|
2001
|
|
|
Labriteko Joana erreginak Erreformaren karietara erein eta europar literaturerreferentziaz hanturiko hazien uztak, Kontraerreforma kudeatu zutenek baztertuzituzten, nahiz eta Oihenartek kosmopolitismoaren ideologiaren purruskak orainopapereratu zituen, trobadoreen kutsuko olerkiak idatziz. Oro har, eta 1914 1918kogerraraino, Bossuet en ildoko
|
euskarazko
idazkiak kometitu ziren, fedeari eta, noski, lurrari loturikoak. Axularrek bidea ireki zuen orduan.
|
|
|
Hain trinkoa eta tinkoa zen
|
euskarazko
idazkiaren munduaren tupina, ezenPiarres Lafittek zuen ikara sorrarazi zuela. Eta hori bi aldeetarik:
|
|
2005
|
|
|
El Ateneo buletinean
|
euskarazko
idazkirik ez agertzea normala zen Gasteizko Ateneoko kideak erdaldunak baitziren, eta aldizkari hartan soilik kideek idatz zezaketen. Baina El Ateneo atera zen 1871 urteen artean euskararen gaineko artikulurik bat ere ez plazaratzea deigarriagoa gertatzen da.
|
|
|
Herran, zer esanik ez, guztiz irekita zegoen honetara. Baina
|
euskarazko
idazki gutxi heldu ziren. 1878 artean, aldizkariko eduki osoaren %2a zegoen justu justu euskaraz (artikuluen %4a) 56 Eta Madrilgo aldian ez dago artikulurik bat ere.
|
|
|
1878 artean, aldizkariko eduki osoaren %2a zegoen justu justu euskaraz (artikuluen %4a) 56 Eta Madrilgo aldian ez dago artikulurik bat ere. Bai aurki daitezke garai bietan gaztelerazko artikulu batean sarturiko bertso solteak, baina horiek ez ditugu
|
euskarazko
idazki gisa kontatu.
|
|
|
Elebitasun saioen ezinezkotasuna Madrilen Herranek argi ikusi bide zuen. Eta hola aldi hartako aldizkarian ez zen
|
euskarazko
idazkirik gehiago agertu. 1880ko Donostiako lore jokoen iragarpenak ere (seguru asko ordurarte bezala jaso arren) gazteleraz bakarrik atera ziren.
|
|
2008
|
|
|
Luis Eleizalde buruzagi jeltzalea ere azter daiteke, hizkuntza kontuan sabindarrik jantziena izan zena: ...baina egia esan Eleizalde ere ez zen idazle aktibo gisa askonabarmendu (bai idatzi zituen zenbait gauza euskaraz baina askoz gehiagogaztelaniaz), eta euskararen inguruko bere ekarpen nagusiak teorikoak izanziren (eta gainera gero eta kritikoagoak Arana Goiriren planteamenduekiko). Imanol Arriandiaga elizgizon sabindarra ere aipa daiteke, neologismo sortzaile eta purista hertsia, hainbeste non bere
|
euskarazko
idazkiak (ez ugariegiak egia esan) irakurtzeko izugarri zail ziren, eta beraz nekez sor zezakeenaeskola handirik.
|
|
|
Bi eskari egin nahi zizkion: batetik
|
euskarazko
idazkientzako baimena eman zezala eta bestetik herri euskaldunetako eskoletan, parte batez behintzat, hizkuntza hau erabiltzeko eskubidea eman zezala. Zuzeneko gestio saioak ez zuenez arrakastarik izan, Azkuek bitarteko bat erabili nahi izan zuen, Estenaga, Ciudad Realeko apezpiku euskalduna.
|
|
|
Horri etekin literarioa ateratzen azkena Aritz Gorrotxategiren Kearen truke eleberria litzateke. Jon Alonsok Katebegi galdua n, berriz, Frantzisko Xabierkoak ondutako
|
euskarazko
idazki baten berri eman zigun. Euskarazko liburu eta egile apokrifoen soka luzea da.
|
|
2009
|
|
|
J hitza ezinezkoa dela; komak daudela; Pluton, horrela idatzita, espainieraz bakarrik uler daitekeela; Ramses edo Nefertiti III. mendean ez zirela horrela idazten edo ezezagunak zirela; gaur egungo iruditeria dagoela...
|
Euskarazko
idazkiei dagokienez, berdin. Inskripzio bakoitzak argudio bat baino gehiago dauka faltsuak direla frogatzeko.
|
|
|
Garbi dago hori dela euskarazko forma klasikoa, baina nire uste apalean garbi dago forma hori funtsean Erdi Aroari dagokiola, eta leinuen beherakadarekin batera galdu zela euskaldunen artean nork bere izena euskaraz eta molde horretan emateko ohitura: aurrerantzean sistema berri bat jarriko da indarrean, eta sistema horretan euskaldunek" de" partikula erabiliko dute sistematikoki,
|
euskarazko
idazkietan ere, nire ustez, dotoretasuna emateko euren buruei," de" erabiltzea Gaztelan edo Frantzian nobleziaren sinboloa izaten baitzen. Eta, jakina, euskaldunek zer ez zuten egingo espainolak edo frantsesak baino nobleagoak zirela erakustearren!
|
|
2014
|
|
|
Nor ote ginuen Piarres Hegitoa? Pierre Duny Pétré zena(),
|
euskarazko
idazkiak Piarres Hegitoa izenpetzen zituena. Asko idazten zuen, artikuluakeuskalaldizkarietan, eta ere olerkiak eta ipuinak, ohitura zaharretako leiendak eta mitoak nasaiki bildurik, haur joko zaharrak ere, publikatutako" Xirula mirula" liburua lekuko.
|
|
2015
|
|
|
Xabier Irujo Ametzaga bilobak itzulpenaren hitzaurrean azaltzen duenez, hiru helburu nagusi zituen Ametzagak liburua itzultzerakoan: «Unamunoren kulturaren teoriari aurre egitea,
|
euskara
idazki eta espresio berriekin aberastea, eta euskararen normalizazio linguistikoarekiko bidea egitea». Hain zuzen ere, Miguel de Unamuno idazleak zioenean euskarak kulturazko hizkuntza izateko ezintasuna zuela, makur ari zela frogatu nahi zuen Ametzagak, nazioarteko literatur klasikoak euskaratuta.Ez zuen egiteko erraza izan, ordea.
|
|
|
Niretzat oso harrigarria izan da ikustea, Oihartzabalek erakutsi bezala, euskararen ospea apalduz joan zela euskara idatzia oinarrizko eskolatzeari esker gizartean zabaltzen zen heinean; izan ere,
|
euskarazko
idazkiak gero eta gehiago zuzentzen ziren soilik euskaraz zekitenei, eta asimetria horren ondorioz nabarmen baliogabetu ziren. Joera horren adibide alagalakotzat du Beñat Oihartzabalek Donaixti Ibarreko Lopez erretorea, zeinak 1782an argitaratu baitzuen Alfonso Rodriguezen Prdctica de la peifeccion cristiana (1609) obraren euskarazko moldapen bat.
|
|
2018
|
|
|
Handik autobus batek eraman zituen Donemiliaga Kukulara (Errioxa). Gune horretan, orain arte aurkitu diren
|
euskarazko
idazki zaharrenak ikusi ahal izan zituzten. Donemiliagatik Gesaltza Añanara (Araba) igan eta Barnealdeko bidea kontrako norabidean egin zuten Iruneraino (Gipuzkoa).
|
|
|
Bertatik, autobus batek Donemiliaga Kukulara eramango ditu abenturazaleak. Bertan, orain arte aurkitu diren
|
euskarazko
idazki zaharrenak ikusi ahal izango dituzte. Hain zuzen ere, bertan agertutako esaldietako bat (jizioqui dugu) da EuskarAbenturaren aurkezpen gutuna, Iker Goñik azaldu bezala," glosak ezagutzera emateaz gain egitasmoaren izpirituarekin oso bat datorrelako:
|
|
2019
|
|
|
" Deklinabidea gehien batean baturik dugu eta ortografia bezala deklinabide bat erabiliko nuke nik beti
|
euskerazko
idazki guztietan, deklinabide batu bat, batek gizonagaz idatzi duela gizonarekin idatzi beharrean, edo gizonarekila idatzi duela eta beste gabe, haserre bizitan jarri gabe; buruarekin edo buruagaz jo dut jarri duela batek buruaz jo dut jarri beharrean eta, haserre bizitan jarri gabe; Berlina ta Zarautza baino uleterrezago badira Berlinera eta Zarautzera, hauek erabiliz eta abar"....
|