|
2000
|
|
|
Mattin anaia etxeko lehena zen, eta ni bigarrena, eta, nola aitak baitzuen Mattin,
|
etxeaz
eta etxearen etorkizunaz denaz bezainbatean, bere asmorik behinenen le hen harri eta zimendu, hala bereizten gintuen, bakoitza gero eta bere tokiagoan: Mattin gero eta lehenago, eta ni gero eta bigarrenago, eta hala izaiten ziren, ondorez, gainak eta bikainak anaiaren, eta hondarrak eta bil ondoak, apurrak eta arbuioak, ene... eta hala ibiltzen zen hura, handiak bezala, nahikara, eta ni, tipiak bezala, ahalara.
|
|
|
Ordea, anaia Madrildik itzuli zen, eta, handik aitzina, Villagrandeko dukearen semearen gutunen aiduru egoiten zen hura, ezin urduriago. Eta asteazken goiz hartan ere —tigreak basorat ihes egin eta handik urte erdirat edo izan zen, hurrengo urteko martxoan— gutun bat jaso zuen, non Villagrandeko dukearen semeak Madrilgo kontuen berri emaiten baitzion, baita bere
|
etxearen
eta etxekoen berri ere; eta gutun hartan eta bere gutun guztietan beti izaiten zuen esker oneko hitzen bat azken aldera, batik bat gure amarentzat, zeinak ezin hobeki tratatu baitzuen, hura gure etxerat etorri zenean, aitaren berrogeita hamargarren urtemugan.
|
|
|
Eta emazteki harenganik atsegin izaiten nuen, halaber, haren umorea ere, zeren bere buruari ere irri egiteko gai baitzen, halako moldez, non noiznahi den erraiten baitzigun ezen, alargundu ondoren, hiru gizonek eskatu ziotela eskua, baina haiek guztiak gibelat bihurtu zitzaizkiola, noiz eta jakin baitzuten ezen
|
etxea
eta etxeko errentak miserikordietako obrentzat zituela, zeren hura izan baitzen haren senarraren —zeinari jaun Ricardo Meneses baitzeritzan— azken nahia, eta berak zin egin baitzion bai bere buruari eta bai bere senar izan zenari ere ezen bete eginen zuela haren hitza. Eta gero, txantxetan eta irria ezpainetan, solasaldi haietan biltzen ginenoi beha, erraiten zigun:
|
|
|
Eta, egunak neketsu egiten zitzaizkidan arren, zeren liburu handi lodi batean skribatu behar izaiten bainituen don Venancioren negozioaren goiti beheiti guztiak eta aitzin gibelak —egun batean aldatzen genituèn landareen numeroa, edo bertzean biltzen genuèn kakaoaren edo tabako hostoen pisua; edo,
|
etxekoentzat
eta etxeko trabailarientzat egunoroz ekartzen zirèn jatekoak eta bizigaiak, eta egunoroz izaiten zirèn diru sartzeak, salerosiak eta zor hartzekoak, finean—, amorioak arintzen eta eztitzen zizkidan neke eta trabailu haiek guztiak, pentsaturik ezen, gauez, Rosaren magalean eta Rosaren hitzetan hartuko nuela atseden: soseguaren xistera eta etzauntza hartan, non denbora ere pausatu egiten baitzen, gelditzen zen eta trikatzen zen.
|
|
|
Ordea, bere onetik ateratzen zenean ere, ama ez zen keinuka ibiltzen —zeren barrengo sentimenduak sobera adieraztea lekuz kanpoko izan baitzitekeen, bere kasuan eta bere karguan—, erabakiak eta deliberamendu deliberatuak berehala hartuko bazituen ere, makur zegoena artez jartzeko. Eta, beraz, nola amak nekez bete baitzitzakeen bihotzetik iragaiten zitzaizkion ametsak eta fantasiak, zeren haren baitan
|
etxeak
eta etxeko ordenak baitzuten balantzaren pisurik pisuena, hala nahi izan ote zituen amets haiek zeharka bete, bere ahizpa gaztearen bidez —Emilianiren bidez, alegia—, eta hargatik permatu eta entseiatu ote zen urteetan osaba Joanikot harenganat erakartzerat?
|
|
|
Aitona Nikolasek —eta gure aitak ere ez gutiago—
|
etxearen
eta etxekoen erreputazionea eta izen ona zuen kezka eta ardura nagusi, muinetaraino eta erroetaraino sartua. Horregatik, zenbatetan eta zenbatetan ez ote ziguten erran bai batak eta bai bertzeak Mattini eta bioi:
|
|
2001
|
|
|
Aurki, azken urte hauetan herriak izan duen hazkunde ikaragarriaz hitz egiten hasi dira. Nola lehen soroak baino ez zeuden lekuan hamar urte eskasetan
|
etxeak
eta etxeak eraiki dituzten. Niri pena handia ematen dit, aitortu du Armendarizen amak, guk bestela ezagutu genuelako, trenbidetik aurrera dena baserriak zirenean.
|
|
2003
|
|
|
–Easako alkateak Azpilen
|
etxeak
eta etxeak eraiki nahiko lituzkeela esan nahi didazu. Baina, horrela...
|
|
2004
|
|
|
Kontua ere galduta neukan zenbat denbora neraman inora irten gabe. Ospitaletik
|
etxera
eta etxetik ospitalera bakarrik. Zelako beroa.
|
|
2007
|
|
|
Autoan doa aita. Kilometroak egiten ditu egunero lanetik
|
etxera
eta etxetik lanera. Euria ari du, gogoz.
|
|
2009
|
|
|
izeba Ernestinak egunero erabiltzen zituèn hitzak, haren etika eta estetika guztiak bi arautan laburbil bazitezkeen ere: hurkoari on egitea eta oin puntten gainean ibiltzea, zentroa bazterrean balu bezala, zaratatik eta zalapartatik ihesi; Ernestinak ez zituen jatorria ez sorlekua ahazten, bide bazterrekoa zela, alegia?, eta horregatik bilatzen zuen, akaso, bide bazterreko Jainkoa, bide hura bere berezkotasunarekin lotua balego bezala,
|
etxekoen artean
eta etxeko eltzeen artean, prozesioetatik eta hotsandiko manifestazio erlijiosoetatik urrun; horregatik, halaber, izeba Ernestinak ez zuen hegan egitea amesten, Domingok bezala, ezta Ama Birjinaren agerraldi batekin ere, Reginak bezala, nahiz eta, Regina bezala, oso arrosariozalea zen, hainbesteraino, non, arrosarioa errezatzeko ordua iristen zenean, afalaurrean, eginbehar guztiak alde batera uzt...
|
|
|
berean tematua jarraitu baitzuen, bete ezina betetzeari ekin zion, jakituriaren alorreko hainbat gai lantzen zituela, arkitekturari. Mateo Sukunza katedralzale amorratua zen? eta pinturari lotutako gaiak bereziki, bere gustua ere moldatuz zihoan bitartean; pinturaren munduan, gainera, lagun ona izan zuen emaztea, Reginak laket baitzuen pintura, Madrilgo markesen jauregia oroitarazten ziotelako, beharbada, apaingarri haiek, neurri neurrikotzat jotzeaz gain,
|
etxearen
eta etxekoen mailaren erakusgarri baitzituen.
|
|
|
Gero, baina, laugarren egunean doi?, ezintasunaren ezintasunez bularra emateari utzi eta Ernestinak hartu zuen haurraren ardura, harekin batera gonbidatuen etxeko gela bakartuan bakartzen zela, Rakelek hura goitik behera garbitu eta txukundu ondoren, hori bai,
|
etxekoen
eta etxera zetozèn bisitarien begietatik urrun.
|
|
|
Baina bigarren arrazoi bat ere bazuen, hagitzez ere garrantzitsuagoa,
|
etxearen
eta etxekoen funtzionamenduari begira, Reginak eta berak, baita, haiekin batera, Ernestinak ere, erabakia baitzuten etxeak ohi bezala eutsi behar ziola bere egunerokotasunari, ezer gertatu ez balitz bezala, itsasikararen ondotik: beste sei seme alaba zituzten, eguzkia baino ederragoak, eta ez zuten bidezkotzat jotzen sei eguzki haiek ilargi beltz baten inguruan orbitan jartzea; hartarako, baina, ilargi beltza ezkutatu behar zuten, ongi ezkutatu ere, bai irudiaren eta bai hitzaren ikuspegitik ere:
|
|
|
–Mila aldiz mintzatuko naiz
|
etxeaz
eta etxekoez, Regina, baina Beñardoz sekula ere ez, hura ez baitut etxekotzat, eta, emazteari irri harro bat eskaintzen ziola, erantsi zuen?: Eta ezustekoren bat bada, zaude lasai, erantzuna buruan daukat eta.
|
|
|
Iraganarekin?
|
etxearekin
eta etxeko arau ezin estuagoekin, hautsi zuenetik, beste bat zen Adaren egoera, beste bat haren jokoa eta beste batzuk jokoaren arauak, etorkizunari begira jartzen zutenak; huraxe zen, beraz, abagunea, barruan zeukàn guztia husteko, baita urteetako zapalkuntza askatasun oihu bihurtzeko ere; kantak, gainera, bide hartatik zeraman, gizarte zuzenago bat amets:
|
|
|
Ondoren, bostak egongelan eseri eta Domingok bere bertsioa eman zien; amak, baina, semea besarkatu ostean, beste aldea erakutsi behar zion, bere desadostasuna? aitaren ikuspuntua defendatuz, ez aita defendatzeko obligazioarekin sentitzen zelako bakarrik?
|
etxea
eta etxeko autoritatea zeuden jokoan?, konbentzituta zegoelako ere bai:
|
|
|
Gero, baina –laugarren egunean doi–, ezintasunaren ezintasunez bularra emateari utzi eta Ernestinak hartu zuen haurraren ardura, harekin batera gonbidatuen etxeko gela bakartuan bakartzen zela, Rakelek hura goitik behera garbitu eta txukundu ondoren, hori bai,
|
etxekoen
eta etxera zetozèn bisitarien begietatik urrun.
|
|
|
Baina bigarren arrazoi bat ere bazuen, hagitzez ere garrantzitsuagoa,
|
etxearen
eta etxekoen funtzionamenduari begira, Reginak eta berak, baita, haiekin batera, Ernestinak ere, erabakia baitzuten etxeak ohi bezala eutsi behar ziola bere egunerokotasunari, ezer gertatu ez balitz bezala, itsasikararen ondotik: beste sei seme alaba zituzten, eguzkia baino ederragoak, eta ez zuten bidezkotzat jotzen sei eguzki haiek ilargi beltz baten inguruan orbitan jartzea; hartarako, baina, ilargi beltza ezkutatu behar zuten, ongi ezkutatu ere, bai irudiaren eta bai hitzaren ikuspegitik ere:
|
|
|
bizitzaren memento hartan, egia esan, hitz handi gehienak bazter utziak zituen, eta geratzen zitzaizkionak letra txikiz idazten saiatzen zen; etika eta estetika bezalako hitzak ez ziren, beharbada –seguru ezetz– izeba Ernestinak egunero erabiltzen zituèn hitzak, haren etika eta estetika guztiak bi arautan laburbil bazitezkeen ere: hurkoari on egitea eta oin puntten gainean ibiltzea, zentroa bazterrean balu bezala, zaratatik eta zalapartatik ihesi; Ernestinak ez zituen jatorria ez sorlekua ahazten –bide bazterrekoa zela, alegia–, eta horregatik bilatzen zuen, akaso, bide bazterreko Jainkoa, bide hura bere berezkotasunarekin lotua balego bezala,
|
etxekoen artean
eta etxeko eltzeen artean, prozesioetatik eta hotsandiko manifestazio erlijiosoetatik urrun; horregatik, halaber, izeba Ernestinak ez zuen hegan egitea amesten, Domingok bezala, ezta Ama Birjinaren agerraldi batekin ere, Reginak bezala, nahiz eta, Regina bezala, oso arrosariozalea zen, hainbesteraino, non, arrosarioa errezatzeko ordua iristen zenean, afalaurrean, eginbehar guztiak alde batera uzt...
|
|
|
...ituriaren alorreko hainbat gai lantzen zituela, arkitekturari –Mateo Sukunza katedralzale amorratua zen– eta pinturari lotutako gaiak bereziki, bere gustua ere moldatuz zihoan bitartean; pinturaren munduan, gainera, lagun ona izan zuen emaztea, Reginak laket baitzuen pintura, Madrilgo markesen jauregia oroitarazten ziotelako, beharbada, apaingarri haiek, neurri neurrikotzat jotzeaz gain,
|
etxearen
eta etxekoen mailaren erakusgarri baitzituen.
|
|
|
–Mila aldiz mintzatuko naiz
|
etxeaz
eta etxekoez, Regina, baina Beñardoz sekula ere ez, hura ez baitut etxekotzat –eta, emazteari irri harro bat eskaintzen ziola, erantsi zuen–: Eta ezustekoren bat bada, zaude lasai, erantzuna buruan daukat eta.
|
|
2011
|
|
|
Zure aitak kezka iturri behar zuen, halaber,
|
etxearen
eta etxeko lurren etorkizun iluna: ez zure ahalmen gutitzeak ez Delfinaren umegaltzeek, izan ere, ez zioten zure aitari batere onik egin:
|
|
|
Auzunera doa Jazinto:
|
etxera
eta etxekoengana. Zain daude denak, zain.
|
|
2013
|
|
|
Jaun arkitektoak, berriz, ederki gozatu zuen
|
etxearekin
eta etxe inguruarekin. Egia da ederragoak ere ikusiak zituela, baina egia da, halaber, ezusteko dexentekoa izan zuela, semeak maiz jarri zuen arren jakinaren gainean:
|
|
|
–Gurasoak eta ikusteko gogoa dut:
|
etxea
eta etxekoak?
|
|
|
Lambretta batek ondo merezi zuen jarreraz aldatzea. Hala, hirugarren hiruhilabetekoan, unibertsitatetik
|
etxera
eta etxetik unibertsitatera ibili zen Pedro, inoiz baino zintzoago, estudioei erabat helduta, baita, saiatzearen saiatzeaz, bagilean atera ere ikasturtea.
|
|
|
Jaun arkitektoak, berriz, ederki gozatu zuen
|
etxearekin
eta etxe inguruarekin. Egia da ederragoak ere ikusiak zituela, baina egia da, halaber, ezusteko dexentekoa izan zuela, semeak maiz jarri zuen arren jakinaren gainean:
|
|
|
Lambretta batek ondo merezi zuen jarreraz aldatzea. Hala, hirugarren hiruhilabetekoan, unibertsitatetik
|
etxera
eta etxetik unibertsitatera ibili zen Pedro, inoiz baino zintzoago, estudioei erabat helduta... baita, saiatzearen saiatzeaz, bagilean atera ere ikasturtea.
|
|
|
–Gurasoak eta ikusteko gogoa dut:
|
etxea
eta etxekoak...
|
|
2014
|
|
|
Horrez gainera, norbere territorio baten falta bereziki gogaikarria gertatu ohi da bidaietan. Gure eguneroko bizimoduan, egun osoan lanean edo bestelako zereginetan ibili ostean, badakigu noizbait etxera itzuli eta han geure txokoa topatuko dugula, berdin dio
|
etxea
eta etxekoak gorroto baditugu ere, erreferentzia ezagun bat izateak halako sosegu antzeko bat baitakarkio espirituari, euskarri moduko bat non atsedendu.
|
|
2015
|
|
|
Muturreko pobrezia egoerak ikusi zituen, txaboletan bizi ziren emakumeek seme alabak elikatzeko handik edo hemendik ateratzen zuten apur hura osten zieten gizonezkoen kasuak; bando guztien barruan gehiegikeria sexualak eta tratu txarrak jasaten zituzten emakumeak ezagutu zituen, nahi izanda ere senarrarengandik bereizi ezin zutenak, apaizen presioaren ondorioz;
|
etxetik kanpo
eta etxe barruan ere biolentzia handiena pairatzen zutenak emakumeak zirela ohartu zen, eta begiak ireki zitzaizkion Anari,, eta horrek ez dauka atzera bueltarik; bizitza pribatuan nahiz kolektiboan eragingo dizu?.
|
|
2016
|
|
|
Hemen dena dabil lasai. Eskolatik
|
etxera
eta etxetik eskolara. Zer moduz hor?
|
|
2017
|
|
|
Etxetik ihes egin behar baduzu, zer inporta zaizu gerrara joatea? Behin
|
etxetik
eta etxekoengandik urrun egon behar baduzu, ez ezazu familia lotsarazi.
|
|
|
Emakumea diziplinatzearekin lotutako lan klasikoak dira hauek ere: Joseph Swetnam, The Arraignment of Lewed, Idle, Forward, Inconstant Women (1615) [Lotsa gutxiko emakume lizun, alfer eta aldakorren salaketa]; edota The Parliament of Women (1646) [Emakumeen parlamentua], batik bat erdi mailako klaseko emakumeen aurka zuzendu zen satira, beren burua senarren gainetik jartzeko legeak egiten oso okupatuta bizi ziren emakumeak islatzen zituen lana.72 Bien bitartean,
|
etxean
eta etxetik kanpo emakumeen jokabidea kontrolatzeko lege eta tortura modu berriak onartu ziren. Bistan da, beraz, emakumeak agintetik eta botere sozialeko guneetatik kanporatzera zuzendutako proiektu politiko zehatz baten adierazgarri zela emakumeek literaturan jasan zuten laidoztatze hura.
|
|
|
Egun argiz izan balitz,
|
etxea
eta etxe inguruak erakutsiko zizkidala esan dit, kamera mugikorra duelako ordenagailuarekin konektatuta. Zalditegi bat dute eta negutegi andana bat lorez beterik.
|
|
|
Arriskuan dauden hizkuntzen kasuan, honako iritzi hau aldezten du: ?
|
etxeko
eta etxe inguruko hiztun jendearen odol galtzeak gerarazi behar dira lehenik eta behin. –Folklorizazioaren arriskua?, izatekotan ere, lehen mailako etnokulturazko alor barrutiak segurtatutakoan bakarrik izan daiteke benetakoa.
|
|
2018
|
|
|
Ohitu ere egin zen bakardade hartara eta geroz eta gogo gutxiago izaten zuen kalera ateratzeko. Institututik
|
etxera
eta etxetik institutura ematen zuen eguna.
|
|
2019
|
|
|
Almuedano itsuak, lehen argitsua eta oskorria, eta gero urdina izandako goiz baten espaziorantz egin zuen oihu, urdina baita hemen dagoen lurraren eta estaltzen gaituen zeruaren arteko airearen kolorea, baldin eta mundura ekarri ditugun begi ezgaiei sinesten badiegu, baina zuzentzaileak, gaur egun ia almuedanoa bezain itsu, purrustada egin zuen, gaizki lo egin eta amets nekosoetan dabilenaren antzera, setioa, ezpata erraldoi, alfanje eta habaila balearrak nahasten dituen ametsetan ibili eta, iratzarri delarik, gerrarako makina horiek nola zeuden eginda gogoratu ezinik, gogaitua edo sumindua dagoenaren antzera, habailez ari gara, eta ametsetan zeudenen elkarrizketa sakonez ere ari gintezke, baina ez gaitezen gertaerak aurreratzeko tentazioan eror, orain aipatu habaila horiek zer nolako makinak ziren jakiteko galdu dugun aukeraz damutuko gara, nola armatzen ziren eta nola egiten zuten tiro, ez baita horren arraroa ametsetan, gisa honetan, misterio handiak argi daitezen, eta misterio horien artean ez dugu loteriaren zenbakia sartuko, hau hutsalkeriarik gorena baita, bere burua errespetatzen duen edozein ameslarirentzako lotsagarri. ...aldetu zion bere buruari, harriturik, zergatik segitzen zuen hausnarrean habaila balearrekin, fundibuloekin, alegia, izen horrekin ere ezagutzen baitira, horrela izendatzea ere egoki baita, Balearrek ez bide dute zerikusirik izen bereko irlekin, kasu honetan bala hitzetik etorri behar du, eta balak zer diren badakigu, jaurtigaiak, makinek hormen aurka eta hormen gainetik jaurtiko zituzten harriak,
|
etxeen gainera
eta etxe barruko jende izutuaren gainera erortzeko, baina bala ez da garai hartako hitza, hitzak ezin daitezke harat honat, batetik bestera arinkeriaz garraiatu, kontuz, beti azaltzen baita Ez dut ulertzen esaten duen baten bat. Erdi lo gelditu zen, hamar minutuz iraun zuen horrela, eta berriz iratzarri zenean, orain buru argi, itzultzen tematzen ziren makinak uxatu zituen bere pentsamenduetatik, eta ezpatek eta zimitarrek bete zuten bere gogoa, arriskutsuki, gelako argi itzalean irribarre egin zuen, jakin bazekielako begi bistako sinbolo falikoak zirela, Lisboako Setioaren Historiak ametsera ekarriak, noski, baina sinbolo sustraituak, zalantzarik ez, baldin eta punta eta ahodun armek sustrairik badute, iltzatuak bai, iltzatuak egongo dira, bere ondoan zegoen ohe hutsa begiratzea nahikoa, dena ulertzeko.
|
|
2020
|
|
|
eta paisaia ez zen sekula bukatzen.
|
Etxeak
eta etxeak eta etxe gehiago... baina berea inon ez. Ezta nahi ere horietako bat izan zedin berea.
|
|
|
eta paisaia ez zen sekula bukatzen. Etxeak eta
|
etxeak
eta etxe gehiago... baina berea inon ez. Ezta nahi ere horietako bat izan zedin berea.
|
|
|
Kanpoan afaldu eta La Perlatik ikusiko zituen su artifizialak, bakarrik. Arrotz zaizkio
|
etxea
eta etxekoak.
|
|
2022
|
|
|
Geroztik, Amish bat bezala bizi zen. Lanetik
|
etxera
eta etxetik lanera.
|
|
|
Anai arrebetan gazteena izanda, neu izan nintzen
|
etxea
eta etxekoak uzten azkena. Irudipena daukat zaharrena izanda ere neuretzat izango zela zama hori.
|
|
2023
|
|
|
Eta Maitane, etxean. Lanetik
|
etxera
eta etxetik lanera. Badakit zer gaizki pasatzen den horrelakoetan, burua buelta eta buelta, eta korapiloa gero eta handiagoa buruan, eta horrela ez dago argi pentsatzerik.
|
|
|
Txikiak ginenean amak lanean ematen zuen egun osoa.
|
Etxetik kanpo
eta etxe barruan. Horrelakoetan, gurasoei dagozkien eginbehar batzuk neronek betetzen nituen.
|
|
|
" Lana beltz eginda, baina ondo joan zitzaion aitonari, eta hala ere xuhurra izan zen beti". Amonak ere gerra ekonomia aplikatuz gobernatu zituen
|
etxea
eta etxekoak. Seme alabak, ordea, Lizeo Frantsesean matrikulatzeko ahalegina egin zuten.
|