|
2000
|
|
|
Trantsizio garaiak bizi ditu euskal gizarteak, eremu askotan gainera, baina
|
ezin
uka denbora dela trantsizio hori behar legez burutzeko. Denbora hori kudeatzeko buru hoztasuna eta erantzukizuna izango dira balorerik preziatuenak datozen hilabeteetan
|
|
|
Orduan piztuko zen zalaparta! Kontuak kontu,
|
ezin
uka diseinu xinplea dela, deigarria izan gabe bere presentzia duena; dinamikoa da, gainera, urdinez jantzia eta mokoa goraka duela," heldu nahi dugun tokira dago begira" esan zuen aurkezpenean Andoni Ortuzar zuzendari nagusiak. Logotipo berria Zarauzko Euskal.com TV enpresak sortua da.
|
|
|
Herri kazetaritzaren indartzea ere ikusi dugu aspaldion, herri aldizkarien bidez batez ere, baina irratiak eta telebistak ere baztertu barik. Eta Topagunearen baitara bildutako elkarteen artean ez da eredu finkorik izan, nork bere egoerari egokitu dio hizkuntza moldea, baina euskarak izan duen aberastasun handienetako bat herri kazetaritzan dagoela
|
ezin
ukatu. Sarri askotan itzelezko onarpenaz gainera.
|
|
|
Hondarrezko istmo hau eta Lekeitio herriarekiko hurbiltasuna direla eta, irla honek ez ditu irlen ezaugarri diren isolamendu baldintzak azaltzen eta horregatik, bertan ez dugu aipamen berezia merezi duten animalia edo landarerik. Hala ere, ingurune eder honen paisajearen zati baliotsu eta aberasgarria denik
|
ezin
ukatu.
|
|
|
Zerberri sailaren asmoa liburuak saltzea dela
|
ezin
ukatuko dugu, bestalde. Alde horretatik, beraz, nahiko pozik agertu behar genuke bi liburuokin.
|
|
|
Horrez gain, koartikulazio efektuak xeheki aztertu behar dira eta datu basean entitate bereizgarriadaukaten elementuak (alofonoak) zeintzuk diren erabaki. Elementu hauen definizioaez dator guztiz bat fonema edo alofono moduko unitate klasikoekin; horregatikhemendik aurrera soinu izena emango diegu (izan ere, elementu horiek azkeneansoinuak izango direla
|
ezin
ukatuzkoa da).
|
|
|
|
Ezin
uka marxismoak harrapakaritza ezabatzeko egin duen ahalegina eta teoriasoziologikoari egin dizkion ekarpen handiak. Baina, nola ez??, baditu beremugapenak.
|
|
|
Nahiz eta aspaldidanik esan duten espezializazioaren moda estatubatuarra irrati orokorrari zeharo nagusituko zitzaiola, egia esan, joera horren geldotasuna
|
ezin
ukatuzkoa da, berezitasun programatikoa iragartzen duten zenbait faktore ageri diren arren. Faktore horien artean, eskaintzaren aniztasuna eta teknologiaren bilakaera aipa daitezke.
|
|
|
Kazetaritza azken multzo honen barruan jarri dute adituek. Dena den, azken urteotan
|
ezin
uka daiteke, informazio kazetagintzan narrazioa ezezik bestelakoak ere erabiltzen direla.
|
|
|
Eta porrot horren arrazoi batzuk aipatzearren, ondokoak azpimarratu nahi genituzke: ...Gobernuak udalen eskuetan utzi zituen sistemaren antolakuntza eta finantzabidea, zentzu horretan maila bateko inhibizioa (ezina esatera ausartuko ginateke) erakutsiz166 Lehenago esandakoaren ildotik, antzeman daitekeenez, helburu edota nahi batzuen formulazio hutsak berehalako islarik ez zuen izan, nahiz hori bidera zezaketen egiturak eraikitzeko egin ziren ahaleginak azpimarragarriak izan zirela
|
ezin
ukatu. Izan ere, epealdi hartako testuinguruak gerra bat zela medio, non gizartearen aldaketaren aurkako erresistentziak gutxi ez ziren, ezta tentsio gabekoak ere, ez zuen politika liberala gauzatzeko erraztasun handirik ematen; hala ere, Estatu nazioaren markoan prozesu hori garatzeko eginahalak eta saioak eginez gobernuak eta administrazio liberalak berean gogor irauteak, eragin nabarmena izan zuen XIX. mendearen bigarren erdialdean, eta, ondorioz, Gobernua erreformei aurre egiteko egoera egokian egon zen.
|
|
|
Eta, baldin egia bada ezen jakintsuak bere burua ezjakintzat duela, nola erraiten baitzuen Publilio Siriarrak —Non pote non sapere qui se stultum intelligit—, jakintsua zen orduan don Frantzisko, zeren ikasleak baino gutiago dakiela aitortzen duen irakaslea, nola aitortu baitzuen berak, kontatuko dizut noiz, ez baitzitekeen bertzerik izan. Finean, Prima docet rectum sapientia, erraiten zuen Juvenalek, eta
|
ezin
uka ezen don Frantzisko gizon justua eta zuzena zela, eta bide justutik eta zuzenetik ibili izan zela, eta zuzentasun hura izan zitekeela haren jakintasunaren froga.
|
|
|
Eta, hartaraz gero, berehala luzatu zidan neskak kanabera eta eskaini zidan beita, amua ezin hobeki gordetzen zuena. " Amorioaren artean, zeren amorioa artea ere baita, berritasuna da inportantena, eta zu
|
ezin
uka bide onetik zoazela, mon petit, berritik berrirat zure lehen bi aldietan... Baina munduan ez dago bigarrenik hirugarrenik gabe... eta zer idurituko litzaizuke, baldin hurrengoan goiti beheiti biluztuko banintzaizu, eta bertze egiteko batzuk eginen banizkizu, guztiz ez-ohikoak...?
|
|
|
—Aitzakia xelebrea,
|
ezin
uka. Baina aspaldi ez nian halako farrarik botatzen.
|
|
|
Irribarre egin nuen berriz ere, baina hatzen dardarizo nabarmenek beste zerbait adierazten zuten, nik neure buruari ezkutatu nahi niona.
|
Ezin
uka dezaket: neure zer guztiak paper beldurgarri hartan hizki larriz eta argazkiz inprimatuta ikusteak zeharo inpaktatu ninduen, erraz ulertuko den moduan.
|
|
|
Bai opor onak orain dela bi urtekoak..... Eta gaur,
|
ezin
ukatu, Dabid faltan bilatu dut, orduko Rakel izatea desiratu. Gaur, hemen, primeran ibiliko ginen biok geure gisara.
|
|
|
Eta Dan bezala, ni ere telefonoaz nazka nazka egina nago, hain zuzen ere, Dabiden ezkutuko amodioaren berri aparailu horren bidez ezagutu nuelako; edota,
|
ezin
ukatuko dut, tarteka berari deitzeko gogoa etortzen zaidalako, eta aukera hori neure buruari guztiz ukatua diodalako; edota gaur Teresari deitu, eta berriro ere haren erantzungailua atera zaidalako.
|
|
|
Ni pentsakor egon naiz (neurri batean erraza iruditu zait hain orokorki hitz egitea, teoria horiek norberaren egoerara ekarri gabe, eta,
|
ezin
ukatuko dut Karmelo eta Ruben hain hurbil ikusirik, sekulako sentitu dudala Adela eta Estherren turismo sexuala zertan den ezagutzeko; eta gehienbat Karmeloren gogoetarekin bat egin dut:
|
|
|
lehenik nitaz eta, segidan, bidailagunei buruz. Eta ni,
|
ezin
ukatuko dut, deseroso sentitu naiz gizon horren alboan; etengabe egiten zituen korrokada ttikiek eta, bainatu arren, zabaltzen zuen izerdi eta kolonia usain sarkorrek izango zuten horretan eraginik. Bestalde, haren keinuek ere zerbait ekartzen didate gogora (beharbada aitaren zerbait, zeren Tomek berrogeita hamar bat urte izango baititu), oraindik zer den zehazki ez dakidana.
|
|
|
Gatz eta hondarrezko basamortu hura, zenbait tokitan itsasoko maila baino beherago zegoena, niri fotografiagarri eta filmagarri baino gehiago hipnotizagarri gertatu zait. Eta,
|
ezin
ukatuko dut, muino horretatik behera heriotzaren bila lasterka joateko gogo bortitza etorri zait.
|
|
|
Egia esatera, hotelera heldu, eta harrera gelan nire izena aipatu dutenean, ez naiz Las Vegaseko hartan bezainbat harritu, zeren Karmeloren deiek jakitun jarri baininduten. Baina
|
ezin
ukatuko dut telegramak niregan hotzikara ttiki bat eragin duela eta aurpegia nola mudatu zaion ikusirik, baita Rubeni ere.
|
|
|
" Zulo horrek, hutsune zirkular horrek sekulako indarra ematen dio eskulturari". Dabidek eta biok barreari ezin eutsiz,
|
ezin
ukatuko dut baiezko imintzioak egin genituen, eta artean gure lagunak zirenak joan bezain laster, irriz karkailaka lehertu ginen. " Azkenean arte galeria bat zabaldu dugu", amaitu zuen Dabidek.
|
|
|
2000ko kultur tantak aztertzeko garaian, azken orduko berrien larritasuna dela eta, egokiago deritzot atzetik hasteari. Oro har, euskara eta euskalgintzaren alorrean garai ilunak datozkigula
|
ezin
ukatuko dugu. Aurreko urtean garbi geratu zen Kontseiluaren sorrera eta lana txalogarriak izan direla euskaldun guztiontzat, bai motor gisa (orain arte ikusi ez den maila batean, era bateratuan eta ukitu gabeko sektoreetara iritsita, industria adibidez), bai euskalduntze prozesuan sinesten duten gehienen ahaleginak bildu eta elkartzeko ardatz gisa ere.
|
|
|
Departamendua bera ere aipatu izan da hizkuntzaren berpizkunderako bide gisa, baina oraingoz politika eta hizkuntza nahasi dituzte departamenduaren aurkako jarrera dutenek eta bidea ez da arantzarik gabekoa izango. Eta Ipar Euskal Herrian euskararen egoera aztertzen duen Larrun aldizkariaren 36 alean Itxaro Bordak salatzen duen moduan, eta Hego Euskal Herrian bide beretik goazela
|
ezin
uka, gure hizkuntza abertzaleen artean sinesgarritasuna galtzen ari bada, konponbide zaila izango du galera horrek, eta gainera ezin izango zaio inori errurik leporatu.
|
|
|
Alde batetik oso ona da, beste lekuetako antzerkigintzarekin parekatzeko aukera ematen baitu. Eta
|
ezin
ukatuko da euskal taldeen maila bikaina dela, jasotako sariak eta ikusle kopuruari begira, Estatu mailan puntan dagoela. Baina honek badu alde txarrik ere, euskarazkoak gehienetan espainierazkoen bertsio baizik ez izatea, batzuetan laguntzetara iristeko aitzakia baino ez.
|
|
|
Bi biok loturik daudela
|
ezin
uka. Aurrerago ibili naiz diru publikoa dela eta ez dela.
|
|
|
Esan legez, lege testu horren atarirako eta aurkezpenerako idatzi zuen Portalisek bere hitzaldi ospetsua. Idatzi, maisuki eta dotore idatzi zuela
|
ezin
uka. Hainbatez, Portalisen testu hori klasiko egin zaigu zuzenbide munduan, dela kodegintza berriaren filosofia erakusle moduan, dela iraultza frantsesak ekarri zuen gizarte burges horren antolamendu zibilaren agertoki gisa.
|
|
|
Jurisprudentzian dihardutenei egotzi zaie ñabardura, bilduma eta iradokizun multzoak larregi ugaltzeko eraspena. Egozketa hori oinamduna izan daitekeela
|
ezin
uka. Baina, non, zein arte edo zientziatan ez dago norbera ere halakoetan jausteko arriskutik salbu?
|
|
2001
|
|
|
"
|
Ezin
uka gauza bitxirik ikusi dugunik" zioen segidan," Euskararen aitzakia dela eta hor azaldu zaizkigu zazpi probintzien batasunaren etsai amorratuak, Nafarroako UCD eta PSOEkoak, Euskal Herriaren seilu argi eta garbia zeraman kanpainan parte hartzen". Kritikoa zen artikulua jarrera honekiko, baina egun inork imajinatzen al du Miguel Sanz txandala eta petoa jantzita lekukoa eskuan duela?
|
|
|
Ark ere zerbait ona nahi du beretzat eta horregatik il du bere burua". Erabat ados egon gintezke iritzi horrekin (idazlantxo hau zirriborratzen ari den hau hala dago behintzat), baina Kaputxinoen ardurapean zegoen aldizkari baten editorialean agertzeko ausart samarra ere bazela
|
ezin
ukatu (Aita Santutik hasita, Eliza osoa aurka izango zutela pentsatzerik ere badago). Hala ere, beste bat zen beraiek hizpide zuten auzia:
|
|
|
Hots, omen baita. Eta, hasierako mapari arreta eskainiz gero, munduaren zilborra dirudiela
|
ezin
ukatu. Bertan Europako mapa mutua ageri da, Nafarroa bere baitan irudikaturik.
|
|
|
Elkarteko kideek azpimarratu dutenez," egunero Beleixe, astero Oixe eta hilabetero Guaixe". Izen hauek direla medio, Sakanan, eztabaidaren bat ere gertatu dela
|
ezin
ukatu. Egia da antzekotasunak nolabaiteko lotura eskaintzen diela, hurbileko bihurtuz.
|
|
|
Bigarren partean, ETAren ideologia, antolaketa, teknika terrorista azaltzen ditu, Burgoseko auziaz bukatzeko.
|
Ezin
uka denetik irakurri beharra dagoela. Baina kontuz!
|
|
|
Sarien artean dagoen Europan barrena egindako hamar eguneko bidaiak euskal idazle askoren arteko harremana estutu du. Urruzuno topagune garrantzitsua da,
|
ezin
ukatu. Baina herrena da, bertara EAEko gazteak soilik aurkez daitezkeen heinean.
|
|
|
Estazioan mutua eta Samuel dauden modura, esperoan jarraitzen du protagonistak. " Esperoa espero hutsez" betetzeko momentua heldu bitartean hizkuntzaren beharra
|
ezin
ukatuz. Kontatu beharra, behin eta berriro traizionatzen gaituen hizkuntza.
|
|
|
Henry James), egile iparramerikarrek objektiboki behagarriak diren gertakizunetarantz lerratuko dituzte euren unibertso literarioak. " Zine kamara" edo" narrazio objektiboa" ere deitu izan zaion teknika honen oinarrian, Teoria Konduktistaren ideiak zeudela
|
ezin
ukatuzkoa da. Azken honek psikearen barrubizitza ukatuz, instrospekzioa baztertu zuen ikerketa metodo bezala.
|
|
|
|
Ezin
ukatuko dugu literatura iturri dokumental garrantzitsua dela ohituren, jantzien eta jokabide sozialen garapena aztertzeko. Guk geuk ere, irakurle garenaldetik, zenbat zor diegu Dostoievski, Chejov, Tolstoi edo Turgueniev i, Errusiazdaukagun irudiari dagokionez?
|
|
|
Egia da XIX. mendean burgesiaren mundu etaantolamendu moralaren berri eman zigula nobelak, edo, aproposago esanda, gizarte hark bere buruaz zuen irudikapena.
|
Ezin
ukatu nobelaren garrantzia gizartemodernoaren imajinarioa elikatzeko orduan: maitasuna, adulterioa, gatazkasozialak, eta abar.
|
|
|
Baina, gatozen berriz ere graduazioetara. Izan ere, HamaikaPauso gure modernitatearen gailurtzat jarri badut,
|
ezin
uka bi nobelen arteandagoen aldea. Zeintzuk dira alde horren markak?
|
|
|
Oihal handi fina izaten da, zetazkoa edo ehunezkoa, askotan kolore anitzekoa, gorputz guztia biltzen duena.
|
Ezin
uka oso polita eta airosa izaten dela.
|
|
|
Mirestekoa litzateke, beraz, egokiagoa eta aberatsagoa izatea euskal hiztegia filosofia eta jakintza-gaiak adierazteko, entzun ohi dugun legez, inguruko erdara harroena baino. Berez gai denik euskara horretarako eta gehiagotarako, beste edozein hizkuntza den bezalaxe,
|
ezin
uka, baina egungo egunean landugabea luzaro landuak baino gaiago eta zehatzago izan. Gaitz dirudi.
|
|
|
Ez zen ausaz langilerik langileena izan; bai, ordea, eragileena, besteak mugiarazten zituena eta besterentzat bideak zabaltzen saiatzen zena.
|
Ezin
uka mugak landatzen zituenik, bestetan esan dudan gisan. Ez, haatik, norbaitek Garaian2 landatzen zituenak baino estuagoak eta zorrotzagoak.
|
|
|
|
Ezin
uka mende laurdena doala, ez gehiago eta ez guttiago, 1956tik 1981era. Halaz guztiz, doubting Thomasen batek (nik neronek, esaterako) gogoeta bidegabekoren bat egin dezake:
|
|
|
|
Ezin
uka zaharra naizela. Badira halaz guztiz esanak eta eginak, egoerak eta jarrerak ezagutu ez ditudanak.
|
|
|
Bide ibiliak, betikoak, erosoak eta maldarik gabeak izan ohi dira, ezagunaren ezagunez aspertzen bagaituzte ere. Saioak, probaketak, berriz,
|
ezin
uka beharrezkoak direnik, ez bailitzateke bestela lurralde berririk aurkituko. Baina zaharrak erosoak bezain nekagarriak gertatzen dira bide berriak.
|
|
|
Gurea ote dugu Baroja? Gure artean jaioa denik,
|
ezin
uka. Deus gutxi da hori, horratik; gehiagorik nahi genuke.
|
|
|
Zaharragoen poesia lanak, atzokoenak edo bart arratsekoenak batik bat, ia zeharo arbuiatzeko eskubide osoa du eta arrazoirik gabe ari denik ere ezin esan daiteke erabat. Horrelako garbiketak, atseginak ez badira ere, egin behar ditu nork bere etxean noizik behin bederen, zoko zikinak astinduaz, eta
|
ezin
uka daiteke osasungarriak direnik. Halaz guztiz ere, ordea, hizkuntza lehenago landu dutenek, baita moldakaitzenek ere, zerbait utzi digute:
|
|
|
Nola garbitu, ordea, jatorrizko bekatu horren ondorenak?
|
Ezin
uka gainera, barrengo mintzabeharrak hala agintzen zielako edo, nahiago zutela bere bidetik ibili hizkuntza gaietan. Eta ezin uka guk ere, lotsagarria izan arren, atseginago zaizkigula sarritan, bihotz bixigarriago, holako ardi galduen ibilerak beti bertute bidetik sailean dabiltzanenak baino2 Guztion maisuak dioenez," bethierekoak higuintza emaiten du, alda nahia ekhartzen du3".
|
|
|
Ezin uka gainera, barrengo mintzabeharrak hala agintzen zielako edo, nahiago zutela bere bidetik ibili hizkuntza gaietan. Eta
|
ezin
uka guk ere, lotsagarria izan arren, atseginago zaizkigula sarritan, bihotz bixigarriago, holako ardi galduen ibilerak beti bertute bidetik sailean dabiltzanenak baino2 Guztion maisuak dioenez," bethierekoak higuintza emaiten du, alda nahia ekhartzen du3".
|
|
|
Guk, zaharragoek, ez omen dugu haien berri jakin ere nahi.
|
Ezin
uka, hori ere.
|
|
|
Edipo, Macbeth, Don Quijote, Faust, Aita Goriot, Stavrogin eta horrelakoak.
|
Ezin
uka daiteke sorkari horien handitasuna, eta ez dago ukatu beharrik. Eta, hala ere...
|
|
|
Egiteko hori, Xanti Andiaren itzulpena, gutxik burutuko luketenetakoa dela nabari da.
|
Ezin
uka, gainera, egoki eta estutasunik gabe burutu duela Etxaidek. Oztopoak, eragozpenak ezin konta ahala aurkitu behar zituen bere bidean eta gehienetan ez zaio irudituko ere irakurleari leku hartan eragozpenik izan zitekeenik.
|
|
|
9 Larramendik izkribuz eta predikuetan erabiltzen zen euskara garbitu nahi izan zuen, jaso eta aberastu; eredu bat sortu eredurik ez zuen hizkeran. Eta
|
ezin
uka nahi zuena erdietsi zuela, hein jakin batean, beti gertatu ohi den gisa, Gipuzkoan eta, elkarren hurren, Bizkaian eta Nafarroan. Hautatu zuen gipuzkera, oharturik ala oharkabez, Beterrikoa izan zen, eta hori da gero Larregiren ondotik ibili zen Lardizabal zaldibiarrak, Larramendiren gramatika ia ia hitzez hitz aldatzeaz gainera, [Testamentu  zarreco eta berrico] Condairan (1855) bereganatu zuena.
|
|
|
Nahiz eta euskaraz idatzi den guztia (eta esan edo kantatu den franko) euskal literaturan sartzen dugun, hemen sartzera goazen gisa,
|
ezin
uka lezake gauzen berri dakien edozein guretarrek maizago topatzen dugula behealdeetan narraska gaindegietan hegaka baino. Urria dugu, arras berankorra izateaz gainera; exkax xamarra ere bai, hitz lotsagarri honetaz balia banaiteke.
|
|
|
Euskaldun izatea ez da gizon izateko era bat besterik, gizon oso eta betea izatekoa horretarako kemenik dugunean, Txillida izatea gizon izateko bidea eta modua den bezalaxe. Ezin dezake Txillidak bere nortasuna uka, eta
|
ezin
uka dezake, dioena dioela eta degiena degiela, bere euskaltasuna. Bere nortasuna ukatzea eta murriztea bezainbat bailitzateke.
|
|
|
|
Ezin
uka zezakeen, batik bat, herri xume horrek artean ezagutu duen ordurik larrienean jaio delako. Indartsuen alde jaiki zitekeen, noski, indartsuen eskaintzak tentagarriago baitira beti; inoiz baino areago egungo egunean, eta inorentzat baino gehiago plazagizonarentzat.
|
|
|
Ez da ere ahaztu behar Luis Eleizaldek, beste askoren antzera, ez zuela euskara erabili Landibar, bere nobela bakarra, idatzi zuenean. Jendea politikaz bereganatu nahiak bultzatu zuen horretara dudarik gabe25,
|
ezin
ukatuzko arrazoia, baina tartean bazegoen ere sendo tinkaturiko usadioaren zama.
|
|
|
Askotan aipatu da, eta ez da oraingoz ahaztuko, Espainiako irakaskuntza ofizialak izan duen eta duen egiteko kaltegarria.
|
Ezin
uka liteke, baina esan ere egin behar litzateke, ahazteko erraztasuna denez, irakaskuntzan ziharduten erlijioso ordenak. Frantziatik eta Portugaletik bidali ondoan, Espainiako lurralde zabal batean kokatuak, erakunde ofizialak bezain etsai bederen izan direla gurearentzat, eta neronek ere ez dut halako esperientziaren [aipatu] beharrik33.
|
|
|
Honi buruz zerbait esateko gogoa nuen aspaldi, baina, izan ere, nahiago izan dut itxarotea, Euskaldunon Egunkaria n hasitako artikulugurutzaketahorren (XI eta 5) eta, batik bat, ondoren itzultzaile euskaldunen zerrenda elektronikorawe bratutako mezuen tonua kontuan hartuta: ur horietan murgiltzeak beldur pixka bat ematen didala
|
ezin
uka. Pentsatzen dut arazoa patxada handiagoz hartzeko nahikoa denbora igaro ote den.
|
|
|
Diario Vasc o ko Felipe Juaristik (VIII), ordea, ez zuen busti nahi izan, eta Unamunoren Paz en la guerralibu ru arekiko konparaketa lainotsu batzuez gain, ezer gutxi esan du Txillardegiren azken lanari buruz (izan ere, kasik lerro gehiago eskaintzen dizkio idazle bilbotarraren nobelari Putzu ri baino...). Luis Mari Mujikak zorroztasun handiagoz epaitzen du nobela hau (Ega n, 1999/ 4, 243), bai defendatzen dituen tesi historikoei dagokienez, baipe rtsonaien eta ekintzaren bilakaera literarioari dagokionez, baina, oro har,
|
ezin
ukatu tentu handi (egi) z jokatzen duenik.
|
|
|
interes gutxiko fikziozko autobiografia, postalitxura gehiegizkoa duen deskribapen sorta eta kokapen historiko gatazkatsua zehazteko ahalegin eskergarri baina astun samarra. Elementu horiekin nekez eraiki zitekeen nobela bikain bat, nahiz eta, Felipe Juaristik azpimarratu bezala, arin irakurtzen dela
|
ezin
ukatu; Putzu ren estiloaz, ordea, ezer gutxi gehiago esan daiteke, trabarik egiten ez duela baino. Egia esan, formaren eta mamiaren arteko dialektikan mamiaren alde egin ohi duenetakoa naiz, baina soiltasun formalak, bertute izateko, ganora handiagoko euskarri bat luke.
|
|
|
Nafarroa Garaian haurren matrikulazioen datuak, Euskal Autonomi Erkidegokoak, Iparraldean kulturalki eta hezkuntzan dauden ezinak eta trabak tarteko, euskararen berreskuratze lanen presentzia, Oinarriak taldearen deiari jarraituta, ofizialtasunaren aldeko sinadura bilketa mugimendua. Ados, egoera latz baten adierazgarri direla
|
ezin
uka, bestela zertarako Korrika, AEK, Oinarriak, Seaska, Araban Euskaraz, Herri Urrats, Kontseilua eta halakoak?
|
|
|
Parrean ez denean, norbera gutxi edo asko galtzen —itxuraz edo nolabaiteko ustez, behintzat— geratzen bada zerbait/ norbait maitatzean, sor dakizkioke problemak.
|
Ezin
ukatu maitatu ordez, zerbaiten edo norberaren edo norbaiten gurtza nabaritzen dugula, askotan, gugan. Baina hala eta guztiz ere, argi dago gizakiak onerako joera garbia duela, parrean jokatzen duen une orotan azaltzen denez.
|
|
|
Hala ere, apenas izan zuen erantzuteko astirik, ohean sarturik baitzegoen. Hilketaren xedeaz –eta besterik baztertu gabe–, formula atal edo lorearen lapurreta izan zenik
|
ezin
uka zitekeen. Hala frogatzen baitzuten miaketa egin izanaren arrasto garbiak ziren hango nahasmenak eta anabasak.
|
|
|
Gizon ttikiak begiak erabat zabaldu zituen. Begi urdin ikaragarriak ziren (une hartan harritu ere egin nintzen,
|
ezin
uka, ez bainien ordu arte erreparatu itsasorako leihoak ziruditen begi haiei) zurgagailu eskerga modura inguru guztia berenganatzen zutenak. Ondoren bere ezpainek irribarre ñimiñoa zirriborratu zuten, gu bion arteko tarte izoztua marraza zorrotzena bailitzan alderen alde ebaki zuena.
|
|
2002
|
|
|
Jende ezaguna zela
|
ezin
ukatu. Zein ote haien proposamena?
|
|
|
Espainiako Gobernuak alderdien lege aurreproiektua onartu ondoren, maiatzean zehar Kongresuaren esku izango da eta ekainaren bukaerarako dena prest izan daiteke Batasuna legez kanpo uzteko. Erantzun hotsak entzuten hasi dira pixkanaka euskal gizartean, baina
|
ezin
uka azken 25 urteetan Espainiako Gobernutik ehundutako egoera larrienetakoaren aurrean, euskal aktore politiko eta gizarte eragile gehienen errakzioa epela izaten ari dela. EAJk eta Ezker Batuak Kongresuan erantzungo diote lege aurreproiektuari eta EAk manifestazio erraldoi bat antolatu litzatekeela uste du.
|
|
|
Euskal unibertsitatea egundaino ez da ametsen erresumatik lurrera jaitsi, baina euskaldunok aspalditik biziki nahi izandako desira dela
|
ezin
ukatu, 1972ko udaberrian ZERUKO ARGIAk plazaratzen zuen editorialean ikus daitekeen bezala (ikus Hemeroteka). Haatik, urrun samar sumatzen zen amets horren lorpena, eta haranzko bidea nonbaitetik hasi beharra zegoenez, pragmatikoki ekin ziotenekin bat zetorren gure aldizkaria:
|
|
|
Euskal gizartearen irudi eta erretratu izan daitekeen honetan, gatazka politikoa, baserriko bizimoduaren gainbehera, herri txikietako bizimodua... azaleratuz doaz, eta jarrera politiko desberdinen arteko amildegia begitantzen. Edonola ere, tesi nobela izan gabe (eleberriaren amaiera irekia, protagonista nagusiaren bakardea begitantzen digun bigarren pertsona narratiboa,...),
|
ezin
ukatuzkoa da testuaren alderdi ideologikoaren esplizitazioa: azken igoeran protagonistak lagun duen damututako presoaren karakterizazioa (datumutako presoa [Txaflis]= koldar hutsa), hirugarren pertsonako narratzailearen ahotan jartzen diren" zipaio" edo" txurriano" bezalako hitzak,... zalantzarako aukera gutxi uzten dute.
|
|
|
Baina eleberriaren punturik ahulena, beharbada, pertsonaiei ematen dien trataera da, gertakarien kontakizunak ez duelako haien psikologiaren garapenik islatzen. Horri gaineratzen badiogu hariaren sinpletasuna edo kausalitate falta, K. Mitxelenak aipatu bezala,
|
ezin
ukatuko dugu oraindik ohiturazko poetikaren alorrean sartzen dela. Rojoren aburuz, Joanak joanek ez du zerikusi handirik aurreko eleberri historikoekin, eta, hori delaeta, ohiturazko eleberrigintzatik gertuago dagoela esaten du eta Domingo Agirreri egindako omenaldi gisara kontsideratzen.
|
|
|
Itxartu zaiz, euzkotarrak! Amak deituten deusku eta dei ori entzunaz, guk seme onak lez laguntza
|
ezin
ukatu. " Lekeitio" ko EuzkoBatzokija" da gaur deitza dagubana ta lekeitiar ona danak erantzun biar dau bere izena emonagaz bertako bazkide ixateko.
|
|
|
Nire ardaua ere amaitu zan, eta oso ona eta egokia zala
|
ezin
ukatu.
|
|
|
Beraz, sailburuarengandik jasotako mandatuak forma hori hartu zuen. Formulazioa zabala da,
|
ezin
ukatuko dugu, baina lanerako bide egokia markatzen zuen.
|
|
|
Zeren eta esaldi osagarri luze edo konplexuak emate aldera, eta irizpide komunikatibo huts batetik,
|
ezin
uka baitaiteke ulergarriagoa dela, askoz eraginkorragoa dela, baliabide prepositibo aurkezle bat ezen ez bere kide pospositiboa. Gustatu dakiguke edo ez, zoritxarrekoa iritzi diezaiokegu edo ez, euskararen tradizioaren ikuspegitik, baina halaxe da, gainera tradizioak ere aldakorrak dira?. Ikus, adibidez, Edorta España itzultzaileak Administrazioa Euskaraz aldizkarianeskaintzen digun adibidea, administrazio testu batetik aterea?
|
|
|
Programas Renovados de EGB() etaOinarrizko Kurrikulu Diseinua (1989).
|
Ezin
uka euskararen didaktikan ahaleginhandia egin dela, bai hizkuntzaren kurrikulua zehazten eta bai didaktika arloan ere.Baina berrikuntzaren hastapenetan gaude oraindik. Gainera, hezkuntzaren azkenerreformak (1989), ikuspuntu epistemologikotik begiratuta, ekarpen handiak eginbaditu ere, psikologiaren ezaugarri oso markatuak izatea leporatu izan zaio, osozentratuak ikaskuntza prozesu orokorretan?, diziplinaren didaktikaren kaltetan.Horrekin esan nahi dugu irakaste/ ikaste prozesuan irakasgai den objektuan (euskararen deskribapenean) ez dela arreta handirik jarri, nahiz eta jakin horren gaineanegiten direla ikaskuntzak, matematika irakatsi/ ikasten da, teknologia irakatsi/ ikasten da, hizkuntza irakatsi/ ikasten da...?.
|
|
|
Egoera jasangaitz hori normaltzat jo eta arazoa ezkutatzea lortzen da, joera areagotu baino egiten ez duena. Joera hori areagotzen duen beste aldagai bat
|
ezin
uka daiteke Inglehart ek aipatu eta aurrerago landuko den belaunaldi berrien balio aldaketa ere badela. Enpleguari eta aisialdiari buruzko irakurketa berriek horretara bultzatzen dute.
|
|
|
Sarri, arrazoizko portaera batzuk ikusita, berekoikeriatzat jo ohi dira jarrera berri hauek.
|
Ezin
uka daiteke Melucci k (2001) ohartarazi zuen moduan, egitate sozialen desbideraketa indibidualista eta subjektiboa emateko arriskua dagoela. Horren froga garbia lirateke nartzisismoaren kultura, harreman sozialak etika pribatura mugatzea edo hedonismo estetizista.
|
|
|
Era berean, aipatzen diren arren?, liburu honetan ez da egiten emisora edo kate erraldoien historia, horiek bai baitituzte beren laudatzaile propioak, baina
|
ezin
ukatu horiek ere euskal irratigintzaren parte direla, horregatik aipatzen ditugu?. Baina ez gara ur horietan oso sakonera sartuko; esan bezala, horiei buruzko historia aurkitzea erraza baita.
|
|
|
Modernitatearen izenean, arrazionaltasunaren izenean, merkatu librearen izenean, arriskuan jartzen ari da kultura aniztasuna. Errudunak bilatzen hasita,
|
ezin
ukatu asko daudela; hala ere, indartsuenen artean hedabideak daudela gogoratu behar. Gero eta garrantzi sozial handiagoko hedabideek aniztasunaren alde zein kontra jo dezakete; baina historiak dio, errazago dihardutela estandarizazioaren alde dibertsitatearen alde baino.
|
|
|
Hori bai, pertzeptzioa gidatua da, zeren ohiturak gidatzen baikaitu; eta,
|
ezin
ukatu, hori oso erreflexu kulturala da. Esate baterako, euskaraz elurra zuria eta hotza da; izan ere, elurrak Euskal Herrian ez du-eta hainbesteko presentziak, ezta garrantziak ere gehiago zehaztua izateko.
|
|
|
Hanibal, Hamilkarren semea, kartagoarra. Egia bada inork zalantzan jartzen ez duena, alegia erromatar herriak beste leinu guztiak gailendu zituela adorean,
|
ezin
uka daiteke erromatar herriak indarrean nazio denak batera gainditu zituen neurri berean nabarmendu zela Hanibal zuhurtasunean gainerako gudalburuen artean. Italian borrokatu zen beste bider, beti atera baitzen nagusi, eta sorterrian, bere herrikideen ikusiezinak makaldu izan ez balu, badirudi erromatarrak garaitu ahal izango zituzkeela.
|
|
|
Bel du rra hor dago, baina baita ere beharra. UPV/EHUko esperientzia ikusita, eta
|
ezin
ukatu euskalduntze prozesuak aurrera egin duenik, unibertsitate elebidunak mugak dituela nabarmena da. UPV/EHUn zenbait ikasketa euskaraz egiten dira, Euskal Adarrak gune euskaldunak dira..., baina, oro har, gaztelania da jaun eta jabe.
|
|
|
Neurri hauek guztiak asko hobetu badaitezke ere,
|
ezin
ukatuzkoa da bilatzen dugun helbururako neurri ezinbestekoak direna.
|
|
2003
|
|
|
Horrek alderdi nagusi batzuen kritika eragin badie ere. Sektore abertzale eta aurrerakoi askotan ilusio handia sortu dutela
|
ezin
ukatu.
|
|
|
«profesional ona izan eta kitto». Arrazoi puska bat badago esaldi horren azpian eta
|
ezin
uka egiten ari zarenaz zenbat eta gehiago jakin gero eta hobeto burutuko duzula egin beharrekoa. Hala ere, estatistikoki frogatuta dago, zenbat eta luzeagoa izan proiektua gero eta konfliktu handiagoak sortzen direla hiru parametro hauen artean:
|
|
|
Kaltearen zati bat egina dagoela
|
ezin
ukatu, hala ere. Inpaktu bisuala handia da dagoeneko, are gehiago herriak suntsituta.
|
|
|
Politika itsua ta ergela egiten dutela? Bai, hori
|
ezin
ukatu diteke. Diruarekin gauza onak eta oso txarrak egiten dituztela?
|
|
|
2.2.1 Joan zan gizaldira arte, ez dot ezagutzen euskerazko antologiarik. Gizaldi horretan egindako bilduma batzuk antologia antza daukeenik
|
ezin
ukatu: F. Michel-en Le Pays Basque eta J. Salaberryren Chants populaires du Pays Basque (biok, herri elertiaren arlokoak), eta Gipuzkoan José Manterola gazteak argitara emondako Cancionero Vasco().
|
|
|
hainbeste gizon jakintsu gure hizkuntza zaharra aztertzen ikusteak, halako harrokeritxu bat be sortu dau euskaldunon bihotzetan: " Bagara, antza, zerbaiten jabe!"
|
Ezin
ukatu, ostera, geu euskaldunok nagiak eta zabarrak izan ez gareanik (baten batzuk alde batera itxi ezkero), geure hizkuntza sakon ezagutzen. Baina, hau be esan behar:
|
|
|
Azken oharra: dana dala,
|
ezin
ukatu euskereak badituala gaur hortik eta hemendik bereganatutako berba asko (batez be, latinetik, zuzen zuzenean, edo inguruko erromantze hizkuntzen bidez), ta baita gramatika arau edo lege batzuk be. Beste edozein hizkuntzak lez, euskereak be lapurretan eginaz gorde dau bere bizia, eta izan dau bere aldatzea edo eboluzinoa (agiri danez, euskerearen aldaketa honeek beste hizkuntza askotan baino astiroago egin dira; baina, bizirik dagoana, aldatuz doa, ta euskerea be bai!)
|
|
|
lehenengo bertso biak, irudi ederren bat eskaintzen deuskue (izaditik harturikoa, batez be); hurrengo biak, eskalearen gogoa agertzen dabe zuzen zuzenean. Itxura baten, zati biok ez dabe euron artean zerikusi handirik (logika hotzean, behinik behin); baina
|
ezin
ukatu badagoala, ederraren aldetik.
|
|
|
Lanbide horretan aurrelari izan danik
|
ezin
ukatu. Dana esateko, bazituan aurretiko apal batzuk.
|
|
|
Bai,
|
ezin
ukatu jonat bera alboko gelan eukiteak morboa pizten deustana. Uste jonat aspaldian ez legez izorratuko hautala esan zuen arropak erantzi ahala.
|
|
|
Geienak emakumeak. Oen kontra esaten dira asko gauza, baña
|
ezin
ukatu diteke errietako jaieraren geiena emakumeetan dagoala" (1998: 116). XIX. mende osoan joera hori areagotuz doa.
|
|
|
hilabete luzeetarako kartzelara joan behar izan zuen berriz ere. Kontraste gizona zenik
|
ezin
uka: seigarren agindua ez bazuen askorik errespetatzen eta moral kontuetan lasai samarra bazen ere, hainbat apaiz euskaltzaleren adiskidea izan zen (Pascual Iturriaga, Lardizabal...); bestetik, euskal tradizio zaharra eta baserritarraren bizimodu umila mila eratara goretsi bazituen ere, liberalismoak eta hiriko bizimoduak ikaragarri erakartzen zuten.
|
|
|
Hau da, baserriaren gainbeherarekin elizkoitasunak eta euskarak ere behea jo al zuten?
|
Ezin
uka daiteke urbanizazioaren, industrializazioaren eta fede galtzearen artean lotura dagoenik. Gainera, baserriaren gainbehera larriena 1960ko hamarkadan etorri zen, industrializazioaren bultzada berriarekin; eta denboran bat egin zuen, beraz, sekularizazioaren hastapenarekin.
|
|
|
Dena den,
|
ezin
uka daiteke XVIII. mende bukaeran eta XIXko lehenengo hamarkadetan intelektualaren irudia agertzen hasi zenik. Paper berria da:
|
|
|
" Ez da panorama liluragarria, baina ez da multzo  hutsa. Kontuan izan beharrekoa da zer nolako aldizkariak diren horiek guztiak, baina izan hor daude eta euskal esparrua lantzen laguntzen dutela
|
ezin
ukatu. Esparru zibernetiko horrek badu ezaugarri garrantzitsua, kultur industrien gainerako sektoreetan ere susmatu duguna:
|
|
|
Donostiako Zinemaldiaren inguruan sarri entzun ohi da donostiar hiritarra erabat zinemazalea dela. Egia da gero bertako nazioarteko zinemaldiak bizpahiru belaunalditako tradizioa duela eta
|
ezin
uka irailean zehar sekulako zinema giroa sumatu ohi dela Donostian zehar, baina galdera zera litzateke: Zinemaldiak zinema zaletasuna areagotzen edo aldatzen al du?
|
|
2004
|
|
|
Errana da historiak ez duela beti aitzinerako bide zuzena egiten, bihurgunetsu eta gora beheratsua baizik. Bada,
|
ezin
uka bihurgune itxian zehar gabiltzala. Baina horrelakoak ere bukatzen dira, eta lehenbailehen bukarazteko zeregina eskatzen digu Eguberriak eta Urteberriak.
|
|
|
Campionen ekarpena Nafarroako euskal letretan itzela izan zen, eta neurri batean XVII. mendean Axularrek Lapurdin, XVIII.ean Larramendik Gipuzkoan, edota XIX.ean Mogel Astarloatarrek Bizkaian bezala, XIX. eta XX. mendeen arteko tarte hartan Campionek Nafarroan burutu lana garai berri baten hasiera izan zen, hala nola, komunzki deitzen den berpizkundea, herri literatura guztietan noiz edo noiz gertatzen den hura. Campionen kasuan, eta garai bertsuan Nafarroan ere ibili zen Bonaparte printzearekin gertatu ez zen bezala, poligrafoa Iruñeko gizartean gorki erroturiko pertsona genuen, hainbat dendaren jabea, bertako prentsan maiz kolaboratzen zuen idazlea, eguneroko politikan eskua sartzen zuenetakoa, eta finean, Nafarroako giro kulturaletan mardoki sarturik, bere aitagoitasuna
|
ezin
ukatuzkoa genuen.
|