|
2000
|
|
|
Froga hori, zinezko eta legezkoa izanagatik ere, ez da bakarra; hori gorabehera, ez da zilegi gizakia bere egoera frogatzeko ezinean ibiltzea, dela gurasoen arduragabekeria, dela erregistro publikoak jagoten dituztenen prebarikazioa, dela, azkenez ere, erregistro horien hondamena edo galera. Legearen ekitateari dagokio, halakoetan, beste frogabide bat proposatzea, erregistroaren
|
eza
eta galera ordezka ditzakeena. Froga hori, ezin bestelakorik izan, gainontzeko titulu eta lekukoen aitorpenetatik datorrena baino.
|
|
|
..., horren hautsezintasuna adierazten denean; ezkon lotura gehiegi estutzen bada, argaldu egiten dela; etxeko neke eta lorrak lazgarriak direla, begi bistan osterantzekorik ez denean betierekotasuna baino; elkar ulertzen ez duten senar emazteen bizimodua, modu hautsezinean loturik badaude, galdua dela ondorengotzarako; ohitura onak kolokan jartzen dituztela senar emazte horiek, euren arteko konpondu
|
ezak
eta hautsi ezinak direla eta; era berean senarrak, betiko emazteaz aspertuta, andre lardasketan diharduela eta horrek, ezkontzaren objektua bete gabe, ez dio besterik erakartzen plazerra baino; seme alabek ere ez dutela zertan gehiago sufritu dibortzioarekin, ezkontza urratu bati dagozkion desadostasunekin baino; ororen buruan ere, hautsezintasunik erabatekoena familiaren zinezko onuraren kontrak...
|
|
|
Jendeen arteko zuzenbide naturalaz eta Jendeen arteko zuzenbide positiboaz hitz egiten bada, xedea, beti beti, hauxe da: herriek eurek moldatu
|
ez
eta nazioek —den norbanakorik txikienak bezalaxe— aginduzko dituzten justiziaren oinarri betierekoak itun, tratatu eta ohituretatik bereiztu, azken horiek herrien emaitzak baitira.
|
|
|
Honela, adibidez, ezin esan daiteke" Badira objektuak"," Badira liburuak" esaten den bezala.
|
Ez
eta" Badira 100 objektu" edo" Badira N0 objektu".
|
|
2001
|
|
|
Arrazoimenak esku batean printzipioak eta bestean esperimentua behar ditu; horrela laburbiltzen da arrazoimenaren eta esperientziaren ekarpena batzeko asmo nagusia. Bestela ez dago legerik lortzerik, eta ondorioz,
|
ez
eta zientziarik ere, baizik eta datuen pilaketa nahasia besterik ez.
|
|
|
Lehenak dio sentsuetako objektuetan soilik dagoela errealitatea eta beste guztia itxurakeria soila dela. Bigarrenak, berriz, sentsuetan ilusioa besterik
|
ez
eta benetako errealitatea adimenean soilik dagoela dio.
|
|
|
Beste gizakiei buruzko bere ezagumena fenomeno hutsetara mugatzen dela onartuz gero, gauzei buruz bezalaxe, luke esan bere moralari buruzko azterketan gizakia legegile kide dela beste gizakiekin batera; edo inperatibo kategorikoak gizaki guztiak behartzen dituela.
|
Ez
eta epai estetikoek unibertsalak izan behar dutela baietsi; hau da, gizaki guztiek onartuak. Gizakiaren ordez ‘izaki arrazoimendun oro’ idatziz ez du arazoa argitzen.
|
|
|
Maitagogo ez direnek ez dute gogorik, ez dira maitale. Beraz
|
ez
eta ezagule, ez eta aske. Animaliak baldin badira, gurak izango dituzte, baita ere batzuen iritziz —eztabaidagarria— adimen izpiren bat; baina gogorik ez.
|
|
|
Maitagogo ez direnek ez dute gogorik, ez dira maitale. Beraz ez eta ezagule,
|
ez
eta aske. Animaliak baldin badira, gurak izango dituzte, baita ere batzuen iritziz —eztabaidagarria— adimen izpiren bat; baina gogorik ez.
|
|
|
arrazoimena (Vernunft) eta adimena (Verstand); eta arrazoimena adimenaren gaineko edo goragoko mugalari dela baiesten du29 Baita ere arrazoimena nahimenaren eta askatasunaren eragile30 eta ikerlari31 edo erakusle32 bakarra. Eta gizakiaren eginkizunaren iturri bakarra eta osoa, arrazoimenak determinatutako nahimenean ipintzen du, ez gorago edo lehenago,
|
ez
eta zientzien erakutsi edo emaitzetan; gizakiagan beragan baino, bere arrazoimenean. Beraz, bere morala ez da oinarritzen objektibotasunean —zientzien ikerketen emaitzetan edo— Autonomoa da; hau da, morala beragan dago, ez zaio beste inondik etorria edo erakutsia.
|
|
|
Eta gu bizidun soinezko izateak ezin digu ahaztarazi gizaki hautaria, ezagutaria, maitaria ari garela aztertzen, mila datu begi bistakoek erakusten digutenez. Tesi fundamentalista horrek, ordea, gizakia aztergai holistikotzat gogoan hartzea oker handia dela dio, zientzia besterik ez dagoelako,
|
ez
eta beste bide objektiborik azterketa analitikoa baino, zientziaren erara erabilia. Hau da, ez dago beste fenomenorik zientziak bere metodoekin aztergai erabil dezakeena baino.
|
|
|
Kosmos osoaren eboluzioaren kodea bazela hasieran —kosmos osoaren kausa finala—, aurrehipotesi hutsala izan liteke askorentzat, dudarik gabe. Ez dirudi gaurko ikerketa zientifiko zehatzei berehalako lanbiderik ematen dienik,
|
ez
eta kentzen. Baina zientzialariaren gogotik alde egin behar ez duen erreferentzia da.
|
|
|
Eta nire fede berrituaren edukia ez dago nire hausnarketen emaitzetan, ez liburuetan,
|
ez
eta teologoen eta jakintsuen esanetan, gizaki zehatzen bitartez nire egiaren maitasuna piztu eta sutu egiten didan Espiritu Santuak erakusten didanetan baizik. Berak esaten dit nortzuengandik ikasi behar dudan nire fedearen edukia.
|
|
2002
|
|
|
Biziari, osasunari, ongizate fisikoari, instrukzio ezinbestekoari eta presoek etorkizunean dituzten errekurtsoei zor zaien begirunea gorabehera, administrazioari dagokionez, behintzat, kontsiderazio ezin larriagoa dugu ekonomiari dagokiona. Honi dagokionez, dugu ez gastu publikorik onartu,
|
ez
eta ezein irabazi profitatzeari uko egin ere.
|
|
|
Aldiro aldiro egingo den azterketan argi geratzen badira enpresaburuaren borondate on eta lan egokia, berari emango zaio, behin betiko, espetxearen ardura. Inolaz ere ez da argitaratutakoa enpresaburuaren aurka erabiliko,
|
ez
eta beste hautagairik aurkeztuko ere, ez baita ez zuzen ez zuhur haren txostenaren emaitza gorabeheratsuak bolada luzean egindako lanaren aurka erabiltzea.
|
|
|
Adibidez, XIX. atala materialei dagokie; Benthamek ala adreilua ala burdina gomendatzen ditu, eta ez zura, su arriskua ekiditeko. Aholku honen zuhurtasuna frogatu egin zen 1818an, errusiar Panoptikoa, beste materialik izan
|
ez
eta zurez eraiki zena, suak kiskali zuenean19 II. hitz atzea zuzendaritza sistemaren garapenari dagokio.
|
|
|
Nola, halaber, gizabanako kopuru handi bat gizaki bakar baten zaintzaz arduratzeko? Izan ere, zaintza lanetarako batak bestea ordezkatuko lukeen pertsonen segida bat onartuko bagenu, ez beren ekinbideetan,
|
ez
eta beren metodoen ondorioetan ere, ez legoke batere batasunik.
|
|
|
Beren askatasuna neurriz kanpo eta bidegabeki erabili duten gizabanakoei, krimenik gehiago egin ez dezaten eta, orobat, ereduaren izugarriaz, besteak halakorik ez egitera bultzatuz, hartaz gozatzea galarazten zaien egoitza. Horrez gain, atxiloturiko pertsonen ohiturak aldatzeko betebeharra duen erreformategi ere izan behar du espetxeak, hartara, gabeturik dagoena askatasun egoerara itzuli eta, ez norberarentzat,
|
ez
eta gizartearentzat ere, zorigaiztoko izan ez dadin.
|
|
|
Espetxe arruntetan, zaintzaile batek bere zaintzapean dagoen presoren bat iraintzen badu, ez du honek modurik aurkituko haren goikoen gizatasunik eskatzeko; presoak egiten zaizkion zernahi irain, laido eta zigor pairatu behar izaten ditu, alegia. Panoptikoan, ordea, ez da horrelakorik gertatu ahal izango, nagusiaren begiek dena baitaukate kontrolpean; egoitzotan ez dago azpikoen tirania gertatzerik,
|
ez
eta ezkutuko irain edo zigorrik ere. Beste alde batetik, berriz, presoek ere ezin izango dituzte beren zaintzaileak ez iraindu ez gaizki tratatu.
|
|
|
Espetxeak bisitatzen dituztenek ongi uler dezakegun nazka sentitzen dute egoitzotako zikinkeria eta usain nardagarria pairatu behar izaten dutenean. Halatan, bada, gero eta beharrezkoagoa izan presoentzat kanpokoen bisita, orduan eta errazago egiten du ihes jendeak haien ingurutik; gero eta nardagarriagoa izan bertako bizilagunen egoera, orduan eta urriagoak haien bizi baldintzak hobetzeko esperantza; hemen aurkezten dugun printzipioan oinarrituriko zigor etxean, ordea, ez legoke ez nazkarik,
|
ez
eta arriskurik ere. Izan ere, zerk dakar infekzioa?
|
|
2003
|
|
|
— Entzun bada —esan omen zuen Eriximakok— Zu sartu baino lehen erabakita geneukan bakoitzak txandaka ezkerretik hasita Maitasunari buc ruzko ahal zuen hitzaldi ederrena esan eta bera goretsi behar zuela. Guk gainerako guztiok hitz egin dugu bada; zuri dagokizu ordea, hitz egin
|
ez
eta edan duzunez, hitz egitea, eta hitz egin ondoren Sokratesi nahi duzuna agintzea, eta berak bere eskuinekoari, eta horrela gainerakoek ere.
|
|
|
Ohitura horiek, lege izanik ere, sarritan idatzi gabe daude, eta euren erabilerak gordetzen ditu indarrean eta bizi bizirik. Horrexegatik, erabilera hori zehatza izan
|
ez
eta erregeek probintzia eta leku bakoitzean indarrean daudenak bildu eta idatziz jartzea agindu dute; bide beretik ere, berretsi egin dute euren baitako lege eta erregelen aginpidea.
|
|
|
Epaitzeko, bada, gizartea gaurko egoeran gordetzen duten legeen espiritua eta ohitura, premiazkoa da horren nondik norakoak zehaztea, oinarri direla lehen bi lege horiek. Horien bidez idoroko da besteen ordena, eta batzuen eta besteen arteko loturak; jarraian, ikusi behar da zein modutan esku hartu duen Jainkoak egun ageriko zaigun egoeran hura bizirauteko, batez ere, gizabanakoen artean, gizabanako horiek lehen lege ezinbesteko horien espirituarekin bat etorri
|
ez
eta Jainkoak euskarri nahi zituen lege sustraiak ahultzen dituztela.
|
|
2004
|
|
|
Hemen aurkituko dugu, hain zuzen, idealismo absolutu eta transzendentalaren abiapuntua. Gero Kantek biribilduko duena bere" a priori"
|
ez
eta Ni transzendentalaz garatzen duen ikuspegian Arrazoimen hutsaren kritika liburuan.
|
|
|
3 Oso adierazgarria Wittgensteinek ez duela behin ere Hegel aipatzen ez Tractatus ean ez bere Egunkari filosofikoetan ere,
|
ez
eta —oso oker ez banago— geroko idatzietan ere, salbuespenen bat kenduta agian. Ezaguna da, bestalde, Russell, Moore eta haien garaiko beste filosofo ingeles askoren antihegelianismoa, enpirismo positibista ez ezik.
|
|
|
Zinezko etika, beraz, ez da inposatzailea,
|
ez
eta inposatua izan behar, argitasunez eta zentzuz onargarria eta bereganatzeko modukoa baizik. Ildo honetatik, kontzientzia etikoa da pertsona bakoitzak bere buruaz praxikoki jabetzeko duen barne argitasuna, errealitatearen osotasuna kontuan izanik eta, beraz, errealitatearen beharkizun objektiboez eta beste pertsonen oinarrizko beharrizanez ere jabetzeko barne argitasuna orobat.
|
|
|
Dakusagunez, proposatzen dugun ikuspegi eta azterbidetik ez dugu zertan etika prezeptibo batera jo behar etikaren zinezko oinarriak finkatzeko,
|
ez
eta munduikuskera jakin batera ere. Gizakiaren egitura antropologiko eta existentziala ongi ezagutzea nahikoa dateke pertsonaren egitura etikoaren berri eta argi emateko, baldin eta gizakia —banaka zein gizadi osoa hartuta— ez badugu bere baitan itxiriko errealitate autoimmanente bat bezala kontsideratzen.
|
|
|
Irakurlea ohar bedi Jainkoa eta Gizartea kakotxen artean eman ditugula, Cencillok berak egin duen bezalaxe. Etikak ez du Jainkoaren errealitatea ukatzen,
|
ez
eta dogmatikoki baieztatzen ere, etika ez baita konfesionala, ez alde batera, ez bestera ere. Baina etika (auto) errealizatzaileak ez ditu transzendentziarako ateak ixten, are gutxiago dogmatikoki.
|
|
|
Errealitatearen eta hizkuntzaren arteko isomorfismoan datza, hain zuzen ere, hizkuntzaren ahalmen eta izaera irudikatzailea. Isomorfismo hori ez balego, errealitatea litzateke inolaz ere irudikatu eta, horrenbestez, litzateke ezagutu; hartara, mundua ez litzateke mundu izango,
|
ez
eta gizakia gizaki. Wittgensteinen hitzez esateko:
|
|
|
Perpaus ‘enuntziatzaileak’ deitzeak ere ez du arazoa konpontzen, perpaus guztiek zerbait ‘enuntziatzen’ dutelako. Hoberik
|
ezean
eta esperoan, eta gaizki ulertuak saihestearren, hobe genuke perpaus apofantikoak deitzea, Aristotelesen esapideaz baliatuz. " Baina [perpaus:
|
|
|
Eta zer esan gogoetaren objektu ez direnei dagozkien perpaus zeinuaren elementuez? Wittgensteinek ez du hitzik esaten elementu horietaz, gure harrigarri,
|
ez
eta izenen artean dauden diferentzia adierazgarriez. Demagun, esaterako, ‘izurde’ eta ‘maitasun’ izenak.
|
|
|
C) Gizakiaren zentralitate
|
eza
eta, ondorioz, orientazio beharra 146
|
|
|
Funtsean, Wittgensteinek berak erakutsi zigunez, filosofia oro hizkuntzaren kritika baita. Hartara, eta euskaraz ari garenez gero, zilegi bekigu esatea, inor mintzeko edo nahasteko inolako asmorik gabe, ez zaigula oso txukuna
|
ez
eta egokia iruditzen errepresentatu, errepresentazio erdaratikako hitzez baliatzea latinezko repraesentare, repraesentatio kontzeptuen ordain nagusi gisa, euskal irudikatu, irudikatze (irudikapen) hitz aberatsak eskura eta doanik ditugunean. Dioguna ez da inongo eta inorako garbizalekeriak eraginda, gure hizkuntzari berari dagokion funtsezko zerbaitek bultzatuta baizik.
|
|
|
Filosofia arloan ‘irudikatu’ dateke zentzurik orokorrena eta erabiliena. Euskaraz ‘presentatu’ aditza, testuinguru oso konkretu eta adierazkorretik kanpo, erabiltzen ez dugun bezalaxe, ez dut arrazoi linguistikorik
|
ez
eta filosofikorik ikusten ‘errepresentatu/ errepresentazio’ hitzak barra barra erabiltzeko, eta are gutxiago erdal hitzok irudikatu/ irudikapen euskal ordain jatorrak guztiz egokiak bigarren edo hirugarren mailan uzteko. Eta irudikatzearen ñabardurak adierazteko hor ditugu, urrutira jo gabe, antzeztu, aurkeztu, berraurkeztu, ordezkatu euskal hitz zehatzak bezain adierazkorrak.
|
|
|
" Eginbehar" adigaiak estoikoen to deon kontzeptuari zerbait zor dioke, gure ustez. Baina Kantentzat moraltasunaren printzipio gorena ezin izan daiteke perfekzioa (estoikoek funtsean bilatzen zutena), ez zoriontasuna,
|
ez
eta ere plazerra (hedone) edota helburu praktikoa (onura bat, sari bat, adibidez), hauek guztiek, neurri batean edo bestean, baldintzatzen baitute benetako moraltasuna. Baldintzatua izango ez den printzipio bat behar da; agindu kategorikoa dugu hori, giza borondateari benetako autonomia ematen diona, aurreko ustezko printzipioak heteronomoak izaki (zoriontasuna, perfekzioa, plazerra, onura...).
|
|
|
Interesen mirabe izango ez den moraltasun bat zimendatu eta eraikitzeko agindu kategorikoak duen berebiziko garrantzia ukatu gabe, aitortu behar da Kantek ez duela argitzen —ez behar adina— zeren arabera egiten ditugun hautuak,
|
ez
eta nondik sortzen diren eginbeharrak. Gauzak onak dira egin behar direlako?
|
|
|
gauzak errealitate batentzat baliotsuak direlako, errealitate hori gizakiarena izaki. Errealitateak ez dira balioak
|
ez
eta balioen sostengu, balioen sustrai baizik" (Ik. " El esquema general de la antropologa zubiriana", in EF, II, 352).
|
|
|
Eta hori gertakari bat baino ez da, egiazko edo faltsu izan daitekeela gorabehera. Gertakari enuntziatuok ezin dira, diosku Wittgensteinek, balio judizio erabatekoak izan,
|
ez
eta balio judizio erabatekorik inplikatu. Ez gertakari perpausok ez beste edozein gertakarienuntziatu ere, azpimarratuko digu (58).
|
|
|
Biologikotasuna, beraz, ez da" gainditzen", idealismo batek pentsatu edo iradoki duen bezala. Egitura razionalak, psikikoak edota soziologikoak, nolabait esatearren, ez dute egitura biologikoa ezabatzen
|
ez
eta bigarren mailako bilakarazten. Gizakiaren baitan, gorago esan dugunez, egitura biologikoak bere substantibitatea galdu egiten du baina horrek ez du inolaz ere esan nahi ezaugarri biologikoek beren berezkotasunak galtzen dituztenik.
|
|
|
Hau esatean Aristoteles, Tomas Akinokoa eta Kant bera baino urrunago doa. Ez da bakarrik giza ezagutza zentzumenetarik hasten dela esatea, Aristotelesek eta Akinokoak jada ikusi zutena,
|
ez
eta ezagutza oro esperientziarekin hasten dela, Kantek ohartarazi zuenez. Ez da hori bakarrik, baizik eta errealitatearen edozein elementu atzemateko modu formala adierazten ere digu Zubirik.
|
|
|
Eta horixe da, hain zuzen, Wittgensteinek ukatuko duena. Perpausak ez baitu, eskuarki bederen, izen baten modura funtzionatzen,
|
ez
eta izen berezi baten erara, zeren eta perpausek izen arrunten edota berezien gisara jokatuko balute, hiperdeterminazioan eroriko baikinateke eta izenek beren baitan dadukaten genero tasuna desagertuko bailitzateke eta, hartara, esan daiteke hizkuntza bera desagertuko litzatekeela. Fregek, Russellek eta Wittgensteinek berak laztantzen zuten hizkuntza perfektua, materialki ezinezkoa izateaz gainera, ez dator bat gizaki egiten gaituen hizkuntzarekin, hizkuntza arruntarekin nahiz poetiko literarioarekin.
|
|
|
Errealitatea, haatik, zientifistek aitortzen duten baino zabalago, konplexuago eta sakonagoa da, inondik ere. Errealitatea ezin da mugatu zientzia fisiko matematikoek ikertzen duten eremura,
|
ez
eta, batera hartuta ere, ohiko zientziek aztertzen dituzten alorren multzora. Errealitatea mugaezina eta mugagabea da.
|
|
|
Izan ere, paradigma logiko matematikoa eta fisiko matematikoa ez dira daitezkeen paradigma zientifiko bakarrak
|
ez
eta gorenak ere; baina bai egokienak beren errealitate esparrua aztertzeko. Zientzia bakoitzak bere formalizazio paradigma propioa behar du, bere metodologia propioa behar duen bezalaxe, nahiz eta hainbat aspektutan bat egin dezakeen beste zientzia baten edo batzuen paradigmarekin.
|
|
|
C) Gizakiaren zentralitate
|
eza
eta, ondorioz, orientazio beharra.
|
|
|
Gizakiak, nor izango bada eta bere espeziearen biziraupena bermatuko badu, errealitateari aurre egin behar dio erarik eraginkorrenean. Gizakiak ezin dio bizkarra eman errealitateari
|
ez
eta bere buruari. Erantzutera, jardutera, jokatzera, sortzera behartua dago aldez edo moldez.
|
|
|
C) Gizakiaren zentralitate
|
eza
eta, ondorioz, orientazio beharra
|
|
|
Gizakiaren izate etikoa ez da balio" erantsi" bat, ezta ezaugarri bat besteren artean ere, gizakiaren berezko izatea ongien eta sakonen adierazten duen dimentsioa baizik. Gizakia ez baita izate faktiko huts bat,
|
ez
eta ere izaki efiziente soil bat, baizik eta autokontzientzia duen izakia, bere buruaz eta ingurumenaz jabetzeko eta bere existentzia autoproiektu errealizatzaile baten arabera bideratzeko gaitasuna duena, mugak eta errakuntzak gorabehera.
|
|
|
Honela diosku aipatu obraren lehenengo kapituluaren hasieran bertan: " Inongo murrizketarik gabe ontzat har daitekeen ezer ezin da pentsatu munduaren barruan,
|
ez
eta azken batean mundutik kanpo ere, borondate on bat izan ezik" (A 1= Ak IV 393; azpimarra Kantena da). Talentu, bertute eta fortunaren dohainak oro oso onak izan arren, kaltegarri eta are gaizto bilaka daitezke borondate txar baten esku, ohartarazten digu jarraian filosofoak.
|
|
|
Paul Valadierrek guztiz egokiro izkiriatu duenez," ‘Nihilismo arrunta’ (ezerk zentzuzko ezer funtsatzen ez duela onartzen duena, alegia) gauzen egoera honetaz jabetzen da, ez da saiatzen mundua gainbalioesten, tradizio filosofiko eta kristauaren razionalismo harroa bezala,
|
ez
eta baliogabetzen ere, Schopenhauer edo budismoa bezala" (aip. lib., 75). Hitzok idatzi dituena filosofo eta teologo da, Nietzscheren filosofia ongien ezagutzen dutenetako bat.34
|
|
|
Kontua ez da" erdibideko konbikzioak" bilatzea, etikotasuna ongien eta emankorren funtsatuko duen perspektiba zabal, sakon eta ireki bat bilatzea eta eraikitzea baizik. Kuestioa ez da, beraz, Jainkoarengan sinesten dutenek (dugunok) gure fedea bazter uztea edota bide erdian geratzea,
|
ez
eta Historian, Naturan edo Gizadian immanenteki sinesten dutenek euren fedea (denok baitugu federen bat) alde bat utzi eta" kontsentsuzko" ikuskera edo sineskera bat besarkatzea. Besterik da gure asmoa eta egitasmoa:
|
|
|
Ez dakigu hominizazio prozesuaren zein unetan sortu zen lehen aldiz kontzientzia etikoa,
|
ez
eta zein modutan zen sortu. Nekez jakingo dugu inoiz zehazki horrelakorik.
|
|
2005
|
|
|
1 Zuzenbide naturala arrazoimen zuzenaren esana da. Horrek erakusten digu ekintza bat berez dela okerra edo moralaren arabera beharrezkoa, izaera razional edo sozialarekin bat etorri ala
|
ez
eta, horren ondorioz, ekintza hori izaeraren egile den Jaungoikoak debekatua edo agindutakoa dela.
|
|
|
23 Zuzenbiderik gabeko gizarterik inon ez badago ere, Aristotelesek lapurren adibidearekin erakutsi zuen bezalaxe, agerikoa da giza espezieak edo herri batzuek euren artean behar duten elkartzeak zuzenbidean duela oinarri: hori aitortu zuen behialakoak, esan zuenean gaizkia ez dela egin behar,
|
ez
eta herriaren maiteminez ere. Aristotelesek zin zinez deitoratzen ditu arrotzentzat zer den bidezko eta zer ez, aintzakotzat hartzen ez dutenak, euren arteko gobernurako eskubidea duena baino onartzen ez dela.
|
|
|
gorputz baten osagaiak euren artean egokitzen diren moduan, ikusirik bakoitzari komeni zaiola osoaren arta, gizakumeek ere euren arteko laguntza zor diote elkarri, gizartearentzat jaio direlako. Ezin gizarterik iraun, gizartekideek elkarrekiko estimurik izan
|
ez
eta euren iraupena bilatzen ez badute.
|
|
|
Edu beretik, bi zuzenbide mota bereizten ditu Grotiusek, euren jatorria dela eta, zuzenbide naturala eta borondatezko zuzenbidea, Zuzenbide naturala arrazoimen zuzenaren esana da. Horrek erakusten digu ekintza bat berez dela okerra edo moralaren arabera beharrezkoa, izaera razional edo sozialarekin bat etorri ala
|
ez
eta, horren ondorioz, ekintza hori izaeraren egile den Jaungoikoak debekatua edo agindutakoa dela. (De iure belli ac pacis, I.l., I.k., X., 1)
|
|
|
1 Herri guztien artean bada bat, Jainkoak zuzenbidea eman ziona, alegia, herri hebertarra, eta horri diotsa Moisesek Deuteronomioa 4, 7 pasartean: Izan ere, ez da munduan naziorik, handia bada ere, bere Jainkoak guk bezain hurbil dituenik, guk Jauna geure Jainkoa, dei egiten diogun bakoitzean, dugun bezain hurbil, alegia;
|
ez
eta gaur adierazten dizuedan irakaspen hau bezain lege eta erabaki zuzenak dituenik ere. Orobat, salmo egileak Salmoak 47, 19:
|
|
|
4 Arrotzek, nonahitik etorrita ere, hebertarren legeen mendeko izan
|
ez
eta legezkoa zuten Jainkoa gurtzea Jerusalemgo tenpluan eta sakrifizioak eskaini, israeldarrentzat gordetako lekutik at, eurentzat jarritako toki berezi eta bakanduan. 1 Erregeak Vulgatan horren ordaina delarik 3 Erregeak 8, 41; 2 Makabearrak 3, 35; Joan 12, 20; Eginak 8, 27 Ez Eliseok Naaman siriarrari, ez Jonasek ninibitarrei, ez Danielek Nabukodonosorri, ezta beste igarleek Tirokoei, moabitarrei edota egiptoarrei ere, ez zieten egundo esan Moisesen legea onetsi behar zutela ezinbestean.
|
|
|
Hemen ere baztertu behar da osterantzeko muturra, ustearazteko makurra dela okerrik gabekoa edota besteekin gaiztoak izan nahi
|
ez
eta gure buruari kalte egin. Helburutik kanpo geratzen dira bata zein bestea, bertatik urrun zein hurbil doazen geziak.
|
|
|
Bestalde ere, honako hau argitalpen kritikoa izan
|
ez
eta testuaren oharrak ezabatu dira, garaiotako irakurleari ahaleginak errazte aldera. Orobat grekoz egindako aipuak (bi kasutan izan ezik), haren ordainak zertan diren azalduz.
|
|
|
Inork ez du bestea osoki eta guztiz ulertzen, ez kultura garaieneko kontuetan,
|
ez
eta gauza sinpleenetan ere. Gutako bakoitzak hitz egiten duenean, egiaz, gaizki ulertua izateko posibilitatearekin kontatu behar du, eta jakintsuagoak berriz baita gai finetan gaizki ulertua izateko probabilitatearekin ere.
|
|
|
Gizakia beti da erabat indibiduala den zerbait: ezin daiteke beste batengandik ondorioztatua izan,
|
ez
eta beste bat honengandik ondorioztatu; eta indibiduala den honek konplizitatea pizten du eta baita erreflexioaren gaia osatzen.19
|
|
|
Antropologiak, honela, ezin du subjektu bakar bat ere karaktererik gabekoa bezala kontsideratu
|
ez
eta karaktere hau subjektu horren konstituzioaren zati bakar batera mugatu, ze gizaki bat bera ere ezin dugu ulertu berau ezaugarritzen duten trazu guztiak kontuan hartu gabe eta hauek gizabanakoaren natura osoan barreiatuta daudela kontsideratu gabe.30
|
|
2006
|
|
|
Bertute hitzak —edo bere ordainak beste hizkuntza batean— gorespena inplikatzen du, bizio hitzak gaitzespena inplikatzen duen bezalaxe. Eta nabarmenki modu barkagaitzenean jokatzen ez duen inork ez lioke inongo gaitzespenik erantsiko aho batez zentzu on batean ulertzen den termino bati;
|
ez
eta txaloka hasi ere adierazpenak gaitzespena eskatzen duenean. Homerok arau orokorrak ematen dituen bakoitzean, ez dago inongo eztabaidarik; baina jarreren irudi zehatzak osatzen dituenean, eta Akilesengan heroismoa eta Ulisesengan zuhurtasuna errepresentatzen dituenean, garbi dago Homerok lehenengoarekin nahasten duen basatasun maila eta bigarrenarekin nahasten dituen maltzurkeria eta iruzur maila Fenelonek onartuko lituzkeenak baino askoz handiagoak direla.
|
|
|
[22] Jakina da, batetik, adimenera jotzen dugun auzi guztietan aurreiritzia suntsitzailea dela judizio zuzenari dagokionez eta bide okerretik eramaten dituela buru ahalmenen jarduera guztiak. Bestetik, gustu onaren aurkari makala ez da;
|
ez
eta edertasunaren sentimendua okertzeko eragin txikikoa ere. Zentzu onari dagokio aipatutako bi kasu horietan aurreiritziaren eragina aztertzea, eta horrelako kontuetan, bestelakoetan bezala, arrazoimena gustuaren jardueretan derrigorrezkoa da behinik behin, gustuaren alderdi funtsezkoa ez bada ere.
|
|
2007
|
|
|
Hizkuntza da kulturaren espresiobide eta adierazpide nagusia, eta, noski, hori adierazteko eta hedatzeko funtsezko tresna. Herriek kultura babesteko eta garatzeko duten eskubideak ezinbestez eskatzen du kultura horren hizkuntza gorde eta modernizatzea, eta inork ezin du hori eragotzi
|
ez
eta oztopatu ere.219
|
|
|
...a giza kontu guztietan dago inplikatuta —horrexegatik da berori giza eta gizarte zientzia guztien diziplinarteko elementu esanguratsuenetakoa— Kontua da, beraz, hezkuntzak orokorrean eta eskolak partikularki euren mugak dituztela euskararen ezagutza eta erabilera bultzatzerakoan eta, horren ondorioz, ezin zaiela pedagogo eta hezitzaileei dagokien erantzukizun zatia baino gehiago exijitu,
|
ez
eta jakina gutxiago ere. Euskararen berreskurapenean, azkenik, moduak eta erritmoak ere zaindu beharrekoak dira:
|
|
|
Egia da, baina, era horretako elkarrekin hitz egitea ez dela oraindik elkarrizketa —ez bederen lehenago aipatutako zentzuan—
|
ez
eta hizkuntz gaitasuna ere zentzu osoan —ez bederen B. Liebrucks ek kontzeptu horri eman dion zentzuan— Eta, horrenbestez, guk orokorrean zera galdetu behar dugu: zein dira esparru pribatuan" elkarrizketa" gisa ezaugarritu dugun horren forma publikoak?
|
|
|
22 Ikus E. Durkheim, 2002: 65 Autore horrentzat, adibidez, pedagogia ez da zientzia bat
|
ez
eta arte bat, baizik eta tarteko zerbait.
|
|
|
Ideia horri jarraituz zera dio Tusonek: " Inork ezin izango du inoiz benetako arrazoi nahikoa eduki bere parekoak zapaltzeko,
|
ez
eta gizakien obra den guztia —bereziki euren kulturak eta hizkuntzak— zapaltzeko" 192 Ez da harritzekoa, beraz, askok —Durantik bezala—" inperialismo kulturala geldiarazteko eta hizkuntza historiko naturalak babesteko" 193 deia luzatzearen beharra ikustea. Hemendik uler daiteke ere, gurera etorriz, hizpide dugun hizkuntz pedagogiaren erantzukizun etikoa, zeinaren arabera gizakiaren humanizazioaren aldeko jarduerak, beti, gizabanako eta gizatalde bakoitzaren errealitate linguistiko kulturalari so egin behar dion.
|
|
|
Gizakia gai da, orain, bere buruaz erantzuteko eta bere iragan propioaren aurrean modu aske eta erantzule batez jokatzeko. (Horrekin ez dut esan nahi gizakiak dena aitortu behar duenik,
|
ez
eta horrek agian aitortzeko eta ahoskatzeko modukoa dena bakarrik ahoskatu behar duenik. Hainbat gauza, besterik gabe, bizitzaren prozesu naturalak berak ekartzen ditu.
|
|
|
Horren haritik, eta balioen perspektibatik, zera dio Quintanak: " Hezkuntza ezin daiteke ustekabeko abentura bat izan,
|
ez
eta bermerik gabeko esperimentu bat: pertsonen bizitza doakigu hezkuntzan, eta pertsonen bizitzarekin ez da jolasten" 102 Berme kontua gehiegizkoa da seguruenik —etikak ezin digu ekintza pedagogiko zuzenerako errezetarik eskaini—, baina horrek ez du esan nahi ekintza horren helburuaz galdetzeko beharra ez dagoenik, eta are gutxiago erabakitakoaren inguruko erantzukizun pertsonala desegiten denik.
|
|
2009
|
|
|
Nietzscheren aurka, Foucaultentzat ere ez dira bizitza,
|
ez
eta faktore subjektiboak ere, historia zehazten dutenak, baizik eta, areago, dena antolatzen dela momentuaren arabera, gertaeraren arabera; horrela, teorizazio egokiagoa egiten du Nietzscherena baino egiaren historiari dagokionez. Teorizazio horretan Foucaultek baieztatzen du boterearen praktikek ahalbidetzen dutela batera eta aldi berean ezagutza sortzea, ezagutzaren objektua taxutzea, eta agerian uztea objektua bera; hori guztia sasoi historiko batean kokatuta.
|
|
|
Fisiologikoari eta psikologikoari onartutako garrantzi hori Foucaultengandik kanpo dago: berarentzat bizitza ez da historia determinatzen duena,
|
ez
eta faktore subjektiboak ere. Gertaera da historiaren jokoa ezartzen duena.
|
|
|
Beste batzuetan, Foucaultek ez die arretarik jartzen Nietzscheren interesekoak diren arazoei, esate baterako apoliniar eta dionisiako arteko ezberdintasunari,
|
ez
eta boterearen borondateari, supergizonari, edo balioen transmutazioari ere. Modu berean Nietzscherengandik urruntzen da azken Foucaultek askatasunaren inguruan egiten duen hausnarketa.
|
|
|
Nire helburua ez da izan boterearen fenomenoak aztertzea,
|
ez
eta analisi horren oinarriak ezartzea ere. Gure kulturaren barnean gizakiaren subjektibazioaren modu desberdinen historia bat sortzen saiatu naiz.
|
|
|
Bigarren aldian(), oraindik ere, Marx izango da aztergai, baina orain mezu kritiko moduan eta ez aurreko denboraldiko komunismoaren heretikoek sistema handi baten bidez egiten zuten moduan. Marxismoaren aztertzaileak ez dira gai adierazteko materialismo historikotik abiatuta XX. mendearen aldaketak,
|
ez
eta gizarte sozialisten etorkizuna ere. Edozein azalpen emateko marxismo leninismoak utzitako zama astuna daramate:
|
|
|
Aztertzaile bakoitza bere aldetik dabil, eta lanak bata bestearen ondoan lerrokatzen dira. Beraz, aniztasun horrek momentuz ez ditu indarrak biltzen
|
ez
eta sinergiarik sortzen.
|
|
2010
|
|
|
Antzekoa dio antropologia sozial britainiarraren ordezkari ospetsuenetakoa den Malinowski poloniarrak ere: antropologiaren helburua, bere aburuz," bertakoen mundu ikuskera atzematea da" eta, zentzu horretan, oso kontuan hartzekoa da hizkuntzaren funtzio nagusia ez dela pentsamenduak adieraztea
|
ez
eta prozesu mentalak bikoiztea ere, baizik eta giza portaeraren alde pragmatikoan zeregin aktibo bat burutzea123.
|
|
|
hizkuntza oro zeinu sistema bat da, baita animaliena ere, baina" giza hizkuntzaren zeinuak", Coseriuk azpimarratu bezala," sinboloak dira, alegia, haiek —’konbentzio’ bati jarraiki eta ‘tradizio’ jakin baten arabera— kontzeptuak ordezkatzen dituzte" 17 Giza hizkuntzan, bada, ez dago erlazio kausalik mezu eta zeinuaren artean edo, bestela esanda, horien arteko elkarrekikotasuna ez da naturala edo zuzena: " Esanahia eta formaren arteko lotura", Lyonsen hitzetan," arbitrarioa da", alegia," ezinezkoa da forma eman eta gero esanahia aurreikustea,
|
ez
eta esanahia eman eta gero forma aurreikustea ere" 18 Baina berezko giza hizkuntza —linguistikak aztertzen duena— ez da sinbolismo horregatik bakarrik ezaugarritzen, baizik eta baita berori hasiera hasieratik artikulatua edo ahoskatua izateagatik ere. Azken batean" soinueta entzun espresioa duten zeinuak dira", honela Malmberg," giza hizkuntzaren jatorrizko eta ohiko forma" osatzen dutenak19 Hizkuntzaren zikloa, bestela esanda, soinuen eremuan hasten eta amaitzen da, alegia, hiztunak kontzeptu bat hots batean islatzen duenean eta entzuleak hots horretatik kontzeptu hura ondorioztatzen duenean.
|
|
2011
|
|
|
Garai hartan indarrean zeuden totalitarismo politikoen ondorioz, gizabanakoa estatuaren esku zegoen: ez zuen adierazpen askatasunik,
|
ez
eta bere proiektu existentzialak aurrera eramateko aukerarik ere; estatuaren menpe zegoen pieza anonimo bat besterik ez zen.
|
|
2012
|
|
|
Wagnerren Tristan eta Isolderen arteko harremana amodio erromantikoaren gailurra da; topaketan amodioa agertzen da eta horren ostean ez dago euren harremanetik at geratzen den munduarekin konektatzeko inolako aukerarik; heriotza besterik ez da geratzen. Badago, bai, hasierako estasia, baina hori ez da dena,
|
ez
eta garrantzitsuena ere. Amodioa mundu honetan gertatzen denez, eraketa/ sorketa iraunkorra izan behar du.
|
|
|
Haitzulotik irten eta errealitatea ikustean, bertara itzuli zen lagunei egia kontatzera: baina haitzuloko gainerako kideek entzundakoa onartu
|
ez
eta zorotzat jo zuten laguna.
|
|
|
Althusser, Foucault eta Lacanen tradizio antihumanista. Existentzia ez da subjektu kontziente baten ezaugarria (Heidegger),
|
ez
eta subjektu libre baten predikatu partikularra ere (Sartre). Arazoa, Aristotelesekin hasita, honela planteatu izan da:
|
|
|
Gauza bat diferentziaren eta diferentziarik ezaren artean, ezerezaren eta objektibitatearen artean badago, hori, aniztasun hutsa (pure) hutsik (vide) dagoelako gertatzen da. Aniztuna, aniztun gisa, diferentziari eta aurre objektibitateari dagokio, huts hutsa diferentziarik
|
ezari
eta objekturik ezari dagokion moduan.
|
|
2016
|
|
|
Zer da pertsona hori, hain garrantzizkoa omen dena, eta zertan datza doi doia horren inportantzia? Arriskua baitago, edo berbaro hori batere sinestu
|
ez
eta jaramonik ez egiteko, euria entzuten den moduan (denok ikusten dugu errealitatean inor ez dela hain hain garrantzizkoa, gutako edozein gabe ere fabrikak edo kooperatibismoak eta munduak berdin berdin diraukeela), edo pertsona hain sublime hori fantasma baten modura ikustekoa. Zein da hitz horren mamia?
|
|
2017
|
|
|
Horrela, ezerez batek bereizten du Ego hori nigandik eta ezin dut asebete, niretzat ez delarik atzematen baitut eta printzipioz Bestearentzat existitzen delarik; beraz, ez dut hartzen noizbait emana izan dakidakeena bezala, baizik eta, alderantziz, printzipioz ihes egiten didana bezala eta nirea inoiz izango ez dena bezala. Eta, haatik, banaiz, ez dut baztertzen irudi arrotz bat balitz bezala, baina presente zait ezagutu
|
ez
eta banaizen ni bat bezala, lotsaren kasuan deskubritzen baitut (eta harrotasunean, beste kasu batzuetan). Lotsak eta harrotasunak agerrarazten didate Bestearen begirada eta ni neu begiradaren muturrean, beraiek biziarazten didate, eta ez ezagutarazten, begiratua izatearen situazioa.
|
|
2021
|
|
|
Salatu duten eran, baina, eredu hori ez da ez desiragarria, ez jasangarria,
|
ez
eta unibertsalgarria ere. Izan ere, beharren erreinua erabat transzendituta, noren bizkar geratuko dira zeregin horiek?
|
|
|
Hasteko, aldez aurretik ezartzen zaio bere etorkizuna, ezkontza eta amatasuna patu bakar gisa inposatuz. Hori gutxi
|
ez
eta bere burua ahaztera, errepikapenera eta pasibotasunera kondenatzen du ezkontzak, senarraren zerbitzari gisa etxeko zeregin hutsal eta monotonoetara behartuz. Sexuan, lanetan, amatasunean edo zahartzaroan ere sakondu egiten da.
|
|
2022
|
|
|
Aristotelesek ohartarazten du, hala ere, jakiteko nahia gizakiari berezkoa zaion arren, ez dagoela denon eskura: libreki garatu dezaketela soilik oinarrizko beharrak aseta dituztenek eta ezagutza euren kabuz bilatu ahal izateko kezkarik
|
eza
eta aisia dutenek. Baina, Aristotelesen ustez, askatasun hori, helburuen askatasuna dakarrena (ezagutza horrek bere baitan baitu helburua, ez erabilgarritasunean), ez da bakoitza hutsetik eta aurretiko erreferentziarik gabe hastea:
|