|
2003
|
|
|
Hortik sortu zen Mende Berri elkartea: lizeoetako ikasle gazteak bildu zituen, euskal kultura ondarearen alde aritzeko; baina, baita
|
euskal
errefuxiatuen aldeko kanpainetan parte hartzeko ere. 1972an Mende Berri ren baitatik Euskal Gogoa sortu zen:
|
|
2009
|
|
|
Errusiabatailoiko gudaria zirela ikusi genuen Irargin jasotzen diren gudarien soldata agirietan.Salamancako artxiboko fitxategi orokorrean bere fitxak topatutakoan gerra garaikoeragiletza sozialari buruzko informazio gehiago bildu genuen (non zauritu zen, zeingaixotasun zuen, non egon zen errefuxiatuta...). Gero, Abertzaletasunaren AgiritegianFrantziako estatuan erbesteratutako
|
euskal
errefuxiatuen fitxategian topatutako berefitxaren bidez jakin genuen Kanbon hil zela Le Terreses erietxean.
|
|
2010
|
|
|
1937ko udatik eta, batez ere, udagoienetik aurrera
|
euskal
errefuxiatuen bizileku nagusiak, batetik, Katalunia eta, bestetik, Frantzia izan ziren. Ez ziren lekubakarrak baina bai, esan bezala, nagusiak.
|
|
|
Batzuk, esan dugun bezala, beraiek zituzten bitartekoekin erbesteratzea aurrera ateratzeko moduan izan ziren, baina baziren beste asko, Lapurdikoportuetan babestu ziren euskal arrantzaleak kasuko, dirurik apenas, arrantzanFrantziako uretan egin ezinda bertako sindikatuetakoak beldur zirelako lekukoarrantzaleei lana kenduko ziela, Errepublikako Gobernuak borrokarako deitzekoadinean sartuta zirelako marinelotako asko eta, bata edo besteagatik, Jaurlaritzaklagundu ezinda. Antzeko kasuetan zeuden beste hainbat
|
euskal
errefuxiatu, baibehintzat 1939ko udazkenera arte. Orduan asko hobetu zen lan egoera, hainbatlanpostu betetzeko aukera izan baitzuten iheslariek, behar horiek egiten zituztenfrantziarrak Alemaniaren kontrako gerrara deitu zituen-eta bertako gobernuak.
|
|
|
Euskal agintarientzat atzerriratze hau ez zen 37an izan zenaren modukoa izan.Oraingoan
|
euskal
errefuxiatuek gutxiengo bat besterik ez zuten osatzen 500.000laguneraino heldu zen iheslarien masa ikaragarrian. Hau ez gutxi eta, atzerriratzehonetan Jaurlaritzaren eragiteko ahalmena txikia zen, baina, hala eta guztiz ere, euskal exekutiboak bere kartak ondo erabili zituen.
|
|
|
Errepublikako lurraldean, lehenengo, Bartzelonako ordezkaritzatik eta Kataluniako hiriburua jausi zenetik, urtarrilaren 26tik, aurrera Figuerestik eta Piriniozhandi Perpinya eta Paristik, Jaurlaritza
|
euskal
errefuxiatuen ihesa errazten ahalegindu zen. Horretarako bere esku zeuden bitarteko guztiak jarri zituen ahalegineaneta lan hartan hartu zuten parte Jose Antonio Agirre lehendakariarengandik hasieta gainerako sailburu guztiek.
|
|
|
Leku hauetan Euskal Gobernuak jarrizituen agenteek ezagutzen bazituzten edo errefuxiatuek nor ziren aditzera ematenbazuten, posible zen Iparraldean edo Frantzian zehar sakabanaturik zeuden babesetxeetariko batera bidaltzea. Osterantzean, muga igarotzerakoan, batez ere gizonezkoen kasuan,
|
euskal
errefuxiatuek aurkitzen ez bazuten beren gobernukokideren bat, arruntena polizia edo armada frantsesak atxilotu eta kontzentrazioesparruren batera bidaltzea zen hor hasteko erbestealdiaren etapa berri bat.
|
|
|
Erakunde horretakoagintariak erabaki hau hartu eta ia batera Ameriketara migratzea pentsatu zuten etadiruen kudeatzaile ia bakarrik Jauregi gelditu zen. Horrekin Euzkadiko Jaurlaritzaketa EAJk diru partida batzuk eskuratu ahal izan zituzten hainbat
|
euskal
errefuxiaturi laguntzak emateko. Lagunduen artean egon ziren Euzkadiko Jaurlaritzakgudari elbarriak artatzeko sorturiko La Roseraieko ospitalean osatzen zeudenhainbat eta hainbat euskal iheslari.
|
|
|
Baina, zenbat euskalduni heldu zitzaien dirutza horren zatiren bat? Beste era bateraesanda, zenbat
|
euskal
errefuxiatu ziren 1939tik aurrera Frantzian?
|
|
|
|
Euskal
errefuxiatu kopururik handiena Asistentzia Soziala Sailak gobernatzenzituen etxeetan gorde ziren. 1939an sail horrek 10 egoitza izan zituen zabalik IparEuskal Herriko eta Frantziako hainbat lekutan.
|
|
|
Kategoria berdinetan baina Jaurlaritzak diru-laguntza eman beharrean, besteerakunde batetik (Gorteak, SERE, edo beste) jasota bizi ziren
|
euskal
errefuxiatuak, berriz, 535 titular eta 1.365 senide ziren, denetara 1.900 erbesteratu.
|
|
|
Hau ez da 1939ko udan Frantzian babesa harturik bizi ziren euskal iheslarienkopuru osoa, baina bada kopuru horren minimo bat. Gehiago, minimoa bainotxikiagoa dela ere esan dezakegu, hor ez baitira sartzen kontzentrazio esparruetanziren
|
euskal
errefuxiatuak, ez beren kabuz, beste inoren laguntzarik gabe, biziaaurrera ateratzen zihardutenak ere.
|
|
|
Kontzentrazio esparruetan egon ziren
|
euskal
errefuxiatuen kopuruak zehazteaere ez da gauza erraza. Hala eta guztiz ere, datu asko ditugu euskal iheslari gehienizan zuen esparruari buruz, Gurs eko kontzentrazio esparruari buruz, hain zuzenere.
|
|
|
Monzonek euskaldunak elkarrekin nahi zituen jarrieta jeneral iparraldetarrak Gurs bideratu zion bergararrari, hasieran Zuberoan eginnahi izan bazen ere. Martxoaren azkenetan abiatu ziren Biarnoko herrixka horretaralehen
|
euskal
errefuxiatuak, pozik eta kontent atzean uzten zituztelako Pirinio etaMediterraneoko zelai hotz eta babesik gabeak. Gurs ek beste gauza bat izan beharzuela espero zuten denek eta horretarako egin zituen Monzonek, falansterio batenantzera, ia ia euskal hiri ideal baten planoak Gurs erako.
|
|
|
Gurs en eta gainerako kontzentrazio esparruetan Frantziak hartu zituen
|
euskal
errefuxiatuen kopuruak gorabeherak izan zituen. Esan gabe doa jenderik gehienhasiera hasieran egon zela itxidura hauetan, hau da otsaileko lehen egunetan, eta, esan dugun bezala, ia ia lehenengo egunetik hasi zen Frantzia aberriratzeak arintzen eta errazten.
|
|
|
Azkenik zeharkako datu bat aipatu gura genuke
|
euskal
errefuxiatuen kopuruaespainiarrenarekin, esanda legez zeharka, alderatzeko balio dezakeena. Goragoesan dugu Euzkadiko Jaurlaritzak zenbat diru gastatu zuen Asistentzia SozialeanSEREtik jasota, 13.674.368 libera.
|
|
|
1942ko Gabonetatik, Estalingradeko batailatik, guduaaliatuen aldera makurtzen bazihoan ere, Normandiako lehorreratzearen arrakastarekin garaipena zeinen aldekoa izango zelako gainerako zalantza guztiak uxatuegin ziren. Harrezkero,
|
euskal
errefuxiatu gehienak eskuekin heltzeko moduraikusten hasi ziren Franco eta haren erregimena jausiko zen unea eta, horrekin batera, etxera itzultzeko eguna. Denbora kontua zen egun handi hura eta hainbatenustetan, atzerriratuen eta etxean zeudenen ezinbesteko zeregina bihurtu zen 36kouztailean hasi eta diktadura eraitsiz itxiko zen zirkulua burutuko zuen momentuhura aurreratzea.
|
|
|
Mateok dio beretxostenean, liberazioaren egunetan Bordele inguruetan 5.000 euskal eta espainiarerrefuxiatu zirela lanean. Bertan txostenean esaten da baita ere, Baionako Ordezkaritzak esanda, ordezkaritza horrek 9.300
|
euskal
errefuxiaturen berri zuela momentuhartan18 19.
|
|
|
Esan bezala, LIAB Jaurlaritzatik hurbil frantziar errepublikan lan egin zuen euskaldunen laguntaldea izan zen; taldekideen artean François Mauriac, Jacques Maritain, FrancisqueGay, Georges Bidault, Enmanuel Mounier, Claude Bourdet, Jaques Maudale, Maurice Merleau Ponty edota Stanislas Foumet ditugu. Beste gauzen artean, frantziar errepublikako gobernuarekiko indar egin zuten zuzenean zein prentsarenbitartez
|
euskal
errefuxiatuen egoera hobetzeko, kontzentrazio esparruetan zirengudariak askatzeko, frantziar estatuan ziren haur errefuxiatuen kolektiboarenegoera hobetzeko eta, oro har, Jaurlaritzak zituen arazo larrien aurrean sorospenaeta funtsak lortzen laguntzeko.
|
|
|
Arazo hauei guztiei erantzuna emateko sortu zen 1938an Comite de Socorro alos Vascos eta Comite de Intereses Generales de Euzkadi Jaurlaritzaren babesean.Izan ere, hau dugu Euskal ildo nazionalaren izatearen arrazoi praktiko askorenartean bat: Errepublikako gobernutik gero eta diru iturri eskasagoak izanik etaemaitza praktikorik garatu gabe,
|
euskal
errefuxiatuen alde ekin behar izan zionJaurlaritzak bere alde. Ondorioz, azken bi erakunde hauekin batera osatuko zen1939ko abuztuaren 30ean Buenos Airesko Jaurlaritzaren ordezkaritzaren babeseanArgentinako Comite Pro Inmigracion Vasca erakundea.
|
|
|
Ondorioz, azken bi erakunde hauekin batera osatuko zen1939ko abuztuaren 30ean Buenos Airesko Jaurlaritzaren ordezkaritzaren babeseanArgentinako Comite Pro Inmigracion Vasca erakundea. Azken erakunde horri esker lortu zituzten
|
euskal
errefuxiatuek Roberto M. Ortiz Argentinako presidentearen immigrazio dekretuak 1940ko urtarrilaren 20an eta urte bereko abuztuaren2koa eta 12koa bigarrena, Ramon S. Castillo lehendakariordeak sinatuta34 Ortizpresidentearen dekretuen arabera euskaldun errefuxiatu guztiak, limiterik gabe, sartu ahal izango ziren Argentinan (dokumenturik gabe ere) eta immigranteguztientzat derrigorrezkoa zen berroge... Baldintza bakarra: Comite Pro Inmigracion Vasca erakundeak euskaldunak zirela adieraztea.
|
|
|
Baldintza bakarra: Comite Pro Inmigracion Vasca erakundeak euskaldunak zirela adieraztea. 1940kouztailean heldu zen Marseillara Julio Jauregi Jaurlaritzako emigrazio zerbitzuenzuzendaria, Ortizen dekretuen arabera Argentinako kontsulatuko ordezkariekin etaVichy gobernukoekin
|
euskal
errefuxiatuak itsasoratzeko. 1940ko uztailean EuzkoDeyak aurkeztutako datuen arabera, baziren Argentinan 1.000 bat euskal errefuxiatu eta 2.000tik gora 1943an.
|
|
|
1940kouztailean heldu zen Marseillara Julio Jauregi Jaurlaritzako emigrazio zerbitzuenzuzendaria, Ortizen dekretuen arabera Argentinako kontsulatuko ordezkariekin etaVichy gobernukoekin euskal errefuxiatuak itsasoratzeko. 1940ko uztailean EuzkoDeyak aurkeztutako datuen arabera, baziren Argentinan 1.000 bat
|
euskal
errefuxiatu eta 2.000tik gora 1943an.
|
|
|
Eta Argentinako kasua ez zen bakarra. Txileko gobernuak ez zuen dekretuberezi bat
|
euskal
errefuxiatuei sarrera errazteko baina euskal erbesteratu guztieneskaintzak baieztatu zituen. Santiago Zarrantzek argitu zuen bezalaxe, «tanto lasinstrucciones del presidente Aguirre Cerda, primero (y los que le siguen en talmandato), como la de los funcionarios del departamento del ministerio de relaciones exteriores, Carlos Errazuriz y Luis Castellon, responsables del otorgamiento de permisos, contienen instrucciones precisas de aceptar todas las peticionesvascas».
|
|
|
Bestalde Alberto Smith ZarragaVenezuelako enbaxadoreak Kuban lan egin zuen Luis Aranguren euskal erbesteratuaren eskutik, Eleazar Lopez Contreras Venezuelako presidenteak euskalerrefuxiatuak onar zitzan. ...14an Simon Gonzalo SalasekInmigracion Vasca para Venezuela txostena aurkeztu zuen eta 1939ko udaberrian, Gonzalo Salas zuzendariordea zelarik, Arturo Uslar Pietri Venezuelako InstitutoTecnico de Inmigracion y Colonizacion erakundeko zuzendari hautatu zuten.Horrek prozesua erraztu eta bizkortu zuen eta 1939ko udaren hasieran Venezuelako eta Jaurlaritzako ordezkarien arteko negoziaketak burutu ziren
|
euskal
errefuxiatuei Venezuelako ateak irekiz. Venezuelarako bidea errazteko izendatu zuen JoseAntonio Agirrek Eusebio Irujo Jaurlaritzako Santo Domingon ordezkari eta JesusGalindez idazkari.
|
|
|
Venezuelarako bidea errazteko izendatu zuen JoseAntonio Agirrek Eusebio Irujo Jaurlaritzako Santo Domingon ordezkari eta JesusGalindez idazkari. Ehunka
|
euskal
errefuxiatu eta haien artean ere hainbat etahainbat espainol eta katalan sartu ahal izan ziren Venezuelan. Azkenik, 1943tikaurrera, Txilen bezala Uruguain ere lortu zuen Bingen Ametzagak 1943tik aurreraJuan Jose Carbajal Victorica eta Dardo Regules barne ministroek euskal errefuxiatu guztien sarrerak onestea.
|
|
|
Ehunka euskal errefuxiatu eta haien artean ere hainbat etahainbat espainol eta katalan sartu ahal izan ziren Venezuelan. Azkenik, 1943tikaurrera, Txilen bezala Uruguain ere lortu zuen Bingen Ametzagak 1943tik aurreraJuan Jose Carbajal Victorica eta Dardo Regules barne ministroek
|
euskal
errefuxiatu guztien sarrerak onestea.
|
|
|
Amerikaz gain, Europan bertan, Australian edota Filipinetan ziren euskal herritarrekin izango zuenere harremana 1936 eta 1937 urteetan. Hala ere, jatorrian ordezkarien zereginteorikoa harreman komertzialak sendotzea bazen ere, 1938tik aurrera
|
euskal
errefuxiatuen etorrera erraztea eta behin atzerrian errefuxiatuen egoera legala kudeatzeaizango zen delegazioen zeregin nagusia. Bestalde, nazioarteko koalizioak Bilbogaraitu ondoren Bartzelonako delegazioa bilakatuko zen Jaurlaritzaren egoitza nagusia eta, 1939ko apirilean Bartzelona matxinatuen esku erori ondoren Paris izangozen egoitza nagusia.
|
|
|
Naziek Europako mendebaldea garaitu baino lehen, martxoaren 21ean Paul Reynaud izendatuaizan zen frantziar estatuko lehen ministro eta maiatzaren 10ean Jean Ybarnegarayestatu ministro. Ordutik
|
euskal
errefuxiatuen egoera erabat okertu zen eta bakarbakarrik LIABen sorospenarekin eta naziek jada Paris garaitu zutela lortu zuenJaurlaritzak 1940ko ekainaren 23an azken euskal gudariak Gurs kontzentrazioesparruetatik ateratzea.
|
|
|
Jaurlaritzaren babespean Belgikan, Holandan edota Frantziako estatuan ziren60.000 inguru
|
euskal
errefuxiatuak eta herrialde hauetan ziren ebakuatutako haurren koloniak naziek garaitutako eskualdean ziren 1940ko maiatzeko ofentsibarenostean eta euren artean askok heriotza zigorra zuten bere gain espainiar justiziakezarrita. Gainera, Jose Felix Lequerica zen 1939tik espainiar estatuko ordezkariaParisen eta kolaboratzen hasiak ziren frantziar polizia eta Gestapoko zerbitzuaFrantziako estatuan ziren espainiar enbaxadako ordezkariekin.
|
|
|
Euskal erbeste politiko bat izanik, aurreko erbestealdiekin alderatuz askozkonplexuagoa da oraingo egoera: esan bezala, okupatutako herrialde batean nazienedota kolaborazionisten eskutik ari dira errefuxiatuak ihes egiten oraingoan; lehenaldiz Amerika da
|
euskal
errefuxiatuentzat irtenbide bakarra; alabaina, Ameriketaraabiatzeko itsasontziak behar zituen Londreseko Euskadiko Batzar Nagusiak lortu, bai eta itsasontzi hauek Atlantikoa zeharkatzeko behar zituzten nazioartekobahimenak zein Ameriketako portuetan sartzekoak ere bai... Honi guztiari gehitubehar zitzaion ekonomia egoera ezin latzagoa eta errepublikako gobernuarenhaustura.
|
|
|
Eta nola ez«Anai artean» bildu zirenak. Ipar Euskal Herrian, Donibane Lohizunen 1969an,
|
euskal
errefuxiatu politikoei laguntza eskaintzeko sortu zen elkarte hori. HegoEuskal Herriko egoera politikoak beharturik ihes egiten zutenak hartzen zituenetxea izan zen hasieran; Telesforo Monzon lehendakaria zen eta Piarres Larzabalidazkaria.
|