|
2012
|
|
|
1917ko uztailaren 16an, hiru
|
euskal
Aldundi probintzialetako ahaldunek Gasteizen batzartu ziren. Nafarroakoek begirale gisa parte hartu zuten.
|
|
|
1839an, Espainiar Kongresuan foruei buruzko legea onartu ondoren, legea betetzeko, bi Konstituzioen artean Forala (herrialde bakoitzean bereziki zuzenbide pribatuan desberdinak izan arren) eta Erresumakoa adostasuna sortzeko," foru moldaketak" asmatu ziren. Bereziki garrantzitsua, lehendabizikoa izan zelako, 1839an hiru
|
euskal
Aldundi probintzialetakoek asmatutakoa. Euskal herrialdeetako batzarrek euskal aginte publikoa gordetzeko ahalegina egin zuten.
|
|
|
Ondorioz, Espainiar Gobernuak ohiko erakunde foralak ezabatu egin zituen eta Ahaldun probintzialak izendatu zituen. Aurrerantzean dekretu agindu bidez arlo ekonomiko administratiboan
|
euskal
Aldundi probintzialak berezitasunak izango zituzten. Euskal foruzaletasun liberala bitan banatu zen:
|
|
|
Aldundi probintzialak, erabat berriak izendatu zituen eta horiek, ondoko egunetan, Espainiar ogasunean ordaindu beharrekoa negoziatu zuten. Eta ondorioz, 1878ko otsailaren 28ko aginduak, etorkizunean, zortzi urterako behintzat, ogasunean igarobidea errazteko,
|
euskal
Aldundi probintzialek, iraganeko Foru Aldundien ondasunak kudeatzeko gaitasun eta eskumen bereziak hartu zituzten. Zergak biltzeko eskumena izan zuten eta kupoa ordaintzeko modua Aldundien esku zegoen.
|
|
|
Desberdintasuna azpimarratzeko, Foru bidezko Aldundietan, autogobernurako zerabiltzaten eskumenen jatorri juridikoa eta legitimitate iturburua foru bidezko legedian edo Konstituzioan zuela gogoratu behar dugu, Espainiar konstituzioak 1839tik konstituzionalizatu zuelako. Baina 1877an
|
euskal
Aldundi probintzialetako buruak Espainiar gobernuak izendatutakoak izan ziren. P. Egañak salatu zuen bezala, errege aginduzko Aldundiak ziren, baina ez Euskal herrialdeetako foru bidez hautetsiak eta horregatik Diputaciones de Real Orden deitu zituen.
|
|
|
Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako Aldundi probintzialen eskumenak finkatu egin ziren 1877ko abenduaren 12ko errege aginduz. Gobernadoreak, aurrerantzean, erabateko agintea beregain hartu zuen, beraz Espainiako gobernuaren administrazio periferiko huts bihurtzen ziren
|
euskal
Aldundi probintzialak. 1878ko ekainaren 8ko beste errege agindu baten bidez, eskumen ekonomiko administratiboak nabarmenago finkatu ziren.
|
|
|
1904an, hiru
|
euskal
Aldundi Probintzialetako ordezkariek Reintegración foral edo Foruen bidezko agintearen berreskurapena aldarrikatu zuten. Baina ez zen egiaztatzen deus ere.
|
|
|
7 1917an,
|
euskal
Aldundi probintzialetako ordezkariek, alde batetik Foru Konstituzioren bidezko agintaritza eta erakundetzea aldarrikatu zituzten. Baina foruen berreskuratzea ezinezkoa zena ikusiz, besterik ezean, Autonomia Estatutua aldarrikatu zuten, autogobernua gehitzeko Kontzertu ekonomiko administratiboen bidezko agintea ez baitzen aski.
|
|
|
Horrela zuzenago ezagutu eta ulertuko dugu foruen bidezko kultura konstituzionala zein izan zen. Eta moldaketa antolatzeko, lehen egitasmo zehatza irailaren 19an
|
euskal
Aldundi probintzialetako ordezkariek zehaztu zuten, legea onartu baino lehenago.
|
|
|
Behin Espainiako Gorteetan foruen moldaketarako proiektua adosteko eztabaida hasi ondoren, Erkidegoko hiru
|
euskal
aldundi probintzialetako ordezkariak Bilbon bildu ziren. Foruen bidezko autogobernuaren esparruan estatus politiko administratibo konstituzionala egiteko lehen moldaketa izan zen.
|
|
|
1842ko apirilak 23 Aldundi probintzial horiek, aurreko Batzar nagusietako ardurak eta eskumenak hartu zituzten bere gain. Ondoren,
|
euskal
Aldundi probintzialen eskumenak zehazten zituen (1842ko uztailak 14, errege agindua). Horrela Esparteroren gobernuak Foruen moldaketaren prozesua amaitua zegoela uste zuen, eta mendebaleko euskal herrialde foralak Nafarroako foru moldaketaren azpitik gelditzen ziren.
|