|
2007
|
|
|
erreakziorik eza hizkuntzaren galeraren aurrean, oso berriki arte. Nafarroako
|
Euskarazko
Elkargoa osatu arte (1877a arte), ez dirudi kezka handirik zegoela euskararekiko, eta ordurako bost nafarretik bat bakarrik zen euskaldun eta Erdialdea ia guztiz erdaldundurik zegoen. Salbuespenak salbuespen, Erdi Aroan eta Aro Berrian apezek ez bestek, eta ez apez guztiek, adierazi dute nolabaiteko interesa euskararekiko, maiz arrazoi praktikoengatik (apez euskaldunek abantaila zuten erdaldunen aldean parrokia euskaldunengatik lehiatzean) eta ez hainbeste izugarrizko euskaltzaletasunagatik.
|
|
2008
|
|
|
Nafarroako Revista Euskara(), Arabako Revista de las Provincias Euskaras(), Gipuzkoako Euskal Erria(), eta Bizkaiko Revista de Vizcaya(). Aitzindaria Nafarroakoa izan zen, eta Iruñean 1877an sortutako Asociación Euskara de Navarra (edo
|
Euskarazko
Elkargoa) ri lotuta zegoen. Ohargarria da elkargo horren buletinaren aurkezpenean egiten zen deklarazio programatikoa, erromantizismo kutsukoa:
|
|
|
Nafarroako
|
Euskara
Elkargo honetan Arturo Campion nabarmendu zen, aipatzekoa izanik honek lehen eskutik irakurria zuela Herder, eta bat egiten zuela herrien usadio eta hizkuntzen aldeko joera erromantikoagaz243 Elkarte horren inguruan euskal hizkuntza eta kultura ikertzeko eta sustatzeko zenbait ekimen bultzatu ziren. Beste foko bat Donostian zegoen.
|
|
|
Eztabaida biziak izan zituzten sarri, eta gai interesgarri batzuk aurrenekoz landu ziren (Bernart Etxepareren edo Joanes Leizarragaren euskara zela, euskarazko testu zaharrak atera, etab.). Hola, aldizkariaren inguruan Europa osoko unibertsitate eta ikerguneetan sakabanaturik zeuden hizkuntzalariak elkartu ziren. Berau bultzatzen Hannemann eta Linschmann zeuden, Berlingo
|
Euskara
Elkargoaren() buruak, borondate oneko baina ez beti jakintza handiko euskaltzaleak. Aldizkaria harpidedunen bidez eusten zen.
|
|
|
Nafarroako
|
Euskara
Elkargoak antolatutako lore joko horietan, lau probintzietako ordezkariak ez ezik, Iparraldekoak ere azaldu ziren. Eta hola, nafar elkartearen Revista Euskara buletinean(), ordura arte Hegoaldeko elkartasun vasco navarroa nabarmentzen bazuten, 1879tik «la gran familia euskara de uno y otro lado del Pirinineo» modukoak aipatzen hasi ziren87 Lore joko hauen inguruan, bada, Iparraldeko eta Hegoaldeko euskaldunak mugitzen zirelarik, lehiaketa haietako bertsoetan mugaz bestaldeko euskaldunekiko elkartasun aipamenak gero eta maizago aurki daitezke.
|
|
2015
|
|
|
Bai. Campionek eta ahalegin handia egin zuten galbidean zegoen euskara indartzeko, Nafarroako
|
Euskara
Elkargoaren bitartez. Campionek esaldi batekin laburbildu ohi zuen bere arrangura:
|
|
|
Neronek eraman nuen etxera, hilik, udaltzain baten laguntzaz eta sakristauak atera kadira txipian jarririk. Migel Antzil izanki, eskritore nafartzale[...], Villosladaren, eta
|
Euskara
Elkargoko kabalier haien guztien gisara. [.] dotore eta ameslari, Shakespearen pertsonaien antzera, garai hartan berak ere pertsonaia nabarmenak asmatu zituen[.].
|
|
|
Luze heldu ziren hemen jaso zituzten aldarrikapenak, Nafarroako
|
Euskara
Elkargoaren fundazioaz geroztik bederen, 1877an, eta proiekzio dibulgatibo berezia izan zutenak Gamazadako gorespen fueristan, partikularki Hermilio Oloritzen 1894ko Kartilla Foralean, zeinak inspirazio zuzena ekarri baitzien Urmenetarrei, Historia grafikoarentzat. Asmo beretsuak antzematen dira urte haietan, aita Bernardino Lizarrakoaren 1931ko gidaliburuan edota Bernardo Estornes izabarraren 1935eko Historia Vasca n.
|
|
|
Edo lehenxeago, entzutez, San Jose plazattoko lehenbatzokiaz.Euskalabertzaleeinapartarrak erraten zitzaielakoan, hau da, nafartar. Ororen jatorriak behar du hogeita bost edo hogeita hamar urte gibelago,
|
Euskara
Elkargoa fundatu zelarik, Campion, Arantzadi, Antsoleaga, Iñarra, Oloritzekin. Goiburua Zazpiak Bat daukate eta euren zigiluan Gernikako arbola, gurutzea gainean, Nafarroako armak enborrean, eta hondoan zazpi mendi.
|
|
|
Aho batez hautetsi guziek adostu dute EPCI ren formula (Etablissement Public de Coopération Intercommunal).
|
Euskaraz
elkargo hori deitzen da HELEP (Herriarteko Lankidetzako Erakunde Publikoa). Gai horren inguruan, 3 talde desberdinek beren ikuspuntuak aitzinatu dituzte.
|
|
2016
|
|
|
Campion Iruñean bizi zen, eta ez da dudarik apezgaitegikoa ezagun zuela. Areago esanen dugu, Campionek urte bitartean apezgaitegiko errektorea zen Damaso Legaz Laurenzena baztandarrarekin harreman handia izan zuen,
|
Euskara
Elkargoaren kide eta Campion beraren Los ultimos navarros idazkiaren itzultzailea zena. Ez zen batere zaila, beraz, Legazen bitartez Campionek Huizirengana jotzea Sakanako euskararen gaineko zalantzen argitzera.
|
|
2018
|
|
|
Azken Euskal Elkargoaren bilkura orokorrean, euskarari buruzko bi delibero bozkatu dira gehiengo handiz:
|
euskara
elkargoaren eremuko lurralde hizkuntza gisa ofizialki aitortzea eta euskararen aldeko hizkuntza politika proiektua abiaraztea. Egon gira Euskal Konfederazioko Sebastien Castet ordezkariarekin, jakiteko zer balorapen egiten zuen hainbat urtetan euskararen arloan ari den elkarteak.
|
|
|
Besteak beste, bertan bildu dira Patronatua osatuko duten hogeita bat erakundeak, tartean, Ipar eta Hego Euskal Herriko erakunde nagusiak.Uztaileko Osoko bilkura profitatu du Akademiak Ohorezko Patronatuaren eraketa egiteko, eta Galiziako Errege Akademia, Ikerketa Katalanen Institutua (Institut d' Estudis Catalans) eta Espainiako Errege Akademiako ordezkariak gonbidatu ditu Jauregiko Batzarraldi Aretora. Osoko bilkura amaitu ostean egin da ekitaldi nagusia, non hitz egin duten Iñigo Urkullu Eusko Jaurlaritzako lehendakariak, Ana Ollo Nafarroako Gobernuko Herritarrekiko eta Erakundeekiko Harremanetako kontseilariak, Beñat Arrabit
|
Euskararen
Elkargoko lehendakariordeak, Unai Rementeria Bizkaiko ahaldun nagusiak, Markel Olano Gipuzkoako ahaldun nagusiak, Ramiro Gonzalez Arabako ahaldun nagusiak, eta Andres Urrutia euskaltzainburuak.
|
|
|
Leku honetan, XIX. mendean euskarak izan zuen atzerakada latzaz aritu zen, baina, halaber, euskararen aldeko mugimenduaren sorreraz. Izan ere,
|
Euskara
Elkargoa aipatu zuen eta Arturo Campion eta beste askoren ekarpena, euskarari leku duina emateko gure gizartean.
|
|
|
Notas y Preludios (1885) olerki bildumak oso kritika onak jaso zituen. Lan horretan 21 olerki bildu zituen, haien artean La Rota de Roncesvalles, osperik handiena jaso zuena, eta 1882ko uztailaren 13an Iruñeko Udalak saritu eta Nafarroako
|
Euskarazko
Elkargoak sustatu zuena. Baina eskuarki olerkari lirikotzat har dezakegun arren, La derrota de Olast olerki epikoarekin goia jo eta Iruñeko Udalak berriz ere saria eman behar izan zion 1886ko sariketa zientifiko, literario eta artistikoan.
|
|
|
1830eko urriaren 11n jaio zen Iruñean, eta Iruñean hil zen 1891ko apirilaren 11n. Bera izan zen Nafarroako
|
Euskarazko
Elkargoaren sortzaileetarik bat.
|
|
|
Larreak eta Diez de Ultzurrunek izen interesgarri batzuk aipatzen dizkigute, batzuk ezagunak, baina beste batzuk ez hainbeste. Bigarren Karlistadaren bukaeran, Espainiako Lehen Errepublika bertan behera utzia eta foruak deuseztaturik, Juan Iturralde y Suitek Nafarroako
|
Euskarazko
Elkargoa sortu zuen, euskara zegoen putzu ilunetik ateratzera zetorrena.
|
|
|
Asmo hura, halere, ez zen ahantzia izan eta bizirik iraun bazuen ere, ez zen gauzatu harik eta urte batzuk geroago, 1876an, Arturo Campionek Madrilgo La Paz egunkariaren orrialdeetatik ideia bera proposatu zuen arte. Hurrengo urtean, gerraren bukaerarekin batera, Iturraldek berriz ere ideia berari ekin zion eta, Arturo Campionekin batera, intelektual sorta bat lotu zen Nafarroako
|
Euskarazko
Elkargo berriaren sorreraren alde. Honako hauek:
|
|
|
Esanak esan, derradan Arturo Campionek Nafarroako
|
Euskarazko
Elkargoak argitaratzen zuen Revista Euskara izenekoaren orrietan idazten zuela. Aldizkari hura, ordea, ez zen bakarra izan, beste aldizkari batzuk sortu baitziren euskal pizkunde berri honen babespean:
|
|
|
Nafarroa probintzia huts bihurtu zenean, ordea, Kontuen Ganbera desagertu eta eraikin horretan bertzelako erakundeak aritu ziren.
|
Euskara
Elkargoak, esaterako, hantxe egiten zituen batzar nagusiak. Han elkartzen ziren, beraz, Esteban Obanos, Florencio Ansoleaga arkitektoa (San Zernin eliza zedarritzen duen karriketako bati izena eman ziona), Estanislao de Aranzadi, Hermilio de Oloriz eta bertze zenbait euskaltzale iruindar.
|
|
|
Han elkartzen ziren, beraz, Esteban Obanos, Florencio Ansoleaga arkitektoa (San Zernin eliza zedarritzen duen karriketako bati izena eman ziona), Estanislao de Aranzadi, Hermilio de Oloriz eta bertze zenbait euskaltzale iruindar. Haien artean, jakina, Frantsestearen ondoren Iruñera bizitzera etorri, burdin denda bat paratu eta hemen ezkondutako Campion militar ohiaren biloba Arturo, guztiak ere
|
Euskara
Elkargoaren sortzaileak, hirugarren karlistaldia bukatu eta gutxira, 1877ko udazkenean, hain zuzen. Honatx elkargoaren asmoak, 1878ko otsailaren 1ean, Mercaderes karrikako Lorda moldiztegian inprimatutako Euskara aldizkariaren lehen alean agertu bezala:
|
|
|
" Nafarroako ume zenbaitek, elkar aditurik, eragin dute bilgura bat, Nafarroako
|
Euskarazko
Elkargoa izendatzen dena. ... Asmoak dira gordetzea, galtzera utzi gabe, eta hedatzea al daitekeen guztian euskarazko mintzaira...
|
|
|
XIX. mendeari dagokionez, Arturo Campionen irudia azpimarratu zuen Bidadorrek, orduko elkargo eta ekimenetan, neurri handiagoan edo txikiagoan, parte hartzen baitzuen beti:
|
Euskara
Elkargoa, Euskal Esnalea, Euskararen Adiskideak eta Euskaltzaindia. Bestalde, garai haietan (1882 eta 1886an) Iruñeko Udalak antolatu zituen literatur lehiaketak ere gogora ekarri zituen gure adituak.
|
|
|
errepublikazaleak eta euskal nazionalistak. Azken hauetako hainbatek Iturralde y Suitek 1878an sortu zuen Asociacion Euskara/
|
Euskara
elkargoa bultzatu zuten. Iruñeko historia ez zen euskaro ospetsu hauetako batzuen historiografia lanetatik kanpo geratu, Arturo Campion (1892, 1914) edo Hermilio
|
|
|
|
Euskara
Elkargoa honez gero ahuldua eta indar gabe zegoen, ez zeukan beste proiekturik, eta ondorioz euskaroen ahaleginak bertan behera geratu ziren, hala Elkargoaren barruan nola kanpoan. Nafarroako Monumentu Batzordearen aterpea bilatu zuten orduan, instituzio ofiziala baten itzala nahiko edo balute bezala.
|
|
|
1896ko otsailean,
|
Euskara
Elkargoaren sortzaile eta Iturralderekin batera Nafarroako lehen arkeologoak (Quintanilla, 1995, 14), Ansoleaga arkitektoak, iragarri zuen Monumentuen Batzordean Nafarroako Artxiboaren lanak apirilean hasiko zirela. Bera zen proiektuaren egilea eta batzordearen partaidea, San Fernando Akademiaren urgazlea baitzen.
|
|
|
Eta elite intelektual berriak Nafarroako
|
Euskara
Elkargoa sortu zuen(). Talde ideia (elite ideia) indartuta, sortzaileek azpimarratu zuten haren izaera aitzindaria:
|
|
|
Une honetan askoz ere inportanteagoa da azpimarratzea Sanchez Prietok idatzi duen bezala, Obanos, Landa eta Gaztelu Historiaren Akademiaren urgazleak izan zirela
|
Euskara
Elkargoaren sortzaile (lehenengo biak) edo partaide (hirugarrena). Edo behin Elkargoa sortua, kide garrantzitsuenetako batzuek lortu zutela urgazle kargua:
|
|
|
Aipatutako hamahiru urgazleetatik bi (Secret eta Sainz de Robles) ez ziren nafarrak, eta Nafarroara iritsi baino lehenago lortu zuten izendapena. Kanpotarrak izanda, ezin zuten
|
Euskara
Elkargoan parte hartu. Beraz, hamaika urgazle geratzen dira:
|
|
|
Arigitak 1864an jaiotakoa zen, eta gazteegia ematen du Elkargoan parte hartu ahal izateko. Geratzen diren zortzietatik sei
|
Euskara
Elkargoaren kide izan ziren, urgazlerik garrantzitsuenak (halaber, Secret eta Sainz de Robles baino garrantzitsuagoak). Beraz, bi besterik ez ziren partaideak:
|
|
2019
|
|
|
Berriz ere gogorarazi diegu. Halaber, urte bereko uztailean, Euskal Autonomia Erkidegoak, Nafarroak eta Ipar Euskal Herriko
|
Euskararen
Elkargoak euskararen sustapenerako hitzarmena sinatu dute, baina Trebiñu aipatu ere ez.
|
|
|
Jose Maria Satrustegik, ordea, dio (2000: 312) Juan Iturralde y Suit arkitektoak 1878an Iruñeko Asociación Éuskara Nafarroako
|
Euskarazko
Elkargoa elkarte foruzalearentzat diseinatutako bera dela Euskaltzaindiaren ikurra; Arturo Campion elkarte horren sortzaileetako bat izan zen eta oso gustukoa zuen Iturralde y Suit adiskideak diseinatutako irudia.
|