen hauek, askotan jazo dena irudikatzen laguntzen digute, eta errepikatzen den egoera hori ez du beti efektu bera sortarazten: izan ere, testuaren leku ezberdinetan egoteak sentsazio ezberdinak dakartza, batetik bestera dugun informazioa aldatuz baitoa:
|
|
|
" Bernharden lanean ageri den protagonistak" bai" esateko azken aukera du. Nire lanean justu kontrakoa
|
gertatzen
da, eta horrela jarri nion Ez". (Iban, Amagoia:
|
|
|
Kasu gehienetan, kanpo analepsiak erabiltzen ditu, erabakia hartu aurreko gertaeren berri emanez. Epe labur horretan ez da gauza gehiegirik
|
gertatzen
, ekintzak baino, pertsonaiaren barne mundua baita garrantzitsuena: bere psikologian sakontzea du helburu idazleak.
|
|
|
Memoria ametsen osagai garrantzitsua ere bada, eta baita orainari ihes egiteko aitzakia moduko bat ere. Beharbada nire liburuko pertsonaiari hori
|
gertatzen
zaio, orainari ekiteko gero eta gogo eta indar gutxiago duela, eta lehenaldira jotzen du, lehengoaren eragina du. (...)
|
|
|
Oiartzun eta Orereta, esaterako. Baina beti ere pertsonaia horiek geografia horrekin lotuak daude nolabait, Haize kontran
|
gertatzen
zen moduan. Honela, kartzelako eta kanpoko geografiak lotzen ditu.
|
|
|
Han/ hemen bezalako kontzeptuek egundoko indarra hartzen dute, nahitaez. Espetxeko lau pareta arteko espazio horretatik ihesi, ugari dira kanpoaldean
|
gertatzen
..." (Jakin 112) diren gorabeherak.
|
|
|
Karlos Linazasoro: Zer
|
gerta
ere (1994) eta Ipuin arriskutsuak (1994)
|
|
|
Zer
|
gerta
ere liburua, ostera, luzera ezberdineko hamabost ipuinek osatzen dute. Ipuin hauek batez ere gai jakin batzuen inguruan hezurmamiturik daude:
|
|
|
Ipuin arriskutsuak bildumako ipuinak ere ederki sar zitzakeen Zer
|
gerta
ere bilduman, marko narratibo berean sar baitaitezke. Nahiz eta gazte literaturako sail batean argitaratu diren, aipaturiko bilduma honekin duen lotura dela bide erabaki dugu lantxo honetan leku txiki bat eskaintzea.
|
|
|
Zer
|
gerta
ere bildumari jarraiki, hauek ere ipuin labur eta zorrotzak dira. Hemen ere," gehientsuenetan amaierako ezustearen laztasunak ematen die ipuinoi irakurlearen barruak astindu, zartatu eta asaldatzeko indarra." (Egunkaria VII) Are gehiago, bilduma honetan ere Berardok idatziriko ipuinak eskaintzen zaizkigu.
|
|
|
Pertsonaia guztiak bizitza trenak markatutako erritmora egokitu beharrean aurkituko dira. Eta egokipen hori ezinezkoa
|
gertatzen
zaienean trena bera izango da beraien amaieraren instrumentua, trena da-eta liburu osoa menperatzen duen elementua. (El Correo IV).
|
|
|
Liburuak merezi du, eta ez soilik istorio harrigarri eta hunkigarriak direlako, (Montoiak ipuinak behar duten bukaera perfektua emateko abilidadearekin jarraitzen du) edo azaldutako estruktura puzzle moduan erakargarria egiten delako, baita liburuak duen balore historikoagatik ere, bertan hiri batean bere historian
|
gertatutako
hamaika istorio kontatzen zaizkigulako. (Egunkaria VI)
|
|
|
droga, sexua, rock and rolla, tabernetako giroa, alkohola,... Lotura handia dago bilduma batetik bestera. Honela," Gauaren testuingurua dute ipuin guztiek, eta ez dago liburuan gauetan
|
gertatzen
ez den ezer; ikusitakoa, bizitakoa kontatzea baitu xede, errealitate horri imajinazio apur bat gaineratu dion arren." (Egunkaria XI) Honetaz gain, giroa ere aitzakia da hainbat sentimendu unibertsal islatzeko: etsipena, maitasuna, desioen ezintasuna, itxaropena,... Izan ere, gaueko giroaren bidez," iluntasunaren baitan gordetzen den pasioa ageri da liburuko orrialde guztietan." (Egunkaria) Gaueko amets honetan, alkoholaren zorabioaren eraginez, hilak eta biziak batera agertuko dira.
|
|
|
Gainera, bi liburu hauetako ipuinak kokapen geografiko jakin batean
|
gertatzen
dira: Euskal Herrian eta Irlandan kokaturik daude, bere esperientzian oinarritu baita liburuak idazteko.
|
|
|
Javier Rojok egoki azaltzen duen bezala" guztiek antzeko egitura daukate: inolako berezitasun nabarmenik ez daukan pertsonaia bati zerbait berezia
|
gertatzen
zaio, bizitza horren monotonia nolabait apurtzen duena." (Rojo, Jabier: El Correo XII).
|
|
|
Ereduei dagokienez, Ramon Olasagastik eginiko elkarrizketan Carverren eragina nabaria dela onartzen du: " Carverren istorioak irakurrita, iruditzen zitzaidan gauza handirik ez zela
|
gertatzen
, baina, halaber, zer edo zer transmititzen ari zela" (Egunkaria XI). Elkarrizketa egiten duenak berak Hauster ere aipatzen du.
|
|
|
90eko hamarkadan idazle honen hiru ipuin bilduma eskuratu ahal izan ditugu. 1992 urtean Eldarnioak lehen bilduma argitaratu zuen, eta ondoren, 1994 urtean estuki loturik dauden Zer
|
gerta
ere eta Ipuin arriskutsuak kaleratu zituen (ikus 4.3). 1999 urtean ere ipuin labur bat argitaratu zuen ipuin askeen atalean aipatuko duguna:
|
|
|
Besteetan, pertsonaiek errealitatea, interpretapen eta bizipen distortsionatu batetik, desarroilatzen dute, eldarnioan murgildurik daude, giro etsai honek pertsonaiei oso baliabide urriak horni diezazkieke, beraz, kanpotik datorrena traumatikoa izan ohi da, edota pertsonaiak berak badu bere baitan zerbait traumatikoa dena. Beraiek harrapaturik daude, maiz planteatzen den egoera edo errealitatea itogarria
|
gertatzen
da, eta pertsonaiak emango duen irteera ez da bere kondena baino izango. (Egan 49)
|
|
|
Hau da, bi narrazio hauek ez dira leku jakin batean kokatzen. Hiri edo herri konkretu batzuen izenak aipatzen diren arren (Bartzelona,...), desiraren inguruko gorabehera nagusienak non
|
gertatzen
diren ez da zehazten. Izan ere, lerindarrak" desioen hiria guztiok bizi garen hiria" dela diosku, (Elizondo, Edurne:
|
|
|
Beraz, espazioa irudikatzeko darabilen zehaztasun eza ere denboran ikus dezakegu. Hots, ez digu gertaera noiz
|
gerta
daitekeen susmatzeko daturik eskaintzen. Denbora eta espazio unibertsalak irudikatu nahi izan dituela dirudi, desioaren sentimendu unibertsalarekin bat eginez.
|
|
|
Denbora eta espazio unibertsalak irudikatu nahi izan dituela dirudi, desioaren sentimendu unibertsalarekin bat eginez. Bestalde, gertaerak orokorrean kronologikoki kontatzen bazaizkigu ere, ugariak dira
|
gertatzen
ari denaren berri emateko denboran egiten diren erretrospekzio edo atzera egiteak: oroitzapenen bidez, pertsonaien desiren berri ematen baitzaigu.
|
|
|
Lehenengo hiruretan Erdi Aro bitxi batera eramaten gaitu idazleak. Erdi Aro bitxi samarra, edo erdi asmatutakoa, zeren, narrazio hauetan, historiari dagozkion elementuekin batera, leiendetatik aterata daudela ematen duten elementu batzuen integrazioa ere
|
gertatzen
baita. Laugarren narrazioa,(...) desberdina da.
|
|
|
itsasoa. Zenbait ipuinetan kontatzen den istorioa itsasoan barrena
|
gertatuko
da, beste hainbatetan istorioa lurrean bertan jazotzen bada ere, itsasoaren presentzia nabarmentzen da (Jimenezen ipuingintzan bezalaxe). Lutxo Egiak dioen bezala," narrazioen lokarria itsasoa bada ere, ezin esan itsasaldi berekoak direnik" (Deia).
|
|
|
honela, ipuin hauetan guztietan ikuspuntua, espazioa, denbora eta estiloa ezberdinak dira. Iturregiren hitzetan, itsaso giroko narrazioak nekagarriak ez
|
gertatzeko
bilatu du aniztasuna. (Zabala, Juan Luis: Egunkaria XI)
|
|
|
Aizu! aldizkarian aipatu zen bezala," Gasteizko kaleetan girotuta egon arren, Euskal Herriko edozein hiritan
|
gerta
daitezkeen pasadizoak dira." (Aizu! 243).
|
|
|
Izan ere, ez baitago Gasteizekin lotura jakinik izan dezakeen egoerarik (tunoenak alde batera utziz). Egoera horiek edozein hiri unibertsitariotan
|
gerta
zitezkeen.
|
|
|
bere alde, motza eta arina dela esan nuke. Edozelan ere, halakoak ez dira soilik gure artean
|
gertatzen
. Edozein herrialdetako liburu salduenen zerrenda begiratzea aski da konturatzeko horien artean literatura ona salbuespena dela.
|
|
|
Narrazioaren aitzakia narratiboa litzateke. Gainera, honek sortaraztea lortuko du; hartara, liburuaren bukaera arte ez da
|
gertaturikoa
azalduko.
|
|
|
Beraz, ikuspuntuari dagokionez, Apalategiren Gauak eta hiriak eleberrian ikusten genuen jokoaren antzekoa ikus dezakegu. Hala ere, kasu honetan aurkakoa
|
gertatzen
da. Izan ere, hasieran narratzaile autodiegetikoa mintzatzen hasten bada ere, liburuaren bigarren zatitik aurrera, narratzaile autodiegetikoa alde batera utzi eta narratzaile estradiegetikoak hitz egiten digu.
|
|
|
Analepsiei dagokienez, gehienak analepsi mistoak eta barne analepsiak dira. Halaber, askotan une berean
|
gertaturiko
ekintza bat birritan kontatzen digu, baina, ikuspegi ezberdin batez (beste pertsonaia ezberdin baten ikuspegiaren arabera). Ondorioz, irakurleak antolatu behar ditu denborari dagokionez nahasturik doazen pasarte hauek.
|
|
|
Katebegi galdua thriller historiko politikoa dela esango nuke nik, definizioek ezertarako balio dutela uste izango banu. Iruzkin honen balizko irakurlea liburuaren irakurle egin alde ematen dut, aldiz, esan behar delarik thriller hoberenetan bezala
|
gertatzen
dela hemen ere, esan nahi baita, aurrera egin ahala emozioa eta ere gorantz datozkigula. (Egunkaria II)
|
|
|
Istorio honetan orduko hainbat gauzari egiten zaie erreferentzia: Goenkale, ETA, GAL,... Gainera, istorioaren jolasa osatzeko 1995eko urtarrilaren 23an
|
gertaturiko
atentatu bat darabil: Gregorio Ordoñezen hilketa.
|
|
|
Bestalde, Mikel Somera kaleko pisu batean bizi dela aipatu behar da, inguru hori baita batik bat islatzen dena. Nahiz eta trama gehiena Bilbon
|
gertatu
, beste zenbait leku ere aipatzen dira eleberrian zehar: besteak beste, Antzuola, Gasteiz, Paris,...
|
|
|
Aitzakiaren bat jartzekotan, parrandak ugariegiak eta apur bat errepikakorrak
|
gertatzen
dira; pasarteak batzuetan luzeegiak (hasiera aldean batez ere, bost lerrotan ondo esana gelditu dena beste hainbesterekin puztuz), eta narratzailearen tartekako iruzkin subjektiboak lekuz kanpokoak agian, edo ez behintzat oso ortodoxoak ikuspegi literario ohikotik begiratuta. (Jakin 112)
|
|
|
Autoreak, Hego Amerikako nobela korrontearen eraginari nolabait jarraituz, bi plano desberdinetan eman digu fikzioa, bi espazio eta bi denbora desberdinetan, baina bi alderdiak elkarren osagarri
|
gertatzen
direnak. Bata Loitzu herrian eta gudu garaian ematen diren gertakariak, bizpahiru hilabeteren buruan eta bestea, gure garaitsuko egunetan ematen dena, hainbat aldiz erabilitako tren geltoki batean.
|
|
|
Hartara, gutxi gorabehera 1895etik 1903rako denbora tartean koka genitzake gertakizunak. Bertan, jauntxo baten menpe dagoen herrixka batean, jauntxo eta nekazarien artean
|
gertaturiko
gatazkak testuratzen dira:
|
|
|
Erandioko kanposantua, Argentina, eta Gipuzkoa eta Bizkaia arteko ibilaldi bat. Azken kokagune honetan
|
gertatzen
da eleberriaren istorio garrantzitsuena. Hirurek gerra badute ere ardatz, azken honetan ezagutzen du irakurleak gerra bera eta bere bilakaera eta garapena Euskal Herrian.
|
|
|
Lizarbe herrixkan mirari baten inguruan
|
gertaturikoak
kontatzen dizkigu. Nobela honek bi pertsonaia nagusi ditu:
|
|
|
nor izango ote da? Beluna Jazzen aipaturiko hilketarekin
|
gertatzen
den bezala, kasu honetan ere egoera hauek guztiak ez dira amaiera arte argituko.
|
|
|
istorioa saltoka kontatzen zaigu, eta denboran zehar eginiko jauzi horiek elkarrekin jostea irakurlearen lana izango da. Hartara, garai ezberdinetan
|
gertaturiko
bi plano tartekaturik doazenez, analepsiak ugariak dira: kanpo zein barne analepsiak.
|
|
|
" Liburua digresioz josita dago, edozein gai dela eta. Batzutan ekintzak noiz
|
gertatzen
diren ahaztu bide zaio idazleari, anakronismoak sortuz." (El Correo 1997VIII).
|
|
|
Eleberri hau hogeita bat kapitulu labur eta eranskin batek osatzen dute. Bertan, Jimenezek Atoiuntzia (1990) deituriko bere lehen narrazio liburuan aurkezturiko itsas mundutik urrundu, eta Bilbo hirian
|
gertaturiko
lapurketa baten nondik norakoak kontatzen dizkigu.
|
|
|
Narrazioaren pertsonaia nagusiak emango digu lehen pertsonan
|
gertaturikoaren
berri, hots, narratzaile autodiegetikoak: izan ere, kartzelaratua izan aurreko gorabeherak ditu kontagai.
|
|
|
Kritiko guztiak, noski, ez dira iritzi berekoak. " Gauzak honela, egileak, ironia lagun, erromantizismoa baztertzeko ahaleginak egiten ditu, baina batzutan ezinezkoa
|
gertatzen
" zaiola uste du Javier Rojok. (El Correo IX) Honen iritziz, hiru gazte hauen harremanek René Girard-en teoria dakarte gogora:
|
|
|
Bestalde, narratzailea narratario estradiegetiko zehazgabe bati zuzentzen zaio, kontatu behar duena benetan
|
gertaturiko
istorio bat dela adierazteko.
|
|
|
Elaberri labur hortan, mende hunen hastapenean
|
gertatu
istorio arrado bat kondatzen digu idazle berri horrek, Artola familia ezagutarazten ere, eta bereziki Iñaki etxeko semea. Hunen haur denbora erakusten dauku eta bide batez, laborarien bizi moldeari buruz ainitz xehetasun emaiten, hots, baserriko lanak, plazerrak eta ez beharrak.
|
|
|
Bestaldetik, ekintzaren gertalekuari (Donostia) erreparatzen badiogu, konturatuko gara inguruko errealitateaz aipamen guti (inoiz egiten bada) egiten dela eta, Donostian barik, beste edozein lekutan
|
gertatu
balitz, irakurleak ez zukeen alde handirik nabarituko. (El Correo IV)
|
|
|
Azkenean, kazetari hau bidaltzen dute berri honen inguruko gertaerak ikertzeko. Gobernu indartsuenek eta Kazakhstango gobernuak
|
gertaturikoa
ezkutuan mantendu nahi dute, arazorik ez sortzearren. Isidorok korapilo honen erdian nahasturik aurkituko du bere burua, bera izango delarik hau askatzeko ahalmena izango duen bakarra:
|
|
|
Esan daiteke, narrazioaren denbora eta fikzioarena ia batera dihoaztela nobelan zehar gertaeren kontaketa nahasian suertatu arren. Fikzioaren kontaketa
|
gertatzen
den momentuan egiten da. Narrazioa jarraikakoa eta zuzena bada ere, fikzio mailan, noiz edo noiz, etenak ematen dira iraganeko gertakizun batzuk kontatzeko.
|
|
|
1994 Zer
|
gerta
ere, narrazioa, Alberdania.
|
|
2001
|
|
|
Aldiz, Barru eta KanpoFokalizazioaren arteko desberdintasunik nabarmenena fokalizatuan egongo litzateke. Horrengatik, gure iritziz, Bal ek proposaturiko bereizkuntza honek argitasun ugari ematen dio arazoari, eta hasiera batean hemen erabiltzen den hitz mordoak zailtasunik sor badezake ere, azterketa praktikora pasatzen garenean argigarri
|
gertatzen
da.
|
|
|
Sarrera teoriko metodologiko hau agian luzeegia
|
gertatu
den arren, uste dugu ezinbestekoa zela, izan ere, gai honi dagozkion azterketetan Genette ren sailkapena ezaguna bada ere, ez da gauza bera gertatzen Bal en teoriekin. Bestalde, hutsegiteak hutsegite, gauza nabarmenenak azaltzen saiatu gara, beste zenbait puntu, hala nola, Bal en fokalizazio mailei zegokiena, baztertuz.
|
|
|
Sarrera teoriko metodologiko hau agian luzeegia gertatu den arren, uste dugu ezinbestekoa zela, izan ere, gai honi dagozkion azterketetan Genette ren sailkapena ezaguna bada ere, ez da gauza bera
|
gertatzen
Bal en teoriekin. Bestalde, hutsegiteak hutsegite, gauza nabarmenenak azaltzen saiatu gara, beste zenbait puntu, hala nola, Bal en fokalizazio mailei zegokiena, baztertuz.
|
|
|
Dena dela, Bal en teoria onartuta ere, uste dugu agian terminologiaren aldetik zenbait aldaketa lagungarri
|
gerta
lekizkigukeela. Gainera, narratzaileari eta fokalizatzaileari dagozkien ezaugarriak hain loturik egonik (pertsona gramatikalaren aldaketak fokalizatzaile aldaketa sortzen duela gehienetan da), bien arteko terminologiak bateratzeari bidezkoa deritzogu.
|
|
|
Bestalde, interesgarria
|
gertatzen
da, Fokalizatzailea estradiegetikoa denean eta fokalizatua sumagarria, nola ekintza ikusmira zabal batetik aurkezten zaigun:
|
|
|
Badirudi fokalizatzailea oso goian kokatuz, plaza osoan
|
gertatzen
dena ikusteko gai dela. Horrez gain," planu" hitzaren aipu esplizitu horrek, eszena filmatzen ari diren2 sensatzioa ematen digu.
|
|
|
Plano honetan gehien azaltzen den fokalizazio mota intradiegetikoa eta sumagaitza izateak ihesleak azken metro horiek nola sentitzen dituen erakusten du, heriotza aurretik pasatzen diren hiru minutu horiek xehetasun osoz sentiaraziz irakurleoi. Halaber, xehetasun hau hunkigarria
|
gertatzen
da iheslea zaurituta dagoenean fokoak mugimendu sinpleenaren traszendentzia nabarmentzen digunean.
|
|
|
Hauek lirateke aipatutako pasadizoak: a) Txikitan Kontxan aitarekin
|
gertatutakoa
b) Michèle rekin edukitako erlazioa c) Aitaren heriotza eta hileta d) Manuelekin izandako erlazioa eta militantziaren arazoa
|
|
|
Laguntza hauek Gerald Princek" narratarioa" deitzen duen instantziaren presentzia salatzen dute, argibide horiek ematean, une horretan irakurlearentzat beharrezkoa jotzen duen informazioa ematen duelako narratzaileak. Narratarioaren zeinu hauek nabariagoak dira kaleko eszenen planoan, bertan azaltzen diren deskribapenak erabat objektiboak izanik, laguntza horiek egoeraren ulermen osorako ezinbestekoak
|
gertatzen
baitira.
|
|
|
108 zenbakiko balkoia, odol koagulatuz mantxatutako adokina (2 eta 3 kapituluetan), adokin bustia (4 kapituluan), eta arkupeak (5 kapituluan). Gure iritziz, narratzaileak azken elementu hauek bereizteko eduki dezakeen arrazoia ihesaren planoa eta bertan
|
gertatzen
den heriotza behin eta berriro irakurleari gogoraraztea izango litzateke.
|
|
|
Alabaina, baieztapen hauek idazlearen helburu eta idazketabeharren inguruan zenbait argibide ematen badute ere, ez dute zertan argigarri
|
gertatu
kontamolde aukeraketari dagokionez.
|
|
|
Nobela honi dagokionez, idazleak interpretaziorako uzten dituen arrastoak euskal irakurleari semantikoki indartsuegiak
|
gertatu
zaizkio. Teknikaren alderditik narratzaileak egindako saio objektiboa, pertsonaiaren beraren ezaugarriek eta azaltzen den egoera sozialaren pisuak ezabatu egin dute.
|
|
|
Guztiarekin ere, konpromisoak, lehen esan bezala, ez zuen garaian irakurterraz eta euskararen onerako
|
gerta
zitezkeen nobelen argitalpena ekarri. Konpromisoa euskaraz idaztearekin soilik lotuta egonik, ordura artean indarrean zeuden modaz pasatako eredu literario zaharkituak baztertu zituzten.
|
|
|
Nobelak ez du derrigorrez pertsonaia batzuei leku eta garai konkretu batean
|
gertatzen
zaizkien istorioak kontatu beharrik izango. Jadanik nobela, Jean Ricardou idazle/ kritikari frantsesaren baieztapen ezaguna gogoratuz, abentura baten kontaketa izatetik kontaketa baten abentura izatera pasa da.
|
|
|
Wittgenstein gazteak zioena," ezin daitekeenaz hitz egin, hobe isiltzea", pertsonaia hauen patuaren adierazle
|
gertatzen
da. Becketten protagonistak isildu egiten diren moduan, nobela honetako protagonista ere azkenean zenbakietan babesa topatuz (Kant-entzat aniztasunaren sinbolo), betirako mututzen da.
|
|
|
Narratzailearen fokoak plaza errektangularrean
|
gertatzen
denaren plano orokorrak ematen dizkigu. Gertakaria tragikoagoa bihurtuko luketen iheslearen izen abizenak ekidinez, protagonisten desplazamenduak distantzia osoz (ik.
|
|
|
Are gehiago, lan bati" klasiko" adjetiboa jarriz gero, zureak egin du, Chesterton, Twain eta bestek iradoki bezala, liburu klasikoak, definizioz, ez baitira irakurtzen. Halako zerbait eman nahi izan dit aditzera berriki Donostiako udal bibliotekari batek Joyce-ren Ulysses ekin bere liburutegian
|
gertatutakoa
aipatu didanean. Dirudienez, zortzi urtetan hogeita hiru irakurlek edo eraman omen zuten nobela etxera, baina azken irakurlea bakarrik ohartu omen zen liburutegiko aleak zituen orri txuri ugariez.
|
|
|
Intrigaren denboraren esplizitaziorik ez dago eta ezin esan daiteke zehazki zenbat denbora pasatzen den (nahiz eta, geroago azalduko dugunez, bertan azaltzen zaigun" impasse" hori den deigarriena). Espazioari dagokionez, berriz, kontalaria hormak akoltxaturik dituen gela batean ohean datza, baina denborarekin
|
gertatzen
den legez, espazio fisikoak berak baino pisu handiagoa du kontaketak berak irudikatzen duenak. Era berean, eta espazio fisikoari dagozkion xehetasunetara itzuliz, esan dezagun, sapaiko ispiluaz eta leihoko burdina gurutzatuez gain ez dagoela beste ezer adierazgarririk.
|
|
|
Azken pertsonaia hau bizikletaz ibiltzen da (Molloy bezala) eta noizean behin," hitz egin" egiten du, bere mututasunaren ironia narratzaileak agertuz. a) Estazioari dagokionez, ez dago esplizitazio zehatzik nongo estazioa den jakiteko, nahiz eta dakigunez, bertan, oiloz betetako otarrak daramatzaten emakume" musu gorri bibotedunek" eta" koipez beterik bizikleta sorbaldan dutelarik" doazen gizonek trena hartzen duten. Halaber, deigarria
|
gertatzen
da estazioko" komun turkoetatik" ateratzen den usaiaren errepikapena. Azkenik, aipagarria da, halaber, plano honetan hizkuntza desberdinen erabilera (idazlearen beste bi nobeletan gertatzen den bezala):
|
|
|
Halaber, deigarria gertatzen da estazioko" komun turkoetatik" ateratzen den usaiaren errepikapena. Azkenik, aipagarria da, halaber, plano honetan hizkuntza desberdinen erabilera (idazlearen beste bi nobeletan
|
gertatzen
den bezala): kontaketa bera, bai lehenengo mailako narratzailearena, bai bigarren mailakoarena (Samuelena), beti euskaraz azaltzen da, baina estazioan dagoen gozoki saltzaileak, Doña Klaudiak, gaztelaniaz egiten du bere produktuaren propaganda:
|
|
|
Ondo esan dut, teoriaz. Praktikan besterik
|
gertatu
da(...)"
|
|
|
Obsesio bihurtzen den ama horrek, bere hitzek, protagonista izutu egiten dute. Ama da determinazio guztien batura, eta nolanahi ere, hortik ihes egin nahiak hizkuntzaren mugetatik ihes egin nahia, deserosoa
|
gertatzen
zaion hizkuntza tautologiko horretatik ihes egin nahia adierazten du.
|
|
|
Dudarik ez dago, gehienetan hala
|
gertatzen
baitzaigu, luzaroan zerbaiten esperoan gaudenean gure espektatibak ez direla betetzen, edo espero genuen horrek ez gaituela erabat asetzen. Ez da hau, inondik ere, orain argitara emandako Saizarbitoriaren azken nobelak, Hamaika pauso k, irakurle honengan sortu duen inpresioa.
|
|
|
Laugarren nobela honetan, nobela irakurtzen hasi orduko igartzen den saio literario ausarta egin du Saizarbitoriak. Hamaika pauso, gure iritzi apalean, Saizarbitoriak orain artean egin duen ahalegin anbiziosoena
|
gerta
daiteke, nobelaren beraren luzeraz haratago, kontaketa biribila, oso" lotua" eskaintzen digulako. Forma eta egitura literario berri bat egiten saiatu da egilea, bere hitzak erabiliz" abentura literario" berri bat.
|
|
|
Erlatibismo hau onartzeak" errealismoaz" haratago" errealismoez" hitz egitera garamatzan moduan, hurrengo pausua, Artearen beraren eta, Literaturaren kasuan, hizkuntza literarioaren beraren ahalmen adierazkorra auzitan jartzea izango da. Pinturan inpresionismotik abstrakziora dagoen aldaketaren pareko
|
gerta
daiteke XX. mende erdialdera nobelaren baitan Frantzian Nouveau Roman delakoak egindakoa. Mugimendu horretako egileen nobelak" objektuz jositako nobelak; nobela objektiboak" gisara definitu izan badira, teknika berriaz haratago planteiatzen duten" errealismo" berriagatik izan da (Robbe Grillet ek" erabateko subjektibotasuna" izendaturikoa).
|
|
|
Egileak ez zuen interesik izan historiaren nabarra askorentzat engainagarria erabat argitzen. Haren helburua gertakizunak, edozein eratan
|
gerta
eta imajina zitezkeelarik ere, ikaragarriak izan zirela baieztatzea baitzen. (92.or.)
|
|
|
Irakurleak, nobela honetan barneratu ahala, istorio nagusiaren garapenarekin bat, kontaketa bera eta kontamoldeak behin eta berriro esplizitatzen dituen narratzaile batekin egingo du topo. Narratzaile hau istorioa"
|
gertatzen
" den mailatik at kokatuta dago, beste maila diegetiko batean alegia, eta kontakizun den guztia kontrolatzen du. Bigarren maila diegetiko batean kontaketaren pisua protagonista nagusiak dauka, hots, Iñaki Abaitua hiztegigileak, eta hau Hamaika pauso izeneko nobela idazten ari da.
|
|
|
Nobela aurrera joan ahala, zenbait eszena errekurrenteki errepikatzen dira, kontaketa bakoitzean zenbait aldaera estilistiko sartzen delarik. Istoriotik at dagoen narratzaile guztiahaldun honek, komentario eta aurrerapenei esker, fragmentarioki garatzen doan istorioa irakurtzeko klabe eta laguntzak ematen ditu, horretarako, maiz kronolojian askozaz ere beranduago
|
gertatuko
diren gauzak iragarriz (prolepseak), edota pertsonaien eta gertakizunen gainean iruzkinak eginez19 Zentzu honetan, narratzaile guztiahaldun honek irakurketa kontrolatzen digu, eta askotan pasarte batetik besterako bidea ahalbidetzen.
|
|
|
Gutxi batzuk aipatzearren: " Ez zitzaion denbora asko falta Eduardo Ortiz de Zarate, Zigorrek modu berean egiten zuela barre egiaztatu ahal izateko" (17.or.);" Gerora bakarrik(...) ulertu ahal izango zuen haur abandonatuenak ere..." (10.or.);" Gerora jakingo zuenez, ez zen hala
|
gertatu
." (32.or.);" Historia horrek badu kontakizunarekin zerikusirik,..." (49.or.);" Oraindik ez gaude hor" (230.or.) edo gehiegi ez luzatzeko jadanik 107 orrialdean egiten zaigun amaiera trajikoaren iragarpena. zaizkiela (zaizkigula) askotan Saizarbitoriaren nobelek jasan dituzten irakurketa eta iruzkin literarioak direla medio. Badirudi teknikaren atzean dagoen interpretaziora pasatzeko gonbidapena luzatzen ari zaigula egilea.
|
|
|
Horregatik ez dute inongo garrantzirik Hamaika pauso n agertzen diren zenbait datu eta gertaerek nobelaren baitan duten aldaketa. Txuma Lasagabasterrek Hamaika pauso z egiten dituen iruzkinak ez direla" benetakoak" jakinda ere, berdin dio, izugarri" sinesgarriak"
|
gertatzen
baitzaizkio irakurleari. Gauza bera esan genezake Zabalegiren atxiloketaz eta komandokideez nobelan esaten direnei buruz:
|
|
|
Beste hiru nobeletan baino ahalegin handiagoa dago azken nobela honetan pertsonaien taxuketari dagokionez. Nobela irakurri ahala, irakurleak beren izakera eta bilakaera psikologikoaz datu ugari biltzen ditu zeharka, deskribapen psikologiko honen aberastasunari ihes egitea zail
|
gertatzen
zaiolarik. Beste pertsonaiekin dituzten harremanei esker jabetuko gara" patu tristera" kondenaturik dauden paperezko izakion nolakotasunaz.
|
|
|
Izan ere, narratzaileak dioskun moduan," kontakizun baten emanaldi desberdinen arteko xehetasun eta ñabardurak atzematea" (23) baitzaio gogoko edo, beste modura esanez," kontaketa, historia bera baino" (23) erakargarriagoa baita. Horregatik jotzen du beti istorio edo gertakari berak kontatzen dizkioten zaharrengana, Calvo Soteloren hilketa aipatze hutsarekin gertakari jakinaren kontaketari xehadura berriak eransten dizkiotelako," beste era oso desberdin batean
|
gerta
zitekeela" (101) pentsatuz.
|
|
|
1955 bitartean, gizarte industrializatu bat gorpuztu zela esan genezake. Horretarako, funtsezkoa
|
gertatu
zen emigrazioaren eragina (bitartean 484.420 pertsonak emigratu zuen Euskal Herrira). Honen guztiaren ondorioz, Barne Produktua% 270 igo zen.
|
|
|
Urtaroen araberako denboraren antolaketa tradizionalaren oinarrian, igarotako denboraren testuratzea Leturiari adierazgarriak zaizkion bizikizunak soilik aipatuz egiten da. Horregatik, ez du gehiegi axola udari dagokion atalean
|
gertatutakoen
berri ez izatea edo epe hartan hiru hilabete baino gehiago igaro zirela jakitea. Pertsonaiak antolatzen du nobelari dagokion aurkezpen kronologikoa, berarentzat garrantzia duten pasadizoak soilik azpimarratuz.
|
|
|
Bukatzeko, kontamoldeez gain, kronotopoaren, hau da, denbora espazioaren tratamendu modernoa nabarmendu nahiko genuke. Istorioa
|
gertatzen
den fikziozko bi hiri nagusiak zinemaren eragina bere egin zuen J. Dos Passos en Paralelo 42 (1930) nobelan erabilitako estrategiaz deskribatzen zaizkigu: kaleetako denden izenak, egunkarietako iragarkiak,... zuzenean transkribatuz, inongo abisurik gabe.
|
|
|
100 metro, irakurri baino gehiago, ikusi egiten den nobela dela. Bertan aurkitzen ditugu ihesaldiaren plano panoramikoak, bertan iheslearen baitan
|
gertatzen
denaren lehen planoak,... istorio nagusia bera ralentí an kontatutako travelling luzetzat jo genezake. Eta guztiaren oinarrian, plano desberdinen txandaketa gisara antolatutako kapituluak.
|