|
2016
|
|
|
Bertso batzuk badaude, kantu zaharrak. Hortik aparte, antzezlanak bertsotik eduki dezake ezer
|
ez
eta dena. Gugana etorri izanaren arrazoietako bat izan da, euren ikuspegitik, euskal antzerkia testuan oso oinarritua izan dela.
|
|
2017
|
|
|
Garai hartan eta lehenago droga batek Euskal Herrian zuen presentzia eta eragina ez da gaur egungoa,
|
ez
eta etorkinen kasuan ere. Bihotza mugiarazten digutela dirudi, baina apenas jarrera eta pentsamendua, etxeko ateraino etorri arte.
|
|
|
Heriotzak bezala, berdin hartzen gaitu denok bere izerdi itsaskorrean. Eta ez aipatu, mesedez, euskal itzal itzel tradizionalaren aurrean, aire girotua deritzon birus fabrika eztarri urratzaileen menpe bizirauten duen gizagaixorik,
|
ez
eta gizalegezko kanpin proletario baten ordez, furgonetaren aldeko hautua egiten duen euskal furgesia berririk. Horien konponbidea gaitza bera baino makurragoa delako, klase ikuspegi batetik behintzat.
|
|
|
Han ikusi nituen Neolitiko garaietako batzuk,* Erdi Harokoak (eta, hauen tartean, Santxo VII. Bortitzari* hainbeste gustatzen zitzaion Etxarriko Beltza), Errenteriako Xenpelar, Musarro, Saiburu eta abar, Asteasuko Pello Errota eta Zakarra, zazpigarren mendeko Motxondo eta Usurbilgo Udarregi; bai eta ere Etxahun, Bordel eta iparreko beste zenbait bertsolari. Ez zen falta Muskariako* Iruain, Fernando Katolikoak 1512 urte goibelean gartzelatu zuena,
|
ez
eta ere oraintsu joan zaizkigun Txirrita, Urretxindorra, Zepai eta beste anitz.*
|
|
2018
|
|
|
70 langile ari dira gaur egun elkarteetan lanean, egitura asko zabaldu da, erritmoa eta dimentsioa asko hazi dira… Baina, aldi berean, borondatezko langileen eta soldatapekoen arteko lankidetzan sinesten dugu. Gure zuzendaritzetan borondatezko kideak dira gehiengoa, haiek dira erabaki estrategikoak hartzen dituztenak… Beti ez da erraza izaten orekari eustea,
|
ez
eta bere lanordu libreak Bertsozale Elkarteari eskaintzen dizkionak proiektuaren ikuspegi osoa izatea ere. Baina hori da gure filosofia, hori da Bertsozale Elkartearen eta bertsolaritzaren mugimendu osoaren arteko lotura bermatzeko bidea.
|
|
|
Ondoren zetorren gure saioa, eta bertsolaria herriaren bozgorailua dela esaten denez, gertatutako arazoari lotuta ekin genion geure ekinari. Aguazila, ordea, itxuraz gustura
|
ez
eta, bere makilarekin bozgorailuari kolpeka hasi zitzaigun, “Nahikoa da, behera hortik”, oihukatuz. Iskanbila latza sortu zen agintari eta herritarren artean, eta halaxe bukatu zen gure egun hartako jarduna.
|
|
|
Lopategik egin zuen aurrera eta, urte hartan, bere Bizkaiko lehen txapela jantzi. Baina hori gutxi
|
ez
eta, hurrengo urtean, Lekeitioko saioan, Abel Muniategi eta Abel Enbeita omen ginen enpate. Nola biok ginen Abel, hiruna bertsotarako gaia jarri ziguten:
|
|
|
Egun horretan, Ameriketatik etorritako hiru artzain euskaldun zeuden bertan bertso gosez, eta eskatu omen zioten Bautistari bertze bertsolariren bat bilatzeko, beraiek joanen zirela eske. Gizonak bertze aukera handirik
|
ez
eta anaia Xalbadorrengan pentsatu zuen. Garaia hartan, Arantzako herrian telefono bakar bat omen zegoen, Bolinea izeneko dendan, bertara deitu eta agindua eman ondotik, bilatu, ados jarri eta han Joan omen ziren artzain amerikarrak haren eske.
|
|
|
Patxi Erauskin abertzalea zen, bere garaiko testuinguruaren seme, eta, ondorioz, jeltzale. Baina idatzita utzi zituen kartengatik badakigu beste pentsamolde politiko bat zutenekin hitz egiteko batere arazorik ez zuela,
|
ez
eta laudorioak banatzeko ere; haietan “ilustreena”, bere Kubako batailoiko tenientea: Jose Sanjurjo militar frankista iruindarra, errepublikarrek 1936ko uztailaren 20an (altxamendutik bi egunera) fusilatua.
|
|
|
Kontziente zara? Hainbesteko garrantzia hartu dute kamerek gure bizitzetan,
|
ezen
eta gozatzeko unea baldintzatzen baitigute sarri. Honatx bi adibide:
|
|
|
Baina, eta hemen dator ifrentzua, BEC ez da batere erakargarria aipatzen zenituen hezkuntza arautuko milaka ikasleentzat.
|
Ez
eta bertso eskoletako asko eta askorentzat ere. Haur eta gaztetxoentzat gehiegi da, ez da haientzat pentsatutako zerbait.
|
|
|
Baina, barkatuko didate. Nik ez dut ikusten eboluziorik gurasoek interesik
|
ez
eta seme alabak bertsolaritzaren zale, are bertsolari, direnean. Egingo dira genealogiak eta emango azalpenak.
|
|
|
Komunikazio ekintza gisa, gisa batera heltzen da belarri batzuetara eta beste gisa batera beste batzuetara. Belarri horien jabeak ez baitira objektuak, puntuazioa ezin daiteke izan erabat objektiboa,
|
ez
eta ere perfektua. Zazpikoteak ordezkatzen du aniztasun bat, publikoan bertan agertzen den aniztasun bera.
|
|
2019
|
|
|
Erabat eten zen ikastolan bertsolaritzarekin genuen lotura: ez genuen asteroko tailerrik, ez Lontxoren bisitarik,
|
ez
eta Mendizabal eta Telleriaren noizean behingo bertso eta txisterik. Nafarroako Txapelketan bertsolari ez hain gazteek kantatzen zuten garai hartan.
|
|
|
Tamalez, ez dugu aurkitu bere izena Donapaleuko egunkarian (Le journal de Saint Palais, 1916)
|
ez
eta bosgarren bertsoaren ondorengo jarraipenik, agindu arren hurrengo zenbakian emango diola segida.
|
|
2020
|
|
|
Eta ikusi nuen horrela ibilita ez nituela 14 orduak bukatuko, eta hasi nintzen neure kabuz ibilaldiak egiten. Sebastian apenas ibiltzen zen, Murua ere asko
|
ez
eta Andoni seguru nengoen ibiltzen zela. Iritsi zen azken astea eta, asteartean, bilera bat egin genuen Azpeitian, udaberriko zizak janez, 14 Orduetako protokoloa prestatzeko.
|
|
|
Jonek, beti bezala, txukun egin zuen otordua: ardorik ez, bazkalondoan kaferik
|
ez
eta koparik gutxiago, eta, halako batean, Txomin Garmendiak esan zion:
|
|
|
Oraingo bertsolariak: saiora etortzeko esan eta ahaztu; bazkaltzen hasi eta ardorik ez, kaferik
|
ez
eta koparik ez, eta, hala ere, bertsolari izan nahi.
|
|
|
Ez dakit seguru, baina ekainaren bukaera aldeko egun baterako saioa eskaini zioten. Bera ez zen gogoratzen egun hori libre zuen edo
|
ez
eta guregana etorri zen.
|
|
|
Hondarribia asko ezagutzen
|
ez
eta aireportuko tabernan egin dugu hitzordua. Normalean nahikoa toki hotzak izaten dira aireportuak, presaka batean uzteko diseinatuak, baina Nikolasen hizketa gozoa entzunda etxean bezala sentitzen da bat.
|
|
|
Globalizazio ekonomikoaren eta erreferente kulturalen mediatizazio biziaren ordainetan, gizartea modu garaikide batean jarri da tradizioetara begira, non tradizioa jada ez den beharrezkoa ez arau nagusi gisa,
|
ez
eta kultura transmititzeko sistema gisa ere, baizik eta gaur egungo identitate diskurtsoak legitimatzeko praktika eta adierazpide jakin batzuk hautatzeko gordailu historiko gisa.
|
|
|
Batzuek berehala erosiko zuten. Beste batzuk, irakurtzen jakin
|
ez
eta paperak haientzat balio ez zuelako, edota dirurik ez eta pagatu ezin zutelako, han egoten ziren, memoria erne, saltzailearen kantuari adi adi, sail guztia buruz ikasi artean. Ondoren, etxerakoan, asto gainean edo gurdi gainean bazihoazen behintzat, erositako paperaren bertsoak kantatuz egingo zuten bidea.
|
|
|
Batzuek berehala erosiko zuten. Beste batzuk, irakurtzen jakin ez eta paperak haientzat balio ez zuelako, edota dirurik
|
ez
eta pagatu ezin zutelako, han egoten ziren, memoria erne, saltzailearen kantuari adi adi, sail guztia buruz ikasi artean. Ondoren, etxerakoan, asto gainean edo gurdi gainean bazihoazen behintzat, erositako paperaren bertsoak kantatuz egingo zuten bidea.
|
|
|
Zenbait hilabetez luzatzen diren modu honetako lehiaketek ikusmina eta publikoaren arreta denbora horretan guztian gorengo mailan mantentzea ez da lan erraza. Udazkeneko ohiko azken fasean bertsolari guztientzat lekurik
|
ez
eta udaberrian sailkapen fase moduko bat antolatu da aurten ere. Borroka eskaileraren lehenengo mailatik hasten duten bertsolari horietako askorentzat hil ala bizikoa bilakatzera iritsi daiteke udaberriko fasetik udazkenekora jauzi egiteko txartela lortu behar hori.
|
|
2021
|
|
|
Bertsolariek ez omen zuten jarraitzerik izan, jendea lurrean zilipurdika botata baitzebilen algara izugarrian. Horrela amaitu zen desafioa, garailerik ere
|
ez
eta azken bertsorik ere ez”. (2003:
|
|
|
Han ikusi nituen Neolitiko garaietako batzuk, Erdi Harokoak (eta, hauen tartean, Santxo VII. Bortitzari hainbeste gustatzen zitzaion Etxarriko Beltza), Errenteriako Xenpelar, Musarro, Saiburu eta abar, Asteasuko Pello Errota eta Zakarra, zazpigarren mendeko Motxondo eta Usurbilgo Udarregi; bai eta ere Etxahun, Bordel eta iparreko beste zenbait bertsolari. Ez zen falta Muskariako Iruain, Fernando Katolikoak 1512 urte goibelean gartzelatu zuena,
|
ez
eta ere oraintsu joan zaizkigun Txirrita, Urretxindorra, Zepai eta beste anitz.
|
|
|
Guzti horiek eta berak idatzitako esker oneko testua nahikoa
|
ez
eta Puri San Martinek sinatutako elkarrizketa luze bat dakar egunkariak handik bi egunera. Prentsa historikoan topa daitekeen Basarriren elkarrizketa luzeena da, eta, diktadura erori berritan isilean izandako dezente dakartza gainera.
|
|
|
“ (…) bertsolarien gaurko zenbait jaialdi ikusteak pena ematen du: bertsolaria zeharo antzutua aurkitzen dugu, kuzkurtuta, besten adindu soilera jarria (…) Nik nahiago dut behintzat noizpait bertsotan aspertzen banaiz, bertsolariek egun hartan txinparta gutxi izan dutelako aspertzea,
|
ez
eta gai jartzaile ergel, sasi-jakintsu edo antuste baten gaiekin aspertzea baino (…) Bertsolariak horrela asko sufritzen duela. Bai eta emazte batek haurra erditzerakoan ere.
|
|
|
Bai eta emazte batek haurra erditzerakoan ere. Sufrimentu, kezka eta indarkeriarik gabe ez dago bizitzarik,
|
ez
eta arte eta poesiarik ere. Sufritu nahi ez duenak, hobe du bertsolari ez sar (…)
|
|
|
Ez dira alabainan denak edozoin gauzentzat egoki: heriotze bat ez ditake ‘Ai, ai, ai mutila k’ duen musika jauzikari hartan jenderi konda;
|
ez
eta chakur baten odolgi ohointza ‘Lurraren pean’ delako airearekin. Bakhotchari berea (…)
|
|
|
Norbaitek eraman zituen eta ez dakigu non dauden». Zavalak etsi
|
ez
eta: «Zuen aitak bazekien eskribitzen?».
|
|
|
Belar izpi baten aurrean edo loretan dagoen arrosa baten aurrean lotsatu egiten da. Nire leihoaren azpian sortzen diren arrosa horiek ez diete erreferentzia egiten lehenagoko beste batzuei,
|
ez
eta hobeak diren beste batzuei ere; direnak dira, Jainkoarekin batera egun honetan existitzen direnak. Haientzat ez dago denborarik.
|
|
|
Hau da, galeran ateratzen zen. Behin, Errenterian, mutilik aurkitu
|
ez
eta bera jarri zen saltzaile. Ale bakarra saldu omen zuen, Koldo Mitxelenak erosi ziona.
|
|
|
Eta bestetik, ekonomiari bestelako zentzua eman nahi dio; lehen hamar eta orain lau, miseriak pobretzen nau, bakarrik, ez delako ekonomia. Baina ekonomia feminista nahikoa ponpoxo
|
ez
eta, atrebitu naiz ba zaintzaren ekonomiaz hitz egiten!
|
|
2022
|
|
|
Bertso kodea zartatu da: entzuleek ez dute bera nahi, txaloak kentzea aski
|
ez
eta txistu jotzen diote. Zerbait ez dabil ondo.
|
|
|
Tarteka, udan bereziki, Zarautzera ezkondu zitzaion alabarenera azaltzen zen Balentin Larrea. Baina alabak etxean pianorik
|
ez
eta Balentinek “behatzak egin behar”, Elena Berazadi bilobak dioen bezala Berria k 2021ean egindako elkarrizketan. Pianoa, Zarautzen, askok zeukaten.
|
|
|
Larre motzekoa izatea egokitu baitzitzaion orri hauetako protagonistari, bere sendikoek ez zuten kukurik entzun poltsikoan txanponak zituztela, eta hori gutxi
|
ez
eta, gainera, kukuak makur jo zien. Aitak, Jaungoiko Txiki originalak, bere buruaz beste egin zuen, eta herentzian izengoitia besterik ez zion utzi semeari.
|
|
|
Baina ekin eta ekin neure artean. Gero, erromeria ostean trago batzuk eginda, ba zeozer… Han kuadrillan, besteak ezer
|
ez
eta neu onena. Laster hartu neban fama Gaztelu eta Abaiño inguruan.
|
|
2023
|
|
|
Zer diren kontuak, jai egun arrunta ematen zuena jendearen gogoan gelditu da –eta baita Xenpelarrenean ere– Eta gauzak gogoan geratzen direnean, dio Xenpelarrek berekiko, zerbaitengatik izaten da. Bai, Bilintxekin izandako dema hura –bizia bezain laburra–, ez zen beste demak bezalakoa izan; gertatu zen zerbait beste inorekin –ez Patxi Bakallorekin,
|
ez
eta Ibarrerekin, Xorrolarekin, Bordondorekin, Ardotxekin, Arotxarekin, Larrabururekin eta Zakarrarekin– gertatu ez zitzaiona: beste bertsolari mota bat sumatu zuen parean.
|
|
|
Egungo bertsokera berrian, azken puntuaren mailu kolpea ez da hain bortitza,
|
ez
eta hain agerikoak birtuosismoa, potolokeria eta abstrakzioa ere. Bertsolariak ez du punturik alferrik galtzen, eta borobiltzen da gezia, zenbait kasutan iruditzeraino erabat iraultzen dela bertsoaren egitura piramidal klasikoa (bukaeran lehertzearena).
|
|
|
Antzeko zerbait esan nezake Maialen Akizuri eskuetatik Lizarran poto baten matematikak kendu zion txartelaz, edo Mantxi (adinez eta garaiz ere hurbileko) hainbeste sufritzen ikusteaz. Bertsolariak lanean ari direneko distantzia asko aldatzen da Txapelketan parte hartu ala
|
ez
eta, nire buruaz gauza onik esan ez dezakeen arren, orain arte baino gehiago enpatizatu dut ezinean antzeman ditudan kideekin.
|
|
|
Iruñerriko hainbat bertsolari eta bertsozale gaztek bultzatuta, mota askotako saioak antolatu dituzte, arrakastaz. Bereziki gogoangarria da 2022ko urtarrilaren 13an antolatutako bertso afaria, Saioa Alkaiza eta Nerea Ibarzabal kantari, biak txapela jantzi berritan –Nafarroakoa bata, Bizkaikoa bestea– Tamalez, ez da posible izan orduko grabaziorik topatzea,
|
ez
eta beste Zortziko Maldikoko saioren batekoak ere. Zaldikon gertatzen dena, nonbait, Zaldikon geratzen da.
|