|
2008
|
|
|
Komentu Ikastegietan lan hauek eratu ahal izateko, bazterrezina zen gutxienik Nagusien tolerantzia, babes ofizialen bat ere, eta guztien elkar-lana. Bakoitzari berea baita legea, gogora
|
dezagun
izenen bat edo beste.
|
|
2012
|
|
|
deitzen dio jatorrizkoak bertakotu edo herrikoitzeko joera horri. Itzulpenari eman nahi zaion kutsu herrikoi edo abertzalea desitxuratu
|
dezaketen
izen kanpotarrak irakurle euskaldunei ezagunagoak egingo zaizkien izenekin ordezkatu izan dituzte historian zehar hainbat itzultzailek (Ruiz 1995).
|
|
2016
|
|
|
Memoria ukatutako belaunaldia, hau da bigarren gerlaren ondoko literaturan parte hartu dutenen belaunaldiari eman
|
diezaiokegun
izena. Espainiako gerlaren ondotik sortutako giro beltzarengatik, isiltasunarengatik, sortzaile gazteek gordetzen zitzaienean, bilatu behar izan dute haien aitzinekoek egin zutena, idatzi zutena, katea hautsi baitzen.
|
|
2021
|
|
|
Hortaz, esan genezake mahai eta erle multzo bereko ale lexikoak direla eta ondorioztatu genezake, gainera, determinatzaileen eta adjektiboen ezkerretara agertzea izen kategoriaren ezaugarria dela, euskaraz bederen. Alabaina, norbaitek pentsa
|
lezake
izenak ez direla testuinguru horietan ager daitezkeen bakarrak; izan ere, adjektiboak euskaraz determinatzaileekin azaltzen dira: txiki a, txiki bat; gorri a, gorri bat eta abar.
|
|
|
Kasu horietan, baina, isilpeko izen bat dagoela esango genuke, hau da, txiki bat diogunean, benetan [[izen] txiki bat] adierazten ari garela, hots, hartzaileak aurreko diskurtsoagatik edo testuinguru komunikatiboagatik nolabait ezagutzen duen izen bati erreferentzia egiten zaiola. Beraz, salbuespena dirudien egoera hori sintaktikoki azaltzeko gai gara eta determinatzaileekin agertzeko irizpidea bere horretan manten
|
genezake
izen kategoria ezaugarritzeko.
|
|
|
Baina ez da bakarra, ezkonsari ‘ezkontzean ematen den sari’ moduan uler daiteke, (eta ez ‘ezkontzeko sari’); jaiotegun ‘norbait jaio den eguna’, ezkon bidaia ‘ezkontzean egiten den bidaia’ eta abar. Adiera bat baino gehiago ere har
|
dezakete
izen elkartu hauetako batzuk; hiltoki bada ‘hil (dako) en tokia’, bana baita ‘animaliak hiltzen dituzten tokia’ ere.
|
|
|
Oro har, gramatikan" predikatu" nozioari lotua ageri da (hartu aditzak ‘zerbait’ hartzea eskatzen du, argumentu bat eskatzen du), baina hemen argumentuak eskatzen dituzten izenei buruz ari gara. Hori dela eta, esan
|
dezakegu
izen argumentudunek parte hartzaileak eskatzen dituztela, osagarri argumentalak, duten esanahiagatik. Hola, irakurketa edo irakurtze (besterik gabe) izenek ‘norbaitek zerbait irakurtzea’ eskatzen dute.
|
|
|
Hala ere, izenondoz, plural markaz... lagundurik ere ikus
|
ditzakegu
izen eratorri hauek literatura testuetan. Horrek pentsarazten digu ‘ondorio’ balioa ere badutela; ez, behintzat, ‘gertaera’ balio soila (§ 4.5.1c):
|
|
|
Ia edozein adjektibok onartzen du atzizki hau adberbioa sortzeko, maileguek nahiz euskal izenondoek, izenondo bakunek nahiz eratorriek, kualitatea adierazten duten neurrian, noski. Adjektibo balioa har
|
dezaketen
izenek ere onartzen dute ki (gizonki). Kualitate hutsaz gain beste ñabarduraren bat duten adjektibo eratorriak ez dirudi adberbio bihur daitezkeenik:
|
|
|
Badirudi erdal adjektiboaren esanahia zenbat eta urrunago egon oinarrian duen izenaren adieratik, orduan eta zailagoa egiten zaigula euskaraz elkarketara jotzea (kutxazain automatiko, jogurt natural, markagailu elektroniko) eta, kontrara, zenbat eta" erreferentzialagoa" izan, oinarrian duen izenarekiko lotura zenbat eta gardenagoa eta zuzenagoa izan, orduan eta aiseago egin
|
ditzakegula
izen elkartuak. Bi adjektibo erreferentzial edo gehiago zerrendatzen direnean ere ohikoa da guztiak mailegatzea:
|
|
|
arrats dei, bataio festa, bukaera bertso, ezkontza kantu, eztei bazkari, gau amets, gau klub, Gabon afari, goiz haize, hileta eresi, ilun ezkila, jai soineko, su kanpai, uda euri, uda ikastaro, udaberri arrosa, urte sari... Azpimultzo honetan sar
|
ditzakegu
izen propioa mugatzaile duten Donibane su, Olentzero enbor, San Joan su eta horien antzekoak, hitz elkartu hauetan ez baitira pertsona izen propioak, edo santu izenak, baizik urteko egun edo garai jakin bat adierazten dutenak.
|
|
|
6.5.2c Euskararen ondare lexikoan aurki
|
ditzakegu
izenari birerantsirik sorturiko izen eratorriak ere: birrarto, birrazi, birgari, birririn, birloba, birlora, birzahi...
|
|
|
15.4.2b Baina askotan erakusle hauek berez bakarrik osa
|
dezakete
izen sintagma. Horregatik esan ohi da hirugarren pertsonako izenordain bezala ere funtziona dezaketela (ikus 13 kapitulua).
|
|
|
Hala ere, adibide horietan guztietan aditz izena berez izena dela pentsa daiteke, hain segur ere. Eta edozein izenek bezala, aurretik izenlaguna har
|
dezake
izen horrek. Zinez aditza dela onartzeko, eta ez izena, aditzaren testuingurua bilatu behar genuke.
|
|
|
23.4.2b Ahal izan predikatu modalaren aspektu markei dagokienez, prospektiboaren morfema zuzenean har
|
dezake
izenak, ko atzizkia: etorri da/ etorri ahal izango da.
|
|
|
30.7.3.2c Zenbait postposiziok ere (gisan, moduan, eran...) tzeko osagarria eskatzen duten heinean, eta postposizio horiek izena oinarri duten heinean, uler
|
dezakegu
izen horren osagarri dela tzeko: Bazkaldu berriak ginen, eta [zenbait egunentzat ongi izateko gisan] (J.
|
|
|
Dena den, tze perpausek har
|
ditzakete
izenen zenbait ezaugarri. Batik bat, (r) en genitiboa ager daiteke aditz izenarekin ere, batez ere Iparraldeko erabileran:
|
|
|
Izen sintagmaren zenbatzailea zehatza izan daiteke, denbora unitateak kontatzen dituena (duela hamar egun; orain dela bost urte), nahiz zehaztugabea (duela zenbait egun; orain dela urte batzuk); izenordain zenbatzaileak bete
|
dezake
izenaren lekua, eta esapideak ematen dio denbora balioa: { duela ∼ orain dela} gutxi;{ duela ∼ orain dela} aspaldi esapidean, berriz, aspaldik berak darama zenbatzailea bere esanahian (‘denbora luzea’).
|
|
|
[[liburu eta aldizkari] zahar]. Edo, Altzari zahar eta liburu garesti horiekin egongela dotore geldituko zaizu esaten badugu, izena+ adjektiboa multzoak elkartzen ditu eta juntagailuak, eta ondorioz, esan
|
dezakegu
izena eta adjektiboaren artean osagai sintaktiko bat egiten dutela: [[altzari garesti] eta [liburu zahar] horiekin].
|
|
|
Esan
|
dezagun
izena aldatzen duten hitzak bakarrik joko ditugula adjektibotzat, dela izenaren berezko ezaugarria nabarmentzen duten (etxe handia), dela kanpoko beste zerbaitekin erlazionatzen diren (ingeniari industriala). Lehenbiziko sailekoak adjektibo kalifikatzaileak dira, eta bigarrenekoak erreferentzia adjektiboak.
|
|
|
Horrelakoetan, baten bat edo bat edo bat..., inongo izenik gabe agertzen zaizkigunez, izenordain gisa agertzen dira perpausean, baina bat zenbatzailetik erakarriak ditugunez, determinatzaile zeregina ere bete
|
dezakete
izen sintagmaren barnean: Ekar iezadazu liburu baten bat.
|