|
2022
|
|
|
Sexu diferentzia bazter utzi nahi izanez
|
gero
, bada sartaldeko hizkeretan hitz egokia, goi agintedunaren aldamenekoa izendatzeko: albotikoa.
|
|
|
Eta Axularrek aspaldi beste hau utzi zigun idatzirik: " Bekhatu tik sortzen eta heldu diren xertoak, landareak, fruituak eta ondoreak baitira"(
|
Gero
).
|
|
|
Jakintza ere finkatu daiteke, eta esan: txerto jakintza, edo, nahi izanez
|
gero
, txerto zientzia. Egitura hori baliatuz bultzatu zuten aspaldi Joxe Migel Barandiaran bezalako antropologoek herri jakintza hitza ere, etnografia eta folklore bezalako izen jasoen euskal ordain gisa.
|
|
|
Baina errege eta erregina pertsona izenentzat erabili nahi izanez
|
gero
, malgutasunez joka daiteke gure iritzian. Zilegi da esatea, errege seme, errege alaba, erregeorde edo erregegai edota printze printzesak erregina seme edo erregina alaba be zala izendatzea, are arrazoi gehiagoz euren aita errege ez denean.
|
|
|
—Hitz bi horiek, gaztelaniaz ez ezik, euskaraz ere
|
gero
eta gehiago entzuten di ra, Euskaltzaindiaren Hiztegian oraindino sarrerarik eduki ez arren. Baina gober nantza ondo agerian dakusagu, definizio eta adibide eta guzti.
|
|
|
—Bai. Luzapena hitz egokia, edo nahi izanez
|
gero
, luzatzea.
|
|
|
" Kontuz me hatxuekin. Niri ikuturik ere ez egin,
|
gero
!". Edo:
|
|
|
aurrez aurreko irakaskuntza. Edo Iparraldeko lokuzioa hobetsi nahi izanez
|
gero
: aitzinez aitzineko ira kaskuntza.
|
|
|
|
Gero
, nolako arnasa moduarengatik galdetzen badugu, izan daiteke:
|
|
|
—Harago ala haratago?
|
Gero
eta gehiago erabiltzen dugu —baita irratian ere— haratago forma. Badakigu zuzena dela, baina egunerokoan hara erabiltzen duenak, erabiltzen al du gero haratago?
|
|
|
Gero eta gehiago erabiltzen dugu —baita irratian ere— haratago forma. Badakigu zuzena dela, baina egunerokoan hara erabiltzen duenak, erabiltzen al du
|
gero
haratago?
|
|
|
Hala, Benito Lertxundik kantatzen dituen Xalbadorren bertso ederrotan: " Ene deia amodioaren/ bidez zinuen entzun,/ eta
|
gero
oinazen erdian/ mundurat eman ninduzun;/ biziaren grazia le henik,/ gero hoin bertze maitasun,/ berant jakin dut, ama maitea,/ zendako eman dautazun".
|
|
|
Hala, Benito Lertxundik kantatzen dituen Xalbadorren bertso ederrotan: " Ene deia amodioaren/ bidez zinuen entzun,/ eta gero oinazen erdian/ mundurat eman ninduzun;/ biziaren grazia le henik,/
|
gero
hoin bertze maitasun,/ berant jakin dut, ama maitea,/ zendako eman dautazun".
|
|
|
—Itxura duenez, azaroaren 10eko haustekundeetan abstentzioak dezente egingo du gora, politikarekiko gogaitze maila
|
gero
eta handiagoa delako herritarren artean. Politikarekiko desafekzioaz hitz egiten da...
|
|
|
Bizkai alderdian iraun du luzaroen, XIX. men dearen erdi ingurura arte edo.
|
Gero
hortik ere aldendu da.
|
|
|
Erlijio munduaren oihartzuna du reincidencia izen abstraktuak,
|
gero
lege eta zuzen mundura hedatu bada ere; bekatuarekin eta aitortzarekin lotura zaharra du. Behin erortzen denak baino birritan jausten denak zigor edo pe nitentzia zorrotzagoa behar duelakoa.
|
|
|
—Balio kontzesiboa duenean esaldiak, gaztelaniazko" aunque" delakoaren kidea, ekarriagatik, esanagatik, emanagatik soilik erabiliko nituzke. Edota euron ordez, aukeran, hurrengo hauek nahi izanez
|
gero
: ekarri arren, esan arren, eman arren.
|
|
|
Eguzkiaren irudiari tira egin nahi izanez
|
gero
, asma genezake: eguzkiari agurra egin, edo eguzkiari aupada bat egin edo eguzkiari topa egin, edo beste halakoren bat.
|
|
|
Eta Gregorio Arrueren beste hau ere eraz dator: " Otsoa, ardia utzita, burua zorabiaturik, aldapak behera amilka joan eta
|
gero
, mendiak barrena orroaz aienatu zan" (Santa Genobeba).
|
|
|
Nolanahi ere, aita santu ez nuke baztertuko, sustrai zahar sendoak dituenez gero. Sinonimo gisa bultza daiteke elizburu izen dape na, gura izanez
|
gero
.
|
|
|
Baina neure hizkeratik, indar be rezia duen hitz bat edo beste aipatzekotan, nahiz esanguraz guztiz bat ez datorren, norbaiti zuzendutako irantzat balioko luke esatea, potrozorria edo potozorria dela, oin esanahian ‘ladilla’ dena. Norbaiti aurrez aurpegiratu nahi iza nez
|
gero
, esan dakioke: Potrozorriori!
|
|
|
Neurez, gehiago joko nuke lagun izenaz baliatzera, eta oin horri tira eginez, lagunarte hautatzera. Edo nahi izanez
|
gero
, lagunartekotasun luzeagoa, baina ez dut azken honen beharrik ikusten.
|
|
|
Eta Axular klasiko handiaren errepertoriora joz gero, konpainia ederrean. Hara zer dioskun
|
Gero
(1643) bere obra urregorrizkoan," irakurtzaileari" zuzendutako gutunean: " Egun batez, konpainia on batean, euskaldunik baizen etzen lekhuan nengoela, ekharri zuen solhasak, izan zen perpausa, etzuela deusek ere hanbat kalte egiten arimako, eta ez gorputzeko ere, nola egitekoen geroko uzteak, egunetik egunera, biharretik biharrera luzatzeak".
|
|
|
—covid deritzanak ustekabean harrapatu gaitu, nahiz coronavirus izurritearen durundi hotsak, hasieran urrunetakoak, lehengo hiletik
|
gero
eta hurbilago en tzuten genituen, izurrite edo pandemia zelakoak panizurrite aitormena iristeraino, eta igarri orduko etxe barrura sartuta geneukan.
|
|
|
Eta azaroaren azkenetan gaudenez, iragarpen antzeko hau ere eraz dator, iragarten dena ziurrenik beteko ez bada ere: " Hazila hotz, negua motz; hazila bero, negua
|
gero
" (Gotzon Garate, Atsotitzak, 1.730). Eta aurreko horren kide dugu beste bat ere, hotza eta elurra elkartzen dituena:
|
|
|
Gas isuriak edo gasen isurialdiak aipa ditzakegu gaztelaniazko" emanaciones de gas" delakoentzat. Edota gas jarioak, gura izanez
|
gero
.
|
|
|
Arrasto hartzearen jarduera adierazteko, arrasto izenetik joz gero, aukera bat baino gehiago dira. Arrastotik jarraiki Iparraldeko lokuzio zaharrari eskua ezarriz
|
gero
, esan daiteke: arrastotik darraizkie andui edo ernamuin berriei.
|
|
|
Perifrasi modura erabil daiteke. Baina hitz bakarrera ekarri nahi izanez
|
gero
, horretatik datozen aditz bi begiz joko ge nituzke, ezeztatu eta ezeztu.
|
|
|
Olana ere esaten zaio, aintzat hartzeko izena hau ere. Baina izen garbiagoetara jo nahi izanez
|
gero
, itzal oihala edo itzalkia guztiz egokitzat ditut. Beste batzuek, hiztegi batzuek, hala ere, nahiago dute eguzki izenaz jokatu, eta eguzki oihala izena eman" toldoari".
|
|
|
—Gaztelaniaz," poner en valor" boladan dago, eta kutsaduraz,
|
gero
eta gehiago entzuten ari gara euskarazko jardunetan ere. Zer deritzazu?
|