|
2001
|
|
|
Ez dira giza kontsumorako egokitzat joko, sakrifikatu ondoren, pertsonei edo animaliei kutsa dakizkiekeen gaixotasunak, tumore gaiztoak edo anitzak, abzesu anitzak, larruazalpeko edo muskuluetako ehunetan parasitoen infestazio masiboa, debekatutako substantzien hondakinak, ondorio farmakologikoak edo onartutako mailatik gorako kontzentrazioak dituztenak barne, pozoitze zantzuak, zauri handiak edo sintoma kutsu handia, sarraskia edo odoltsua. Halaber, ez dira gai izango legez haragia arriskutsu edo kaltegarri bihur
|
dezaketen
substantziak dituzten produktuak, ez eta erradiazio ionizatzaile edo ultramore bigungarriekin tratatutakoak edo haragiaren propietate organoleptikoei eragin diezaieketenak (polifosfatoak, esaterako), edo albaitaritza ikuskapeneko markaketan erabiltzeko koloratzaile desberdinak dituztenak FCF marroia edo koloratzaile urdina. Ekoizpenari eta merkaturatzeari buruzko araudia Produktua ekoitzi eta merkaturatzeko araudiak, eremu jakin batzuetako landa kontsumo eta ekoizpen handiari jarraiki, administrazio autonomikoei aukera ematen die ekoizle txiki batek untxi haragia azken kontsumitzaileari zuzenean lagatzeko.
|
|
|
– Proteinak, lipidoak, karbohidratoak, aminoazidoak eta antzekoak dituzten prestakinek edo osaera ezezaguna dutenek, baimenik gabeko establezimenduetan erregistratu edo saltzen ez direnek, dopatzeko substantziak izan ditzakete. – Propietate edo propietate energetiko edo estimulatzaileak dituzten sendabelarrek eta belar hobiko espezialitateek dopin kontrol batean positibo eman
|
dezaketen
substantziak izan ditzakete: Ma huang, efedrinak ditu.
|
|
|
Beraz, prozesu kantzerigenoen oinarria DNAren narriadura dela kontuan hartuta, uhin horien izaera ez ionizatzailea dela eta, badirudi ez direla patologia horien eragileak. Hala ere, txostenak dio ezen, lankidetzak ondorio biokimikoak izan baditzake, erradiazioak batera alterazioak sor
|
ditzaketen
substantziak edo fenomenoak sor ditzakeela, banaka sortu ez direnak. Ondorio biokimikoez gain, uhin elektromagnetikoek alderdi biofisiko argiak dituzte, bai eta eragin termikoa zein maiztasunetan inportatzen den ere, eragin ukaezina baitute osasunean.
|
|
2002
|
|
|
Arauaren arabera, azidulatzailetzat hartzen dira elikagai baten azidotasuna areagotzen duten substantziak; karga eragiletzat hartzen dira elikagai baten bolumena handitzen duten substantziak; estaldura eragiletzat hartzen dira elikagai baten kanpoko gainazalean aplikatzen direnak eta itxura distiratsua ematen diotenak, eta almidoi eraldatuengatik, almidoi jangarrien tratamendu kimiko baten edo gehiagoren bidez lortzen diren substantziak, tratamendu fisikoa edo entzimatikoa izan dezaketenak. Dekretuak zerrenda bat ere badu, bi funtzio izan
|
ditzaketen
substantziekin: gehigarriaren funtzioa eta funtzio fitosanitarioa.
|
|
|
Hala, ezarritakoaren arabera, ez dira gehigarritzat hartzen edateko ura tratatzeko erabiltzen diren substantziak, sagar mami lehortu edo zitriko larruen pektinak eta deribatuak dituzten produktuak, txiklearentzako oinarrizko goma, almidoi txigortua, aminoazidoak edo kaseina, besteak beste. ...en duten substantziak; karga eragiletzat hartzen dira elikagai baten bolumena handitzen duten substantziak; estaldura eragiletzat hartzen dira elikagai baten kanpoko gainazalean aplikatzen direnak eta itxura distiratsua ematen diotenak, eta almidoi eraldatutzat, besteak beste, almidoi jangarrien tratamendu kimiko baten edo gehiagoren bidez lortzen diren eta tratamendu fisikoa edo entzimatikoa izan
|
dezaketen
substantziak. Errege Dekretu berriak funtzio bikoitza izan dezaketen zenbait substantzia biltzen ditu:
|
|
|
– Aktiboki parte hartzen du gibelean gertatzen diren desintoxikazio prozesuetan. – Zenbait edari eta elikagaitan dauden nitratoetatik urdailean nitrosaminak (minbizia sor
|
dezaketen
substantziak) sortzea eragozten du. – –Elikagaietako burdinaren xurgapen organikoa handitzen du.
|
|
|
AOPren presentzia Aipatutako substantziez gain, aurreko astean hormona ekintzak dituzten substantziak hauteman ziren, bai MPA (gizonezkoen hormona), bai estrogenoak (hormona femeninoak) Europako Batasuneko haragian. Kontsumitutako elikagaien errendimendu hobea lor
|
dezaketen
substantziak dira, eta, ondorioz, legez kanpoko prozeduren bidez pisua handitu daiteke. Ondoren animalien elikaduran erabili ziren xarabe edo siropeen fabrikazioarekin lotu izan da.
|
|
|
Bereizita edo nahasita, elikagaien hondatze prozesuak inhibitu, atzeratu edo geldiaraz
|
ditzaketen
substantziak dira.
|
|
|
Bi ikerketa taldek, bat britainiarra eta bestea suitzarra, tenperatura altuetan patatak, zerealak edo beste elikagai batzuk frijitu edo egosten direnean akrilamida nola sortzen den aurkitu dute. Aurkikuntza hori lagungarria izan daiteke minbizia sor
|
dezakeen
substantzia horren presentzia murrizteko elikagaiak prestatzeko moduak aurkitzeko, Nature aldizkariak jakinarazpen batean adierazi zuenez. Urtearen erdialdean, zientzialari suediarrek akrilamida maila handiak hauteman zituzten aurrez prestatutako jangarri batzuetan:
|
|
2003
|
|
|
Bostongo (Massachussets) Harvardeko Osasun Publikoko Eskolako ikertzaileek, Suediako Karolinska Institutuarekin lankidetzan, minbizia duten 987 pazienteren eta beste 538 pertsona osasuntsuren eguneroko dieta aztertu dute bost urterako. Beste parametro batzuez gain, ikertzaileek joan den apirilean Suediako institutuak ezarri zituen akrilamida mailak sartu dituzte ordenagailuan, eta kontsumo arrunteko 188 produkturi aplikatu zaizkie; produktu horietarako, minbizia sor
|
dezakeen
substantziaren kontzentrazio ertain edo handiak (30 mikrogramo kiloko) edo handiak (300etik 1200era) egiaztatu dira. Suediako Elikagai Agentziak iaz argitaratu zituen produktu bakoitzerako kontzentrazioak.
|
|
|
Alde horretatik, baimendutako substantzia eta gehigarriei buruzko baldintza zehatzagoekin betetzeaz gain, eta migrazioak egiaztatzeaz gain, ez da onartzen material eta objektu plastikoek, erabiltzeko baldintza normaletan eta aurreikus daitezkeenetan, elikagaietatik xurgatzea, haien egonkortasuna edo kalitatea hondatzen badute edo edukia nabarmen galtzen badute. Halaber, ez du uzten elikagaiari kutsadura organoleptiko nabarmena eragin
|
dezaketen
substantziak lagatzen haiek erabiltzen edo merkaturatzen diren bitartean; ez eta haietatik datozen produktuak ere, osasunerako arriskutsuak izan daitezkeen kantitatean. Ontzi edo enbalajeen kasuan, materialek eta objektuek beharrezko baldintzak bete dituzte ontziratutako produktuak eskatzen dituen iragazgaiztasun eskakizunak biltegiratze denboran zehar bermatzeko.
|
|
|
Azterketak ez du bulegoak garbitzean biriketako arazoak izateko arriskua areagotzearekin lotzen. Ikerketaren arduradunek uste dute arnas gaixotasunak izateko arrisku handiagoa dagoela produktu narritagarri eta sentsibilizatzaileen eraginpean egotearekin eta etxe barruan alergia sor
|
dezaketen
substantziekin, hala nola hautsarekin edo etxeko animaliekin. Kontsultatutako 4.500 langileetatik, %75ek ez zuen inoiz erre, ia hamarretik lau etxeko garbitzaile gisa erabili ziren noizbait, eta 600 inkesta egin zenean kontratatu ziren eremu horretan.
|
|
2004
|
|
|
Profesionalak bezeroari ohartarazi behar dio argi eta garbi brontzeatzea azkartzen duten produktuen erabiltzea ez dela gomendatzeko modukoa UVA izpiak hartu aurretik, larruazalean kalte eragin
|
dezaketen
substantzia fotosentsibilizatzaileak eduki ditzakeelako produktu horrek.
|
|
|
Bestalde, kontrako erreakzioak eragin ditzake pertsona sentikorretan, batez ere asmatikoetan. Hori dela eta, sulfitoak alergiak sor
|
ditzaketen
substantzien zerrendan sartzen dira. Substantzia horiek elikagai batean daudela etorkizunean adierazi da etiketan, alergikoei edo substantzia horiekiko sentikorrak diren pertsonei ohartarazteko.
|
|
|
Haragia, arraina eta horien eratorriak Hobe da arraina edo hegaztiak jatea haragi gorrien ordez, oro har gantzatsuagoak eta aberatsagoak baitira gantz azido saturatuetan, bai eta esneki partzialki edo erabat gaingabetuak ere, osoko esnekien kaltetan. Era berean, komeni da haragi eta arrain ketuen, parrillaren edo txingarraren gehiegizko kontsumoa mugatzea, tumoreak agertzen lagun
|
dezaketen
substantzia potentzialki kaltegarrien edukiagatik (keztatze naturalak edo koipeak parrillan edo txingarretan txingarretan erretzen direnean, substantzia kantzerigenoak sortzen ditu, eta horregatik gomendatzen da noizean behin eta zentzuz kontsumitzea elikagai mota horiek). Gatza:
|
|
|
Bentzoatoak: sentsibilizazio edo intolerantzia erreakzioak eragin
|
ditzaketen
substantziak. Aspartamoa:
|
|
|
Praktika jakin batzuen aurkako debekuen zerrenda ugaria da, eta guztiek diru zigorra dute, 20.000 euroraino irits daitekeena. Horien artean, nabarmentzekoak dira fisikoki erasotzea edo sufrimendu edo kalte fisiko edo psikologikoak eragin diezazkiekeen beste edozein jarduera egitea debekatzen dutenak; beren osasuna edo portaera alda
|
diezaieketen
substantziak ematea, baldin eta indarrean dagoen araudiak babesten ez baditu; animalien higiene, osasun, ongizate eta segurtasun aldetik egokiak ez diren instalazioetan edukitzea; behar adinako elikadura ez ematea; edo tokian tokian argitasuna, kea edo antzeko egoeran edukitzea. Animaliaren osotasun fisikoan eragina izan dezaketen mutilazioak edo bestelako esku hartzeak albaitariaren laguntzaz baizik ez dira baimenduko, betiere animaliaren osasuna bermatzeko edo animalien ugalketa gaitasuna mugatu edo deuseztatzeko bada.
|
|
|
Europako Erkidegoko Erregelamenduak oinarrizko printzipio gisa ezartzen du elikagaiekin zuzenean edo zeharka kontaktuan jartzeko edozein material edo objektuk behar bezain geldoa izan behar duela, giza osasuna arriskuan jar
|
dezaketen
substantziak ez transferitzeko, elikagaien osaeran aldaketa onartezina eragiteko edo haien ezaugarri organoleptikoak aldatzeko. Erregulazio berri hori onartzean, ontzi konbentzionalak ontzi adimendunetara pasatzeko abiapuntua zehazten da; izan ere, ontzi horietan, babes objektua ez da elikagaia soilik, baita kontsumitzailea bera ere.
|
|
2005
|
|
|
Alergenoak: alergiak sortu
|
ditzaketen
substantziak.
|
|
|
Erretzaile aktiboak nahiz pasiboak alergikoak izan daitezke tabakoarekiko, eta, beraz, erreakzio alergikoak izan
|
ditzakete
substantzia horren aurrean, tabakoa landare alergeno “indartsua” baita, Valladolideko Río Hortega ospitaleko alergologoen, pediatren eta pneumatologoen talde batek egindako azterketa baten arabera. Alicia Armentia alergologoak azaldu zuenez, azterketa hiru urtez luzatu da, eta oraindik ez da amaitu.
|
|
|
Produktu horiek hainbat gaixotasun sor
|
ditzaketen
substantzia toxikoak dituzte
|
|
|
Zenbait fitokimikori buruzko azken azterketen arabera, bitaminez eta karotenoideez gain, badira beste substantzia batzuk ere, hala nola konposatu fenolikoak, gaixotasun kronikoetan ondorio positiboak dituztenak, hala nola gaitz kardiobaskularretan. Oxidazioaren bidez material genetikoa honda
|
dezaketen
substantzia batzuk atzeman eta neutraliza ditzakete antioxidatzaileek. Hala, bitaminak zelula barneko likidoan eragiten du, eta horrek oxidazio jarduera murrizten laguntzen du, oso substantzia oxidatzaile aktiboak sortzen hasten den unean bertan, hala nola oxigenoa eta hidrogeno peroxidoa.
|
|
2006
|
|
|
Ugalketarako substantzia eta prestakin kartzinogeniko, mutageniko eta toxikoak arriskugarritasun mailaren arabera bereizten dira 1, 2 edo 3 kategorietan. Bestalde, ingurumenean duten eragina kontuan hartuta, ingurumeneko osagai batentzat edo gehiagorentzat berehalako edo etorkizuneko arriskuren bat duten edo izan
|
dezaketen
substantzia edo prestakinak arriskutsuak izango dira ingurune naturalerako. Etiketak N adierazpena duen piktograma bat izan behar du.
|
|
|
Zoritxarrez, ospitaleetan substantziekiko mendekotasunak behin eta berriz agertu zirenez, medikuek ikusi ahal izan zuten drogak modu jarraituan erabiltzeak garunean egokitze aldaketak eragiten dituela, eta aldaketa horiek azaltzen dituztela tolerantzia fenomenoak (gero eta dosi handiagoak behar dira efektu bera lortzeko), mendekotasun fisikoa, kontsumo konpultsiboa, garuneko sari mekanismoak aktibatzea eta abstinentzia sindromea. Dopamina, geneak eta zigarrotxoak Adikzioa sor
|
dezaketen
substantzia guztiek, hala euforizatzaileek, lasaigarriek, estimulatzaileek, lasaigarriek, indargetzaileek, desinhibitzaileek edo indargetzaileek, bai naturalek, bai diseinukoek, badute nolabaiteko gaitasuna garuneko accumbens nukleoan dopamina askatzea sustatzeko. Sariaren eta plazeraren arloa da, eta hor amaitzen dira sexuaren, janariaren, edariaren eta mendekotasun drogen kontsumoaren ondorioak.
|
|
|
Etiketatzean, prestakin arriskutsuen sailkapena, ontziratzea eta etiketatzea arautzen duen 255/ 2003 Errege Dekretuarekin eta Laneko Segurtasun eta Higienerako Institutu Nazionalaren 635 Prebentzio Ohar Teknikoarekin (635 NTP) bat etorriz, sinbolo edo piktograma batzuk daude, kontsumitzaileari okerreko erabilerak dakartzan arriskuen berri emateko. Ingurumenean edo haren propietate ekotoxikologikoetan eragiten dituzten ondorioei dagokienez, ingurumenerako arriskutsuak izango dira ingurumeneko osagai batentzat edo gehiagorentzat berehalako edo etorkizuneko arriskua duten edo izan
|
dezaketen
substantzia edo prestakinak. Oso substantzia toxikoak dira uretako organismoentzat, faunarentzat toxikoak eta ozono geruzarentzat arriskutsuak.
|
|
2007
|
|
|
Edari honek kafeina dauka, nerbio sisteman eragina duen eta menpetasuna sortaraz
|
dezakeen
substantzia psikoeragilea.
|
|
|
Kataluniako legedia aitzindaria izan zen arlo horretan. Mendekotasuna sor
|
dezaketen
substantzien arloko prebentzioari eta laguntzari buruzko uztailaren 25eko 20/ 1985 Lege katalanak, gaur egun indarrean dagoenak, mendekotasuna sor dezaketen substantziak zehazten ditu 3.1 artikuluan, eta substantzia horiek instituzionalizatu gabeko drogak, edari alkoholikoak, tabakoa, zenbait sendagai eta industrian nahiz bestelako erabileretan erabiltzen diren zenbait produktu baino ez dira.... Eta mendekotasuna honela definitzen du:
|
|
|
Kataluniako legedia aitzindaria izan zen arlo horretan. Mendekotasuna sor dezaketen substantzien arloko prebentzioari eta laguntzari buruzko uztailaren 25eko 20/ 1985 Lege katalanak, gaur egun indarrean dagoenak, mendekotasuna sor
|
dezaketen
substantziak zehazten ditu 3.1 artikuluan, eta substantzia horiek instituzionalizatu gabeko drogak, edari alkoholikoak, tabakoa, zenbait sendagai eta industrian nahiz bestelako erabileretan erabiltzen diren zenbait produktu baino ez dira. Eta mendekotasuna honela definitzen du:
|
|
|
aztertu eta substantzia horren presentzia berretsi. Dietilenglikola dosietan toxikotasuna eragin
|
dezakeen
substantzia da. altuak.
|
|
|
Horregatik, produktua erabiltzen den bitartean, eskularruak eta segurtasun lenteak erabili behar dira azala eta begiak babesteko. Garbitzailea sistema septikorako segurua dela ere baloratu da, etiketako oharrak irakurriz, batzuek bertako bakterio ekintzari eragin
|
diezaioketen
substantziak baitituzte. Jarraibideak bete ondoren, ur asko eraman behar da ukitutako hoditerian, substantzia kimikoak eraman ditzan.
|
|
2008
|
|
|
Larruazalaren gainazaleko hantura prozesua da, eta erraz antzematen da, azalean baba edo zurrunga gorrixkak agertzen baitira, azkurak oso gogaikarriak. Azido bentzoikoa (bentzoatoen forma kimiko bat) da azala eta begiak narrita
|
ditzakeen
substantzia ugarietako bat, baita horiek eskuekin igurtziz gero ere, aditiboa daraman elikagai bat ukitu ondoren. Azido azetilsalizilikoarekiko sentikorrak diren pertsonek (aspirina deitzen zaio) probabilitate handiagoa dute bentzoatoekiko sentikortasuna adierazteko, bi konposatuen egitura kimikoaren antzekotasuna dela eta.
|
|
|
Era berean, Estatu Batuetako agintariek eskatu dute EBk horrelako praktikak egiteko baimena eman dezala beren haragia Europan saldu ahal izateko. Copa Cogeca elkartzeak EBko erakundeei eskatzen die ez dezatela onartu Estatu Batuetako hegazti haragia «lixibaz desinfektatua» inportatzea, eta erreferentzia egin
|
diezaiotela
substantziekin egiten den tratamenduari, hala nola kloroarekin. Antimikrobianoak haragian?
|
|
|
Beste organismo batzuk egoteak ere, hala nola parasitoak (trikina edo anisakisa), lehengaia kutsa dezake. Kutsatzaile fisikoak perdigoiak, bilgarrien hondakinak edo kristalak izan daitezke, kontsumitzailearen segurtasuna arriskuan jar
|
dezaketen
substantziak. Azkenik, pestizidak, antibiotikoen hondarrak edo hormona tratamenduak bezalako produktu kimikoak ere arriskutsuak dira eta, aurrekoak bezala, prebenitu eta kontrolatu egin behar dira.
|
|
|
Oliba olioetan gutxien baloratzen den pats olioak gaixotasun kardiobaskularren arriskua murrizten lagun
|
dezakeen
substantzia bat dauka.
|
|
|
Toxikotasuna: Langilearen osasunerako eta higienerako aparteko arriskua ekar
|
dezaketen
substantziak erabili edo manipulatzearekin lotuta dago. Egindako lanen berezitasuna da arrisku plusa jasotzeko baldintza.
|
|
|
Horiek, borondatez edo zabarkeria larriaren ondorioz egiten badira, “delitu kriminal” gisa hartu dira. Delitu horien artean daude, besteak beste, osasunean edo ingurumenean kalte larriak eragin
|
ditzaketen
substantziak isurtzea; hondakinak itsas zabalean botatzea; material nuklearra edo ozonorako kaltegarria ekoiztea, erabiltzea edo garraiatzea; babestutako flora eta fauna salerostea edo suntsitzea, edo babestutako inguruneak “nabarmen” hondatzen dituzten jokabideak. Orain, estatu kideek beren kode penaletan sartu dituzte kalte horiek eragiten, eragiten edo laguntzen dituzten pertsona fisiko edo juridikoen aurkako zehapen “eraginkor, proportzional eta disuasiozkoak”.
|
|
2009
|
|
|
Bigarren lekuan daude (%13, 6), patologia profesionalen eskalan, gaitz muskuloeskeletikoen ondoren. Minbizia eragin
|
dezaketen
substantziei dagokienez, diesel motorrek igortzen dituzten gasak nabarmentzen dira. Ugalketarako ondorio toxikoak dituzten substantziei dagokienez, “ezagutza maila oso txikia da oraindik, eta, gainera, emakumeen osasun arazo gisa estigmatizatzen dira; beraz, oso gutxitan hartzen dira kontuan lantokiko eta prebentzioko arrisku ebaluazioetan”, azaldu du Agentziak.
|
|
|
Kadmioaren eraginpean egotea eragiten duten beste elikagai batzuk zerealak eta deribatuak, barazkiak, dilistak eta patatak dira. Biztanleria sektoreka, pertsona begetarianoez gain, haurrek izan
|
dezakete
substantzia horrekiko esposizio dietetiko handiena. Gorputzaren pisuarekin alderatuta, jaki gehiago kontsumitzen delako gertatzen da hori.
|
|
|
Ikerketa horien bidez, batetik, prebentziorako elikadura politikak garatzen dira, eta, bestetik, “Egunean bost” fruta eta barazkiak sustatzeko nazioarteko kanpaina eta tratamendu farmakologikoak eta dietoterapeutikoak garatzen dira. Ebidentzia zientifikoa lortzeko denbora eta ahalegina falta den arren, lehenengo urratsean frogatu da, bai laborategian bai pertsonekin egindako azterketetan, mahats beltzak, ananak, marrubiak eta kiwiak, baratxuriarekin, tipularekin, tomatearekin, sojarekin eta meloiarekin batera, plaketen agregazioa, tronboen eraketa eta, gainera, koagulu bat suntsi
|
dezaketen
substantziak dituztela. Adibidez, egileek ikusi dute laborategian kiwi estraktu 5mg k %11ko inhibizioa eragiten duela plaketen agregazioan, koagulua eratzeko; eta 20 mg-ko kiwi estraktu batekin %96raino iristen da inhibizioa.
|
|
|
Hala ere, zenbait ikurrek areagotu egiten dute bizitzan zehar luzatzeko aukera, hala nola elikadura alergiak, asma edo errinitisa, atopia edo eskuak ukitzea. Lehenengo tratamendua prebentzioa da, kimuak sor
|
ditzaketen
substantzia alergenikoen eraginpean egotea saihestuz edo minimizatuz. Ahalegin terapeutikoak, gainera, gorputza hidratatu eta substantzia hidratatzaileekin (emolienteak) mantendu behar du, batez ere maiz bainatu ondoren.
|
|
|
Entzimak proteinak erabiliz organismoak berak ekoitz
|
ditzakeen
substantzia kimikoak dira, edo elikagaien bidez lor daitezkeenak. Eguneroko elikaduraren zati garrantzitsua dira, baita bitaminak, azukreak edo mineralak ere, eta horiek gabe bizitza ezinezkoa da, giza gorputzaren erreakzio kimiko guztiak erregulatzen baitituzte.
|
|
|
Kutsadura modu hori fruta eta barazkien kasuan ematen da batik bat. Kasu horietan frutak zuritzea eta barazkiak ongi garbitzea komeni da, azalean izan
|
ditzaketen
substantzia kaltegarri horien hondarrak ezabatzeko.
|
|
2010
|
|
|
Berriki eman dute Nature Medicine aldizkarian kokainaren mendekotasunetik askatzen lagun
|
lezakeen
substantzia baten berri. Kokainak garunean eragiten duen ongizatea ezabatzen du.
|
|
|
Etxean garbitzeko trikimailu ekologikoak Garbiketa ekologikoaren aldekoek produktu industrialen erabilera orokortzearen ondorio negatiboak gogorarazten dituzte. Ingurumenean eta osasunean eragina izan
|
dezaketen
substantzia kimikoetan oinarritzen da. AEBko Ingurumena Babesteko Agentziaren arabera.
|
|
|
Kontrol jarduera horren esparruan, Codex Alimentarius Batzordeak gehieneko muga berriak onartu ditu, herrialdeei maila seguruak bereizten laguntzeko. Nahiz eta neurri hori ez den loteslea ikuspuntu juridikotik, lagundu
|
dezake
substantzia hori elikagaietan dagoen kontrolatzen. 2010eko apirilean, Txinan gertatzen diren melamina intoxikazioen inguruko kezkari erantzunez, Elikagaien Segurtasunerako Europako Agintaritzak (EFSA) elikagaietan substantziaren presentzia %60 murriztea erabaki zuen.
|
|
|
Almidoi hori prozesatu eta plastiko bihur daiteke. Hala ere, uretan disolba daitekeen eta tenperatura jasan
|
dezakeen
substantzia denez, aldatu egin behar da espero diren emaitzak lortzeko. Prozesua artoaren azukrea hartzitzean hasten da.
|
|
|
2 motako diabetesaren arriskua murriztu
|
dezakeen
substantzia natural bat identifikatzen dute esne gantzean.
|
|
2011
|
|
|
Lanean arriskuak hautemateko gaitasuna nahas
|
dezakeen
substantziarik ez hartzea
|
|
|
...inistroen Kontseiluak Errege Dekretu bat onartu zuen jatorria lantokia izateagatik profesionaltzat hartzen diren gaixotasunen zerrenda aldatzeko.Helburua da, gaixotasun profesionalen zerrenda egungo errealitate sozioekonomikora egokitzea?.. Gaixotasun profesionalen zerrenda egungo errealitate sozioekonomikora egokitzea. Errege Dekretu horretako berrikuntzetako bat da lanean patologiaren bat eragin
|
lezaketen
substantzia berriak kontuan hartzen dituela. Gainera, gaixotasun berriak eragiteko probabilitate handiena duten lan eta zeregin berrien zerrenda ere zabalduko da.
|
|
|
Akats metabolikoak edo organikoak: aldaketak eragin
|
ditzakete
substantzia batzuen kontzentrazioan: kolesterola, triglizeridoak, urea, kreatinina, entzima hepatikoak (transaminasak, fosfatasa alkalinoa), entzima pankreatikoak (amilasak, lipasak...), muskuluen metabolismoaren entzimak (CPK) eta hormonak (tiroideoak, sexualak...)
|
|
|
Clostridium botulinum, Staphylococcus aureus, Clostridium perfringens eta Bacillus cereus. Elikagaien intoxikazioa eragin
|
dezaketen
substantzia kimikoetan produktu kimikoak, desinfektatzaileak, pestizidak eta metalak sartzen dira, hala nola beruna, zinka edo kadmioa. Landareak, onddoak eta itsaskiak intoxikazioa eragin dezaketen elikagaiak dira.
|
|
|
Desodoranteak eta estrogenoak Desodoranteek gaixotasunaren alde egin dezaketela da ideia zabalduenetako bat. Zenbait ikerketaren emaitzen arabera, badirudi produktu horiek larruazalak xurga
|
zitzakeen
substantzia kaltegarriak dituztela, batez ere besapeak depilatu ondoren aplikatzen badira. Ospe txarrena duten desodoranteek transpirazioaren aurkako propietateak dituzte, zenbait ikerketak aditzera ematen baitute aluminiozko konposatuek estrogenoen antzeko hormona efektuak eragin ditzaketela.
|
|
2012
|
|
|
Duten garrantziagatik guk su itzalgailuez hitz egingo dugu: Su itzalgailuak izan
|
ditzakeen
substantzia itzaltzaileak itzali nahi den su motaren araberakoak dira.
|
|
|
– Begiak kaltetu
|
ditzaketen
substantziak
|
|
|
6 Zorrotz errespetatu kantzerigenotzat hartzen diren substantzien eraginpean nola edo hala egotea saihestera zuzendutako arauak. Bete osasun eta segurtasun jarraibide guztiak minbizia sorraraz
|
dezaketen
substantzien inguruan. Arriskuari aurrea hartzeko edo hura murrizteko neurriak hartzeko, funtsezkoa da substantzia kantzerigenoen eraginpean egoteko arriskua ekar dezaketen jarduerak antzematea (arrisku horren izaera, intentsitatea eta iraupena).
|
|
|
Kartzinogenoen eraginpean egotea Minbizia sorraraz
|
dezaketen
substantzien eraginpean ez jartzeak inplikatu egiten ditu arauak emateko arduradunak. Horiek (legegileek, osasun publikoko eta higieneko hezitzaileek) jarraibide argiak eta egokiak eman behar dizkiete besteen osasuna babesteko aipatutako argibideei jarraitu behar dietenei (higiene industrialeko buruak eta arduradunak, eta laneko medikuak edo agintari publikoak) eta, azkenik, bere osasuna babesteaz kezkatu behar duen herritar bakoitzari.
|
|
|
Elikagaiek sortutako arazoak normalean mikroorganismoekin edo substantzia kimikoekin uztartzen badira ere, jaten ditugun zenbait elikagaitan efektu toxikoak izan
|
ditzaketen
substantzia toxiko batzuk ere existitzen dira. Kasu askotan, landareen, animalien eta onddoen toxiko naturalak harraparietatik defendatzeko edo beren harrapakinak hiltzeko espresuki ekoitzitako pozoiak dira.
|
|
|
Landareek sortutako toxinak: jangarriak diren landareen artean, eta elikagarri batzuen aprobetxamendua oztopa
|
dezaketen
substantziez gain, landare batzuek efektu toxikoak sor ditzaketen konposatuak dauzkate. Landare horietako asko ez dira hemen kontsumitzen eta toxiko askoren kasuan efektu toxikoak desagertzen dira landareak egostean.
|
|
|
Nola saihestu kalteak Prozesionaria izurrite bat gertu izanez gero, ez ukitu, batez ere haurrek, zakurrek edo pertsona sentikorrek. Beldar dar bakoitzak milioi erdi bat ile urtikatzaile ditu (trikomak), eta intsektu mota horri alergia zehatzak eragin
|
diezazkioketen
substantziak ditu. EHUko irakasleak azpimarratu du onena forestalistak eta administrazioa prebenitzea eta kontzientziatzea dela, izurri bihur ez dadin.
|
|
|
Mineralei dagokienez, interesgarriagoa da haien edukia; izan ere, analisi bromatologikoen emaitzek erakusten dute ñamea potasio, fosforo eta magnesio iturri zentzuzkoa dela, eta mineral horien eta beste batzuen kontzentrazioa (kaltzioa, burdina…) handiagoa edo txikiagoa dela barietatearen eta laborantzako lurzoru motaren arabera. Mineralen bioerabilgarritasunari eragin
|
diezaioketen
substantzia antinutritiboak (azido fitikoa edo oxalatoak, esaterako) egotea ez da garrantzitsua, ezta kezkagarria ere: konposatu horietako gehienak disolbagarriak dira eta, beraz, uretan edo egosketan kanporatzen dira.
|
|
|
Horregatik, saihestu egin behar da txakurrak kalean janari hondarrak hartzea. Badira pozoiak, hala nola, nina zorrotza, txakurra hil
|
dezaketenak
substantzia kantitate txiki batekin. Pozoitutako txakur batek sintoma hauek ditu:
|
|
|
Urtero, munduan sortzen diren aparatu elektriko eta elektronikoen (TEEH) hondakinen tona kopurua handitzen da. Gailu horiek ingurumenean eta osasunean kalte larriak eragin
|
ditzaketen
substantziak dituzte, telebista baten fosforoarekin gertatzen den bezala. Horrek 80.000 litro ur kutsa ditzake.
|
|
2013
|
|
|
Olanak garbitzeko ura eta xaboi neutroa erabiltzea gomendatzen da, eta ehuna kaltetu
|
dezaketen
substantzia urragarriagoak saihestea
|
|
|
Irudia: CONSUMER EROSKI Gehiegizko pisua (gorputz masaren indizea, abdomeneko perimetroa edo helduaroko pisua) kontuan hartzen bada, gehiegizko pisuari lotutako arriskua handitu egiten da, eta uste da zelula kantzerigenoen hazkundea susta
|
dezaketen
substantzia batzuk jariatzen dituela gorputzak: hormonak, faktore proinflamatorioak eta hazkuntza faktoreak.
|
|
2014
|
|
|
Ahal dela, sareetara ez da bota behar produktu oliodunik (hodiak koipezta ditzaketenik), azido fuerterik, agente ez biodegradagarririk, koloragarri iraunkorrik, ez eta sareko tarteren bat hondatu edo buxatu
|
dezakeen
substantzia toxikorik edo zorrotenak buxatu ditzakeen objekturik ere. Bestalde, hustubideek, sifoi potoek eta sifoi indibidualek ura eduki behar dute une oro, kiratsik sor ez dadin, eta terrazetakoak nahiz teilatu lauetakoak garbitu egin behar dira.
|
|
|
Kloroaren edo haren konposatuen bidez egiten denean, aurreklorazio esaten zaio. Prozesu honen helburuak dira ondorengo prozesuetan arazoak sor
|
ditzaketen
substantziak uretatik kentzea eta/ edo orga nismoen garapena ekiditea, batez ere, algena, nekez ken baitaitezke hurrengo faseetan. Burdina eta manganesoa uretatik ken daitezke; amoniakoa, nitritoak eta nitratoak oxidatu; eta materia organikoa ia erabat desagerraraz daiteke.
|
|
|
Izan ere, europarren %70ek urtean hainbat aldiz, batez ere emakumeak, ilea tindatzen dute. Hala ere, produktu horiek erreakzio alergikoak eragin
|
ditzaketen
substantziak dituzte, eta, horregatik, nahitaez bete behar dira Europako Batasuneko kosmetikoei buruzko Arteztarauak. Artikulu honetan, erreakzio alergiko gehien sortzen dituzten ile tindagaien zein osagai sortzen diren azaltzen da, eta, gainera, haurdunek ilea tindatzeko arriskua dagoela erakusten duen zurrumurrua desegiten da.
|
|
|
Hori dela eta, fabrikatzaileek gero eta produktu berritzaile gehiago garatzen dituzte, prestazio hobeak dituztenak eta ilearen egiturari ahalik eta kalte gutxien eragiten diotenak. Seguruak diren arren, tindagai iraunkorrek buru azala narrita
|
dezaketen
substantziak dituzte. Gehiegi lan egiteak ilea erortzea ekar dezake.
|
|
|
Europako herrialdeek EFSaren lana dute, eta, aldian aldian, koloratzaileen eta bestelako gehigarrien segurtasuna eta kalterik eza ebaluatzen du, batez ere, eguneko onargarritasunari (IDA) dagokionez. Neurri hau pertsona batek bizitza osoan bere osasunerako arriskurik gabe kontsumi
|
dezakeen
substantzia baten kopuruari dagokio. Azken ebaluazioetako batean, EFSak aldatu egin du EIda koloratzaile horia, E110 koloratzaile horiarentzat, 2009an 4 mg/ kg ko gorputz pisuaren 1 mg/ kg izatera pasatu dena, koloratzaileari buruzko datu berrien arabera.
|
|
|
arrain gailetak Etxeko gailetak, arrain txakurrentzat, omega 3 iturri osasungarri bat dira, eta, horrekin, kandelak saritzen dira Txakurrentzako etxeko galletak era dibertigarri eta osasungarrian daude, lagun iletsuak saritzeko. Gainera, etxean bertan prestatzen direnez, osagaien osagaiak kontrola daitezke, eta ez da komeni txakurrarekin alergia edo intolerantzia sor
|
dezaketen
substantziak eranstea. Oraingoan, txakurrentzako etxeko galletak nola prestatu azalduko dugu.
|
|
2015
|
|
|
Konposatu disruptore endokrino (EDC, ingelesez) deitzen zaie kutsatzaile horiei. Gure eguneroko bizitzan aurki
|
ditzakegun
substantzia kimiko asko sailkatu dira EDCen multzoan, hala nola zenbait hidrokarburo, garbigarrietako alkilfenolak, plastikoetako ftalatoak eta pestizidak, besteak beste.
|
|
|
a) Koka
|
itzazu
substantziak
|
|
|
dira. Nola sailkatu
|
ditzakegu
substantzia kimiko hauek guztiak. Nola
|
|
|
3 Osa
|
ezazu
substantzia baten atomoen loturen inguruko kontzeptu mapa laukitxoetan falta diren
|
|
|
Azido poliprotikoak protoi bat baino gehiago eman
|
dezaketen
substantziak dira, esate baterako, H2SO4, H2SO3, H3PO4, H2CO3 eta H2S a. Azido poliprotikoen ionizazioa elkarren ondoko Brönsted Lowryren erreakzioen bidez gertatzen da, eta erreakzio bakoitzean protoi baten transferentzia gertatuko da.
|
|
|
mini cooper93402 Kandelaren ilea eskuilatzeak ere higiene errutina honetan sartu behar dira: ileak usaina indartu
|
dezaketen
substantziak harrapatzen ditu, eta ilajeko korapiloek eta korapiloek, berriz, zikinkeria eta bakterioak zabalak izateko baldintza egokiak sortzen dituzte. 2 Zakur hatsa:
|
|
|
Dieta orekatuak lagundu egiten dio gaixorik dagoen txakurrari bere onera ekartzeko behar duena eransten: janaria bere gorputzak erabil
|
ditzakeen
substantzia bihurtzeko erabili behar dituen proteinak, energia emango dioten karbohidratoak, eta proteinak eta hidratoak egiteko gorputzak behar dituen bitaminak eta mantenugaiak. Baina txakur gaixoaren elikaduran ez dago formula unibertsalik.
|
|
|
1 mg. Kafeina, kirolarientzako laguntza ergogeniko gisa Maila goreneko kirol errendimendua hobetu
|
dezaketen
substantziak, dietak edo entrenamendu praktikak dira laguntza ergogenikoak. Erresistentzia kiroletan kafeina erabiltzea asko aztertu da.
|
|
2016
|
|
|
3 Osa
|
ezazu
substantzia baten atomoen loturen inguruko kontzeptu mapa laukitxoetan falta diren
|
|
|
a) Koka
|
itzazu
substantziak dagokien apalean.
|
|
|
c) Irakur
|
ezazue
Substantzien ezaugarriak informazio atala, eta balioetsi zuen erantzunak.
|
|
|
Landareentzat edo landare jatorriko produktuentzat kaltegarriak izan daitezkeen organismoak herrialde batean eta EBn sar ez daitezen eta beste herrialde batzuetara esporta ez daitezen hartzen diren neurriak (hots, pasaporte fitosanitarioa). Landareak edo landare jatorriko produktuek gaixotasunak transmiti
|
ditzaketen
substantzia kaltegarririk ez dutela egiaztatzeko kontrolak egin ohi dira, produktuak ekoitzi diren lekuan, gehienetan.
|
|
|
3 Osa
|
ezazu
substantzia baten atomoen loturen inguruko kontzeptu mapa laukitxoetan falta diren hitzak jarriz.
|
|
|
a) Koka
|
itzazu
substantziak dagokien apalean.
|
|
|
konposatu asko daude izadian, eta era artifizialean sortutakoak ere gero eta ugariagoak dira. Nola sailkatu
|
ditzakegu
substantzia kimiko hauek guztiak. Nola izendatu horrenbeste motatako substantziak?
|
|
2017
|
|
|
c) Irakur
|
ezazue
Substantzien ezaugarriak informazio atala, eta balioetsi zuen erantzunak.
|
|
|
Feniletilaminen taldea substantzia ezberdin ugariz osatutako talde zabala dugu. Talde honen barruan eragin pizgarria (anfetamina klasikoak), entaktogenoa (3,4 metilendioximetanfetamina edo MDMA, eta haren eratorriak) edo haluzinatzailea (metoxianfetaminak) izan
|
dezaketen
substantziak daude (8). Efektu bat edo bestea sortzeko ahalmena neurotransmisore ezberdinekiko duten eraginaren, emandako dosiaren eta kontsumitzaile bakoitzaren ezaugarrien araberakoa izango da.
|
|
|
2 Atal honetan ura aztertuko dugunez bereziki, iker
|
ditzagun
substantzia horren dentsitatearen xehetasunak.
|
|
|
IUPAC (International Union of Pure an Applied Chemistry) arduratzen da arau horiez. Izenda
|
ditzagun
substantzia kimikoak!
|
|
|
c) Irakur
|
ezazue
Substantzien ezaugarriak informazio atala, eta balioetsi zuen erantzunak.
|
|
|
Drogak dauden mundu honetan, fenomeno honen aurrean ikuspegi desberdinak daudela jakina da. Bakoitzak bere bizimoduaren arabera eta drogekin duen erlazioaren arabera, kontsumo mota batzuk onartzen ditu edo ez, baliteke substantzia batzuekin gaineko begirada bat ematea eta beste batzuk munstroak bailiran jokatzea, zenbait momentutarako egokia ikustea hauen erabilera, edo adinaren arabera, kontsumitzen duen pertsonaren arabera “nire seme alabek ez
|
dezatela
substantzia ilegalik kontsumitu, baina besteek egin dezatela nahi dutena… baina hobe ez badute kontsumitzen”, baita momentuaren arabera etab. “festak diren bitartean ez du inporta alkohola edateak baina beste momentu batzuetan bada… Ikuspegi hauek, munduan dauden pertsonak adina desberdinak izan daitezke.
|
|
2018
|
|
|
Munduko hirugarren armadarik handiena arrisku txikiagoko Laosi begira jarrita zegoen orain. Mitxoleta mutazio berria hazten ari ziren lehenago urrezko arroz sailak zirenetan eta, ziotenez, farmazia industriari egiten zion estortsioa hango gobernuak psikiatriari iraultza ekar
|
liezaiokeen
substantzia aktiboaren patentea ukatuz. Patentearen kontrola Txinaren mende geratzeko arrisku handia zegoen, baina azken boladan Txina ez zen oso irmo agertzen bere auzokoen alde borrokatzeko.
|
|
|
Baina, gainera, bada beste arrazoi bat txakurrek noizean behin eztula zergatik izaten duten ulertzeko: txakurren sudur hezeak hobeto usaintzen laguntzen die, baina marranta eragin
|
diezaieketen
substantzia gehiago xurgatzea ere badakar. “Sudur jariakin horiek eta sudurra miazteak txakurrari sudurra heze edukitzen laguntzen diote.
|
|
|
Zergatik? Inkestatutako hiru pertsonatik bik uste dute higaduragatik elikagaietara edo edarira migratu
|
dezaketen
substantziak dituztela. Akatsa:
|
|
2019
|
|
|
berreskuraezinak. Arazoa denean Behar bezala kudeatzen bada, txatar elektroniko hori ia ez da kaltegarria. Arazoa hondakin elektronikoak ez dira deskontaminazio prozesuen mende jartzen birziklatze instalazioetan tratatu aurretik; izan ere, tresna horietako askok ingurumena eta osasuna kalte
|
ditzaketen
substantzia toxikoak dituzte. Hori dela eta, arriskutsuak dira zabortegietan gainerako zaborrarekin nahasita bukatzen direnean, behar bezala birziklatu beharrean.
|
|
|
Nutrizio balorazioa. Hazi gordinak kontsumitzean, azkenean, antioxidatzaile dei
|
ditzakegun
substantzia batzuk sartzen dira, hau da, xurgatze prozesua oztopatzen dutenak. «Problematikoagoa da, organismoak elikagai gordinen mantenugaiak okerrago bereganatzen dituelako», zehazten du De Cangasek.
|
|
2020
|
|
|
Zabortegi hori inolako galdeketarik eta informaziorik eman gabe zabaldu zuten. Inguruan bizi garen herritarron osasunari kalte egin
|
diezaieken
substantzia piloa botatzen zituzten, eta ez genekien ezer ere. Prozesu herritarra eskatzen dugu osasun publikoari dagokion kontuetan erabakiak demokratikoa izan behar duela aldarrikatzeko.
|
|
|
Eta infekzioa biriketan zabaltzen bada, orduan sortzen da pneumonia. Orain arte ezagutzen dena da hantura erantzun horrek birikari kalte egin
|
diezaioketen
substantzia batzuk sortzen dituela, eta oso handia bada, likido pilaketa bat sortzen du, oxigenoak albeoloen pareta mehe hori zeharkatu eta odolera iristea zailtzen duena. Hau da, zenbat eta handiagoa izan hantura erantzuna, orduan eta likido gehiago metatzen da, oxigeno gutxiago iristen da odolera eta karbono dioxido gehiago geratzen da gure gorputzaren barruan, arnas gutxiegitasuna eraginez.
|
|
|
Aplikatzaileek babes ekipo egokiak izan behar dituzte. Ondorio kaltegarriak eragin
|
ditzakeen
substantzia kimiko arriskutsua da. ECHA (Substantzia eta Nahasketa Kimikoen Europako Agentzia) sailkapenaren inbentarioan, substantzia horren sailkapena jakinarazten da:
|
|
2021
|
|
|
Hala, konposatu horrek osasunerako duen arrisku nagusia ez da elikagaien kontsumoarekin lotzen, lan ingurunera mugatzen da. Hau da, substantzia horrekin lan egiten duten pertsonen osasunari eragin
|
diezaioke
substantzia horren eraginpean kantitate handiak badaude (batez ere arnastuz gero) eta modu jarraituan (zenbait urte), behar diren neurriak hartu gabe. Nola iritsi da etilen oxidoa hainbeste elikagaitara?
|