|
2000
|
|
|
Arazoaren dimentsioa hobeto ikusteko datu bat aipatuko dugu: 1936 eta 1937 urteetan Frantziako Gobernupean zeuden lurraldeetara 120.000
|
euskal
errefuxiatu heldu zirela kalkulatu da. Jakina denez, horien artean militarrek begi onez ikusten ez zituzten intelektual eta artista asko zeuden, besteak beste, Pio Baroja, Rafael Picavea, Isidoro de Fagoaga edo Jose Miguel de Barandiaranen mailako pertsonalitateak.
|
|
|
Zentzu politiko batean, helburua, Europako demokrazien interbentzioa ekiditeko indar errepublikarren aurka sortutako kanpainari erantzutea zen. Hori zela eta, Euzko Deya ez zihoan
|
euskal
errefuxiatuei zuzenduta edo, behintzat, ez haiei bakarrik. Publikazio berriaren asmo hori Antonio Maria de Labayenek, haren kolaboratzailea, oso ondo argitu zuen:
|
|
2016
|
|
|
1978an
|
euskal
errefuxiatuen aldeko lanari lotu zitzaion Ekin en. Bertan zela ezagutu zuen Alfonso Etxegarai Atxirika, 1981ean.
|
|
|
|
Euskal
errefuxiatuak
|
|
|
Memoria eta errelatua aho guztietan dauden une honetan, ezinbestekoa da iragana objektibotasunez begiratzea, gertatutakoa bere osotasun, aniztasun eta gordintasunean ulertzeko, eta, iragana ulertzeaz gain, ez dadin errepikatu. Historia horretan, Iparraldean epe motz ala luzeagoan bizi izan diren
|
euskal
errefuxiatuek toki berezia betetzen dute, batik bat 1960ko hamarkadatik 1980ko hamarkadara arte.
|
|
|
Izan ere, bolada horretan,
|
euskal
errefuxiatuak bizitza politiko, sozial eta kulturalaren erdian kokatu dira, nahiz eta fase ezberdinak egon. Hain zuzen ere, hartu eman zuzenen bidez, Ipar Euskal Herriko abertzaletasun garaikidea sortzen laguntzeaz gain, frantses estatuaren errepresioak sustengu mugimenduak eragin ditu, baita zenbait barne zatiketa ere, estatu terrorismoaren biktimak izan direla eta frantses zein espainiar estatuen arteko lankidetzaren ondorioak pairatu dituztela ahaztu gabe.
|
|
|
Bostehun pertsona inguru egon ziren ekitaldi horretan: Enbatako sortzaileez gain (Davant, Larzabal, Labegerie, Abeberri, Burukoa eta Haran), Etxeberri Aintxart eta Errekarte bezalako hautetsi zein jauntxoak, Europako gutxiengo nazionalen ordezkariak eta
|
euskal
errefuxiatu politikoak zeuden: bai ETAko kideak bai Telesforo Monzon (Cassan, 1997:
|
|
|
|
Euskal
errefuxiatuekin mantendutako harreman estuak baliagarriak izan zitzaizkien erakunde politiko bat antolatzeko, baita ere ideologia koherente batez hornitzeko (Forne, 1990) eta egitasmo politiko zehatz bat osatzeko. Izenpetutako Itxasuko Agiriak (Davant, 1986) zioen euskaldunak zirela lurraren, hizkuntzaren eta ohituren aldetik eta nazio bat osatzen zutela iraganeko zein gaur egungo borondatearen izenean; baita ere demokrazia bat zirela naturaz eta historiaz.
|
|
|
Urte gutxi batzuk lehenago, frankismoa kanpoari zerbait ireki zitzaion (Hermet, 1992) eta Frantziarekin harreman politiko eta ekonomikoak garatu zituen. Testuinguru horretan, frantses gobernua Iparraldean kokatuta zeuden
|
euskal
errefuxiatuen aurkako neurri administratiboak hartzen hasi zen, hala nola, bizileku asignazioak, egonaldi debekuak eta kanporaketak. Horrela, 1964ko azaroaren 17an, Frey Barne ministroak ETAko buruzagien aurkako urruntze erabakia hartu zuen; horien artean zeuden Txillardegi, Madariaga, Benito del Valle ala Irigarai.
|
|
|
Esaterako, Madariaga sei hilabeteko kartzela zigorrera kondenatu zuten. Iparraldean zeuden
|
euskal
errefuxiatuen aurkako errepresioa areagotuz joan zen, batik bat 1969an frantses eta espainiar gobernuek lankidetza hitzarmen bat izenpetu ostean, ETAren jarduera mugaren bi aldeetan oztopatzeko asmoz. Eta 1970ean gertatu zen Burgosko epaiketak nazioartean eta beraz Frantzian oihartzun itzela eduki bazuen (Halimi, 1971), frantses gobernuak euskal errefuxiatuen aurka zeraman gudua jarraitu zuen.
|
|
|
Iparraldean zeuden euskal errefuxiatuen aurkako errepresioa areagotuz joan zen, batik bat 1969an frantses eta espainiar gobernuek lankidetza hitzarmen bat izenpetu ostean, ETAren jarduera mugaren bi aldeetan oztopatzeko asmoz. Eta 1970ean gertatu zen Burgosko epaiketak nazioartean eta beraz Frantzian oihartzun itzela eduki bazuen (Halimi, 1971), frantses gobernuak
|
euskal
errefuxiatuen aurka zeraman gudua jarraitu zuen. Horrela, 1963 eta 1971 bitartean, 59 kanporatze egon ziren, horietariko 35 1972an (Cassan, 1997:
|
|
|
Iparraldean zeuden
|
euskal
errefuxiatuen aurkako errepresioa areagotuz joan zen, batik bat 1969an frantses eta espainiar gobernuek hitzarmen bat izenpetu ostean
|
|
|
Errepresio horren ondorioz, Frantzia osoan 300
|
euskal
errefuxiatu inguru bizi ziren; horietariko gehienak Ipar Euskal Herrian zeuden, eta beste horrenbeste Europako hainbat herritan erbesteratu ziren, batez ere Belgikan, Alemanian eta Suitzan. Egoera horrek euskal errefuxiatuen aldeko mobilizazioak piztu zituen (Urteaga, 2012:
|
|
|
Errepresio horren ondorioz, Frantzia osoan 300 euskal errefuxiatu inguru bizi ziren; horietariko gehienak Ipar Euskal Herrian zeuden, eta beste horrenbeste Europako hainbat herritan erbesteratu ziren, batez ere Belgikan, Alemanian eta Suitzan. Egoera horrek
|
euskal
errefuxiatuen aldeko mobilizazioak piztu zituen (Urteaga, 2012: 1.065), funtsean hiru itxura hartuz:
|
|
|
Francoren heriotzaren ostean (Goulemot Maeso, 1989),
|
euskal
errefuxiatuek pairatzen zuten errepresioak gora egin zuen. Izan ere, 1976an, 80 errefuxiatu Iparraldetik kanporatu eta Frantziako hainbat eskualdetan asignatu zituzten, Ile d’Yeu adibide zela.
|
|
|
204). Hortik denbora gutxira, errefuxiatuez arduratzen zen OFPRA erakundeak, eskutitz bidez,
|
euskal
errefuxiatuei jakinarazi zien beraien errefuxiatu estatusa galdu zutela. Une berean, Espainiako gobernuaren presiopean, frantses gobernuak, hainbat atxiloketa burutzeaz gain, kanporatze erabakiak hartu zituen.
|
|
|
Beraz, paperik gabe zeudenez, kanporatze erabakipean zirenez, ez zeukatenez lan egiteko baimenik eta polizia frantsesak atxilotu zitzakeenez,
|
euskal
errefuxiatu asko klandestinitatean sartu ziren.
|
|
|
|
Euskal
errefuxiatuek jasaten zuten errepresio geroz eta latzagoak tentsioak sortu zituen Iparraldeko abertzaletasunaren baitan (Urteaga, 2004: 22) eta bi erakunde armatu nagusien artean, alegia, ETA eta Iparretarrak en (IK) artean.
|
|
|
Izan ere, Iparraldeko mugimendu abertzalearen zati batek kontsideratzen zuen ordua etorri zela Iparraldeari propioak zitzaizkion problematikak lantzeko, hala nola, Ipar Euskal Herriaren erakundetzea, euskararen ofizialtasuna, garapen industriala ala justizia soziala. Hori zela eta, mobilizazio abertzalea ezin zitekeen soilik
|
euskal
errefuxiatuen babesaren inguruan antolatu, baizik eta, esaterako, bere biziko garrantzia zeukan turismoaren eta etxegintza espekulazioaren inguruan. Era berean, ETAk Hegoaldean zeraman borroka armatua bezala, IK k (Moruzzi eta Boulaert, 1988) antzeko gudua eraman behar zela zioen, bakoitzak bere bidea jarraituz, Euskal Herri askatu eta bateratu bat lortzeko.
|
|
|
Une horretan, fronte bakarraren alde zegoen zatia oso kezkatua zegoen
|
euskal
errefuxiatuek pairatzen zuten geroz eta errepresio handiagoarekin, baita ere frantses poliziaren presentzia nabarmenarekin. Horrek, atxiloketak, kartzelaratzeak eta kanporatzeak ugaritzeaz gain, ETAko kideen mugimenduak eta jarduerak zailtzen zituen.
|
|
|
133). Halaber, kontuan izanik euskal gatazkaren atzean motibazio politikoak zeudela, Espainia demokrazia gazte bat zela eta torturaren erabilpena egiaztatuta zegoela, François Mitterranden lehen gobernuak, Pierre Mauroy lehen ministro zela, uko egin zion
|
euskal
errefuxiatu eta presoak estraditatzeari. Jarrera hori ulertzeko, gogoan izan behar da, oposizioan zegoen bitartean, Alderdi Sozialistak kritikatu zuela euskaldunei errefuxiatu estatusa kendu izana.
|
|
|
Jarrera aldaketa horretan, François Mitterrand eta Felipe Gonzalezek 1983ko abenduaren 20an eduki zuten bilkura erabakigarria izan zen. Bilkura ofizial horretan, agintari espainiarrak frantses presidenteari eskatu zion Frantziak ez ziezaien inongo babesik eskaini
|
euskal
errefuxiatuei eta ETAko kideak atxilotu eta estraditatu zitzan. Jacques Attali (1992) Mitterranden aholkulari bereziaren arabera, egun horretan bi agintariak adostasun batera iritsi ziren euskal errefuxiatuen inguruan.
|
|
|
Bilkura ofizial horretan, agintari espainiarrak frantses presidenteari eskatu zion Frantziak ez ziezaien inongo babesik eskaini euskal errefuxiatuei eta ETAko kideak atxilotu eta estraditatu zitzan. Jacques Attali (1992) Mitterranden aholkulari bereziaren arabera, egun horretan bi agintariak adostasun batera iritsi ziren
|
euskal
errefuxiatuen inguruan.
|
|
|
Horrela, sei hilabeteko epean, 18
|
euskal
errefuxiatu asignatuak izan ziren eta beste 26 kanporatuak. Horrez gain, egonaldi baimenaren iraupena murriztu zitzaien eta erregularki prefekturara joan behar zuten beraien egonaldi eskaera berritzeko, beraien kontrola erraztuz.
|
|
|
Zalantzarik gabe, Frantziako gobernuari presio egiteko tresna eraginkorrena GAL erakundea sortzea, diruztatzea eta laguntzea izan zen. GAL ez zen lehen erakunde parapoliziala izan, 1976az geroztik sigla ezberdinetako taldeek (GAE, AAA, ANE, ATE, Guerrilleros del Cristo Rey ala BVE)
|
euskal
errefuxiatuen aurkako hainbat atentatu burutu baitzituzten. Lehen atentatua 1976ko martxoaren 21ean burutu zuten Donibane Lohizunen ETAko kide baten eta bere familiaren aurkako eraso batean:
|
|
|
Urte bereko abenduaren 21ean, Batallon Vasco Españoleko komando batek Jose Migel Beñaran Argala ETAko buruzagi historikoa autobonba baten bidez hil zuen. 1979 eta 1980 bitartean, guztira hamaika
|
euskal
errefuxiatu erail zituzten eta hamarka pertsona larriki zauritu (Cassan, 1997: 285).
|
|
|
Helburua Iparraldeko biztanlerian ahalik eta beldur handiena sortzea zen. Zalantzarik gabe, 1985eko urriaren 25ean Monbar Hotelaren aurka burututako erailketak sortu zuen astindurik handiena, bai
|
euskal
errefuxiatuen artean bai Ipar Euskal Herri osoan, bertan lau errefuxiatu ezagun hil baitziren. 1986an atentatuak murriztu ziren, batik bat eskuinak urte horretako hauteskunde legislatiboak irabazi zituelako.
|
|
|
1986an atentatuak murriztu ziren, batik bat eskuinak urte horretako hauteskunde legislatiboak irabazi zituelako. Hortik aurrera, frantses gobernu berriak
|
euskal
errefuxiatuen eta presoen aurkako borroka gogortzea onartu zuen, beti ere Espainiako gobernuak GAL sustatzeari eta diruztatzeari uko egiten bazion. Izan ere, Charles Pasqua Barne ministro izanik, euskal errefuxiatuak kopuru handian espainiaratu zituzten eta frantses poliziaren presentzia nabarmen areagotu zen Iparraldean.
|
|
|
Hortik aurrera, frantses gobernu berriak euskal errefuxiatuen eta presoen aurkako borroka gogortzea onartu zuen, beti ere Espainiako gobernuak GAL sustatzeari eta diruztatzeari uko egiten bazion. Izan ere, Charles Pasqua Barne ministro izanik,
|
euskal
errefuxiatuak kopuru handian espainiaratu zituzten eta frantses poliziaren presentzia nabarmen areagotu zen Iparraldean.
|
|
|
Auzitegi horrek ibilmolde berezia zeukan, oso zigor larria jarri baitzezakeen gehiengo sinplearekin, zigor auzitegi arruntek gehiengo kualifikatua eskatzen zutenean. Halaber,
|
euskal
errefuxiatuen kasuan, borroka armatu kasuetan murgilduta zeuden delituak Parisko auzitegi korrekzional berezi batek epaitzen zituen. Horren bidez, kartzela prebentiboaren iraupena luzatzeko aukera zeukan, baita ere preso zeuden errefuxiatuak Ipar Euskal Herritik urruntzeko (Cassan, 1997:
|
|
|
Geroztik, ETAren eta
|
euskal
errefuxiatuen aurkako borrokan, bi gobernuek estrategia berari eutsi diote.
|