|
2002
|
|
|
klariona gudaloztekoa:
|
euskal
armadaren gudaria gudamutila: gudaria guenekoa:
|
|
2006
|
|
|
Ordurako, euskal ordezkarien eta italiar diplomatikoen arteko ituna zehaztuta zegoen:
|
Euskal
Armadak lurrak eta armak utziko zituen, eta El Duesoko penalean zeuden eskuindarren bizia bermatuko zuen. Trukean, Italiako Armadak atzerrira itsasontzietan alde egiteko epe bat emango zien gudariei.
|
|
|
Hogeita hamar mila inguru... Hirurogeita hamar batailoi lurralde osoan banatuta,
|
Euskal
Armada. Bilboko kaleetan desfilatu zuten urriaren azkenetan, musika banda eta guzti.
|
|
2007
|
|
|
Asturiasek, Santanderrek eta Bizkaiak osatzen zuten Kantauri aldeko lur zerrendako frontea egonkor zegoen 1936ko abenduaz geroztik. Nazionalek, Aranda koronel faxistari esker, Oviedori eutsi zioten bitartean, errepublikanoek eta bereziki
|
euskal
armadako borrokalariek beraien fronteak sendotu zituzten Lekeitiotik Enkarterriraino. Bi defentsa lerro nabarmendu ziren Euskadi autonomoan, bata Eibar, Elgeta eta Bizkaiko mugetatik zihoana.
|
|
|
Egoera larria zen, eta frankistek gerrikoa puskatu bezain laster, Lehendakaritzaren egoitzan Carlton hotelean gailur politiko militarraren bilkura egin zen. Agirre lehendakariarekin eta hainbat kontseilarirekin batera,
|
Euskal
Armadako Estatu Nagusiko Alberto Montaud eta Mariano Gamir Ulibarri bertaratu ziren. Euskal Herrira etorritako kanpoko aholkulari militarrak ere azaldu ziren beraien iritzia emateko, Goriev sobietarra eta Jaureghy frantziarra, besteak beste.
|
|
|
Erailketa horiekin ez zen amaitu euskal eliztarren aurkako errepresioa. Santoñako errendizioan,
|
euskal
armadan aritutako kaperau gehienak atxilotu zituzten. Erbestera joateko aukera izan ez zutenak, El Dueson, Dueñasen, Carmonan eta Porlierren izan ziren giltzapean hainbat urtez, Gurutzadaren aldeko ustezko batasun erlijiosoa kolokan jarriz.
|
|
2008
|
|
|
|
Euskal
Armadak 800en eta 1.000ren arteko hildako kopurua eta 3.500 bat zauritu eta gaixo izan zituen25 Iñaki Egañaren datuen arabera, Legutioko borroketan Euskal Armadak gerra osoan hildako soldaduen% 14 galdu zuen. Hildako gehien izan zituzten batailoiak, Egañaren zenbakietan, Largo Caballero, Perezagua, Olaberri eta Isaac Puente izan ziren (Egaña, 1998:
|
|
|
Euskal Armadak 800en eta 1.000ren arteko hildako kopurua eta 3.500 bat zauritu eta gaixo izan zituen25 Iñaki Egañaren datuen arabera, Legutioko borroketan
|
Euskal
Armadak gerra osoan hildako soldaduen% 14 galdu zuen. Hildako gehien izan zituzten batailoiak, Egañaren zenbakietan, Largo Caballero, Perezagua, Olaberri eta Isaac Puente izan ziren (Egaña, 1998:
|
|
|
204). Izandako baja kopurua
|
Euskal
Armada osoaren% 16,7 zen, baina borrokatu zuten 30 batailoien% 25 Kontuan izan behar da soldadu guztiek ez zutela borrokatzen, atzeguardiako lanak egiten baitzituzten eta, ondorioz, baja kopuruak oso altuak zirela. Datu horiek ulertzeko aipatu daiteke, adibidez, Ebroko borroketan, 1938an kalte gehien jaso zuten Francoren armadako batailoiek soldaduen% 23,9 inguru galdu zutela, nahiz eta, kasu batzuetan,% 30 erraz gainditu.
|
|
|
25
|
Euskal
Armadak abenduan 6.182 baja izan zituen, %29, 3 gaixotasunen ondorioz, %54 zaurien ondorioz eta %16, 7 hilda. Azaroaren 30eko bajak gehitu genizkioke horri.
|
|
|
Porrotaren lehenengo arrazoia, baina ez bakarra, sorpresa elementuaren huts egitea izan zen, frankisten hegazkinek euskal gudarien mugimenduak antzeman zituztelako. Sorpresa faltan, beharbada, beste elementu batzuek ere izan zuten eragina, hala nola ofizial batzuen leialtasunik ezak35 eta biztanleriaren morala altxatzeko
|
Euskal
Armadak Bilbon egindako disimulorik gabeko desfileak (Amilibia, 1977: 114).
|
|
|
189 eta 282). Defentsari emandako garrantziaren ondorioz,
|
Euskal
Armadak ez zuen alde batera utzi Legutio eta ia babesik gabe zegoen Gasteizera zuzendu. Ekintza horrek, gauzatzea zaila izan arren, euskal tropen urritasuna zela medio, beste fronteetatik tropa ugari ekartzera behartuko zuen Mola jenerala.
|
|
|
Ekintza horrek, gauzatzea zaila izan arren, euskal tropen urritasuna zela medio, beste fronteetatik tropa ugari ekartzera behartuko zuen Mola jenerala.
|
Euskal
Armadaren nagusiek, azkenik, gutxietsi egin zuten arerioaren indarra eta, bereziki, Legutio defendatzeko gaitasun eta kemena (Beldarrain, 1991: 58) 44.
|
|
|
|
Euskal
Armada batailoetan antolatuta egoteak, goi mailako loturak alboratuz, ez zuen asko lagundu, erasotzen ari ziren taldeen arteko komunikazioa eragotzi baitzuen (Amilibia, 1977: 116).
|
|
|
|
Euskal
Armadaren diziplina maila urria hizpide izan zen, hain zuzen, Legutioko porrota zela-eta. Kritikak azaldu aurretik, bidezkoa da gogoraraztea gudari eta milizianoek nahiko diziplina maila altua erakutsi zutela, baja asko izan arren, borrokan jarraitu zutelako, ihesari eman gabe, kasu gutxi batzuetan salbu.
|
|
|
Bide horretan, nabarmena da
|
Euskal
Armadari buruzko lan guztiek duten hutsuneetako bat: 1936ko urriaren 16an Jaurlaritzaren Guda Zaingoak 1932, 1933, 1934 eta 1935eko kinten mobilizazioa agindu zuenean hirurogeita hamabi orduko epea ezarriz, sailaren esku utzi zen gudariak zein guda taldetara joango ziren.
|
|
|
Legutioko porrotak, azkenik, defentsa mentalitatearen sorrera ekarri zuen. Harrezkero,
|
Euskal
Armadak ez zuen eraso gehiago egin eta frankisten ahaleginaren aurkako defentsa antolatzeari ekin zion. Jaurlaritzaren hitzetan, aldiz, erasoen falta munizioaren urritasunaren ondorio zuzena zen (Aguirre, 1978:
|
|
|
Erasoaldiak izan zituen bere irakaspenak ere:
|
Euskal
Armada trebatu zuen, nahiz eta oso salneurri garestian egin (Aberasturi 1978: 151).
|
|
|
Iparraldeko Frontearen eraso orokor moduan pentsatu zen: Asturiasen, Oviedo eta Leon erasotuz, Santanderren Espinosa de los Monteros eta handik Mirandara hurbilduz,
|
Euskal
Armadarekin bat egiteko bertan. Horretarako, euskaldunek Gasteiz eta Langraitz Oka hartu zituzten.
|
|
|
1936ko azaroaren 30ean hasi zuen
|
Euskal
Armadak Espainiako Gerra Zibilean egindako erasoaldi garrantzitsu bakarra, Arabako Legutio inguruan. Ekintza hori, dena den, porrot handiarekin amaitu zen.
|
|
2009
|
|
|
Borrokan aritu ziren bi aldeek ez zituzten indar berdinak. Adibide gisa, Jose Antonio Urgoitia,
|
euskal
armadako kide eta geroztik historialariak, zifra hauek jartzen ditu burdinazko hesia apurtzeko egon zen borrokan. Bizkargik burdinazko hesia babesten zuen?: faxistek hesia apurtu zuten tokian, kilometro bakoitzeko gudari batailoi bat egon zen? 500 gizon inguru?, eta eurek hiru brigada jarri zituzten bertan, hogei mila gizon guztira.
|
|
|
Gobernua eratu zutenetik hartutako erabaki askok autonomia estatutuak berak zituen mugak atzean laga zituzten. Esanahi handiko neurriak estatu burujabebati legozkiekeen honako hauek, Euskadiko Akademia Militarra,
|
Euskal
Armada, Epaitegi barrutia sortzea... aurrera eraman zituzten. Ikurren mailan ere, ordu arte, Eusko Alderdi Jeltzalearenak zirenak, ikurrina edo Hegoaldeko lau euskal lurraldeetako armarria, gainerako talde politikoen baimenarekin, euskaldun guztienbanderatzat edo ikurtzat jo zituzten.
|
|
|
Horrelako erasoekin, Euskal Estatuaren patua erabakita zegoen. Hegazkineriaeta artilleria ataletan frankisten alde zegoen desorekak ezinezkoa egiten zueniraupen luzeko defentsari eustea
|
euskal
armadaren aldetik. Izan ere, bi arma arlohorietan zuten nagusigoaz baliatuz, pixkanaka pixkanaka aurrera jo zuten Molarensoldaduek.
|
|
|
Egoera hori ikusita, Eusko Jaurlaritzaren Lehendakaritzan, gailur politikomilitarra burutu zuten. Jose Antonio Agirrerekin batera,
|
Euskal
Armadako EstatuNagusiko Alberto Montaud eta Mariano Gamir Ulibarri bildu ziren. Era berean, kanpoko aholkulari militarrak, Vladimir Goriev sobietarra eta R.
|
|
|
Izan ere, ekainaren14an «Flechas Negras» deitutako brigada italiarrak Jatatik abiatuta Plentziarainoiritsi ziren, Gatika, Lemoiz eta Gorliz, faxisten menpe gelditu ziren uneetan, Nafarroako V. Brigadak Santo Domingo (Egirleta) mendixka ere eskuratu zuen. Mugimendu horiek antzemanda, Gamir Ulibarrik
|
euskal
armadako batailoien atzeraegitea agintzeaz gain, ezkerraldera mugatu zuen Bilbon egin zen defentsa, itsasadarra, zubiak leherrarazi ostean, babes zuloa bilakatuta. Saiatu ziren Agirreeta alderdi sozialista, irratiz eta egunkarietan azaldutako deien bitartez, defentsarengogoa zabaltzen baina orduak igaro ahala faxisten adar desberdinek estuagotuzuten hiriburu bizkaitarraren aurkako hesia.
|
|
|
Ordurako
|
euskal
armadaren egoera ez zen batere egokia borrokan jarraitzeko.Izan ere, Bilbon bertan eta geroxeago Barakaldon, batailoi zenbaitek amore emanzuten eta hortxe bertan deseginda eta gatibu gelditu ziren. Beste batzuek, gizagalera dezenterekin, Karrantza eta Muskiz atzean lagata, Kantabriaratu ziren.
|
|
|
Saibigaingo eraso eta kontraeraso andana sorrarazi zituzten apirilaren lehen hamabostaldian, azkeneanfrankisten esku gelditu zen arte. Saibigaingo borrokaldi horrek adierazi zuen, osoargi eta garbi,
|
euskal
armadaren defentsak gauza zirela haranetatik zetozen erasoeiaurre egiteko, baina gailurren gainetik erasotzen zuten hegazkinen oldarrei ez.Pixka bat beranduago Intxortetan izan ziren gudaldietan berriro errepikatu zenerabakigarria suertatu zen desabantaila hori.
|
|
2012
|
|
|
Egoera horretan, Asturiastik laguntza oihu bat jaso zuten. Francisco Llano de la Encomienda Espainiako Errepublikako iparraldeko gudarosteko buruak
|
euskal
armadaren parte hartzea galdegin zuen Asturias eta Galizia arteko bidea ixten laguntzeko, Josu Chueca historialariak emandako azalpenen arabera. Asturias gehiena Fronte Popularraren kontrolpean zegoen, Oviedo izan ezik.
|
|
|
Batzuen ustez, galdutako euskal eremuak berreskuratzea zen lehentasuna. Ordea, azkenean
|
euskal
armadako batailoi batzuk bidali zituzten, Jose Antonio Agirre lehendakariak horren alde sutsuki egin ostean. Historialari batzuen esanetan, baldintza bat jarri zuen Agirrek:
|
|
|
Moncey errepublikano frantsesen armada buruak 1795eko martxoan egindako txostenean esaten zuen
|
euskal
armadaren antolakundea berezia zela, tokian tokiko biztanlez osaturik zegoelako.5
|
|
|
Ordea, hogeita batgarren mendean, gure Estatuak armada nazionala izango duela ez da gauza anakronikoa izango. Gauza anatopikoa izango da praktikan,
|
euskal
armadako soldadu ordainduak gehienbat lekuz kanpo ibiliko baitira" lan humanitarioak" egiten (espero dezagun ordurako ez dela Iraken izango). Baina ez da anakronismoa izango.
|
|
2013
|
|
|
Gu ginen oso sinplistak: Euskal Estatua,
|
euskal
armada eta errebantxa. Gerra giroan bizi izan ginen, 1936tik 1945 arte.
|
|
2017
|
|
|
Lehenengo Eibarrera jaitsi ziren, gero Ermura, eta Trabakua Gainetik zehar, Bolibarrera, eta handik Munitibarrera, apirilaren 26ko goizean, Gernikatik zehar Bilbo ingurura heltzeko helburuarekin. Pablo Beldarrainek,
|
Euskal
Armadako komandanteak, honela deskribatu zuen Intxorta mendietan borrokatu ziren Ibaizabal eta Kirikiño batailoien ihesaldia:
|
|
|
Urkijoren arabera, ihesean zihoazen soldaduak erasoz, frankistek
|
Euskal
Armada ahuldu nahi zuten, bere eraginkortasuna murrizteko eta baita morala jaisteko ere. Urkijok zioen bezala:
|
|
|
Gure ustez, Munitibar eta Oiz inguruko herriak bonbardatu zituzten ihesean zihoan
|
euskal
armada ahultzeko, baita herritarren morala jaisteko ere. Eta, egia esan, helburua lortu zutela esan genezake.
|
|
2021
|
|
|
Eta Artetxeren oso laguna zen». CNT sindikatuko kidea izan baitzen lehenengo, eta
|
euskal
armadako kapitaina ere bai, Santoñako errendizioa arte. 1937ko irailean, heriotza zigorrera kondenatu zuten, 30 urtera gero, eta sei urtera azkena.
|
|
|
Ondarroa, berriz, lehenengo lerro frankistaren base bilakatu da. Urriaren 21ean, Errepublikaren hiru hegazkinek airetik erasotu eta bonbardatu dute herria,
|
euskal
armadaren indarren lurreko eraso batekin koordinaturik, Urkarregi eta itsasoaren artean.
|
|
|
1936ko azaroaren erdialdean,
|
euskal
armadaren indarrak bederatzi sektoretan banatuta daude Kantauri itsasoaren eta Santander Burgosko mugen artean, eta horietako bat da Lekeitio. Horregatik, indar ugari kontzentratu dira udazken hasieran.
|
|
|
Biltzar Ttipiak 1974ko abenduaren 20an Euskal Herriari bidalitako Dokumentua, zeinak Biltzar Nagusiaren VI. Zatiaren II. Zatiari ateak irekiko dizkion, eta bertan E.T.A.ren taktika argitaratuko da: hiltzear den frankismoaren aurka militarki jarraitzea eta herriaren antolaketari buruzko bere ikuskera globalaren ildo nagusiak jasoko ditu, bai masa mailan (plataforma abertzaleak), bai militarrean(
|
Euskal
Armada Popularraren oinarriak sortzea), eta ezkerreko abertzale guztiak Herrikoi Batasunera biltzeko deituko ditu. Batasun horren gutxieneko puntuak elkarrekin eztabaidatu dira, eta, horretarako, Aberri Egunaren kanpaina adierazgarrian, zortzi puntuko aurre proiektu publiko bat aurkeztuko da.47bis1 Hau da, beraz, E.T.A.k trazatutako lerroa, eta hona epe ertainera ezarri zen helburu taula:
|
|
|
Borroka armatuaren eragina kontutan, Euskadin, halaber, euskal fokua isolatzeko arriskua badago, eta soilik salbatu ahal izango da Euskaditik kanpo erasotzeko aukera izanez gero. Horrek erakutsiko luke Euskadiko independentzia nazionalak bakarrik salbatuko duela Espainiako estatua
|
Euskal
Armada Popularraren erasoetatik.
|
|
|
" JARRAIk
|
euskal
armada herritarraren eraikuntza, estrategia mailan, defendatzen du, euskal herri langilearen zerbitzurako soilik eta beste herriekiko elkartasunari irekia noski. Euskal armada herritarra errefusatzea, porrota eta derrota onartzea, eta herriaren zapalketa egoerari irtenbide errealik eskaini ezin dion ustezko politika humanistari jokoa egitea besterik ez da". 86
|
|
|
" JARRAIk euskal armada herritarraren eraikuntza, estrategia mailan, defendatzen du, euskal herri langilearen zerbitzurako soilik eta beste herriekiko elkartasunari irekia noski.
|
Euskal
armada herritarra errefusatzea, porrota eta derrota onartzea, eta herriaren zapalketa egoerari irtenbide errealik eskaini ezin dion ustezko politika humanistari jokoa egitea besterik ez da". 86
|
|
|
" Jarraik defendatzen du maila estrategikoan
|
Euskal
Armada Herrikoi baten beharra, Euskal Herri Langilearen zerbitzura eta beste herri batzuekiko nazioarteko elkartasunera prestua. Euskal armada herrikoi baten beharra ukatzea, porrotera amiltzea eta Herri baten zapalkuntzari egiazko aterabide emateko gai ez den politika ustez humanistari jokoa egitea da".
|
|
|
" Jarraik defendatzen du maila estrategikoan Euskal Armada Herrikoi baten beharra, Euskal Herri Langilearen zerbitzura eta beste herri batzuekiko nazioarteko elkartasunera prestua.
|
Euskal
armada herrikoi baten beharra ukatzea, porrotera amiltzea eta Herri baten zapalkuntzari egiazko aterabide emateko gai ez den politika ustez humanistari jokoa egitea da".
|
|
2022
|
|
|
Urte erdiz borontea irmo egon zen. Baina 1937ko martxo hondarrera Mola jeneralak eraso handia hasi zuenean, emeki emeki
|
euskal
armadak atzera egin behar ukan zuen, eta Bilbo erori zen ekainaren 19an. Artean gertatu ziren Durango eta Gernikako bonbardaketak.
|
|
|
1936ko urriaren zazpian Agirre lehendakariak izkirioz aipatzen du 35 000 gudariko
|
euskal
armada batentzat kuadroen prestatzea. Bizkaiko gudaren hastean gaude.
|
|
|
Gernika deseginez, abantzu hori ontsattoz emendatuko du. Kartieleko zibilak hapatakaz abiatzen dira Bilborat buruz, bideak oro hartzez,
|
euskal
armadari epantxu handia eginez.
|
|
2023
|
|
|
Beste batzuek, ordea, gehienak egia esanda, banaka hauen zalantzei aurre egin diete eskuak burura eramanez eta aurreko greba gizakume baten hilketa salatzearren izan zela soil soilik gogoratuz, inondik ez ETA erakunde bezala kondenatzen zutelako, haiek ez baitute ETAren kontrako ezer, baina bai inor hiltzearen kontra, hau da, ETA jendea hiltzeaz gain besterik ere ez bailitzan. Baliteke gurasoetariko batek ezustean adierazi egin duen etorkizuneko
|
euskal
armada baten aitzindariak edo. Guraso honen ustetan Estatuarekin gerran baikaude.
|
|
|
Badirudi guraso gehienak bat datozela ETA gaizkile talde bat baino ez dela esan duen aitarekin. Tamalez, gaurko grebari batere koherentea ez zeritzon aurreko aitak
|
euskal
armadaren leloa lehen aitatu duenari etakide baten hilketagatik protesta egiteko eskubiderik ez duela leporatu dio.
|