|
2000
|
|
|
Azken esperimentu haren txanda ere noizbait heldu zen: ispilu bat ipini nion kaiolaren horma baten kontra, bere burua ikus
|
zezan
eta, esperimentua ondo bazihoan, nortasunaren garapen absolutu bat lor zezan perikito horiak.
|
|
|
Eta barruan sortzen ari zaidan pertsonatxo hau, berriz... Izan
|
dezakedan
eta lagunik onena nirekin batera daukat, eta ez dut gogorik komunetik behera botatzeko.
|
|
|
Zenbatetan etorri izan zaidan, ordutik honat, iduri hura, jaun André, neure bizitzako gaurik gautsuenetan partikularzki...! Orduantxe ikasi bainuen gaurik gautsuenak ere argi izpiren bat gordetzen duela, zeinak noiznahi den iragan
|
baitezake
eta zeharka ilunaren bihotza.
|
|
|
Badakizu, bertzalde, jaun André, ezen gero eta prezisione handiagoko teleskopioak egiten direla egun: ordea, gure osabarena ere ez zen hain eskasa eta hain ez osoa eta, beraz, objektuen iduri bihurrituak eta desitxuratuak eskaintzen zizkigun arren, zeren eta lenteak marra berez xuxenak kurbarazten baitzituen eta kurbak kurbaraztenago, aise begizta
|
genezakeen
eta hauteman, halarik ere, objektiboa.
|
|
|
—eta isilune baten ondoren, erran zidan—: Eta suerte handia da akabatu berria dagoela kapera, zeren eta, halatan, igandean bazkaltzerat gonbidatuko baitugu aita Bartolome Ziaurrizkoa, aldarea benedika
|
dezan
eta kapera osoa...
|
|
|
15 Har
|
ezazu
eta irakur.
|
|
|
Bigarren zezena gure aitak toreatu zuen, arkabuzez tiro egitea toreatzea bada bederen —aitaren auzia, ordea, ez zen toreatzea edo ez toreatzea, baina errege Felipe IV.aren parean paratzea, hark ere, kondearen eta dukearen erranetan, bertze hainbertze egin baitzuen Madrilen, zezen ikuskizun batean—, zeren, bertzenaz, Curro Banderas zeritzàn toreatzaileak toreatu baitzuen. Hiruzpalau burtzi soilik sartu zizkion toreatzaileak zezenari, eta bere morroietarik batek haga luze batez zulatu zion bizkarra, lau hankakoak odol apur bat gal
|
zezan
eta, halatan, ahul zedin. Baina zezena, halarik ere, kementsu zegoen artean eta, aitak zaldi gainetik zirikatu zuenean, indartsu abiatu zen hura... harik eta tiro hots bat entzun, eta zezena hil mutu geratu zen arte.
|
|
|
Eta ni ere, paradoxa haren aitzinean, zurturik bezala geratu nintzen... Ordea, urteak aitzina doazkidan neurrian, ongi bai ongi ohitu behar izan dut paradoxa horretarat, zeren eritasunean eta zorigaiztoan ikasi baitut ezen badirela huts hura baino hutsagoak diren hutsak, espazioa ez ezik denbora bera ere eta bizitza bera ere bete
|
dezaketenak
eta betetzen dutenak. Baina ene arimak deus guti zekien orduan hartaz, zeren gazte bainintzen eta zeren gaztetasunaren indarra bainuen, hutsaren gainean jauzi egiteko...
|
|
|
NOLA erran eta nola deskriba ostatutik atera aitzineko istant hura! Hura urduritasuna, eta hura bozkarioa!, habia uzterat zihoan txoriñoa banintz bezala, bere lehen hegaldiari —zeinak osin beltzean beherat eraman
|
baitzezakeen
eta heriotzarat, edo zeruaren jabe izaiterat— ekiteko puntuan... Eta ekin nion neure ibilaldiari, neure buruaren buruzagi, kapitain eta gidari; abiatu nintzen neure buruz Pisako kaleetan barrena, eta arraitasun oso batek hartu ninduen arras, goiti beheiti.
|
|
|
Nik Joxeri behatzen nion, eta bere onetik aterea ikusten nuen... eta Jain koari eskatzen nion ezen zaint
|
zitzala
eta begira zitzala haren humoreak eta haren moko zorrotza, zeren, hura bere onetik ateraz gero, galduak egon baikintezkeen.
|
|
|
Eta, horregatik, amets bat da eta ezinezko bat da, zeren, gutien igurikitzen dugunean, uste izanik ezen eztitan gaudela, muga orotarik harat, aldiz, liztorrak ustekabean zizta
|
baikaitzake
eta hala bihur baitaiteke istant ezin laburrago batean libertatearen eztia libertate faltaren ezten; baina, eztenaren mugetarat makurtu ondoren eta eztena geure baitarik edeki ondoren, berriro egin dezakegu bertze lur baterat.
|
|
|
...uin luze bat kontatu zidan, zeinetik aski bainuke kontatzea nola Axularrek eskatu zion sakristauari, ipuinaren azken aldean, hil zezala mezerdian, ogia eta arnoa sagaratzeko mementuan, zeren Sarako erretoreak baitzekien orduko, halatan baizik ezin beregana zezakeela bere itzala, eta nola Axularrek eskatu eta solizitatu behar izan zion behin, bi aldiz eta hiru aldiz, sakristauak, finean, amore eman
|
zezan
eta hartarat ausart zedin.
|
|
|
Zeren gero eta sinetsiago bainago, zu bezala, jaun André, ezen hitzik eta erranik biribilenak ere bere itzala izan
|
dezakeela
eta bere itzala duela, hitzari zein erranari bere biribiltasuna jan diezaiokeena!
|
|
|
—Hurrengo urteak trankil eta jabal joan zitzaizkidan. Jaun administratzaileak erakutsia zidan orduko nola zihoazen etxeko kontuak eta gure aita izan zenaren negozioak, eta, nola zure faltan nihaur bainintzen jauregiaren eta ondasun guztien heredero, manatu nion ezen diru segura nahi nuela eta ez zedila egiteko arriskutsuetan bentura, zeren soberatuki bizi baikintezkeen dirutza haren interesetarik, zeinetarik ehuneko hamarra elizarentzat gorde
|
baikenezakeen
eta bertze suma bat miserikordiazko obrentzat. Eta pentsatu eta deliberatu nuen ezen ez zegoela pertsona egokiagorik, suma honen administratzeko, aita Bartolome bera baino, zeina baitzen aldi hartan Iruñako ospizioko kaperau... eta zeina, ondorez, urtean bizpahiru aldiz etortzen hasi baitzen jauregirat, suma haren jasotzerat, eta ene aitorraren entzuterat, bide batez.
|
|
|
Baina, erraiten ari nintzaizun bezala, iritsi ziren, bada, fardelak; ekin genion haien irekitzeari, aitaren faltan, amak eta hiru ahizpok; edeki genion koadroa biltzen zuen fardelari estalkia... eta egia diotsut: harri eta zur gelditu nintzen, zeren eta koadroak erakusten baitzuen gazte segail hura, nik baino bizpahiru urte haboro izan
|
zitzakeena
eta eguzkiaren seme ere izan zitekeena, zeinaz, ikusi bezain fite, amorostu bainintzen. Koadroarekin eta bertze fardel haiekin batean, gutun bat zetorren —oinordekoak eta etxeko jaun berriak skribatua, jaun don Pedro de Osorio zeritzanak, zeina baitzen ene aita defunktuaren anaia—, non jaun hil berriaren azken borondatea azaltzen baitzen...
|
|
|
Bada, egun hauetarik batean bertze bat erosiko dut, zurearen antzekoa edo zurearen berdina dena. Eta nik zuri emanen dizut, eta zuk Gorukiri emanen diozu, Gorukik berak azken egunean bezti
|
dezan
eta harekin ihes egin ahal izan dezadan.
|
|
|
Eta segidan kontatu zidan ezen bera zuria eta indiarra sentitzen zela, biak baterat, zeren aita zuria izan baitzuen eta ama indiarra, eta bere ariman ere bi kolore haiek igartzen zituela, eta ez zuela nahi kolore batek bertzea uka
|
zezan
eta irents, baina eskutik joan zitezen.
|
|
|
—Eta, uholdeari buru egiteko, biok garamatzan untzi tipi hori baizik ez diagu, buruz gidatzen jakin behar duguna, uholdeak irents ez
|
dezan
eta hondoratzerat egin ez dezan. Eta, horrela, nola Noeren denboretan ere uholdea iragan zen eta hala lehorreratu ahal izan zuen bere untzia Ararat mendian, gureak ere aurkituko dik noizbait bere Ararat mendia, libertatearen mendia...
|
|
|
—Mundu honetan aitzina egin gogo duenak beldurra dik gibelatu beharra, Martin... Eta zientziaren argiak eta esperimentazioneak bakarrik gibela
|
zezaketek
eta ezaba beldurraren itzal luzea.
|
|
|
Eta hausten da soka batzuetan, eta erortzen eta amiltzen gara zuloan beheiti, non herensugeak eta munstroak ditugun aiduru —izua eta bekaitza, herra eta zorigaitza—, ahutzak zabal eta hortzak zorrotz. Baina amets batek bertze amets bat dakar, eta amesten dugu orduan ezen ametsez bete dezakegula bertzela bete ezin
|
dezakeguna
eta hala edireiten diogu zulo bakoitzari bere estalkia... eta, hala eta halatan, baldin badakigu ezen zulo horietarik batean herensuge bat dagoela, amesten dugu ezen aitagure batez uxa dezakegula; baldin lamia badago, kandela piztuz uxa dezakegula; eta baldin Basajauna badago, ur benedikatuaz uxa dezakegula eta ohil. Eta gaitz bakoitzari edireiten diogu erremedioa, eta hala egiten dugu aitzina...
|
|
|
Eta hausten da soka batzuetan, eta erortzen eta amiltzen gara zuloan beheiti, non herensugeak eta munstroak ditugun aiduru —izua eta bekaitza, herra eta zorigaitza—, ahutzak zabal eta hortzak zorrotz. ...ze amets bat dakar, eta amesten dugu orduan ezen ametsez bete dezakegula bertzela bete ezin dezakeguna eta hala edireiten diogu zulo bakoitzari bere estalkia... eta, hala eta halatan, baldin badakigu ezen zulo horietarik batean herensuge bat dagoela, amesten dugu ezen aitagure batez uxa dezakegula; baldin lamia badago, kandela piztuz uxa dezakegula; eta baldin Basajauna badago, ur benedikatuaz uxa
|
dezakegula
eta ohil. Eta gaitz bakoitzari edireiten diogu erremedioa, eta hala egiten dugu aitzina...
|
|
|
Jauregitik ez oso urrun bazen, baso ertzean, zelai zabal bat, norat eramaiten baikenuen tigrea gurdi batean, begiak oihal batez estalirik, eta norat erakartzen baitzuen aitak inguruetako ehiza, morroiek lagundurik beti ere eta morroiek soilik, ez orek, zeren eta hauek, halakoetan, etxean uzten baikenituen, tigreak arretarik gal ez
|
zezan
eta ehizaren bidetik desbidera ez zedin, orei zien ezinikusi hura zela kausa. Halarik ere, ehiza ugaria zen arren, ez zen beti gauza segura eta, izaiten ez zenean, guhaurk eskaintzen genion, libratzen genituela, hartarakotz, kaiola batzuetarik, bat banaka, untxiak edo erbiak, Uraitzeko hudozain baten trabailuari esker geureganatzen genituenak; eta kentzen genion tigreari begietarik oihala, eta untxien eta erbien gibeletik abiatzen zen hura, jauzi arin ezin bizkorragoetan.
|
|
|
Eta so egiten nien atera zitzaizkidàn nota eta orban itsusi haiei, zeinek gogoan mintzen baininduten eta gorputzean min emaiten... eta, ai, nola eskatzen nion Jainkoari, neure herstura hartan, senda
|
nintzala
eta sendo, zeren ezin prestukiago biziko bainintzen handik aitzina eta zernahi den eginen bainuen, baldin sendatzen eta sendotzen baninduen!
|
|
|
Baina, zergatik zetozkidan bururat kontu haiek, bai, baldin neure otoitzetan, bertzenaz ere, artez mintzatzen banintzaion Jainkoari, bertze ararteko baten beharrik gabe? Eta orduan, Jainkoari zintki eta fintki otoitz egiten niola, eskatu nion ezen bere argiz argi
|
nintzala
eta goberna zezala ene burua... eta orduan gogoratu zitzaidan ezen, nola ibili bainintzen bortz sei urtez haragiz haragi, putaner gaixto bat bezala, hala, bertze bortz sei urtez eginen nuela penitentzia eta eginen niela, halatan, haragiari eta haragikeria suerte guztiei uko, aldi bateko asea eta gehiegikeria bertze aldi bateko goseaz eta eskasiaz pagatzen nuela, kastitatearen, garbitasunaren eta ... Eta, beharrak beharturik eta konbentzimenduak konbentziturik, erran nion Jainkoari, nigar purpuilak begietan, hil nintzala eta akaba nintzala molderik moldegaitzenean, baldin neure hitza betetzen ez banuen, eta baldin ordaintzen ez banuen zuzentki eta onestki neure bekatuaren deskargua eta pagamendua.
|
|
|
Eta orduan, Jainkoari zintki eta fintki otoitz egiten niola, eskatu nion ezen bere argiz argi nintzala eta goberna zezala ene burua... eta orduan gogoratu zitzaidan ezen, nola ibili bainintzen bortz sei urtez haragiz haragi, putaner gaixto bat bezala, hala, bertze bortz sei urtez eginen nuela penitentzia eta eginen niela, halatan, haragiari eta haragikeria suerte guztiei uko, aldi bateko asea eta gehiegikeria bertze aldi bateko goseaz eta eskasiaz pagatzen nuela, kastitatearen, garbitasunaren eta onestasunaren bidetik, gizon presturik prestuenen eredurat. Eta, beharrak beharturik eta konbentzimenduak konbentziturik, erran nion Jainkoari, nigar purpuilak begietan, hil
|
nintzala
eta akaba nintzala molderik moldegaitzenean, baldin neure hitza betetzen ez banuen, eta baldin ordaintzen ez banuen zuzentki eta onestki neure bekatuaren deskargua eta pagamendua.
|
|
|
Eta egun batean gutun bat skribatu, eta handik gutirat erregeordearen errepuesta jaso zian. Eta hala erdietsi zian Nafarroa Garaiako erregeordeak har
|
zezan
eta errezibi zezan. Eta, erregeordeak skribatu gutuna etxekoei irakurri ondoren, eni beha paraturik, erran zidaan:
|
|
|
Ordea, nola olak zura beharrezkoa izanen lukeen gau eta egun, zeren, herensuge zintzur luzeen idurirat, olak ere ez baitu bere gosea nehoiz asetzen, hala, probetxua eta onura, baldin ene asmoak onartuko bazenituzte, bi aldetarik iritsiko litzaizueke: izan ere, batetik, piztiak muga hertsiagoetarat gibelatu eta baztertuko genituzke, paraje oihantsu hauek soildu eta garbitu ondoren, eta, bertzetik, bizibidea eman
|
niezazueke
eta basoko trabailuetan enplega zuetarik hainbat". Eta, aitak iragarri bezala, azkenean berak arrazoin!
|
|
|
Eta aitona Nikolasek mila kezka eta mila buruhausteren artean aitzinatu behar izan zituen bere bi ola haiek, bertzalde, eta kezka eta buruhauste haiek ere, arestian aipatu bertze arrazoinekin batean, are gehiago estal
|
zezaketen
eta itzalean utz bere bertze kezka hura —bere iraganari eta familiaren iraganari lotua, baita erlijioneari eta erlijioneen arteko gerlari ere, azken buruan—, gorputz hartu ezinik geratu zena.
|
|
|
—Martin, batzuetan pentsatzen diat ez nauala aintzakotzat hartzen, baina jakin huke ezen, zientzi gizona naizen neurrian, parabolaren sekeretu guztien berri dakidala eta, ondorez, kanoi tiroarena, zeren eta, dakian bezala, arkabuzez, fusilez edo kanoiez jaurtiki balaren edo, berdinzki, eskuz egotzi harriaren trajektoria parabola bat duk. Eta, bide batez, neure ikerketak egin
|
zitzakeat
eta egiten ari naizen liburuan txerta... Zeren eta hik ez baituk kanoia etxe aitzinean nahi izanen, jakin gabe hura nola erabil, alferrik herdoiltzen...
|
|
|
Baina semearen suak aita ere hartua zuen orduko, eta hain zuen hartua, non administratzailea baitzerabilen baterat eta bertzerat mila manurekin, hark bidera
|
zitzan
eta aitzina, artezki, negozioei loturikako hainbat eta hainbat eginkizun, bera etxean geratzen zen bitartean, semearen joan jinei beha, hartzaren ehiza zela kausa... Zeren eta ikusia baitzegoen ezen aitak ere ez zuela atsedenik hartuko, harik eta semeak hartza tiroka zezan arte eta egotz, eta, hargatik edo, zalantza izpirik erakusten ez ziola, hala ihardetsi zion amari:
|
|
|
Hantxe zegoen, bai, hartza, oihanaren soilune batean, txakurrek inguraturik! Eta, batean anaiari eta bertzean hartzari behatzen niela, nahi izan nuen anaiak huts egin
|
zezan
eta hartzak ihes, zeren, baldin anaiak hartza akabatzen bazuen, are jigantago eginen baitzen ene begien aitzinean, eta ni tipiago eta inurriago.
|
|
|
Eta hartzak Mattin hil zezan nahi izan nuen mementu batez, baina deabrua baino gaixtoagoa izan behar nuen sentimendu hari men egiteko, eta ezetz erran nion neure buruari, ezetz eta ezetz, eta, hala, otoitz egin nion san Migel arkaingeruari, Mattinek hartza akaba
|
zezan
eta bete zedin, halatan, Ubarneko damatxoaren profezia.
|
|
|
Pentsatu zuen frai Antoniok, bere aldetik, ezen gaizki egin zuela bere galtzoinak han ahanztean, eta sekeretuki jakinarazi zion damari, honek beregana
|
zitzan
eta bere ardurapean jar. Baina damak berehala ulertu zuen, galtzoinak ezin aurkitu izan zituenean eta bere senarra hain malenkoniatsu ikusi zuenean, ezen senarrak berak aurkitu eta gorde zituela, eta, handik aitzina, guztiz beldurtu zen, beldurraren ez erakusterat entseiatu bazen ere. Eta emaztekiak gertatua jakinarazi zion bere amorante debotari:
|
|
|
...a eta sakona, eta hain da itxuraz erreala eta bizia —eta mirakulua, ondorez, hain da osoa eta betea—, non baitirudi ezen gu ere marrazkian sar gaitezkeela eta hango eta hemengo objektu eta pertsonen artean ibil gaitezkeela, eta haiekin mintza; edo, erran nezakeen ezen mihisea leiho hertsi bat bezala agertzen zitzaidala, marrazkilariaren eskuaren aiduru zegoena, honek hura ireki ahal izan
|
zezan
eta zabal, eta hala irekitzen zituela Pedrok bere leiho haiek, maisuki, zeren eta marrazkilari ona baitzen —pintorea baino hagitzez hobea—, iduriak eta itzalak, scorzoak eta perspektibak arras bereganatzen zituena. Eta, hala, Errege magoen adorazionearen marrazkia akabatu zuenean, erran nion:
|
|
|
Halarik ere, ez ote ninduen amaren kontrako sentimendu hark erdiz erdi harrapatzen nihaur ere...? Zeren amaren baitarik erditu bainintzen ni, eta haren odolekoa nintzen erdi batean, eta zeren bainekien zer zen bihotzaren inguruan sugegorri bat edukitzea, zeinak hitza mihitik ken
|
baitiezazuke
eta lagunen salatzerat bulka, nola ibili bainintzen ni ere, bai osaba Joanikotekin berarekin aldi batez eta bai zurekin ere, jaun André, tentamendu izugarri hartan murgildurik, nahiz eta azkenean ez zintuztedan ez zu eta ez hura, uroski, salatu. Eta uste dut, halatan, ezen, ama ez ezik, neure burua ere gorrotatu nuela, zeren amaren begiak ispilu bat baitziren, non neure iragana irakur bainezakeen, eta neure burua ikusi, sugegorri haren erranetarat.
|
|
|
Eta airea ere mehatxu hutsa zen, zeren espazio hartan heriotzaren itzalak noiznahi den ebaki
|
baitzitzakeen
eta sega, errotik, amesgaiztoen artetik loratzen ziren amets urdin bakanak, zeru puska bat zutenak esperantzaren banderatzat, halako suertez, non ametsetik itzarri orduko zimeltzen baitziren loreak eta erortzen zeru puskak. Eta tortura zen, orduan, espazio haren horizontea, urrun zegoenean ere hurran sentitzen zena, zeren urrun da hurran, noiz eta izua zorte gaixtoko hegazti beltz bat bihurtzen baita, hegaldatzen dena, nola iraganetik gerorat, hala gerotik iraganerat, denboraren nahaste borrastean:
|
|
|
Osaba ere beldur zen, baina nola ez baitzegoen, don Laureano bezala eta herritarrak bezala, sineskeriaren eta idurikeriaren meneko, baina arrazoinaren, bazuen abantailik, zeren hauteman baitzezakeen ezen beldurrak haien baitan bertze etsai hura sor
|
zezakeela
eta etsai hark garait zitzakeela. Eta halatan uxatu zituen, finean, aita jesuita ez bertze guztiak.
|
|
|
Ez, osabak ez zuen austriarren arrano inperiala akabatu, baina zein arrai eta alegera sentitu nintzen, halarik ere, zeren eta osabak ere, Galileok bezala, gibela egin baitzuen, baina urrats bat aitzina egiteko, bere egite haren bidez, eta zeren bere urrats hura bertze urrats bat izan baitzitekeen, gizon batek baino gehiagok gerorat gogora
|
zezakeena
eta gogoratuko zuena, libertaterako bide luzean...
|
|
|
...rretarat, bataz, zaharra nintzelako eta zaharturik nengoelako halako erabaki baten hartzeko, eta, berriz bertzea, hura baino aterabide duinagotzat jotzen nuelako Lutheroren mendekatzea eta, hartarakotz, kanoikada batez gure etxeko arrano inperialaren ehizatzea; eta, noiz eta jakinarazi bainion, halaber, ezen, haren ondotik, edabe gozo baten hartzekotan nintzela, Ofizio Saindukoek bizirik atrapa ez
|
nintzaten
eta berriro azpira, hark ihardetsi zidaan: " Berorrek hori erabaki badu, nik ere hori eginen dut".
|
|
|
Eta kanoiaren desarra duk ene neurria, eta egin zaidan injustiziari nik eman beharreko ihardespena. Eta, gero, neure burua hiltzea... ezin onartu dudanez gero, halaber, berriro harrapa nazaten, zanpa
|
nazaten
eta tortura nazaten, desarra egin ondoren. Zeren, bizitza nehoiz ez bezala maite badut ere, duintasunetik maite nahi baitut, eta zeren Kristok ere kalbario bakarretik iragan behar izan baitzuen, ez bitik, eta nik iragan nian neure kalbarioa, orain dela hilabete.
|
|
|
" Seme maitea"... eta nola sentitu nuen ezen osabak arrazoin zuela!, zeren eta halakoa baitzen ene nortasunaren eta ene izatasunaren zuhaitza: aitak erroak eman zizkidan, baina osabak eguzkia, eta hala hedatu zitzaizkidan zuhaitzaren adarrak aitaren baratzetik osabaren baratzerat, osabarenean eman
|
zitzan
eta erortzerat utz zitzan fruiturik onenak eta onduenak.
|
|
|
Urrezko bi dukat! Herri arrotz batean nengoen, eta ez nengoen, halatan, hango bizimodurat usatua eta ohitua... baina gaztigatua eta ongi abisatua nengoen, bertzalde, zeren eta kapitainak behin eta birritan errana baitzidan —karrika haietan sartu aitzin eta bere portu hartako emaztekiaren bila joan aitzin—, uko egin
|
niezaiela
eta ezetz erran niezaiela auzo hartako putei eta ema mutiriei, baldin haien demanda bortz errealetik goitikoa bazen, salerosian zuten fruituaren eta merkatalgoaren prezioaz denaz bezainbatean. Baina nola, alde batetik, erlea bezala bainengoen, lore hartan harrapatua eta loreak irentsia, eta ez nuen lore hartarik ihes egiteko asmorik, zeren, aitzitik, gero eta gutiziosago eta desirosago bainengoen, pentsaturik zer bertze zeru ikusten, dastatzen, entzuten, usnatzen eta ukitzen ahal nituen Mignonen eskutik, urrezko bi dukaten truke, laurdenarekin hain arrai eta alegera geratu banintzen lehenagoxe; eta nola, bertzetik, ez bainintzen De mostenes bezain buru argia, noiz eta Laisi uko egin baitzion, zeren baitzekien ezen ema mutiriak eskaini zion prezioaren ondotik damua baizik ezin etor zekiokeela; hala, amore eman nuen eta, baietz erraiten niola, gibeleko atetik atera ginen, nik neure lagunei deus ere jakinarazi gabe.
|
|
|
haren azala eta haren azazkalak, baita ile eta betile bakoitza ere, bat banaka eta bat bederaka, xehero eta beregainki; zeren haren ile bakoitzak urrezko sierpe bat izan behar baitzuen zinez, eta zeren sierpe haiei beha ibil bainintekeen liluraz lilura! Eta haren begiak bi leiho ziren, espaziorik espaziotsuenetarat jotzen zutenak, non bozkarioak hats har
|
baitzezakeen
eta ditxak eta felizitateak dantza. Eta azal hartan barrena, zenbat bide eta bideska hauteman nituen, guztiak ere hatzez eta ukitzearen ukitzez ibiltzekoak izan zitezkeenak edo bista hutsez; hauek, meharrak eta malkarrak eta mendiska ezin biribilago batzuetarat zabaltzen zirenak, eta haiek, berriz, plaunak eta berdinak baina leize batean akabatzen zirenak, non ezkutatzen baitzen ukitu leuneko goroldioaren erresuma...!
|
|
|
Eta, orduan, zuk neuri xuxendu zenizkidan hitzak oroitu nituen, jaun André, noiz eta Salamancan esperantza galdua bainuen: " Ez nigar egin mudantza honetan gal
|
dezakezunagatik
eta arrai zaitez irabaz dezakezunagatik, Joanes... Eta atxik zeure bihotz hori goiti!".
|
|
|
Ez, ez natzaizu gezurretan ari, jaun André, zeren atzo gertatuak balira bezala oroitzen baititut istant haiek eta istant haietako gorabeherak, ene desiren eta ene izatasunaren arteko liskarra islatzen zutenak —ene barrengo haustura, alegia—, huraxe izan zelako halako zerbait gertatzen zitzaidan lehen aldia; edo erran nuke ezen hura ez zela izan, benturaz, gertatu zitzaidan lehen aldia, baina bai gertatuaren berri nekien lehen aldia, ene barren hausturaren kontzientzia klar eta garbi harekin, gorputza leku batetik balihoakit bezala, arima bertzetik; edo erran dezaket, finean, ezen orduan bizi izan nuela neure baitan bataren bitasuna, zeren ustez bat nintzena bitan banatua banengo bezala sentitu bainintzen, leku batean egon arren bitan banengo bezala, han eta hemen, sentimendu kontrajarri haien zurrunbiloan. Eta Joanes bakarra nintzen arren, bi Joanes sentitzen nituen neure baitan... nola Mattinen baitan bi Mattin haiek hauteman bainituen, bata argia eta bertzea iluna, hark hartu kolpearen ondorez, noiz eta zalditik erori baitzen, nahiz eta, egia erran, nik zerbait disimula
|
nezakeen
eta anaiak ez... Eta, hala, ene galdera hauxe duzu, jaun André:
|
|
|
...rrarazi zizkigutela jantziak aulki haietan, zeinak baitzeuden gelak eta korridoreak bereizten zituzten barren leihoetarik hurbil, eta, halatan, korridoreotarik nornahik hartzeko moduan, eskua leihoak estaltzen zituzten kortinen azpitik sarturik, eta zalantzarik ez zegoela ezen putatzar haiek bertze jende batekin edo bertze jende batzuekin elkar harturik zeudela, hauek guri jantziak aulkietarik ken
|
ziezazkiguten
eta diru poltsak ebats... gu haragizko atsegina hartzen ari ginela: erran beharrik ez dizut ezen azken erran hartan trufaz bezala aritu zitzaigula, eskarniozko irria ezpainetan; haatik, begien hertsireki batean irritik beltzurirat egiten zuela eta ezpata bularraren aitzinean dantzatzen zigula, erran zigun:
|
|
2001
|
|
|
–Emakumeek zapatilak" eraman" ditzakete; olanazko oinetakoak" ipin"
|
ditzakete
eta mokasinak" jarri", baina edertu nahi dutenean, takoiak" janzten" dituzte. Zuk ere ikasi behar zenuke takoi gainean ibiltzen.
|
|
|
Autobusetan leihoak burdin sarez gorderik daude, jendeak burua atera ez
|
dezan
eta kanpotik inor barrura sar ez dadin.
|
|
|
‘Zer esan nahi duzu, hitz egin
|
dezakeela
eta engainatu egiten gaituela? ’
|
|
2002
|
|
|
Beraz, uler
|
nazazu
eta ni gero zu ulertzen saiatuko naiz urte luzeetan. Zure laguna izango naiz, zure aldarteak ulertuko ditut, zure pozak, zure egun on eta txarrak.
|
|
|
Bitartean, laztan
|
nazazu
eta egin ezazu jolasean nirekin. Urte batzuk ditugu aurrean, elkarri poza emateko.
|
|
|
Segidan, ordea, irri egin zidan... Irri haren garbia eta irri haren zabala, oraindik ere ederki oroit
|
dezakedana
eta kasu hartan are barnerago sartu zitzaidana! Zerbait berezia eta zerbait zinezkoa baitzuen neska hark, ni erakartzen ninduena:
|
|
|
Umoreak etengabe oroitarazten baitigu, baita zeruranzko hegaldietan ere, lurra dugula oinarri, lurra abiapuntu. Umoreak, azken buruan, hegan jar dezake irudimenaren uso erromantikoa, baina uso berbera ehiza
|
dezake
eta hegalgabetu, zinismoaren armak erabilita. Edo hartarako gai izan luke.
|
|
|
Harik eta zerbait egitea bururatu zitzaidan arte. Zeren amak hari eragindako kaltea amak berak ezaba
|
baitziezaiokeen
eta neutraliza, bere jarrera aldatuz gero.
|
|
2003
|
|
|
deitu nazionalismo mota berezi baten aurka. Baina izen berak gauza ezberdinak sal
|
ditzake
eta, gaur egun badakigu ez direla fidagarri populuaren ala herriaren izenean mintzo zaizkigun alderdi popular demokrata asko.
|
|
|
Erran bezala, bi puntutan finkatua zen alabaina nazionalitateen printzipioa: Nazio bakoitzak estatu bat izan
|
zezala
eta Estatu bakoitzak nazio bat osa zezala.
|
|
|
hala nola, Voyage en Navarre pendant l, insurrection des Basques() idatzi, Zumalakarregiren epopeia kontatzeko. Erakutsi zuen horrela, Europako nazio xumeenak harrotzera zihoan iratzarraldian, euskaldunek parte har
|
zezaketela
eta haiek ere noizbait bat egin, beren askatasunaren alde.
|
|
|
Disimulatu egin zuen. Gero gailetak busti zituen likidoa xurga
|
zezaten
eta, mililitro batzuk kontsumitu zirenean, esne hotza eskatu zion Matilderi, mesedez. Matildek esan zion eskualdeko esnerik sobresalienteena zela hura eta biharamunean epelago ipiniko ziola kafesnea.
|
|
|
Ezbeharraren lekuan ertzainek behin eta berriz hildakoak utzitako ausentzia neurtzen ari ziren bitartean (zerekin neur ote daiteke maitasun galduek uzten duten hutsunea? Zenbat metro karratu ditu begirada baten tristurak?) senarra ere irudika
|
nezakeen
eta heriotzara kondenatuko zuten bere azken urratsak kontatu nituen, itzalgaizka bere emazteari segika eman zituenak. Ez zuen noski heriotzaren arriskurik sumatzen.
|
|
|
Gosea hiltzeko eta hura ahazteko, berriz, aparta! Proba
|
ezazue
eta jan zementu guztiahalduna!"
|
|
2004
|
|
|
Gaztetasuna, osasuna, gozatzeko gogoa, aukera... Bada, goza
|
dezagun
eta aurrera! Eta ez niri galdetu maite zaitudan ala ez.
|
|
|
Eta gainera, orain ez duk mistiko jartzeko momenturik onena. Oseake, argitu behar duguna argi
|
dezagun
eta kito!
|
|
|
erdi betea edo erdi hutsa. Euskara arriskuan dagoela esan
|
genezake
eta bizi bizirik dagoela, inoiz ez bezalako egoeran. Bi baieztapenek dute egiatik, gezurretik adina, euskararen errealitate konplexuaren irakurketari xehetasunak eransten ez zaizkion neurrian?. 169
|
|
|
Hitz batez, hortaz, euskera gure herriaren zerbitzari izatea, euskal literaturaren izanean datza. Gure batasun gintzan, gramatika
|
gintzan
eta hiztegi gintzan ari garen artean, euskaldun jendeari traba zaio euskera (eta ez dezagun ahantz legearen aldetik ere traba zaiola eta, kondairak erakusten duenez, zenbait urtez bederen izango ere zaiola). Euskeraren prestaerak eta batasunak presa haundia dute.
|
|
|
Hizkuntzari ez datxeko nahia, baiña bai izana. Erdaldun" euzko" edo" euzkotar" horietako batek hau esan
|
dezake
eta pentsa zoritxarrez: " yo soy español, y no vasco".
|
|
|
erdal kutsua toki guzietan sartu zaigu, eta erderaz pentsatzen dutenak uste dugun baño askozaz geiago dira. Kultura, esaterako, erderaren bidez artu dugu danok; eta azken baserrietan bizi diranak berak ere, errira jetxi ta erdel
|
itzak
eta joskerak atxikitzen zaizkie.
|
|
|
Azken menderarte, bada, euskerak artu zituen erdel itz asko, beretu egin zituela esan diteke. Gaur, ordea, erdal
|
itzak
eta joskerak dirala euskera irentsi ta beretu dutenak.
|
|
|
Mendebala ez da parte oneko haizea. Zoratu egiten du mundu guztia, tartean eskutitzak, eta uste dute libertatea har
|
dezaketela
eta hor zehar has daitezkeela hegaz, zirimola batetik bestera. Hamaika eta hamaika eskutitz joan dira airean, Neroren ohituren eta Livornotik datorren haizearen erruz.
|
|
|
Entzuten nuen bakarra nire bihotzaren taupada asaldatuak ziren. Beldurra gorputzeko zuntz guztietan senti
|
nezakeen
eta, harekin batera, lotsa gorri, jasanezin bat, begiak erretzen zizkidana.
|
|
|
Adibidez, irri abegikor batekin hurbildu eta muturreko bat eman niezaiokeen, modurik zakarrenean. Edo, modu finagoa erabiliz, txerri itxurako eltzeitsu txiki bat eros
|
nezakeen
eta poltsikoan eraman, balizko iraintzaileak txanpona bota ziezadanerako, txanpona eltzeitsuan jaso eta iraintzaileari itzul bainiezaiokeen era hartan, txerriak txerriari dei. Edo...
|
|
2005
|
|
|
Astebete baino ez zeraman lanean eta neukan langilerik hoberena zen dudarik gabe, bera zegoenetik makina bat eta erabaki hartze kendu zizkidan, burua beste nonbaiten izan
|
nezakeen
eta jatetxeak bere martxan jarraitzen zuen.
|
|
|
Itxuraz bai, astakiloena gertatzen zen erakargarriena. Eta astapotroa izan behar besteak bezalakoa izateko, onetsia izateko, neska lagunak mirets
|
zintzan
eta joan ez zedin.
|
|
|
etxean bezala, urrutira jo gabe. Etxean adoretsua bainintzen, irudi hura bizitzako beste esparruetara eraman
|
nezakeen
eta etxean apur bat lasaiago ibili; familiak behintzat eskertuko zidan. Baina arraro begiratuko zidaten.
|
|
2006
|
|
|
Are, zuretzat, haren identitate arazo gabekoaren, zure identitate arazoen bost axolaren, haren" modernitate" primitibo haizejoaren eta zure ezezagutzaren atzean, Espainia modernoaren inposizio historia guztia dago ezkutatua, genozidio kultural luzatu bat su txikian. Baina berak zu ignora
|
zaitzake
eta ignoratzen zaitu, zuk bera ezin duzu ignoratu. Kontuak horrela, irakurle errealistari utziko diogu ipuin honen azken logikoa berak asmatzeko aukera:
|
|
|
Kristautasunaren aurkako beroaldi handienean jakobinoen lehendakari aukeratu zuten Cloots, baina berehala hasi zitzaion Robespierre kontra egiten. Gogor eta zorrotz, Anacharsisen aurkako hitzaldi ikaragarria antolatu zuen Robespierrek, baita bilaketa agindua ezarri ere, ihes egin ez
|
zezan
eta ahalik eta lasterren epai zezaten.
|
|
|
1943 urteko ekainaren 10ean Biró anaiek bolaluma berri batentzako patentea atera zuten –bitarte horretan George anaia kimikariak tinta egokiago bat asmatua baitzuen bolaluman erabiltzeko, bolak errazago zabal
|
zezakeena
eta tutuaren barruan lehortzen ez zena– eta urte berean sortu zen Argentinan luma berriak egiteko enpresa bat. Bi anaien ekarpena asmakizunaren patentea besterik ez zen.
|
|
2007
|
|
|
(Herbarten sisteman bezala, ideiak gizabanakoaren gogamenean dauden indar batzuk bezala ulertzen zituzten). Ideiek eragina izan
|
dezakete
eta eragina dute gertakarien ibilbidean. Hortaz, psikologiaren aztergaia historian aurkitu behar da eta ez psikologia indibidualean.
|
|
|
Baina likorea da benetan? Zeinek garantizatzen digu oraintxe bertan edandako, gustura edandako hiru trago horiek ez direla, egiatan, somnifero edo barbituriko ilegal bat, koktel perbertso bat, sorgin edabe maltzurra, konortea galdu
|
dezagun
eta magia beltzezko erritu batean panpinak bezala tratatuak izan gaitezen. Emakume zoro hau ez da ba izango organo trafikora dedikaturiko nazioarteko mafia batek erabiltzen duen amua?
|
|
2008
|
|
|
Horregatik kokatu zara diskotekako koskaren gainean. Ikus
|
zaitzadan
eta zaitzaten. Gerri mugimendu abil batekin libratu zara lerde jario datozen gizon usteko gazteez.
|
|
|
Beñardok, gainera, bere mihia zuen, eta mihiak galtzen zuen, beste mihidunak baino maizago: Beñardok, izan ere, bazuen barne jario ezin oparoago bat, edo hitzez eta irudiz osatutako ibai bat, bestela esanda, etorri handikoa, hitzek eta irudiek handiago egin
|
zezaketena
eta bidean harrapatzen zituèn guztiak, gogoa eta borondatea, adibidez, arrastatzen zituena, uholde batek bezala, eta orduan esan behar ez zituenak esaten zituen, nahi gabe.
|
|
|
–Bi urte egin
|
ditzaket
eta bizitza osoa egin dezaket Gerardoren zain!
|
|
|
–Uki nazazu, bai, Gerardo, zure gitarra naiz-eta: uki
|
nazazu
eta hunki nazazu, laztana???; eta Gerardok gitarra jotzen segitu zuen, teknikaz aldatu behar izan bazuen ere, jakina, zurezko gitarran hari astinduak zirenak haragizkoan fereka eta laztan bihurtzen zituela: ferekatu zizkion zangoak eta besoak, bularrak eta ipur-masailak; gero, musukatu zion kopeta, musukatu zizkion ezpainak, musukatu zion titiburu bat, jarraian bestea?
|
|
|
kolaborazionismoa erakusten zuena?. Gerardo niretzat ez bada, Nataliarentzat ere ez!?, halako zerbait bururatu ote zitzaion une hartan??; gero, irria ezabatuz? baita hondarrean beste keinu bat eginez ere, beheko ezpaina goikoaren gainean jarriz, besagainak mugitu zituen gora eta behera?, nola halako axolagabekeria bat adieraz
|
zezakeena
eta hartzera zihoàn erabakia zuritu?. Nataliak gure arteko tratua hautsi bazuen, nik zergatik ez?, bururatu ote zitzaion orduantxe??, esan zuen:
|
|
|
higatuak eta zulatuak ere beste batzuk, gazta zulodunen antzera: halakoetan, baina, ez zuten gazta zuloduna arazo bihurtzen, denborak higatua denborak berreraiki
|
baitzezakeen
eta osa, kontsularen eta markes jaunaren asmamena bitarteko, gero benetako gertaerekin zer ikusirik ez zutèn interpretazioak ematen bazituzten ere, beraiek benetakotzat zituztenak, gizakiaren historia autoengainuarena ere bada:
|
|
|
egiten zuena egingo ez balu bezala egiten bazuen ere, hurkoen keinu ilun nabariei irri hautemangaitz baten argi xumearekin erantzuten zien, adibidez, edo amorruzko garrasi bati isiltasunarekin? ez, haatik, garrasiarekiko mendekotasuna erakusten zuèn isiltasunarekin, beste isiltasun batekin baizik (isiltasun sortzaile bat, bestela esanda), isiltasun hark bai baitzuen bihotza eta bai baitzituen besoak, noranahi zabal
|
zitzakeenak
eta noranahi zabaltzen zituenak, espazio berri abegikor bat sortuz, aurkariaren bihotzak ere bere tokia izan zezan?, Ernestinak Jainkoarengan jarria baitzuen bere uste osoa, halako moldez, non sinetsia baitzegoen, berak berea bideratu ondoren, Jainkoak bideratuko zuela gainerako guztia; edo, egoerak inoiz gainditzen zuenean, gogoko zituèn hitzak ahapeka errepikatzeko ohiturari ekiten zion, solo ... behin, bi aldiz eta mila aldiz, hura letania bat balitz bezala, edo mantra bat, bere arima lasaitzen eta orekatzen zuena.
|
|
|
bakarra. Egia da horrelako hanka sartzeek egilea lotsaraz
|
dezaketela
eta ez direla batere erosoak. Baina, bertze aldetik, bigarren mailako kontuak dira ikuspuntu navarrista batetik.
|
|
|
Ibiñagabeitiaren mintzoa gaiztotua zegoen, egoeraren latzak hartaraturik. Euskara zelako bere ustez aberri hizkuntza bakarra, gaurko eta orduko abertzale gehienek uste
|
zezaketenaren
eta dezaketenaren aurka. Hizkuntzaren auzia euskal nazioaren ardatzetik kanpo zegoen ia ordurako, hitz horien lekukotasuna sinesgarria baldin bada.
|
|
|
–Lurraldeak gure bizitzan zenbaterainoko eragina izan
|
dezakeen
eta hura gure parte dela (gure barren barreneko izatea) erakusten duen alderdi bat azpimarratzearren, hizkuntza baten hedatze eremua ere badela pentsatzea baino ez dago; gure pentsamenduaren eta gure izate subjektiboaren euskarri da, eta hartzen duen lurraldeak berau osatzen duen komunitatearekin batera gure unibertsoa definitzen du, gure mundua?.
|
|
|
Afrikaren zerga, halaxe har
|
dezagun
eta kito. Laster gure Europa hotz, eroso eta aberatsean egongo gara atzera, eta kongotarrak bere miserian jarraituko du ahal duenean zerbait atereaz eta gainontzean?
|
|
|
Ez nintzen bila joaten ausartu. Goizeko agureren batek ezagutu egin
|
nintzakeen
eta kargu hartu. Biharamunean joan nintzen berriro hondartzara.
|
|
|
Ondoan duzun emakumea onbera bada edo, besterik gabe, amakoia, gaitz erdi. Haur baten moduan bere altzoan estutu
|
zaitzake
eta sehaska kantaren bat abestu. Eduki ez dituzten haurrekin gogoratzen dira nonbait eta bularrak hanpatu egiten zaizkie.
|
|
|
Batzuetan, begirada haiei oihu egiteko gogoa etortzen zitzaion: ...u bezala egiten bazuen ere –hurkoen keinu ilun nabariei irri hautemangaitz baten argi xumearekin erantzuten zien, adibidez, edo amorruzko garrasi bati isiltasunarekin... ez, haatik, garrasiarekiko mendekotasuna erakusten zuèn isiltasunarekin, beste isiltasun batekin baizik (isiltasun sortzaile bat, bestela esanda), isiltasun hark bai baitzuen bihotza eta bai baitzituen besoak, noranahi zabal
|
zitzakeenak
eta noranahi zabaltzen zituenak, espazio berri abegikor bat sortuz, aurkariaren bihotzak ere bere tokia izan zezan–, Ernestinak Jainkoarengan jarria baitzuen bere uste osoa, halako moldez, non sinetsia baitzegoen, berak berea bideratu ondoren, Jainkoak bideratuko zuela gainerako guztia; edo, egoerak inoiz gainditzen zuenean, gogoko zituèn hitzak ahapeka errepikatzeko ohiturari ekiten zion, ...
|
|
|
" Uki nazazu, bai, Gerardo, zure gitarra naiz-eta: uki
|
nazazu
eta hunki nazazu, laztana..." –; eta Gerardok gitarra jotzen segitu zuen, teknikaz aldatu behar izan bazuen ere, jakina, zurezko gitarran hari astinduak zirenak haragizkoan fereka eta laztan bihurtzen zituela: ferekatu zizkion zangoak eta besoak, bularrak eta ipur-masailak; gero, musukatu zion kopeta, musukatu zizkion ezpainak, musukatu zion titiburu bat, jarraian bestea... eta, zorabioaren ertzean jada, beste musika bat entzun zuen Natividadek –egin ere, egin zituen une hartan hasperen isil batzuk, ezin izan zitezkeenak plazerezkoak baizik–, bere gorputzaren lurretik ateratzen zena:
|
|
|
batzuk, zehaztasun handiz gogoratuak; baina baita denborak –ahanzturak– higatuak eta zulatuak ere beste batzuk, gazta zulodunen antzera: halakoetan, baina, ez zuten gazta zuloduna arazo bihurtzen, denborak higatua denborak berreraiki
|
baitzezakeen
eta osa, kontsularen eta markes jaunaren asmamena bitarteko... gero benetako gertaerekin zer ikusirik ez zutèn interpretazioak ematen bazituzten ere, beraiek benetakotzat zituztenak –gizakiaren historia autoengainuarena ere bada: autoengainuarena da batez ere–, halako gauzak izaten baititu bizitzak, batek ez dakiela zer puntutaraino den norberak bizitua edo asmamenak asmatua.
|
|
|
...o maila bateko –maila osoko– kolaborazionismoa erakusten zuena –" Gerardo niretzat ez bada, Nataliarentzat ere ez!", halako zerbait bururatu ote zitzaion une hartan? –; gero, irria ezabatuz... baita hondarrean beste keinu bat eginez ere –beheko ezpaina goikoaren gainean jarriz, besagainak mugitu zituen gora eta behera–, nola halako axolagabekeria bat adieraz
|
zezakeena
eta hartzera zihoàn erabakia zuritu –" Nataliak gure arteko tratua hautsi bazuen, nik zergatik ez?" bururatu ote zitzaion orduantxe? –, esan zuen:
|
|
|
–Bi urte egin
|
ditzaket
eta bizitza osoa egin dezaket Gerardoren zain!
|
|
|
Beñardok, gainera, bere mihia zuen, eta mihiak galtzen zuen, beste mihidunak baino maizago: Beñardok, izan ere, bazuen barne jario ezin oparoago bat, edo hitzez eta irudiz osatutako ibai bat, bestela esanda, etorri handikoa, hitzek eta irudiek handiago egin
|
zezaketena
eta bidean harrapatzen zituèn guztiak –gogoa eta borondatea, adibidez– arrastatzen zituena, uholde batek bezala, eta orduan esan behar ez zituenak esaten zituen, nahi gabe.
|
|
2009
|
|
|
Ezagutzea biltzea da (sintesia). Bildu, hots, ezagutu, estreina ebaki eta muga
|
dezakeguna
eta duguna soilik, egin dezakegu (mugabakoak, edo mugatubakoak, ezagutza estriktoari ihes egiten dio? –Esanezina?).
|
|
|
–Zuk ez duzu ezagutzen hemengo sistema, Joseba. Emakume horrek ongi aski daki xantaia egin
|
diezazukeela
eta ez diozula poliziari deus aipatuko, komeni ez zaizulako. Eta ez zara arrotza horientzat; urte batez ezagutu zaituzte.
|
|
|
Nik ez diet beren bizitzaz deus galdetzen ostariei. Hilabeteko saria ordain
|
dezatela
eta hor konpon hortik aurrera.
|